Njeriu nga vet natyra e tij është shoqëror, fakt ky i aprovuar dhe modifikuar edhe nga feja. Myslimani duhet të jetë shoqëror dhe duhet ta luajë rolin e tij në shoqëri.

Izolimi nga shoqëria me pretekst se në të ka dhe të këqij, nuk pranohet. Kjo për shkak se ky është një fakt që nuk ndryshon kurrë. Gjithmonë ka pasur dhe do të ketë njerëz të mirë –të dobishëm dhe të tjerë të këqij -të dëmshëm. Por, kjo nuk duhet të shërbejë si justifikim për të zhveshur veten nga përgjegjësitë shoqërore që kemi, pra për tu izoluar nga njerëzit. Pejgamberi [alejhis salatu ves selam] myslimanin që pranon këtë fakt shoqëror dhe që mundohet të kryejë rolin dhe detyrën e tij e ka përshkruar ndër më të mirët e këtij ummeti. “Besimtari i cili shoqërohet me njerëz dhe duron sjelljet e këqija të tyre është më i mirë se ai që nuk shoqërohet me njerëz dhe nuk duron të këqijat e tyre.” (1)

Kjo për shkak se organizimi shoqëror i jetës është objektivë islame. Islami bën thirrje për unitet, bashkim, afrim me njëri tjetrin. Përveç porosive të drejtpërdrejta për kultivimin e jetës shoqërore, si f.v. thirrjet për respekt dhe përkujdesje të të afërmve, fqinjëve, varfërve, jetimëve, grave të veja, të moshuarve, etj, Islami ka vënë në shërbim të kësaj objektive dhe e ka bërë imazh të theksuar të saj edhe adhurimin. Falja e namazit me xhemat, dhënia e zekatit, e cila merret prej të pasurve dhe iu kthehet të varfërve, fillimi dhe mbarimi i agjërimit në mënyrë shoqërore, performimi i haxhit në nivelin më të madh shoqëror –global, janë imazhe konkrete të përkujdesjes islame për shoqërinë. Madje, si fakt shtesë që dëshmon se shoqëria është objektivë, mund të merret edhe ai se, për të realizuar atë, është lejuar edhe ajo që parimisht është e ndaluar: gënjeshtra, ndërsa dihet se të ndaluarat lejohen vetëm në raste specifike kur objektivat e Islamit janë në pyetje. Ummu Kulthum [radijAllahu anha] transmeton: “Nuk e kam dëgjuar të Dërguarin e Allahut [sal-laAllahu alejhis ve sel-lem] të ketë lejuar të gënjehet për diç me përjashtim për këto tri (raste): Thoshte i Dërguari i Allahut [sal-laAllahu alejhis ve sel-lem]: Nuk e llogaris për gënjeshtar njeriun që pajton njerëzit dhe thotë fjalë me të cilat nuk synon vetëm se pajtimin; po kështu as atë që njeriu e thotë në luftë (mashtrimin e armikut), si dhe atë që burri dhe gruaja ia thonë njëri tjetrit (që ta përfitojnë zemrën e njeri tjetrit).”([2])

Zhveshja e Islamit prej objektives shoqërore ose veprimi në të kundërt me to, nënkupton shtrembërim të tij dhe rrjedhimisht rrezik të madh tek Allahu i Madhëruar që as sfera tjetër, ajo e adhurimit, të mos pranohet. Pejgamberi [alejhis salatu ves selam] për gruan që falej, agjëronte dhe jepte lëmoshë, por që në shoqëri kishte rol negativ, gjegjësisht ofendonte të tjerët, tha se është në zjarr të Xhehennemit. Kjo ngase nëse adhurimi nuk reflekton në sjelljet dhe veprimet e njeriut, atëherë ai nuk është bërë siç duhet, sepse namazi në rastin konkret, siç na ka treguar Allahu i Madhëruar, ndalon - largon nga të këqijat. “Ti lexo atë që po të shpallet nga libri (Kur'ani), fal namazin, vërtet namazi largon nga të shëmtuarat dhe të irituarat, e përmendja e All-llahut është më e madhja (e adhurimeve); All-llahu e di ç'punoni ju.”(el-Ankebut, 45.)

