Besëtytnia dhe rreziku i saj në besimin islam (I)

Dr. Orhan Bislimaj E Martë, 24 Gusht 2021 0 komente

Hyrje

Fakti që myslimani i ka të ravijëzuara dhe të qarta dimensionet e besimit islam, në Kur’an dhe Hadith, i ndalohet të përvetësojë çdo formë tjetër besimi që nuk u referohet bazave të Fesë. Platforma e besimit Islam, e ka marrë formën e vet të prerë me përfundimin e shpalljes së Kur’anit. Ajo nuk pranon kurrfarë shtimi, as pakësimi, as evoluimi e as devijimi. Këtë platformë të besimit, e cila përbën thelbin e besimit dhe nuk është shumë e gjatë, ngase përmblidhet në formë të aksiomave dhe formulave, është e nevojshme që ta dijë secili besimtar, në mënyrë që mendësia e besimit, të mbrohet nga çdo devijim, i cili e kërcënon në mënyrë serioze ekzistencën e imanit. Në këtë aspekt, pa dyshim se prej dukurive shumë të rrezikshme, është besëtytnia, e cila konsiderohet kontradiktë e imanit. Në mënyrë që ta kuptojmë më shtruar rrezikun e besëtytnisë, këtë studim do ta parashtrojmë në dy pjesë:

1. Besëtytnia, ku do të diskutohet rreth terminologjisë së saj, njohjes me të, historikut të çështjes, llojeve të besëtytnisë dhe shkaqeve që çojnë në të; dhe

2. Besimi islam përjashton kategorikisht çdo besëtytni, ku do të diskutohet rreth sovranitetit të besimit islam, duke qartësuar aspektet e besimit, në të cilat, besëtytnia vjen në kontradiktë me imanin, si dhe do të shpjegohet se, përse besëtytnia është akt i frikshëm dhe i rrezikshëm për myslimanin!

I. BESËTYTNIA

1.1. Domethënia gjuhësore dhe terminologjike e fjalës ‘besëtytni’

Në kuptimin gjuhësor, fjala besëtytni (lat. bestia - bishë, kafshë) do të thotë paragjykim i gabuar, sipas të cilit disa ngjarje e dukuri merren si shenja të fshehta që parathonë të ardhmen ose që sjellin të mirën e të keqen, besim i kotë”(1). Besëtytnitë nuk mbështeten në arsyen e shëndoshë të njeriut, në shkencë, në fe a në teologji(2). Në gjuhën arabe për fjalën besëtytni ekzistojnë disa shprehje. Si fjalë më e përgjithshme dhe adekuate është ‘el-hurafetu’ , që do të thotë: bisedë (ngjarje) e kotë tërësisht (3) , përkatësisht ‘bisedë e rremë për zbulimin e dëshirave të mira’ (4). Po ashtu, besëtytnisë i thonë edhe ‘el-huza’bilu’- , që do të thotë e ‘pavërtetë’, ndërsa në kuptimin praktik ‘el-huza’biletu’- konsiston ‘bisedën që është atraksion për tallje / qeshje’ (5), një indikacion ky se besëtytnia është objekt talljeje dhe asgjë nuk ka të bëjë me të vërtetën. Më tej, besëtytnia identifikohet edhe me fjalën ‘et-tijeretu’- , që nënkupton “parandjenjën për keq” apo “pesimizmin”(6). Pejgamberi a.s. në shumë hadithe të tij e përmend këtë shprehje dhe e krahason me fallin, magjinë, etj., duke i llogaritur si ‘besëtytni’ që pronarin e tyre e nxjerrin nga ymmeti i Muhamedit a.s. Ndërsa në kuptimin terminologjik të fjalës, ‘besëtytnia’ si term akaidi, identifikon bindjen e kotë besimore, e cila nuk ka kurrfarë mbështetje në bazat e Fesë (në Kur’an dhe Hadith) dhe, si e tillë konsiderohet devijim dhe kontradiktë e imanit, sepse e kundërshton esencialisht konceptin e monoteizmit, mbi të cilin ngrihet doktrina islame.

