Ulja e personit në vendin e zbrazët pa e penguar fare ligjërimin e Profetit s.a.v.s., pa i shqetësuar sahabët që ishin përreth tij, pa e ngushtuar askënd në mexhlis, tregon për etikën dhe edukatën e lartë që e kishte personi në fjalë. Njëherit ky qëndrim i tij është mesazhi më i mirë se si studenti, nxënësi, audienca duhet të kenë edukatë dhe sjellje dinjitoze përballë mësuesit dhe të pranishmëve në mësim dhe dije.
Tregon Ebu Vakidi el-Lejthij se: “Përderisa Resulullahu a.s. ishte ulur në xhami me njerëzit, papritmas erdhën tre persona. Dy prej tyre erdhën te Profeti a.s., ndërsa njëri u largua. (Ebu Vakidi thotë): Ata dy u ndalën para Profetit a.s., njëri prej tyre e kishte parë një vend të zbrazët në rreth dhe ishte ulur aty. E tjetri ishte ulur prapa tyre (rrethit). E i treti u largua duke ikur. E pasi Profeti a.s. u lirua tha: “A doni t’ju tregoj se kush ishin ata tre persona? Sa i përket njërit prej tyre ai u strehua tek Allahu dhe e mori në strehimin e Tij. Sa i përket tjetrit atij i erdhi turp, edhe Allahu u turpërua prej tij. Sa i përket tjetrit ai e braktisi, edhe Allahu e braktisi atë.”(1)

Shpjegimi i hadithit

Secili prej tre personave të paraqitur në këtë ndodhi, paraqet botë në vete. Këtu përshkruhet forma dhe mënyra e dhënies së dijes nga burimi i parë që ishte Profeti a.s. si udhëzues dhe mësues i shokëve të tij dhe ymetit në përgjithësi.
Në hadith nuk potencohet se këta persona kanë falur namazin përshëndetës të xhamisë – tehijjetul mesxhid. Kjo ka mundur të ndodhë për disa arsye:
a) Namazi përshëndetës i xhamisë nuk është obligim –vaxhib;
b) Deri në atë kohë nuk kishte ndonjë dispozitë rreth këtij namazi;
c) Apo koha e hyrjes në xhami ka qenë kohë që namazi është i urryer të falet;
d) Ndoshta ata dy persona nuk kanë qenë me abdes;
e) Apo ata dy e kanë falur namazin përshëndetës, mirëpo transmetuesi i hadithit nuk e ka cekur në këtë hadith se ata e kanë kryer faljen e namazit.
Ndalja e dy personave në mexhlisin, ndejën e Resulullahut a.s. tregon për vlerën që ka hallka – rrethi, si mënyrë e të nxënit të dijes dhe mënyrë e veçantë e të rikujtuarit të Allahut xh.sh. me mësim dhe lexim.
Ulja e personit në vendin e zbrazët pa e penguar fare ligjërimin e Profetit a.s., pa i shqetësuar sahabët që ishin përreth tij, pa e ngushtuar askënd në mexhlis, tregon për etikën dhe edukatën e lartë që e kishte personi në fjalë. Njëherësh ky qëndrim i tij është mesazhi më i mirë se si studenti, nxënësi, audienca duhet të kenë edukatë dhe sjellje dinjitoze përballë mësuesit dhe të pranishmëve në mësim dhe dije.
Pra, është e pëlqyeshme që ndonjëri prej nesh kur të hasë në mexhlis, ndejë, tubim, të ulet në vendin e lirë dhe të zbrazët, e jo të shkaktojë zhurmë dhe çrregullim të ndejës. Po ashtu ky pëlqim vlen edhe për plotësimin e safit në namaz, por, duke pasur gjithmonë në konsideratë të mos e bëjë duke e penguar apo shqetësuar tjetrin.
Strehimi i personit në mëshirën dhe kënaqësinë e Allahut xh.sh. tregon më së miri për pozitën, vlerën dhe rëndësinë e dijes dhe alimit (dijetarit).