Për të demonstruar këtë aspekt madhështor të Islamit, kemi nevojë për të aplikuar një sërë rregullash dhe moralesh, të cilat reflektojnë madhështinë e Islamit, si fe, si dhe japin efektet e duhura për një shoqëri të menaxhuar nga vlerat dhe virtytet. Ja disa nga këto rregulla dhe morale:
1. DUAJE PËR VËLLANË ATË QË DO PËR VETE

Që të kesh raporte ë mira, duhet t’i trajtosh njerëzit në bazë të kësaj peshoreje: sillem me ata ashtu siç dua ata të sillen me mua. Është ky moral që e ka rrënjosur thellë Muhammedi [alejhis salatu ves selam] në zemrat e besimtarëve. Në hadithin e njohur ka thënë: “Nuk ka besuar ndokush (me besim komplet) përderisa nuk ia do për vëllanë e tij mysliman, atë që do për vete.”([3])
Kjo, siç kanë shpjeguar dijetarët, nuk përfshin vetëm dëshirimin e të mirës, por, nëse urren për vete diç, atëherë ajo që reflekton nga ky hadith është se duhet ta urresh edhe për vëllanë tënd atë gjë. Thjesht, nënkupton një shkrirje në dashuri dhe respekt të ndërsjellë. Ndryshe, besimin komplet nuk e ke realizuar ende. Ibni Haxheri në komentimin që i bën këtij hadithi, përfiton një sërë mësimesh me rëndësi të veçantë:
1. Përfshin të mirat materiale dhe ato fetare-shpirtërore,
2. Përfshin të mirën konkrete (materiale), por edhe atë abstrakte (fjalën, përgëzimin, ngushëllimin, etj.)
3. Nënkupton sjelljen e të mirave dhe largimin e të këqijave
4. Është çështje vullnetare, që nënkupton se kjo është virtyt dhe vlerë dhe jo imponim.[4]
Ibni Rexhebi nga ky hadith përfundon me dy mësime të mëdha. Thotë se ai përfshin dy aspekte:
1. Të mos ndiesh asgjë të keqe në raport me vëllanë, pra mos ta urresh, mos t’ia kesh zili, mos ta mashtrosh, sepse kjo është e obliguar, siç qëndron në hadith: “Nuk do të hyni në Xhennet derisa të besoni ndërsa nuk do të besoni derisa të duheni!”([5])
2. Të gëzohesh për gëzimin e tij dhe të mërzitesh e pikëllohesh për atë që e mërzit atë dhe e pikëllon. “Myslimani është vëlla i myslimanit, për të do çfarë do për vete, dhe e pikëllon për të ajo që e pikëllon për vete.”- thotë Ibni Rexhebi.[6] Kjo ngase kështu arrihet ajo vëllazëria që Islami synon,e që është e përshkruar në hadithin profetik: “Shembulli i besimtarëve në dashurinë dhe butësinë mëshirën e ndërsjellë është sikur shembulli i një trupi të vetëm, një gjymtyrë e të cilit po ndodhi të rënkon, rënkon i tërë trupi me ethe dhe pagjumësi.”([7])
2. BËHU I FORTË

Njerëzit kanë botëkuptime të ndryshme për fuqinë. Disa e mendojnë në fuqinë fizike, të tjerë në atë materiale, e të tjerë në atë morale. Në të vërtetë, ajo që e bën njeriu të ngadhënjejë dhe triumfojë është vetëm kjo e fundit, sepse ajo paraqet një lloj të caktuar të fuqisë, që nuk mund njerëzit për t’i poshtëruar, por për t’i fituar. Është pikërisht kjo fuqia për të cilën Islamin na motivon. Të jesh i fortë sipas Islamit d.t.th. të kesh fuqinë e vetëpërmbajtjes, fuqinë e faljes, fuqinë që të tërhiqesh nga konflikti ndërsa ti ke mundësinë e “fitimit” sipas logjikës së atyre që fuqinë e kufizojnë vetëm në aspektin fizik. “I forti nuk është (dallohet) me mundje (fizike); i fortë është ai që vetëpërmbahet gjatë hidhërimit.”([8])