1.2. Njohje me besëtytninë

Besëtytnia si një çështje që i përket sferës së bindjes të njeriut, përkatësisht besueshmërisë së tij, përgjithësisht shënon tërësinë e veprimeve apo bindjeve të caktuara, që në përmbajtjen e tyre kanë karakter irracional dhe qesharak, sepse nuk përkojnë me perceptimin racional si një formë që dikton besimi i vërtetë.
Në fjalorin e terminologjisë fetare, besëtytni-a (gr. deisidaimonia; lat. superstitio) do të thotë: besim i kotë, i zbrazët, i pamend dhe marrëzor, i cili, si i tillë nuk ka asnjë bazë apo mbështetje në arsyen e shëndoshë të njeriut, në logjikë, shkencë, teologjinë e fenë e njëmendtë; besim ky që paraqet tërësinë e përfytyrimeve të ndryshme të gabuara për gjoja fuqinë mbinatyrore dhe për veprimin gjoja magjepsës të gjësendeve, simboleve, veprimeve e sjelljeve të gjësendeve, fenomeneve dhe njerëzve (p.sh., nallça “shpëtimtare” në ballë të automjeteve, rruazat e kaltra në dorë të fëmijëve, të cilat këta i shpëtojnë nga “syri i keq”, pastaj maskota në ndeshjet sportive, të cilat sjellin fat, fitore, hedhja e ujit pas atij që shkon në provime, etj.)(7)
Në këtë rrafsh, karakteri i tyre, fund e krye është nënçmues, sepse ndërlidhet me besueshmëri të paarsyeshme, duke i dhënë gjësendeve atribute hyjnore se gjoja ato mund të ndikojnë në veprimtarinë dhe shëndetin e personave besëtytë. “Shikuar nga aspekti logjik e filozofik, besëtytnitë janë vendosje e lidhjeve shkakore ndërmjet atyre gjësendeve, dukurive apo njerëzve, të cilat zaten nuk kanë asnjë lidhje të drejtpërdrejtë ose janë të lidhura në mënyrë të rastësishme (p.sh., rënia e meteorit dhe vdekja e ndonjë njeriut; skuqja e hënës dhe gjakderdhja; lufta pastaj paraqitja e tymtarit dhe ngjarja e padëshirueshme etj.)”(8)
Prandaj, themi se manifestimi i besëtytnive është tepër naiv dhe primitiv, sepse t’i jepet gjësendeve atribute mbinatyrore me rol efektiv në jetën e njeriut, pa shfaqur ndonjë lidhje shkakore të arsyeshme dhe të ndikueshme ndërmjet tyre, kjo nuk ka domethënie tjetër, pos hyjnizim i gjësendeve apo i krijesave, të cilat nuk mund të bëjnë asgjë absolutisht për veten e tyre e lëre më për të tjerët. Ndërsa, në aspektin fetar, besëtytnitë legjitimisht konsiderohen si devijim në doktrinën e fesë Islame, sepse lënë ndikime negative dhe esenciale në organikën e besimit islam, ndërsa ndikime çoroditëse në mendësinë besimore të besimtarit.

1.3. Historiku i çështjes

Besëtytnia si manifestim naiv i besueshmërisë së njeriut, ka një shtrirje të lashtë në histori. Madje mund të themi se ajo zë fill, që në celulat e para të shoqërisë njerëzore. Në argumentet tradicionale të fesë Islame, kemi dëshmi të mjaftueshme se besëtytnitë si kontradiktë e besimit të drejtë kanë një histori tejet të gjatë. Fakti se, Allahu i Madhëruar ka dëshmuar se, secili popull ka pasur pejgamberë apo të dërguar, të cilët i kanë thirrur shoqëritë që të largohen nga besimet e devijuara, të kota dhe besëtytnitë dhe t’i kthehen besimit të drejtë(9), është argument se shoqëria njerëzore prej themelimit të saj është shoqëruar me devijim dhe besëtytni. Allahu i Madhëruar thotë:

