Në krahasim me religjione tjera, feja islame është ajo që i vlerëson më shumë kërkuesit e diturisë. Ajo i motivon studiuesit dhe hulumtuesit në veprimtaritë e tyre. Këtë motivim dhe vlerësim mund të shohim së pari në Kur’an.

Aty, fjala dituri (ilm), përmendet më shumë se 80 herë. [1] Ndërsa nga infinitivi i fjalës “ilm”, janë shtjelluar mijëra fjali të tjera që vërtetojnë rëndësinë dhe vlerën e veçantë të diturisë. Për të vërejtur rëndësinë që i jepet diturisë, mjafton të përmendim vetëm fillimin e zbritjes së Kur’anit. Fjala e parë e shpallur ishte “Lexo”,[2] po ashtu, tematika e parë e shpalljes ishte rreth leximit, studimi dhe hulumtimit. Si edhe në fushën e hadithit, në koleksionet e përmbledhura të shkencës së hadithit do të vërejmë kapituj të veçantë të cilët flasin për rrëndësin dhe vlerën e diturisë.
Sa i përket obligueshmërisë së të kërkuarit të diturisë, Pejgamberi (a.s.) shprehet: “Kërkimi i diturisë është farz (obligim) për çdo myslimanin”[3]. Obligimi i të cekurit në këtë hadith, përfshinë të gjithë myslimanët pa dallim, ngase obligimi është kolektivë. Për çdo mysliman apo myslimane është detyrë të zotëroj dituri rreth obligimeve të domosdoshme -primare- që lidhet me jetën besimtare, me moralin dhe dispozitat themelore të jetesë. Në aspektin juridik islam, kjo dituri themelore përfshihet në kategorinë e “Farzit ajn”, gjë që do të thotë se kjo dituri është obligim i çdo individi besimtar. Njeriu vlerësohet si gjynahqar, kur nuk e zotëron këtë dituri themelore fetare-morale, apo është zotëruesi i saj por nuk e zbaton atë.[4]
Islami në mënyra të ndryshme i motivon kërkuesit e diturisë, njëra prej tyre është thënia e Pejgamberit (a.s.) ku thotë: “Kush merr rrugë për kërkim të dijes, Allahu ia lehtëson atij rrugën për në xhenet.”[5] Nga hadithi kuptojmë se prej punëve më të virtytshmëve në islam është studimi, orvatja me kërkim të diturisë dhe kjo është njëra prej rrugëve që e shpie njeriun në xhenet.
Sa i përket vlerës dhe rëndësisë që kanë dijetarët në islam, mjafton të marrim ajetin Kur’anor që thotë: “Allahu dëshmon, e po ashtu edhe engjëjt, edhe dijetarët, se nuk ka zot tjetër që meriton të adhurohet përveç Tij, duke mbajtur drejtësinë.”[6] Sipas Imam Gazaliut, për ta kuptuar vlerën dhe rrëndësin e dijes dhe dijetarëve, mjafton të theksohet vetëm ky ajet i lartpërmendur. Pjesa e fundit e ajetit “duke mbajtur drejtësinë” i kushtohet dijetarëve, sepse dijetarët veprojnë me drejtësi ndaj urdhrave të Allahut duke dëshmuar se nuk ka Zot tjetër përveç Allahut. Nga ajeti shihet qartë se Allahu fillon duke dëshmuar njësinë e Tij nga vetvetja e Tij, pas Tij dëshmojnë engjëjt dhe më pasdijetarët. Karakteristika e dijetarëve në këtë ajet është se në këtë renditje ata qëndrojnë pas engjëjve. Ky ajet na bënë të kuptojmë mirë sesa vlerë të madhe kanë tek Allahu dijetarë që dëshmojnë për Të dhe që mbajnë drejtësi.[7]


Domosdoshmëria e Të Vepruarit Me Dituri

Islami përveçse e obligon individin për të nxënë dituri, Islami e obligon gjithashtu edhe me përgjegjësin e të vepruarit me të, sepse dituria dhe vullneti janë të lidhura ngushtë njëra me tjetrën. Fatkeqësia e kohëve tona është mbetja e diturisë vetëm në teori, pa u futur fare në praktikë apo të vepruarit krejt në kundërshtim me të. Sa për ilustrim, mund të përmendim shembullin e konsumimit të disa pijeve të ndryshme alkoolike, materieve narkotike apo narkomanisë, ndonëse për ta kemi njohuri të mjaftueshme fetare, shkencore, mjekësore dhe logjike se konsumimi i tyre dëmton seriozisht trupin dhe shëndeti i njeriut. Duke pasur gjithë këto njohuri rreth këtyre produkte përsëri njohuria –dituria- jetë jetime dhe neglizhohen në praktikë.
Të njëjtën gjë bënin edhe idhujtarët paganë, të cilët edhe pse e dinin se adhurimi i idhujve nuk u sillte atyre as dëm e as dobi, vazhdonin të praktikonin zakonet dhe traditat e tyre, të cilat binin ndesh me logjikën dhe mendjen e njeriut. Kur Ibrahimi (a.s.) i theu të gjitha idhujt që ishin në faltore, përveç më të madhit, u mor nën hetimet pranë Nemrudit. Ata e pyetën: “Ti i bëre kështu zotat tanë, o Ibrahim?” Ai tha: “Jo! Këtë e ka bërë ky i madhi i tyre. Pyesni ata, nëse flasin!” Atëherë ata i thirrën mendjes dhe i thanë njëri-tjetrit: “Me të vërtetë, ju vetë jeni keqbërësit.” Pastaj ulën kokat dhe i thanë: “Sigurisht që ti e di, se këta nuk flasin!” Ai u tha: “Mos vallë, ju adhuroni në vend të Allahut gjëra që nuk mund t’ju sjellin kurrfarë dobie e as dëmi?![8] Edhe pse mësuan me fakte se adhurimi i tyre ishte i kotë, ata përsëri vazhduan të besonin në devijimet e tyre.

