Një nga detyrat e institucioneve edukativo-arsimore është që të formojnë të rinjtë në personalitete morale, por kjo nuk është gjithmonë e lehtë sepse shumë përmbajtje mësimore janë më të përqendruara në përcjelljen e fakteve të caktuara tek nxënësit, dhe janë vetëm pjesërisht të koncentruar me përbërësin edukativ. Për këtë arsye edukimi fetar si lëndë mësimore ka një rëndësi të veçantë në shkolla, sepse lidhet drejtpërdrejt me përbërësin edukativ.
Gjegjësisht, përmes orëve të edukimit fetar, nxënësit zhvillojnë vetëdijen morale që u ndihmon atyre t'i rezistojnë sprovave dhe sfidave të sotme.
Ky punim shpjegon rëndësinë e futjes të edukimit fetar në shkolla dhe nevojën e tij për ekzistencën dhe mësimin në shkollimin e rregullt të brezave të rinj të ardhshëm.

Nevoja për edukimin fetar

Çdo shkollë si institucion edukativo-arsimor synon t'u mundësojë nxënësve të jenë të dobishëm për veten dhe shoqërinë. Në të njëjtën kohë, nuk do të thotë vetëm që nxënësit të "bëhen" mjekë, avokatë, juristë, artistë të ardhshëm etj., por mbi të gjitha të jenë njerëz me karakter moral.(1)
Morali është nevoja kryesore e jetës për individin, shoqërinë dhe njerëzimin në përgjithësi. Ai përfaqëson modelin, drejtimin dhe vlerësimin aktiv të veprimeve njerëzore si të mira e të këqija. Vetë fakti që morali nënkupton “formimin e karakteristikave morale të njeriut, vetëdijen morale, pikëpamjet dhe qëndrimet e tij, zhvillon ndjenjat morale të vullnetit dhe karakterit, aftësitë dhe shprehitë e sjelljes morale”(2), na tregon se është i lidhur ngushtë me nocionin e religjionit, i cili si term vjen nga fjala latine “relegere” që do të thotë: të mirëmbahet me kujdes, të trajtohet me kujdes”(3).
Gjegjësisht, të gjitha religjionet kanë këshilla dhe rekomandime morale për t'u kujdesur për vetveten, ashtu edhe për t'u kujdesur për njerëzit të cilët i rrethojnë etj., dhe secili religjion tregon rregullat, detyrimet dhe urdhrat morale. Fetarizimi përfaqëson “qëndrimin personal të individit si një besim se Zoti ekziston dhe se kjo jetë duhet të jetë e mbarsur me parime dhe vlera fetare”.(4)
Çdo shkollë përpiqet të zhvillojë vlerat dhe parimet morale tek nxënësit. Etika si shkencë e moralit nuk aplikohet konkretisht në shumë shkolla, d.m.th. më së shpeshti mësohet në Gjimnazet përmes lëndës mësimore të Filozofisë. Megjithëse merret me moralin, fakti që etika është e lidhur ngushtë me religjionin nuk mund të shmanget sepse dihet që lidhja “midis fesë dhe etikës është një nga temat më të vjetra të mendimit fetar”.(5)
Shkenca dhe faktet shkencore me të cilat fëmijët njihen përmes sistemit edukativo-arsimor në shkolla, nuk mund të krijojnë vetëdije morale tek ne. Ndërgjegjja morale tek nxënësit paraqet kushtin e parë të moralit.(6) Për këtë arsye çdo shkollë përpiqet të arrijë qëllimet edukative dhe t'i thurë vlerë morale çdo nxënësi.

Çfarë arrihet përmes edukimit fetar?