“Ne çdo populli i kemi dërguar nga një pejgamber. Të gjithë ata thoshin: Adhuroni vetëm Allahun, e shmanguni idhujve” (Kur’ani, En-Nahl:36)(10).
Fjala ‘tagut’ në konceptin e përgjithshëm përfshin ‘çdo gjë tjetër që adhurohet përpos Allahut, prej xhinnëve, njerëzve dhe idhujve” . Gjithashtu fjala ‘tagut’ nënkupton “çdo njërin që ka devijuar nga rruga e drejtë dhe i largon (të tjerët) nga rruga e hajrit, sikurse janë shejtani, fallxhori, magjistari etj. (11). Pra, fjala ‘tagut’, në realitet është sinonim për çdo besëtytni apo adhurim të kotë.
Në Kur’an, në shumë vende lexojmë historinë e pejgamberëve dhe thirrjet e tyre drejtuar popujve te të cilët janë dërguar. Përkujtojmë Nuhin a.s. dhe popullin e tij mosbesimtar, pastaj pejgamberin Salih a.s., të cilit populli i tij i pati thënë: ”Ne parandiejmë fatkeqësi me ty dhe me ata që janë me ty” (Kur’ani, En Neml:47), ndërsa ‘parandjenja’ është besëtytni e qartë. Së këndejmi përkujtojmë luftën e Ibrahimit a.s. me idhujt, që në thelb përbënin një besueshmëri boshe apo besëtytni. Sfidën e tij me babanë e vet Azeri, që ishte mjeshtër i idhujve, ndërsa adhurimi i idhujve, nuk është tjetër pos një besëtytni e kulluar. Pastaj kujtojmë rezistencën e pejgamberëve të tjerë, Jakubit a.s. e djalit të tij Jusufit a.s.. Po kështu kujtojmë Musain a.s. e vëllanë e tij Harunin a.s. me sfidën e ‘viçit’, të cilin e pati bërë nga ari një person me emrin Samirij, të cilin e adhuronin. Pastaj, kujtojmë edhe të gjithë pejgamberët e tjerë, për të ardhur te pejgamberi i fundit Muhamedi a.s..
Kur Muhamedi a.s. erdhi në Mekkën e atëhershme me shpalljen e fundit Kur’anin famëlartë, shoqërinë mekkase e gjeti të kapluar në politeizëm, besëtytni, mosbesim dhe dukuri të tjera negative. Arabët ishin aq paragjykues sa çdokush tjetër para ardhjes së Kur’anit. Ata nuk ndërmerrnin asnjë udhëtim apo vendim tjetër të rëndësishëm, pa iu referuar besëtytnive të llojllojshme dhe idhujve te të cilët kërkonin ndihmë dhe mbarësi. Le të kujtojmë vetëm çlirimin e Mekkës, ku Pejgamberi a.s. i largoi nga Qabeja mbi 350 idhuj që ishin shndërruar në kult adhurimi. (shih: Kur’ani, El-Isra:81).
Pra, për gjatë gjithë historisë, besëtytnia ka pasur manifestim. Më e njohur, thuajse te të gjithë popujt pa dallim, të parët e të mbramët, ka qenë besëtytnia në parashikimin e së ardhmes dhe të fshehtës nëpërmjet yjeve dhe lëvizjeve të trupave qiellor, e njohur si astrologji.(12)
Është konkludim i arsyeshëm se besëtytnia, rrënjët i ka në primitivizëm. Qoftë në primitivizmin që ndërlidhet me kohën, ku shoqëritë në të kaluarën ruanin dhe trashëgonin me fanatizëm besëtytnitë, qoftë me primitivizmin që ndërlidhet me mendësinë, ku njerëzit vazhdimisht shpikin (sajojnë) besëtytni të cilat nuk kanë ekzistuar më parë, sikurse janë besimi në vende të ‘shenjta’ apo individë, me të cilët ndërlidhet ndonjë ngjarje e kohës. Fatkeqësisht edhe në mjediset e myslimanëve janë importuar besime të kota dhe besëtytni. Ndonëse koha e Pejgamberit a.s. dhe gjenerata e artë e sahabëve i bëri një shkëputje të vërtetë transmetimit të besëtytnisë nga mendësia e periudhës së injorancës, megjithatë, shoqëria islame nuk do të mundë ta ruajë imunitetin e vet nga infeksioni i saj. Veçanërisht, do të bëhet e pashmangshme kur feja Islame do të shtrihet në vendet e Persisë, Bizantit, Indisë, Egjiptit etj., vende këto që nga historiografia botërore shquhen për kultura dhe besime me bazë mitologjike. Myslimanët e rinj nga këto vende, sigurisht se jo të gjithë, kanë marrë me vete edhe elemente prej ‘besimit’ të vjetër. Kur kësaj ia shtojmë edhe atë se ka pasur njerëz të feve të tjera, që kanë kaluar në fenë islame duke synuar rrënimin e fesë nëpërmjet interpretimit të gabuar të doktrinës. Një gjendje e këtillë, kur më pak e kur më shumë e ka shoqëruar ecjen e Islamit nëpër shekuj (kohë). Nëse gjendjen e shikojmë në kohën tonë, kur komunikimi me shoqëri të ndryshme të besimeve dhe kombësive të ndryshme, është bërë pjesë normale e jetës bashkëkohore, gjegjësisht një model i pashmangshëm i globalizmit (modernizmit), atëherë besëtytnia me shumë lehtësi edhe importohet, po edhe eksportohet nga njëri vend në tjetrin. Në rastin konkret, besëtytnia te ne (myslimanët) ka ardhur nga dy rrugë:
- Ose na është importuar dhe na importohet pahetueshëm nga kulturat tjera, duke vazhduar të ruhet si një ‘trashëgimi e gabuar’ që transmetohet prej gjeneratës në gjeneratë,
- Ose, fenomenin e besëtytnisë, feja islame ka mundur ta gjejë të pranishme në shoqëritë, të cilat kanë pranuar konvertimin në Islam, sikurse kjo ka ndodhur me shoqërinë idhujtare të Mekkës, pas ardhjes së Pejgamberit a.s. apo edhe me të gjitha shoqëritë tjera, ku Islami i ka hasur për herë të parë, pa e përjashtuar nga kjo edhe vendin tonë dhe hapësirat ballkanike. Pa marrë parasysh se si, sot, në gjithë globin, fatkeqësisht edhe në mesin e myslimanëve, besëtytnitë nuk kanë të ndalur, ku më pak e ku më shumë. Janë hapur qendra të ndryshme astrologjike, në të cilat paragjykohet fshehtësi të ndodhive të së ardhmes, duke manipuluar me të ardhmen. Pastaj, këto informata boshe emetohen nga botues të ndryshëm nëpër edicione televizive, në faqe të gazetave ditore e atyre periodike.

1.4. Llojet e besëtytnisë

Besëtytnitë janë të shumta dhe të ndryshme. Pothuajse, secili vend i ka besëtytnitë e veta. Disa prej tyre kanë karakter më gjithëpërfshirës dhe rajonal e disa të tjera janë më të kufizuara dhe lokale. Numri i tyre është aq i madh sa që është e pamundur të përfshihen në këtë punim të gjitha, apo edhe të shpjegohen të gjitha. Mirëpo, tërësia e besëtytnive mund të përmblidhet në tri kategori, nga të cilat edhe do të sjellim shembuj: besëtytnitë që lidhen me ndonjë subjekt; besëtytnitë që lidhen me ogurët (shenjat) dhe gjësendet, dhe besëtytnitë që lidhen me vendet e caktuara.

a) Besëtytnitë që lidhen me ndonjë subjekt

Në këtë kategori hyjnë të gjitha besëtytnitë që ndërlidhen me ndonjë qenie të gjallë, pa marrë parasysh se është njeri, kafshë, shpend apo diçka tjetër. Prej
besëtytnive më të shquara të këtij lloji janë:

Magjia (gr. mrekulli, çudi), e cila konsiston tërësinë e veprimeve që bëhen me lëvizje, me sende, me shkrime ose me fjalë, të cilat gjoja kanë fuqi të ndikojnë mbi njerëzit e mbi dukuritë e natyrës dhe të bëjnë çudira. Pra, aftësia e jashtëzakonshme që ka dikush për ta bërë për vete.(13) Njerëzit, duke mos e njohur irracionalitetin e magjisë, besojnë se magjistari ka veti mbinatyrore, dhe mund të bëjë mrekulli, gjë që e madhërojnë atë e jo Allahun. Po kështu veprohet edhe me talismanet(14) e ndryshme, hajmalitë(15) apo amuletet.