Pra, falja e njerëzve nuk bëhet për shkak se nuk ke fuqi t’iu hakmerresh, por për shkak se ke dhe nuk e bën. Këtu qëndron edhe sekreti i shpërblimit për këtë moral. Pejgamberi [alejhis salatu ves selam] ka thënë: “Kush përmban hidhërimin ndërsa ka mundësi që ta ekzekutojë atë, Allahu i Madhëruar do ta thërret para të gjitha krijesave në Ditën e Kiametit që të zgjedh nga hyritë cilën të dojë.”([9])
Sigurisht, për shkak të rëndësisë që ka ky moral, Allahu i Madhëruar atë e ka radhitur në kuadër të tipareve dhe virtyteve të larta: “Të cilët japin kur janë shlirë edhe kur janë në vështirësi dhe që e frenojnë mllefin, që ua falin (të keqen) njerëzve, e All-llahu i do bamirësit.” (Ali Imran, 134)

3. BËHU I PAVËMENDSHËM

Një rregull tjetër islam për raporte të mira me të tjerët, e që në fakt shpërfaq një imazh tjetër të madhështisë së personalitetit mysliman, është edhe ai i harresës dhe pavëmendjes, harrimit të së keqes që ta ka bërë dikush, shtirjes sikur nuk dëgjon gjërat që po reagove për to mund të vjen deri tek ndonjë e keqe. Është e kundërta e hipokrizisë sepse, nëse hipokrizia të bën që të harrosh të mirat për shkak të një të keqeje, ky moral synon të të vetëdijësojë që të harrosh të keqen shkak i të mirave. Tegafuli është edhe –siç shprehet A’meshi- ai që shuan të këqija të shumta, pra është e kundërta e smirës, hasedit, inatit, mërisë, zilisë. Kjo ka bërë që Imam Ahmedi ta sheh këtë moral si më dominuesin në fushën e moralit të mirë. Thoshte: “9/10 e moralit të mirë janë në tegaful (shkujdesje, harrim të qëllimshëm).”
Është ai morali që paraardhësit tanë na e kanë përcjellë me pak fjalë por shumë origjinal: “Bëhu sikur nuk sheh dhe dëgjon.” Zaten, siç ka thënë Hasan Basriu: “Shkujdesja vazhdon të jetë sjellje dhe vepër e burrave të ndershëm.” Hatim El Esammi kishte këtë mbiemër – i shurdhëri, për shkak se një grua kishte shkuar në dersin e tij dhe, duke qenë e pranishme, pa vullnetin e saj kishte liruar gazra me zë, për çka ishte skuqur dhe turpëruar shumë. Për të mos e bërë të ndihet edhe më keq, Hatimi deshi ta zhvendoste vëmendjen e saj nga ajo që ngjau dhe i tha: Më fal, herën tjetër kur të flasësh ngrite paksa zërin! Atëherë gruaja e ndjeu veten të qetë ngase mendoi se Hatimi nuk po dëgjuaka mirë. Prej këtij rasti edhe i mbeti emri -i shurdhëri, me të cilin vazhdon të njihet edhe sot e kësaj dite.

Tegafuli nënkupton modestinë e cila përdoret për të mos lënduar njerëzit. Ndonjëherë bëhesh sikur nuk di vetëm e vetëm që të mos lëndohet bashkëbiseduesi yt. Ata’ ibn Ebi Rebah thoshte: “Ndonjëherë më ndodhë të më citon hadithe ndonjë njeri dhe unë bëhem sikur nuk e kam dëgjuar, edhe pse në të vërtetë e kam dëgjuar madje edhe pa lindur ai.”