Përmes njohjes me edukimit fetar, nxënësit kuptojnë ekzistencën e njeriut dhe marrëdhëniet e tij me jetën dhe Krijuesin, për shkak të vetëdijes për diçka që është mbi vetë njeriun, paraqitet frika dhe vullneti për të garuar me veten dhe të tjerët për të fituar vetëkënaqësinë, kënaqësinë nga shoqëria, si dhe nga vetë Krijuesi.
Kështu, feja ndihmon çdo qenie të luftojë me vetveten, e cila ndikon në formimin e qëndrimeve të caktuara që nuk bien në kundërshtim me mënyrën fetare të jetës, dhe njerëzit që janë fetarë mund t'u rezistojnë tundimeve të sotme, dhe kjo vlen veçanërisht për të rinjtë që vijnë në kontakt me p.sh. substancat psikoaktive dhe karakteri dhe vullneti i tyre mund të ndikojnë që ata të rezistojnë. Kështu, p.sh. nxënësit të cilët zgjodhën që të ndiqnin edukimin fetar islam në shkollë u njohën me faktin se udhëzimet e Pejgamberit a.s., u ishin dhënë njerëzve në mënyrë që ata të dinin se çfarë ishte e drejtë dhe çfarë duhej shmangur, me qëllim që Allahu i Plotfuqishëm të jetë i kënaqur me ta, dhe e gjithë kjo është për të mirën e vetë njeriut. Po ashtu, fëmijët mësojnë në shkolla që alkooli është si drogë dhe është i dëmshëm për shëndetin. Por, prapë se prapë, shumë prej tyre konsumojnë alkool në festa. Për tu shpjeguar nxënësve, mësuesi duhet të shpalos fakte të caktuara rreth alkoolit, prodhimit të tij, përdorimit etj.
Ligjëruesi i edukimit fetar mund të japë kontribut të madh në parandalimin e konsumit të alkoolit nga aspekti i fesë. Kështu L. Legrand në librin e tij "Edukimi moral sot", flet për moralin dhe religjionin dhe shtron pyetjen se si të ndikohet në vetëdijen morale të nxënësve e cila është e lidhur me lindjen, zhvillimin dhe mësimin me guximin dhe vullnetin.(7)
Edukimi fetar në shkolla do t’i ndihmonte nxënësve në zhvillimin e vetëdijes morale, sepse, përveç njohjes së veprave të mira dhe të këqija, feja garanton edhe zbatimin e vlerave morale. Duke pasur parasysh pedagogjinë dhe psikologjinë, mund të thuhet gjithashtu se shumë njerëz inkurajohen dhe kritikohen të bëjnë mirë ose të braktisin vepra të këqija.
Mësimet fetare dhe besimi në drejtësinë e Zotit dhe llogaridhënie për veprat pas ngjalljes së vlerave dhe parimet etike i bëjnë të detyrueshme. Përfitimet e kësaj bote dhe të botës tjetër që rrjedhin nga sjellja morale i tërheqin njerëzit të veprojnë në përputhje me vlerat morale, kurse feja është efektive në njohjen e këtyre përfitimeve.