Falli - parashikim i rremë dhe i pathemeltë i së ardhmes së dikujt, i ngjarjeve që do të ndodhin etj. Duke përdor letrat e bixhozit ose duke shikuar filxhanin e kafesë, vijat e pëllëmbës së dorës etj.(16). Falli është ndër besëtytnitë më të përhapura si në të kaluarën si në të tashmen. Arabët para Kur’anit, fatin e tyre e kërkonin nëpërmes shigjetave, në të cilën në njërën anë shkruante “Zoti më urdhëroi” në anën tjetër “Zoti më ndaloi”, kurse ana e tretë ishte e pashkruar. Kur dëshironin të niseshin në rrugë ose të martoheshin, shkonin te shtëpia e idhujve, ku ishin shigjetat, dhe prej tyre e kërkonin fatin e tyre. Në qoftë se ishte shigjetë urdhëruese, niseshin, nëse ishte ndaluese, abstenonin, ndërsa nëse dilte ajo e pashkruara, atëherë e përsëritnin derisa të dilte e shkruara urdhëruese ose ndaluese. Kjo mënyrë e kërkimit të fatit i ngjan asaj që kërkon shoqëria jonë nëpërmjet rërës, guaskave, hapjes së faqeve, letrave, galave dhe qitjes fall nga filxhani. Të gjitha këto forma janë haram në Islam.(17)

Astrologët - janë ata, që me dituri të rreme, përpiqen t’i parashikojnë ngjarjet dhe fatin e njerëzve, duke vëzhguar vendosjen e trupave qiellorë(18). Po ashtu, edhe përdorimi i astrologjisë për parashikimin e fatit, është prej besëtytnive të lashta. Këtu bën pjesë edhe horoskopi, si parathënie e fatit të njerëzve duke u bazuar në pozitën e yjeve.

b) Besëtytnitë që lidhen me ogurët (shenjat) dhe gjësendet

Besëtytnia në “shenja” është mjaft e përhapur. Në kohën parakur’anore, njohja e shenjave të mira apo të këqija përmes lëvizjeve të zogjve apo kafshëve njihej me emrin ‘tijareh’, nga folja ‘tare’ e cila do të thotë ‘fluturon’. P.sh., nëse një njeri niset për një rrugë dhe një zog fluturon mbi të dhe del në anën e majtë të tij, ai do ta konsiderojë atë si shenjë se po i afrohet një fat i keq, andaj sillet përreth dhe kthehet në shtëpi.(19) Ngjashëm me këtë, në trevat tona është bindja se nëse bukla apo miu apo macja e zezë parakalojnë në rrugën para ndokujt gjatë udhëtimit, ky udhëtim mund të ketë ndonjë të keqe.

Prerja e thonjve- edhe kjo besëtytni është bërë praktike dhe ka një shtrirje të gjerë në popullatën myslimane. Sipas kësaj, meshkujt nuk duhet t’i presin thonjtë edhe të dorës edhe të këmbës përnjëherë, sepse sipas besimit në këtë rit u merret goja kur të dalin në gjyq.(20) Po kështu është edhe me rrobat e grisura, nëse ato i qepen mashkullit, përderisa i mban veshur.

Me rastin e vdekjes, gratë që marrin pjesë në të, mantelet apo xharret siç ishin të njohura në kohët e hershme i linin të varura jashtë shtëpisë në një litar, të cilin e vendos familja e të vdekurit. Kjo bëhet me qëllim që më në këtë shtëpi të mos vijë vdekja dhe mantelat të mos vishen për këtë qëllim. Po kështu, bijat dhe mikeshat që kanë marrë pjesë në vdekjen e caktuar, kurrsesi nuk kthejnë t’i shohin të afërmit e vet, duke mos dashur që vdekja të shkojë tek ata.(21)

Patkoi apo nallçeja e kalit, të cilën e përdorin shumë njerëz qoftë nëpër vetura apo nëpër dyert e shtëpive. Në Greqinë antike kuajt trajtoheshin si shtazë të shenjta. Një patkua mbi derë të shtëpisë, pjesa e prapme e të cilit vendosej në drejtim vertikal, mendohej se sjell fat, në të kundërtën, kur patkoi kthehej nga pjesa e hapur teposhtë njerëzit besonin se fatit i ka ardhur fundi.(22)