Vlera e dijes – ilmit dhe alimit në hadith

Islami, askujt nuk i ka kushtuar rëndësi më tepër se sa dijes-ilmit dhe dijetarit. Dija në Islam konsiderohet rruga e vetëm e ngritjes, përparimit dhe vetëdijesimit të ymetit. Ajo është cilësia më e vlefshme, ngase rreth saj ndodhet çdo gjë. Ajo është vetë vlera, andaj nuk ka vlerë përmbi vlerë. Ilmi është cilësi prej cilësive të Allahut xh.sh.. Për vlerën e ilmit dhe ulemasë tregon edhe ky varg i Kuranit: “Dhe këto shembuj Ne i paraqesim për njerëzimin, por askush nuk do t’i kuptojë përveç ulemasë – të diturve.” (El-Ankebut, 43)
Ky ajet, ulemanë e veçon nga kategoritë e tjera të njerëzimit për nga aftësitë dhe kapacitetet e të kuptuarit, ku në këtë drejtim ata janë të veçuar tek Allahu dhe te njerëzimi në këtë botë.
Për nga dëshmia në njëshmërinë e Allahut, ulemaja janë radhitur menjëherë pas Allahut dhe melaqeve. Hadithet që tregojnë pozitën e ulemasë janë të pakufishme. Profeti a.s. ka thënë: “Vërtet për alimin luten çka ka në qiej (prej krijesave) dhe çka në tokë, edhe peshqit (balenat) në thellësi të oqeanit.”(2)
Për vlerën dhe pozitën e alimit në botën e pastajme, Profeti a.s. shkon edhe më larg duke e mbivlerësuar mbi gjakun e dëshmorit. Në këtë kontekst Profeti a.s. ka thënë: “Ditën e kiametit do të peshohet ngjyra (shkrimi) e ulemasë me gjakun e dëshmorëve. Ngjyra e ulemasë do ta peshojë gjakun e dëshmorëve.”(3)
Ky hadith është tregues i qartë se ulemaja kanë vlerë më të madhe se luftëtarët në rrugën e Allahut, ngase shpërblimi për shkrim të librave, këshillave, fetvave, ligjeve e peshon shpërblimin e gjakut të dëshmorëve.(4)
Me ngjyrën apo shkrimin e dijetarëve lindin luftëtarët në rrugën e Allahut, udhëheqësit e drejtë, njerëzit e devotshëm etj.. Poeti thotë:
“O kërkues i dijes profetike, ... ju dhe të tjerët nuk jeni të barabartë.
Aty ku ngjyra e lapsave tuaj derdhet .... është më e lartë dhe më me peshë se gjaku i dëshmorëve.”(5)
Në një hadith Kudsij, Allahu xh.sh. në ditën e kiametit u thotë ulemasë: “Vërtet dijen dhe urtësinë Time nuk ja kam dhënë juve, përveçse përmes saj dëshiroj t’ju fali pa u mërzitur fare.”(6)
Angazhimi i alimit do të shpërblehet me falje të plotë nga Allahu Fuqiplotë, ngase alimi në ditë të tëra ishte i izoluar, e me net të tëra ishte pa gjumë, nuk e shijoi dritën e diellit e as nxehtësinë e tij, vetëm e vetëm që t’i udhëzojë njerëzit.
Një përshkrim të mirë e bën Aliu r.a. i cili ka thënë: “Dija të bën të gjykosh, ndërsa pasuria të gjykon ty. Shpenzimi e pakëson pasurinë, ndërsa dijen e rrit atë.”
Ibën Abasi ka thënë: “Sulejmanit a.s. i është mundësuar të zgjedhë ndërmjet dijes, pasurisë dhe pozitës. Ai e zgjodhi dijen-ilmin, e përmes kësaj i erdhën pasuria dhe pozita.”
Ibën Mubareku është pyetur se kush prej njerëzve janë më të mirët. Ai u përgjigj: “Ulemaja.” E prej udhëheqësve kush janë? “Asketët (ata që nuk jepen shumë pas dynjasë)” – u përgjigj. E prej njerëzve të rëndomtë? “Ata që dynjanë e japin për fe” – përgjigj ai.
Imam Gazaliu duke komentuar thënien e Ibën Mubarekut thotë: “Prej njerëzve zgjodhi dijetarët-ulemanë, ngase njerëzit mbeten njerëz dhe janë të veçuar prej krijesave të tjera vetëm me ilm (dituri), e jo për nga forma se deveja është më e fortë se njeriu, e as për nga madhësia, sepse elefanti është më i madh se njeriu, e as për nga trimëria sepse ka nga egërsirat që kanë trimëri më shumë se njeriu, e as për nga ngrënia, sepse ka prej kafshëve që e mbushin barkun e tyre shumë më shumë se njeriu. Pra, njeriu vetëm për ilm është i veçuar dhe krijuar në këtë formë të bukur.”