Raporti midis etikës dhe religjionit

Zhvillimi i feve gjatë historisë dhe shpallja e Librave të Shenjtë u paraqitën me synimin që njerëzit të njohin Krijuesin e tyre, të njohin qëllimin e jetës në tokë, të bëjnë një jetë të duhur në Tokë, në mënyrë që njeriu të jetë mbi të gjitha njeri besnik ndaj vetvetes, të tjerëve dhe Krijuesit të tij. Kjo gjithashtu nënkupton respektimin e rregullave dhe normave të panumërta të sjelljes që duhet të pranohen në shoqëri. P.sh. dihet që në të kaluarën e largët ndodhën shumë gjëra imorale nga dehja, deri te shthurja dhe vrasja, prandaj njerëzit u paralajmëruan nga Zoti në mënyra të ndryshme përmes të dërguarve (pejgamberëve). Atyre u ndalohej që të mos vidhet, të mos bëhet amoralitet, të mos vritet, të mos kujdesen për vetveten, për të dashurit e tyre, që të mos bëhet padrejtësi ndaj të tjerëve, që të mos adhurohen idhujt që nuk përfaqësonin asgjë më shumë se një copë guri të gdhendur etj.(8)
Në fenë Islame, të gjitha rregullat kanë për qëllim mbrojtjen e jetës, fesë, arsyes, pasardhësve dhe vlerave të tjera, dhe çdo veprim ose interpretim që kërcënon ose shkatërron këto vlera themelore është mëkat dhe devijim nga rruga e drejtë. Ashtu siç ndalohet vrasja në Dekalog (Dhjetë urdhëresat Hyjnore të shpallura Musait a.s.), ashtu edhe Islami "rreptësishtë ndalon marrjen e jetës së një personi (vrasja ose kryerja e vetëvrasjes, pra marrja e pa të drejtë e jetës)”.(9)
Ky shembull është marrë duke pasur parasysh se marrja e një jete është një nga mëkatet më të rënda, dhe sa herë kemi dëgjuar së fundmi që adoleshentë - të rinj kanë marrë jetën e tyre ose të të tjerëve për arsye të njohura apo edhe të panjohura për ne. Çfarë i çoi ata në një akt të tillë? A kishin këta fëmijë vetëdijen morale të zhvilluar mjaftueshëm për vlerat morale, vlerat e jetës? Etika morale, pa marrë parasysh sa thonë disa se etika është e mundur pa fe, megjithatë jeta e përditshme na tregon se morali përfaqëson një shkallë më të lartë të universalitetit, domethënë nuk mund të ndahet nga feja. Shembulli i Librit të fundit të shpallur - Kuranit, tregon se “qëllimi kryesor i shpalljes të Kuranit është padyshim vendosja e një rendi të shëndoshë shoqëror në tokë, të drejtë dhe të bazuar në parimet etike”.(10)
Po ashtu, abuzimet dhe ngacmimet seksuale ndaj nxënësve në shkolla, janë fenomene mjaft shqetësuese dhe jo pak të shprehura. Megjithëkëtë, organizatat që merren me të drejtat e fëmijëve thonë se raportimet për këtë fenomen, jashtë shumëfish më të vogla sesa që ato ndodhin në realitet.(11)
Prandaj, qëllimi i edukimit fetar është të sigurohemi që fëmijët tanë të rriten në njerëz të lumtur dhe të mirë që e kuptojnë rolin e tyre në këtë jetë. Ne duam t'u ndihmojmë atyre që të arrijnë një nivel të lartë të vetëvlerësimit dhe një karakter mjaft të fortë që të jenë në gjendje të përballen me sfidat me të cilat përballen në shoqërinë e sotme.(12)

Modele të edukimit fetar në shkolla në botë

Ekzistojnë disa modele të ndryshme të edukimit fetar në shkolla:

a) Edukimi fetar konfesional- Edukimi fetar i një komuniteti fetar; pikëpamjet e tij për botën trajtohen në detaje dhe fetë e tjera trajtohen në një shkallë shumë më të vogël.
b) Edukimi fetar mbikonfesional- Edukimi fetar i njëjtë për të gjithë nxënësit; është më shumë si edukatë fetare sepse trajtohen të gjitha fetë ose konfesionet.
c) Pa edukim fetar - pa ndonjë edukim fetar në shkolla.


a) Edukimi fetar konfesional

Vendet ku, përveç edukimit fetar të shumicës së konfesionit, ekziston edhe edukimi fetar i konfesioneve dhe/ose feve të tjera: Austria, Belgjika, Bosnjë dhe Hercegovina, Finlanda, Kroacia, Letonia, Lituania, Luksemburgu, Gjermania, Polonia, Portugalia, Sllovakia, Serbia, Spanja, regjionet Alsace, Mozela dhe Lorraine në Francë.
Vendet ku vetëm edukimi fetar konfesional i konfesionit/religjionit të shumicës është i garantuar nga shteti, ndërsa konfesionet/religjionet e tjera mund të organizojnë edukimin e tyre fetar me shpenzimet e tyre: Irlanda, Italia (me mundësinë e regjistrimit në një lëndë alternative zgjedhore), Greqia, Malta, Rumania.
Vendet ku edukimi fetar i çdo religjioni mund të mbahet në një bazë fakultative, si një zgjedhje e lirë, jashtë Kurrikulës shkollore: Republika Çeke, Hungaria, Moldavia, Rusia, Bullgaria.

b) Edukimi fetar mbikonfesional

Vende me të njëjtin edukim fetar për të gjithë nxënësit: Danimarka, Estonia, Islanda, Norvegjia, Suedia, shumë kantone të Zvicrës, Ukraina, Britania e Madhe.
Në Zvicër, mësim-besimi fetar me deklarim fetar është i detyrueshëm ose me zgjedhje (përveç në kantonet: Gjenevës, Neuchâtel dhe Lucerne, ku nuk ekziston).
Si lëndë e veçantë shkollore, arsimi fetar jo-religjioz ekziston në: Uells, Holandë dhe Slloveni (në kohë të fundit: Etika dhe religjionet në klasën e 7-të, të 8-të dhe të 9-të). Në Malin e Zi, ekziston si lëndë zgjedhore "Historia e religjionit" në shkollën fillore dhe në Gjimnaz.(13)

c) Pa edukim fetar në shkollë

Vendet pa ndonjë formë të edukimit fetar në shkolla si: Franca (përveç rajoneve Alsace, Mozela dhe Lorraine), Bjellorusia, Skocia, Maqedonia, Shqipëria, Kosova.