Islami e kundërshton diturin boshe, e cila qëndron vetëm në fjalë, pra larg praktikës, sado që ajo mund të jetë e mbushur me ligjërimet të praruara. Por Kur’ani e quan këtë një demagogji e përkohshme.[9] Kur’ani e kundërshton këtë fenomen zbukurimi të ligjërimit apo retorikën mahnitëse të të folurit me brendësin boshe. Sepse të njëjtën gjë kanë vepruar edhe çifutët, prandaj Allahu (xh.sh.) kështu i qortoi në Kur’an: “Vallë, a i urdhëroni njerëzit që të bëjnë të mira e veten po e harroni, ju që lexoni Shkrimet?!”[10] Ky ajet Kur’anor synon t’u shpreh njerëzve se dituria dhe vepra janë të pandashme njëra prej tjetrës. Njerëzit duhet të largohen nga ky fenomen shkatërrues, sepse këto fjalë dhe këto veti nuk janë të njerëzve të mençur e të ditur, por këto veti janë të atyre që nuk kanë qëndrueshmëri mendore. Edhe pse ajeti i lartë përmendur fletë për çifutët, mirëpo nga ajete tjera mësojmë se ky fenomen apo kjo dukuri, ekziston edhe tek ata të cilët e besojnë Kur’anin dhe Pejgamberin e tij. Atyre, Allahu u drejtohet me një qortim edhe më të rëndë, duke u thënë: O besimtarë, përse thoni atë që nuk e bëni? Është shumë e urryer për Allahun të thoni atë që nuk e bëni![11]
Enes b. Maliku transmeton se i Dërguari i Allahut (s.a.v.s.) ka thënë: "Gjatë udhëtimit në natën e Miraxhit, kam kaluar pranë një populli, të cilët shponin buzët e tyre me hekur prej zjarri. Thotë i Dërguari i Allahut: Pyeta, kush janë këta njerëz? M’u tha: Ligjëruesit që kanë qenë në dynja, i urdhëronin njerëzit në të mirë, ndërsa e harronin vetën e tyre dhe ishin nga ata që e lexonin librin e Allahut, e nuk logjikonin"
Po ashtu, Usame b. Zejd transmeton se e ka dëgjuar Pejgamberi (a.s.) duke thënë: “Do të vijë një njeri ditën e gjykimit, do të hudhet në zjarr. I habitur, ai do të sillet sa në një anë në tjetrën, me habinë e një gomari. Do të mblidhen banorët e zjarrit rreth tij dhe do ta pyesin: O filan, a nuk ke qenë ti prej atyre që ke urdhëruar në punë të mira dhe ke ndaluar nga të këqijat? Do të thotë: Kam qenë prej atyre që kam urdhëruar për punë të mira, por nuk i kam vepruar, kam ndaluar nga të këqijat, ndërkohë që vetë i veproja ato.”[12]
Fjalët zbukurohen nga veprat dhe jo vetëm nga mënyra e zjarrtë apo tërheqëse e të shprehurit të tyre. Për sa kohë që këto fjalë vazhdojnë të jenë vetëm shprehi e të folurit dhe vetë folësi nuk beson dhe vepron në përputhshmëri me thëniet e tija, atëherë thëniet e tija pa dyshim se mbeten të vdekur në mënyrë absolute. Lumturia e diturisë së dobishme arrihet atëherë kur diturisë i bashkohet edhe vepra, sepse për këtë, Allahu (xh.sh.) u garanton lumturinë atyre të cilët veprojnë me diturinë e fituar. “ Ne do të bëjmë që të kalojë jetë të bukur çdo mashkull apo femër që kryen vepra të mira, duke qenë besimtar, Ne do ta bëjmë që të kalojë jetë të bukur dhe do ta shpërblejmë sipas veprave më të mira, që ka bërë”.[13]
Sado i ditur të jetë njeriu, përderisa dituria e tij nuk shndërrohet në vepër, ajo dituri fatkeqësisht do të jetë dëshmitar kundër tij në ditën e gjykimit. Këta njerëz, Kur’ani i krahason me gomarin, i cili i bart shumë librash, por nuk ka as një përfitim nga ajo barrë sa i takon aspektit të veprimit. Të tillë ishin jehuditë që vepruan me Tevratin. Në lidhje me ta, Allahu thotë në Kur’anin Famëlartë “Shembulli i atyre, që iu besua Teurati, por pastaj nuk e zbatuan atë, i shëmbëllen gomarit, që vetëm sa i mbart librat”.[14]



Publikuar në revistën Etika, nr. 30, Shtator 2010

________________________________________
1. Muhammed Fuad Abdulbakij, el-Muxhemu’l-Mufehres li Elfadhi’l-Kur’an’il-Kerim, f. 586.
2. Alak, 96/1.
3. Ibn Maxhe, “Mukaddime” 17.
4. Ebu Hamid el-Gazali, el-Munkidhu Mine’d-Dalal, f. 602-604.
5. Buhari “Ilm” 10; Muslim “Dhikr” 39.
6. Ali Imran, 3/18.
7. Ebu Hamid el-Gazali, Ihja-i Ulum-i d-Din, f. 70.
8. Enbija, 21/62-66.
9. Bekare, 2/204.
10. Bekare, 2/44.
11. Saff, 61/2-3.
12. Buhari “Fiten” 17; Muslim “Zuhd” 51.
13. Nahl, 16/97.
14. Xhum’a, 62/5.