4. TË KËQIJAT SHKRUAJI NË RËRË NDËRSA TË MIRËN GDHENDE NË SHKËMBINJ

për t dëshmuar një personalitet të përkryer prej besimtari të sinqertë, duhet që të këqijat e njerëzve ndaj teje t’i harrosh ndërsa të mirat e tyre ndaj teje t’i ruash me xhelozi. Dy shokë patën një mospajtim, i cili përfundoi me konflikt fizik. Njëri e sulmoi tjetrin. I ra shuplakë në fytyrë. Ky i rrahuri, e mori një shkop të vogël dhe gërvishti në rërë: “Sot, shoku im më i dashur më ra shuplakë në fytyrë!” dhe vazhduan rrugën. Kaluan pranë një moçali, rëra e të cilit ishte lëvizëse – përpinte çdo gjë. I rrahuri filloi të fundosej por e shpëtoi shoku i tij. me të shpëtuar, ai mori një hekur dhe gërvishti në një guri: “Sot, shoku im më i dashur më shpëtoi jetën!” Kjo gjë e bëri shokun e tij të çuditej, andaj, me habi e pyeti: Pse kur të rashë shuplakë herën e parë, e shkrove në rërë se më goditi shoku im, ndërsa tani që të shpëtova e shkrove në guri?! Shoku i tij iu përgjigj me butësi: Kur neve të na bëjë keq dikush, duhet ta shkruajmë në rërë, në mënyrë që era ta fshijë atë, ta humbasë, ta harrojmë...Ndërsa kur dikush të na bëjë mirë, duhet ta shkruajmë në guri, në mënyrë që asnjë erë të mos mund ta fshijë atë.
Mundohuni të shkruani dhimbjet tuaja në rërë ndërsa të mirën ta gdhendni në gurë! E shihni sa e bukur është toleranca? Allahu i Madhëruar ka thënë: “Ndëshkimi i të keqes bëhet me një të keqe në të njëjtën masë, e kush fal e bën pajtim, shpërblimi i tij është tek All-llahu. Vërtet, Ai nuk i do zullumqarët.“ (esh-Shura, 40)

5. INTERRPETOJE TË KEQEN

Ky moral synon që besimtarin ta bëjë që edhe të keqen ta sheh si të mirë. Omeri [radijAllahu anhu] ka thënë: “Nëse të transmetohet ndonjë fjalë nga vëllai yt, pavarësisht se çfarë fjale është ndërsa ka hapësirë që të komentohet për të mirë, atëherë komentoje!”
Abdullah Ibni Mubareku thoshte: “Besimtari kërkon justifikime për vëllanë ndërsa hipokriti shkelje dhe gabime.”
Për ta kuptuar këtë më mirë do të doja të sillja një rast konkret nga e kaluara. Një besimtar kishte qenë i pasur dhe derisa dispononte me të mira materiale vizitohej nga njerëzit. Deshi Allahu dhe u varfëruar. Ishte gruaja e tij ajo që ia zinte kokën: sa kishe pasuri, të vizitonin, tash ke mbetur pa asgjë, ku i ke vëllezërit?! Ky mysliman, që ishte vërtetë në shkallë të lartë pjekurie. I tha gruas: Oj gruaja ime, nuk është se ata na kanë harruar por na nderojnë. Sa kemi qenë të pasur, i kemi gostitur me të mira, ndërsa tani që nuk kemi, nëse na vijnë me çfarë t’i presim?! Pra, nuk na vijnë që të mos ngushtohemi dhe ndihemi keq- i tha burri.

6. BËHU SI EBU DAMDAM

Morali që na duhet për të patur raporte të mira me ë tjerët është edhe ai i Ebu Damdamit. Se kush është Ebu Damdami dhe cila është storia e tij do të mësojmë nga hadithi në vazhdim. Thotë Pejgamberi [alejhis salatu ves selam]: “A nuk ka mundësi ndonjëri prej jush të jetë si Ebu Daj’ami (ose Damdami), i cili kur zgjohej thoshte: O Allahu im!”([10])

Ebu Damdam ka qenë ai, karakteri i të cilit është mishëruar me tipare dhe virtyte të larta. Nuk ka vuajtur nga paragjykimi, përkundrazi, ka falur madje edhe ata që i janë shfaqur me të këqija. Pejgamberi [alejhis salatu ves selam] na ka porositur që t’i ikim supozimeve, paragjykimeve, për shkak se ato prodhojnë vetëm të këqija ose janë bazë e të këqijave. “Kujdes nga supozimi sepse supozimi është të folurit më i pavërtetë-rrejshëm.” ([11])

Në të vërtetë, supozimi nuk është të folur, siç shpjegohet në Aunu-l-Ma’bud, por është ai mendimi i brendshëm, të folurit e nefsit, i cili më pas shndërrohet në fjalë ose veprime konkrete.([12]) Më konkretisht, është frymëzim nga djalli, i cili mëton të prish raportet ndërmjet besimtarëve.