Elokuenca e hadithit

Hadithi bazë tregon për një metodë të lehtë të Resulullahut a.s., që konsiston me rrethanat e kohës dhe me mentalitetin e dëgjuesit që përmes pyetjes nxitë interesim dhe vëmendje për ta dëgjuar përgjigjen që i jepet. Profeti a.s. ka përdorur çështjen e “Përngjasimit”, d.m.th. kur fjala vjen në një fjali dy herë, herë në formën e vërtetë, e herë në formën metaforike. Sikurse fjala “Atij i erdhi turp”, këtu fjala “turp” është përdorur në kuptimin e vërtetë, ngase kthehet te personi, ndërsa fjala “Edhe Allahu u turpërua prej tij”, këtu fjala “turp” është përdorur në kuptimin metaforik, ngase ka të bëjë me Allahun xh.sh., e kuptimi i vërtetë është se Allahu nuk do ta dënojë atë person dhe do ta përfshijë në mëshirën e Tij, edhe pse ndoshta nuk e ka merituar një gjë të tillë, por për hir të prezantimit në mexhlisin e dijes.
Për personin e tretë në hadith, Profeti a.s. shprehet me shprehje gjykuese dhe qortuese, ngase ai u kthye dhe e refuzoi mexhlisin me një edukatë dhe sjellje të ulët. Fjala “E’arada” d.m.th. refuzoi duke ia kthyer shpinën dhe mori ikën. Fjala “Edhe Allahu e braktisi (refuzoi) atë” ka ardhur në formën metaforike, d.m.th. ai e meriton dënimin e Allahut me sjelljen dhe refuzimin që bëri ndaj mexhlisit të Profetit a.s. Ky grup i njerëzve përfaqëson klasën e injorantëve që janë armiq të vetes dhe shoqërisë.
Ibën Haxheri ka thënë: “Kërcënimi në këtë hadith ka të bëjë për personin që refuzon mexhlisin pa arsye dhe justifikim, pra, nëse është mysliman. Ka mundësi se hadithi i drejtohet mynafikut-hipokritit, ngase Profeti a.s. e ka ditur se çka fsheh ai në zemër me këtë veprim të ulët.
Nga hadithi bazë përfitojmë se lejohet kritika dhe përmendja e mëkatarëve që haptazi mëkatojnë, në mënyrë që të ndihen të ngushtuar e të pendohen për veprimet e tyre. Dijetarët një gjë të tillë nuk e kanë konsideruar përgojim.
Po ashtu hadithi tregon për rëndësinë që duhet kushtuar rendeve apo hallkave të mësimit në xhami, si dhe ulja para alimit për të përfituar prej dijes, përvojës dhe moralit të tij.
Tregohet se njëherë Resulullahu a.s. doli dhe papritmas i pa dy mexhlise: i pari lexonin Kuran, bënin lutje dhe rikujtonin Allahun xh.sh; i dyti zhvillonin mësim. Atëherë Resulullahu a.s. tha: “Ata që lexojnë Kuran dhe bëjnë lutje dhe rikujtim, nëse Allahu do, atyre ua plotëson, ua jep atë që kërkojnë, e nëse do, nuk ua plotëson lutjet. Ndërsa sa u përket atyre që i mësojnë njerëzit dhe vetë mësojnë, atëherë Unë jam dërguar mësues.” Resulullahu a.s. u ul me këta të fundit në mexhlis.(7)
Kështu Profeti a.s. i dha përparësi mexhlisit ku zhvillohej mësimi dhe u tregoi se profesioni i tij ishte mësimdhënia. Të mësuarit e Profetit ka qenë nga Allahu xh.sh., e jo nga njerëzit. Të gjithë profetët kanë qenë mësues dhe edukues të njerëzimit brez pas brezi, njëherësh ata konsiderohen burim i parë i dijes në sipërfaqen e tokës. Për këtë aludon edhe ky varg i Kuranit:
“Kur u erdhën atyre të dërguarit me argumente të qarta, ata iu gëzuan dijenisë nga ajo që njihnin.” (Gafir, 83)
Ibën Abdul Berri ka thënë: “Dijetarët janë unanim se disa prej shkencave janë detyrim për secilin person në veçanti për të, e disa shkenca janë detyrim jo personal, nëse dikush e kryen bien obligimi nga të tjerët.”(8)
E dija më e preferuar është ajo që jep frytin në këtë botë dhe merr shpërblimin në botën e pastajme.


_____________________________
1. “Sahihul Buhari”, vëll. I, fq.36, nr.66; “Sunen Et-Tirmidhij”, vëll. V,
fq.73, nr.2724.
2. “Sunen Ebi Davud”, vëll. II, fq.341, nr.3641; “Et-Tirmidhij”, vëll. V,
fq.48, nr.2682.
3. El-Axhlunij, “Keshful hafai”, vëll. II, fq.2283, nr.3281; Ibën Haxher,
“Lisanul mizan”, vëll.V, fq. 225, nr. 794.
4. El-Munavij, “Fejdul Kadir”, vëll.VI, fq.362, nr.9619.
5. “Keshful hafai”, vëll. II, fq. 2283.
6. El-Hejthemij, “Mexhmeuz-zevaid”, vëll. I, fq.336, nr.527.
7. “Sunen Ibën Maxhe”, vëll.I, fq.83, nr.229, Tahrixh hadith Ihja ulumid-
din, vëll. I, fq.15, nr.10.
8. Ibën Abdul Berri, “Xhamiul Bejanil Ilmi ve Fadlihi”, vëll. I, fq.10.