Rruazat e kaltra. Po ashtu, është shumë i përhapur besimi se ngjyra e kaltër sjell fat dhe na mbron nga ndikimet negative psikike dhe shpirtrat e ligë. Të veshësh veshje me ngjyrë të kaltër në ditën e parë të martesës është besuar se bashkëshortëve të ardhshëm në jetën e përbashkët bashkëshortore do t'iu sjellë fat, harmoni dhe lumturi. Një besim i tillë, është tejet i përhapur edhe në kohën e sotme dhe ka të bëjë me bartjen e zinxhirit apo qafores me guralecë të kaltër rreth qafe, se ato na ruajnë nga gripi, ftohjet dhe inflamacionet e ndryshme. (23) Mund të themi se, besëtytnitë në shenja kanë shtrirje të gjerë dhe janë të shumta. Të tilla janë edhe ‘trokitja në dru’, ‘kripa e derdhur’ ‘thyerja e pasqyrës’ ‘Numri 13’ etj.24

c) Besëtytnitë që lidhen me vendet e caktuara

Ky lloj i besëtytnisë, zakonisht ndërlidhet me varret, në të cilat janë varrosur njerëz të ashtuquajtur ‘të mbërrimë’ apo me ndonjë vend tjetër që ndërlidhet me ndonjë ngjarje që ka lënë gjurmë në histori. P.sh., një prej këtyre besëtytnive është ‘Shëngjergji’, i cili festohet më 5 dhe 6 maj dhe është besëtytni e vërtetë. “Besohet se nëse kontaktohet me tokën vjen plleshmëria, kështu që vajzat rrokullisen nëpër livadhe për të pasur fat në martesë, kurse nuset për të pasur fëmijë. Atë ditë bëhen pastrimet rituale dhe spërkaten skutat e shtëpive dhe objektet e saj.”(25) Në rajonin e Prizrenit, kjo festë festohet në atë formë, ku më 5 maj, njerëzit tubohen në varrezat e vjetra të qytetit, që njihen me emrin “Karabash”; aty gjendet edhe një ‘tyrbe’ rreth së cilës bëhet nderim, hedhin të holla, bëjnë nezër, presin qengja etj., të gjitha këto duke besuar se mbrojnë nga e keqja dhe çojnë në fat dhe mbarësi.(26) Zakonisht, varret apo thënë ndryshe ‘tyrbet’ janë ato që kanë marrë identitet për ‘vende të shenjta’. Këto besëtytni janë të përhapura në mbarë botën, ku më pak e ku më shumë.

1.5. Shkaqet që çojnë në besëtytni

Shkaqet e besëtytnisë janë të ndryshme dhe sillen nga vendi në vend. Por si shkaqe të përgjithshme, kryesisht janë katër sosh:

a) Mungesa e njohurive ndaj besimit islam.

Mungesa e dijës fetare, është pikërisht elementi që favorizon shfaqjen e besëtytnive. Kjo, sepse njeriu është instinktivisht qenie në nevojë për prehje besimore. Besimi në të mbinatyrshmen (Allahun), tashmë është vërtetuar botërisht, nga shumë anë, se është diçka që buron në vetë individin. Nëse kjo nevojë e natyrshme, te besimtari nuk përmbushet mjaftueshëm me iman, ajo medoemos do të absorbojë forma tjera të besimit, që si të tilla janë të paverifikuara, besëtytni, mitologji dhe kontradiktore me konceptin e monoteizmit islam. Në këtë aspekt, besëtytnia është një dukuri që ndërfutet në mendësinë e besimtarit, ndoshta pa u hetuar, si pasojë e mospajisjes së tij me njohuri të mjaftueshme rreth imanit.

b) Ndjekja e dëshirave dhe e tekave personale.

Ndjekja e pasioneve sipas domethënies parimore, nënkupton që veprimet dhe bindjet t’i referohen korrigjimit të dëshirave të lira personale, e jo mësimeve të Kur’anit dhe Sunnetit të Muhamedit a.s. apo të fesë Islame si tërësi. Kur’ani na njofton se të gjithë popujt para kur’anor, kanë devijuar thellë, atëherë kur subjektet fetare i kanë vendosur nën korrigjimin e diapazonit të arsyes dhe dëshirave, përkatësisht duke i dhënë mendjes dhe dëshirave kompetencë për diçka që nuk u lejohet. Për këtë arsye, njerëzve që gjykojnë sipas dëshirave dhe pikëpamjeve personale në subjektet fetare u është thënë: të dhënët pas dëshirave (ehlul ehva). Njerëz të tillë, përgjithësisht u japin rol gjykues kulturës, pikëpamjeve dhe prirjeve të marrë jashtë mjediseve islame dhe pastaj nga ky kënd i shohin argumentet juridike (të sheriatit). Dhe për këtë shkak - ashtu si edhe në filozofi - parashtrojnë pikëpamje të ndryshme nga njëri-tjetri si dhe të veçanta nga “rruga e drejtë” (sirati mustekim).(27)
Allahu i Madhëruar në Kur’an thotë: ”E nëse ata nuk të përgjigjen ty, atëherë dije se ata ndjekin vetëm dëshirat e veta, e kush është më i humbur se ai që duke mos pasur fakt prej Allahut, ndjek epshin e vet...” (Kur’ani, El-Kasas:50).

c) Fanatizmi në argumente.