7. NESE SKE PARA, KE BUZËQESHJE E FJALË

Ndonjëherë nënvlerësojmë punën që mund ta bëjmë ani pse ajo mund të ketë efekt shumë të madh. Mendojmë se për t’iu ndihmuar njerëzve duhet patur vetëm para ndërsa harrojmë se fjala -ngushëllimi- mund të ketë efekt më të madh se sa shuma të mëdha parash. Për këtë, Pejgamberi [alejhis salatu ves selam] ka thënë: “Ju nuk do të mund t’i mbuloni njerëzit me paratë tuaja, por le t’i mbulon fytyrëçelësja - buzëqeshja dhe morali juaj i mirë.”([13])

Pra, nëse nuk ke para, atëherë buzëqeshu njerëzve. Të të duken dhëmbët, nuk është auret – do të thoshte një hoxhë i mençur.

8. NESE NUK TË KA ARDHË, SHKOJI

Në raportet ndërmjet njerëzve kalkulimi nuk duhet të jetë që të sillesh mirë vetëm me ata që sillen mirë me ty, ose të mbash lidhjet vetëm me ata që mbajnë lidhjet me ty. Për ta dëshmuar atë fuqinë shpirtërore, patjetër duhet të thyesh egon dhe nefsin – mërinë, smirën, inatin, dhe t’i shkosh edhe atij që nuk të ka ardhur. Pejgamberi [alejhis salatu ves selam] ka thënë: “Nuk është mbajtës i lidhjeve ai që kërkon kompensim, mbajtës është ai që mban lidhjet me familjen-farefisin kur ata e shkëpusin-lëçisin.” ([14])

9. MOS PËRJASHTO NGA MIRËSJELLJA JOTE ASKËND

Mirësjellja ka synim jo vetëm zgjidhjen e probleme materiale, pro edhe atyre shpirtërore dhe morale. Është ky motivi që shtyn besimtarin të jap maksimumin në mënyrë që t’i kontribuojë shoqërisë. Për të parë se si manifestohet kjo, do ta lexojmë një thënie profetike. Thotë Pejgamberi [alejhis salatu ves selam]: “Ka thënë një njeri: Sonte do të kontribuoj me një lëmoshë! Doli me lëmoshën e tij dhe lëshoi në dorën e një hajni. Njerëzit u gdhinë ndërsa flisnin: Natën – mbrëmë i është dhënë lëmoshë një hajni. Tha: O Allahu im! Ty të takon falënderimi për hajnin! Do të jap sonte (prapë) një lëmoshë. Doli me lëmoshën e tij dhe e lëshoi në dorën e një gruaje të pandershme. Të nesërmen njerëzit flisnin se si një gruaje të pandershme mbrëmë i ishte dhënë lëmoshë. Tha: O Allahu im! Ty të takon falënderimi për gruan e pandershme. Sonte (për të tretën herë) do të jap lëmoshë. Doli dhe e lëshoi sadakanë e tij në dorën e një të pasuri. Në mëngjes njerëzit flisnin se si mbrëmë i ishte dhënë sadaka një të pasuri. Tha: O Allahu im! Ty të takon falënderimi për hajnin, gruan e pandershme dhe të pasurin! I erdhi (frymëzimi ose meleku nga ana e Allahut) dhe i tha: Sa i përket lëmoshës sate ndaj vjedhësit, ndoshta me të e ruan nderin dhe e braktis vjedhjen; sa i përket gruas së pandershme, ndoshta e ruan moralin dhe i ikë amoralitetit; sa i përket të pasurit, ndoshta merr mësim dhe shpenzon nga ajo që i ka dhënë Allahu.” ([15])

Ky është morali me të cilin trajtonin të parët mëkatarët. Ebu Derdaja [radijAllahu anhu] kaloi pranë një grupi njerëzish që shanin një njeri pse kishte rënë në mëkat. Kur i pa duke vepruar ashtu i pyeti: Çfarë mendoni, sikur ta gjenit këtë njeri në ndonjë gropë, a nuk do t’ia shtrinit dorën për ta nxjerrë?! Po –iu përgjigjën njëzëri. Andaj mos e shani vëllanë tuaj por falënderojeni Allahun që iu ka shpëtuar juve prej mëkatit. Po ti a nuk e urren atë?!- e pyetën me habi. Jo, e urrej mëkatin e tij ndërsa kur ta braktis atë, ai është vëlla imi – u përgjigj.
Ibni Mes’udi [radijAllahu anhu] thoshte: Nëse shihni vëllanë tuaj tek bën mëkati, mos mbani anën e djallit kundër tij e t’i thoni: “Allahu të turpëroftë! Allahu të mallkoftë!”, por luteni Allahun ta shpëtojë atë, për shkak se ne, shokët e Muhammedit [alejhis salatu ves selam], nuk gjykonim askënd pa e ditur se si ka vdekur. Nëse i përfundohej jeta me të mirë, e dinim se është begatuar me të mira, ndryshe, frikësoheshim për të.