Konkludim

Bazuar në sa më sipër, mund të konkludohet se etika dhe feja janë të ndërlidhura dhe është e pamundur t'i vëzhgosh ato veçmas. Faktet tregojnë se shumë vlera etike lindën pikërisht nga feja, dhe se me kalimin e kohës, për shkak të ndikimit të shkencës dhe teknologjisë, përmbajtja fetare u dallua nga sistemi shkollor, por gjithashtu rishfaqet në kohët e fundit.
Gjegjësisht, edukimi fetar si një nga fetë ose religjionet (Kultura e religjioneve) ri-studiohet në shkolla si në shkollat fillore ashtu edhe në ato të mesme, por nevoja për to është e kontestueshme duke pasur parasysh problemet aktuale të sotme: veset, varfëria, dhuna dhe probleme të tjera në shoqëri.
Edukimi fetar, përmes një qasje ndërdisiplinore, ndikon qëllimisht në edukimin e fëmijëve dhe i drejton ata drejt vlerave edukative dhe morale, i drejton ata drejt një jetese të shëndetshme dhe kujdesin për veten e tyre si individë dhe kujdesin për komunitetin ku jetojnë. Përveç kësaj, nxënësi kupton shkallën më të madhe të ekzistencës njerëzore në tokë, d.m.th. njihet me thelbin e njeriut si njeri dhe qëllimin e domethënien e tij të ekzistencës. Në këtë mënyrë, i riu mëson t'u rezistojë të gjitha tundimeve të sotme, dhe nxënësit ndikohen për të forcuar vullnetin dhe karakterin e tyre.
Edukimi fetar në shkolla mund të realizohet me shumë kreativitet dhe imagjinatë duke aplikuar aftësitë pedagogjike-metodike në një mënyrë adekuate.
Edukimi fetar sot zë një vend të veçantë në sistemin edukativo-arsimor sepse ndihmon drejtpërdrejt në arritjen e qëllimeve edukative tek të rinjtë. Ne mund ta krahasojmë fenë me një pemë, rrënja e së cilës është akaidi (besimi), etika është trungu, kurse gjethet dhe frutat janë rregullat.


________________________________
1. Fikreta Žuni?, „Zna?aj vjeronauke kao nastavnog predmeta u školama“, Novi Muallim, pranverë 2018, vëll. XIX, nr. 73, Sarajevë, 2018, f. 38.
2. ?ati?, R. dhe Stevanovi?, M., Pedagogija, Fakulteti i Pedagogjisë, Zenicë, 2003, f. 191.
3. Ibid., f. 191.
4. Ibid., f. 191.
5. Fikreta Žuni?, op. cit., f. 38-39.
6. Legrand, L., Moralna izobrazba danas, EDUCA, Nakladno društvo, d.o.o., Zagreb, 1991, f. 17.
7. Ibid., f. 18.
8. Fikreta Žuni?, op. cit., f. 39.
9. https://www.preporod.com/index.php/duhovnost/tradicija/item/3618-zlocin-ubistva-i-samoubistva-u-islamskom-ucenju.
10. Grup autorësh, Hrestomatija eti?kih tekstova, Ahlak për klasën e II-të të nxënësve të Medresesë së Gazi Husrevbeut, Medreseja Gazi Husrevbeu, Sarajevë, 1990, f. 48.
11. https://www.evropaelire.org/a/rastet-e-abuzimeve-seksuale-ne-shkolla-nuk-raportohen/29772171.html.
12. Bešir, E., Bešir, R.M., Odgoj djece, Ilum, d.o.o., Buzhim, 2007, f. 9.
13. https://www.antenam.net/stav/117899-vjeronauka-evropska-praksa.