Fanatizmi është një dukuri tepër e rrezikshme, sepse është predispozitë për njëanshmëri në gjykime. Njeriu fanatik, shumë vështirë mund ta pranojë (vlerësojë) fuqinë e argumenteve dhe kështu ndjekjen e të vërtetës. Allahu në Kur’an thotë: ”E kur u thuhet atyre (idhujtarëve): Pranoni atë që Allahu e shpalli! Ata thonë: Jo, ne ndjekim atë rrugë në të cilën i gjetëm prindërit tanë! Edhe sikur prindërit e tyre të mos kenë kuptuar asgjë dhe të mos jenë udhëzuar në rrugën e drejtë (ata do t’i pasonin)” (Kur’ani, El- Bekare:170)
Në të njëjtën mënyrë veprojnë edhe ndjekësit e tarikateve si dhe adhuruesit e varreve, të cilët, nëse dikush i fton që të ndjekin rrugën e saktë, fillojnë e argumentohen duke thënë se rruga që ndjekin ata është rruga që kanë ndjekur baballarët dhe gjyshërit e tyre.(28)

d) Imitimi i jomyslimanëve.

Ky është njëri prej shkaqeve kryesore të besëtytnisë te myslimanët. Sepse, sikurse dihet doktrina e fesë islame nuk pranon kurrfarë besëtytnie. Të gjitha besëtytnitë që ekzistojnë apo që mund të ekzistojnë te myslimanët janë pasojë e imitimit të feve tjera dhe kulturave të tjera. Transmeton Ebu Vakid El-Lejthij se:
“Kur i Dërguari i Allahut s.a.v.s., ishte nisur për të shkuar në Hunejn(29) me disa shokë, gjatë rrugës kaluan pranë një lisi të politeistëve që quhej ‘dhatu envatin’. Politeistët e kishin zakon t’i varnin armët e tyre në të (kinse që t’u sjellë fat). Disa nga sahanët (shokët e Pejgamberit a.s., të cilët sapo kishin pranuar fenë Islame) thanë: O i Dërguari i Allahut, bëna edhe neve një “dhatu envat”, sikurse e kanë ata (idhujtarët): Pejgamberi s.a.v.s. u përgjigj: ’Subhanall-llah’ – madhëruar qoftë Allahu. Ky veprim i juaji është mu si ai që populli i Musait a.s. i ka thënë atij: ’bëre një zot për ne si zotërat e tyre’(30). Pasha atë që e ka shpirtin tim në dorë, të gjithë ju do të ndiqni rrugën e atyre para juve.(31)

II. BESIMI ISLAM PËRJASHTON KATEGORIKISHT ÇDO BESËTYTNI

Deri këtu, përgjithësisht ofruam një njohje parimore karakterizuese me besëtytninë, tani do të shohim se si qëndron çështja e saj në besimin islam. Për të ditur se në cilin aspekt besëtytnia e kundërshton besimin islam, së pari duhet ta kuptojmë vetë konceptin e besimit. Boshti, mbi të cilin ngrihet doktrina e besimit islam është tevhidi - deklarimi i Njëshmërisë së Allahut të Madhëruar me fjalët ‘la ilahe illall-Llah’ - Nuk ka zot tjetër (që meriton të adhurohet) përpos Allahut.

2.1. Tevhidi - deklarimi i njëshmërisë së Allahut

Tevhidi, si akti i parë dhe i përhershëm i myslimanit, identifikon pikën kulmore, nën parametrat e së cilës përfshihet gjithçka për fenë dhe rreth fesë. Ky nocion, në esencën e vet konsiston tri gjëra thelbësore:
- Mohimin e çdo hyjnie përveç Allahut të Lartësuar;
- Vërtetimin e Hyjnisë së mirëfilltë të Allahut xh.sh. jashtë çdo rivaliteti; dhe
- Pangjashmërinë e Allahut me asgjë prej krijesave të Tij dhe e kundërta. Dijetarët, për ta njohur unikalizmin gjithëpërfshirës të tevhidit, si nocion që përshkon çdo akt fetar, atë e kanë ndarë në tri aspekte (sfera) (32):

a) “Tevhidu’r-Rububijjeh”

Të besuarit e Njëshmërisë së Allahut në aspektin se, vetëm Ai është Krijues dhe Sundues i çdo gjëje. Tevhidur-rrububije, konsiderohet prej kategorive të para të tevhidit, sepse ngërthen në vete të besuarit në ekzistencën e Qenies së Allahut për Krijues, Sundues dhe furnizues të çdo gjëje. Këtë aspekt të tevhidit, parimisht e beson çdo krijesë instinktivisht (shih: Kur’ani, Ali Imran: 83).
Në Kur’an tregohet se sikur të pyeteshin idhujtarët se, kush është krijues i tokës dhe i qiejve, ata do të thoshin ‘Allahu’, sikurse thotë Allahu i Madhëruar: ”Po nëse ti i pyet: Kush i krijoi ata, me siguri do të thonë: Allahu!...”(Kur’ani, Ez-Zuhruf:87); pastaj: ”Thuaj: kush ju furnizon me ushqim nga qielli e toka, kush e ka në dorë të dëgjuarit e të parit (tuaj), kush e nxjerr të gjallin nga i vdekuri dhe e nxjerr të vdekurin nga i gjalli, kush rregullon çdo çështje Ata do të thonë: Allahu…” (Kur’ani, Junus:31).

b) “Tevhidu’l-Uluhijjeh”