Këtu fshihet edhe sekreti i thënies profetike për ta ndihmuar të padrejtin. Të kesh raporte të mira me tjetrin duhet ta ndihmosh dhe në padrejtësi, respektivisht ta ndalosh nga ajo. Thotë Pejgamberi [alejhis salatu ves selam]: “Ndihmoje vëllanë tënd si i padrejtë dhe kur t’i bëhet padrejtë! Tha një njeri: O i Dërguari i Allahut, kur t’i bëhet padrejtësi po e ndihmoj, por si ta bëj këtë kur ai vet bën padrejtësi? Tha: Ta bllokosh ose pengosh nga padrejtësia e tij, kjo të llogaritet ndihmë ndaj tij.”([16])

10. MOS PËRBUZ POZITAT E NJERËZVE

Të respektosh njerëzit sipas pozitave të tyre nuk d.t.th. të klasifikosh në shtresa, të cilat rëndom shihen si të padrejta. Klasifikimi nuk bëhet për të nënvlerësuar, por për t’iu dhënë meritat dhe për të respektuar gradat e njerëzve. Kjo sepse njerëzit mund të ndihen keq dhe të ofenduar. Kjo nënkupton që zotëriut – liderit të një populli t’ia bësh trajtimin e duhur; njeriut të moshuar trajtimin e duhur, dijetarit trajtimin e duhur, e kështu me radhë. Kjo është traditë dhe edukatë profetike. Thotë Pejgamberi [alejhis salatu ves selam]: “Nëse iu vjen ndonjë fisnik, nderojeni!”([17])

Nëse do të praktikonim këto këshilla profetike dhe këtë moral islam, ne do të jemi të parët që do të shijojmë mirësitë e tij, pasi që raportet me njerëz, siç thotë një fjalë e urtë, janë sikur peri dhe gjilpëra; po dite ta përdorësh gjilpërën – fjalën, di të bësh rrobë të mirë, ndryshe, para të tjerëve do ta lëndosh veten tënde.


________________________________________
[1] Transmetojnë Ahmedi dhe Ibni Maxheh. Albani thotë se është autentik.
[2] Transmeton Ebu Davudi ndërsa Albani thotë se është autentik.
[3] Transmetojnë Buhariu dhe Muslimi.
[4] Ibni Haxher, Ahmed ibn Alijj. (1379 h.) Fet’hul Bari sherh Sahihil Buhari. Bejrut: Darul ma’rifeh. 1/57.
[5] Transmeton Muslimi.
[6] Ibni Rexheb el-Hanbelijj, Zejnuddin AbduRrahman ibn Ahmed. (1996) Fet’hul Bari sherh Sahihil Buhari. Medine Munevvere: Mektebetu el-gureba el-etherijjeh. 1/45.
[7] Transmetojnë Buhariu dhe Muslimi.
[8] Transmetojnë Buhariu dhe Muslimi.
[9] Transmeton Ebu Davudi.
[10] Transmeton Ebu Davudi.
[11] Transmetojnë Buhariu dhe Muslimi.
[12] Shih: Shemsul Hakk El-Adhim Abadi, Muhammed Eshref ibn Emir ibn Alijj Ibni Hajdar. (1415 h.) Aunul ma’bud sherhu Suneni Ebi Davud. Ed.2. Bejrut: Dar el-kutub el-ilmijjeh. 13/177.
[13] Hadithin e transmeton Bezzari ndërsa Albani e ka vlerësuar të dobët derisa të tjerë (Ibni Haxheri në Fet’hul Bari, 10/474) e kanë vlerësuar hasen.
[14] Transmeton Buhariu.
[15] Albani në Sahihul xhamië e vlerëson autentik.
[16] Transmeton Buhariu.
[17] Transmeton Bezzari ndërsa Albani në Silsiletu-s-Sahihah, 1205, e vlerëson hasen.