Të besuarit e Njëshmërisë së Allahut të Madhëruar në aspektin se, vetëm Ai duhet të adhurohet dhe askush tjetër. Ky lloj i tevhidit, e obligon të besuarit se:
- Vetëm Allahu është Një dhe i Vetëm;
- Vetëm Allahu është meritor për t’u adhuruar dhe askush tjetër pos Tij;
- Vetëm Atij i takojnë të gjitha adhurimet; dhe
- Vetëm prej Tij kërkohet ndihmë, e nga askush tjetër.
Bazuar në këtë, besimtari adhuron (i bënë ibadet) vetëm Allahun dhe askënd tjetër, pastaj vetëm Atë e do me të vërtetë, frikësohet vetëm prej Tij, shpreson vetëm prej Tij, duanë (lutjen) ia drejton vetëm Atij, mbështetet vetëm në Të, vetëm ndaj Tij shpreh përvuajtjen, përulësinë, pendesën dhe të gjitha llojet e tjera të ibadetit.(33) Pikërisht kjo kategori e tevhidit, është ajo që njerëzit i bënë të dallojnë njëri nga tjetri, përkatësish të dallohen besimtarët e vërtetë nga jobesimtarët.

c) “Tevhidu’l-esmai ve’s-sifati”

Të besuarit e Njëshmërisë së Allahut të Madhëruar në aspektin se, vetëm Atij i takojnë emrat dhe cilësitë e përsosura.(34) Allahu i Madhëruar posedon emrat dhe cilësitë e Tij të përkryera dhe jashtë çdo krahasimi me cilësitë e krijesave. Cilësitë e Tij ndahen në të Qenies ( ), sikurse janë: el-vuxhud (Allahu ekzisto), el-kidem (është i përhershëm pa fillim), el-beka (i gjithmonshëm pa fund), el-vahdanijjeh (është një i vetëm), el-muhalefetu li’l-havadithi (është i pangjashëm me krijesat), el-kijamu bin-nefsi (ekziston nga vetvetiu), el-ilm (është i gjithëdijshëm), el-kudretu (është i gjithëfuqishëm), el-iradetu (ka vullnet të pavarur), es-sem’u (dëgjon çdo gjë), el-besaru (shikon çdo gjë), el-hajat (jeton), el-kelam (posedon të folurit), et-tekvin (krijon nga asgjëja), dhe të veprës ( ), sikurse janë: et-tahliku (të krijuarit), et-terziku (të furnizuarit), el-inshau (të bërit), el-ibdau’ (të shpikurit), es-sun’u (të formësuarit) dhe cilësi të tjera të Qenies dhe të Veprës të përmendura në Kur’an dhe hadithe të Muhamedit a.s., të cilat, myslimani obligohet t’i besojë.
Në këtë aspekt, duke i besuar cilësitë e Allahut të Madhëruar, mbyllet rreptësisht çdo portë e besëtytnive, sepse nëse i kërkojmë ndihmë dikujt tjetër përpos Allahut, sikurse është të drejtuarit varreve, kjo do të thotë se atij që i drejtohemi po i japim cilësinë e gjithëfuqishmërisë, dëgjimit, gjithëdijës dhe cilësi të tjera që i kërkon akti i kërkesës dhe përgjigjes ndaj saj, ndërsa është fare e qartë se ata janë të pafuqishëm për të dëgjuar kërkesën apo kthyer ndonjë gjë (përgjigje), ngase vetëm Allahu është i gjithëfuqishëm dhe krijon çdo gjë. Prandaj, atyre nuk duhet drejtuar, por Atij që është i Gjallë, që nuk vdes.

_____________________________
1 Mikel Ndreca, “Fjalor fjalësh e shprehjesh të huaja”, botoi Rilindja, Prishtinë, 1986, fq. 87.
2 Halit Muharremi, “Fjalor i Teologjisë” Tiranë, Geer, 2006. fq. 41.
3 “El-Munxhidu fil-lugati vel-a’lam”, boton ‘darul meshrik’ Bejrut - Libon, 1986. fq. 175
4 Ibrahim Mustafa, Ahmed Hasen Ez-Zejjat, Hamid Abdul Kadir, Muhamed Alijun-Nexhar, “El-Mu’xhemu’l Vesit”, pjesa e parë dhe e dytë, Darud-da’veti, 1989/1410, Stamboll, Turqi, fq. 229. Fjala ‘el-hurafetu’, po ashtu e ka kuptimin edhe të mbledhjes së pemëve në vjeshtë ( ). Shih: Po aty, fq. 229.
5 “El-Mu’xhemu’l Vesit”, op.cit. fq. 232.
6 Kjo fjalë me këtë kuptim përdoret edhe në shumë vende në Kur’an. (shih:En Neml:47; Jasin:18-19, etj).
7 Akad. Ekrem Murtezai, “FJALOR i terminologjisë fetare” boton Kryesia e Bashkësisë Islame e Kosovës, Prishtinë, 2007, fq. 68
8 Akad. Ekrem Murtezai “FJALOR…” op.cit. fq. 68.
9 Allahu xh.sh. në Kur’an thotë: “…Çdo popull pati udhëzues (pejgamber).” (Kur’ani, Er-Rra’d:7).
10 Përkthimi i ajeteve me adaptime eventuale, është marrë nga: KUR’ANI, përkthimi me komentim në gjuhën shqipe, përktheu dhe komentoi H.Sherif Ahmeti, 1413 h / 1992 m, Prishtinë, botim i Medinës.
11 “El- Mu’xhemu’l Vesit”, op.cit. fq.558-559.
12 Astrologji (gr. dituri për yjet) dituri e rreme, që përpiqet të parashikojë ngjarjet dhe fatin e njerëzve, duke vëzhguar vendosjen e trupave qiellorë. (shih: Mikel Ndreca, “Fjalor fjalësh …” op.cit. fq. 61)
13 Mikel Ndreca, “Fjalor fjalësh …”op.cit. fq. 443.
14 Talismani: nënkupton një objekt apo gjësend i përbërë prej drurit, metalit lëkurës, tekstilit, letrës etj. në të cilin janë shkruar fjalë e fjali nga “shkrimi i shenjtë” ose janë vizatuar simbole të shenjta të ndonjë feje, për ç’arsye besohet se bartësin e tij e mbron nga të ligat e ndryshme, siç janë sëmundjet, mësyshi nga syri i keq, dëmtimet, rreziqet që i kanosen njeriut gjatë jetës, dhe të njëjtit i sjell lumturi etj. (Shih: Akad. Ekrem Murtezai “FJALOR…” op.cit. fq. 589).
15 Duhet thënë edhe këtë, se një pjesë e dijetarëve e lejojnë përdorimin e hajmalive, nëse ato përmbajnë lutje nga Kur’ani dhe Sunneti, në origjinal, me një shkrim të lexueshëm dhe të qartë, dhe duke pasur bindjen se hajmalitë si objekt, nuk sjellin efekt, por atë e sjell Allahu i Madhëruar. Sa i përket hajmalive që kanë vetëm shenja dhe shkrim të palexueshëm dhe përmbajtje të tjera, ato ndalohen me mendim unanim të dijetarëve. (shih: Jusuf Kardavi, “Hallalli dhe harami në Islam”, Shkup, 1998. fq. 242; shih: http://www.zeriislam.com/hutbe-fetva/fetva_Buti/Pyetje-dhe-pergjigje-VII.html).
16 Mikel Ndreca, “Fjalor fjalësh …” op.cit. fq. fq.221.
17 Jusuf Kardavi, “Hallali ...”, op cit. fq. 237-238.
18 Mikel Ndreca, “Fjalor fjalësh …” op.cit. fq. 61.
19 Abu Ameenah Bilal Philips, “Bazat e tevhidit (monoteizmi islam)” Prishtinë pa vit botimi, fq. 83.
20 Ali Vezaj, Punim Diplome, Sihri, (magjia) xhinët dhe besëtytnia, Prishtinë, 1998. fq.50.
21 Ali Vezaj, “Sihri...” op.cit. fq. 50.
22 Philips, “Bazat e tevhidit …” op.cit. fq. 80.
23Adnan Abrashi“Mistika e ngjyrave”marrë prejhttp://www.syri3.com/mistika%20e%20ngjyrave.html
24 Shih: Philips, “Bazat e tevhidit …” op.cit. fq. 90-92.
25 Basri Iljazi, Shkaqet e prapambeturisë së muslimanëve, Tetovë, 1999. fq. 70 71.
26 shih: Ali Vezaj, “Sihri...” op.cit. fq. 49.
27 Prof. Dr. Bekir Topalolu, “Hyrje në Kelam”, Prishtinë 2002, fq. 163.
28 Dr. Saleh El-Fevzani “Tevhidi” Tiranë, 2000, fq. 149.
29 “Hunejn” - emër i njërës prej betejave më të mëdha të Pejgamberit a.s. kundër pabesimtarëve, e cila u zhvillua në vitin e 10 - të hixhretit.
30 Allahu në Kur’an thotë: ”Beni Israilët (ata që i kishin besuar Musait a.s.) i kaluam përtej detit, e ata u takuan me një popull që adhuronte do statuja të tyre, dhe thanë:O Musa, na e bën edhe ne një zot (statujë) si zotët që i kanë ata (ai popull)”. Ai (Musai) tha:’ju jeni popull që nuk dini’” (Kur’ani, El-A’raf:138).
31 “Sunenut-Termidhij”, Kitabu:El-futunu an Resulilahi, Babu: ma xhae leterkebun-ne sunenu men kane kablukum, hadithi nr.2106. (citim sipas: CD-së)
32 Duhet ta qartësojmë se këto tri lloje të tevhidit, janë pjesët që përbëjnë një tërësi të vetme, e ajo është feja Islame apo imani. Ato janë të lidhura ndërmjet veti në mënyrë të pandashme. Ndërsa, qëllimi i kësaj ndarje, është vetëm profilizimi i aspekteve për njohjen më të mirëfilltë të spektrit të doktrinës Islame. Nëse njëri prej tyre mohohet, është mohim i vetë Imanit si tërësi dhe konsiderohet dalje nga feja Islame.
33 Dr. Muhamed Naim Jasin “Besimi, bazat, esenca, negacioni” boton Furkan ISM, Shkup, 1998, fq. 15.
34 Ibnu Ebil Izz, El-Hanefijj, “Sherhu’l akidetit-tahavije”, vërtetimin shkencor dhe recensimin e kanë bërë grup dijetarësh, botimi i nëntë 1408h 1988m, El-mektebetu’l Islamijj, Bejrut, fq. 78.

- vijon -