Zekati është një nga shtyllat më të rëndësishme që mbështet drejtësinë sociale dhe ekonomike. Si një nga pesë shtyllat e Islamit, zekati renditet në rëndësi menjëherë pas namazit, duke dëshmuar kështu rolin e tij thelbësor në praktikën islame. Ndryshe nga adhurimet fizike, si: namazi, agjërimi dhe haxhi, që janë kryesisht fizike, zekati përfaqëson një dimension financiar të adhurimit, i cili është i detyrueshëm për çdo mysliman që plotëson kushtet e caktuara të pasurisë.
Karakteri i detyrueshëm i zekatit e dallon atë nga format e tjera të bamirësisë. Ai nuk është një favor, apo bamirësi, nuk është produkt i zgjedhjes personale, apo i bujarisë individuale, por një detyrim hyjnor i përcaktuar qartë në Kuran, i cili ka si qëllim trajtimin e varfërisë dhe shpërndarjen e pasurisë në mënyrë të drejtë dhe të barabartë. Përmes këtij punimi, do të shqyrtojmë atë si zekati kontribuon në drejtësinë ekonomike dhe sociale në Islam, duke analizuar se si ai është një e drejtë e caktuar për të varfrit, një detyrim për të pasurit dhe një e drejtë e shoqërisë dhe e Zotit.

Zekati si e drejtë e të varfërve

Marrja e pjesës së të varfërve dhe nevojtarëve, nga pasuria e të pasurve përbën një nga shtyllat themelore të sistemit ekonomik dhe social në Islam. Kjo e drejtë është vendosur qartë në Kuran dhe Sunet që para më shumë se katërmbëdhjetë shekujve. Zoti i Madhëruar e ka përcaktuar këtë në mënyrë eksplicite përmes ajeteve kuranore, ku theksohet se në pasurinë e besimtarëve të pasur ekziston një pjesë e caktuar që u takon atyre që kanë nevojë. Zoti i Madhëruar thotë: "Dhe ata që në pasurinë e vet kanë ndarë një pjesë të caktuar (e njohur). Për lypësin dhe për nevojtarin që nuk lyp." (El Mearixh, 24-25).
Ky ajet tregon se zekati është një e drejtë e njohur dhe e caktuar që duhet të jepet nga ata që kanë pasuri. Kjo pjesë e pasurisë, e njohur si zekat, nuk është thjesht një akt bamirësie, por një detyrim fetar i institucionalizuar, ku Ligjvënësi ka përcaktuar rregullat, sasitë dhe kushtet e dhënies së tij. Kjo nuk është lënë në dorë të bamirësisë së rastësishme të të pasurve apo në varësi të ndjenjave të tyre të mëshirës. Përkundrazi, përcaktoi sasinë, kohën, personat që obligohen më dhënie dhe personat të cilëve u takon.
E drejta e të varfrit në zekat bazohet në parimin se ai është vëlla i të pasurit në fe dhe njerëzim. Islami e ka bërë shoqërinë si një familje ku anëtarët e saj e mbrojnë njëri-tjetrin, madje si një trup i vetëm, ku nëse disa gjymtyrë ankojnë, ankon i tërë trupi. Prandaj, është e drejtë e të varfrit që të ndihmohet, të mbështetet dhe të kapet për dore, kur ai nuk mund të punojë, ose mund të punojë, por nuk mund të gjejë punë, ose punon, por nuk siguron të ardhura të mjaftueshme, ose siguron të ardhura të mjaftueshme, por përballet me fatkeqësi që i çojnë në varfëri. Nuk është besim as njerëzore që disa njerëz të ngopen, derisa të ankohen nga ngopja, ndërkohë që pranë tyre ka të varfër që vuajnë urie. Neglizhimi i kësaj përgjegjësie shpie në hidhërimin e Zotit në këtë botë dhe në botën tjetër.(1) Kurani na tregon se mosushqyerja e të varfërve është një nga arsyet për ndëshkim në botën tjetër: “Çka u solli juve në Sekar?" Ata thonë: “Nuk kemi qenë prej atyre që faleshin (që bënin namaz); Nuk kemi qenë që ushqenim të varfrit..." (El Mudethir, 40-44). Kjo tregon se përgjegjësia sociale ndaj të varfërve nuk është thjesht një çështje e zgjedhjes personale, por një detyrim fetar me pasoja serioze.

Zekati si e drejtë e shoqërisë

Zekati, përveçse është e drejtë e të varfërve, ai gjithashtu është edhe e drejtë e shoqërisë. Pasuria e individëve nuk është vetëm rezultat i përpjekjeve të tyre personale, por është rezultat i kontributit të shumë faktorëve që ndihmojnë në krijimin e saj. Kjo ngase një person nuk e fiton pasurinë vetëm me përpjekjen e tij, por në këtë proces përfshihen shumë ide, punë dhe kontribute të ndryshme. Disa nga këto janë të qëllimshme, disa janë të rastësishme, disa kontribuojnë nga afër, ndërsa disa të tjerë nga larg. Të gjithë këta faktorë ndihmojnë në arritjen e pasurisë në duart e pronarit të saj.(2) Për shembull, kur e shqyrtojmë tregtarin, ne duhet të pyesim se si ai ka arritur ta mbledhë pasurinë e tij. A ka marrë ndihmë nga shoqëria? Nga kush ka blerë produktet e tij? Kujt ia ka shitur? Me çka ka punuar? Cila do të ishte gjendja e tij nëse shoqëria nuk do të ekzistonte? Kjo logjikë e njëjtë vlen edhe për fermerët, prodhuesit dhe të gjithë ata që zotërojnë pasuri. Të gjithë këta individë janë të lidhur ngushtësisht me shoqërinë, dhe me këtë, shoqëria ka të drejtë të kërkojë një pjesë nga pasuria e tyre, e cila shërben si një mekanizëm që siguron një shpërndarje më të drejtë të burimeve dhe qëndron si një mjet për të mbështetur nevojtarët dhe për ta përmirësuar jetën e të varfërve.
Në një shoqëri islame, pasuria nuk konsiderohet si pronë e individëve, por si një amanet që Zoti ua ka dhënë atyre për ta menaxhuar dhe për t'u kujdesur për të. Ky koncept i rëndësishëm e bën zekatin një mjet për të siguruar që pasuria të mos mbetet e grumbulluar vetëm në duar të disa individëve, por të shpërndahet në të gjithë shoqërinë për të përmirësuar jetën e të varfërve dhe për të mbështetur ata që kanë nevojë. 

Zekati si e drejtë e Zotit

Përveç asaj që është thënë, zekati është e drejtë e Zotit të Madhëruar, sepse Ai është pronari i vërtetë i çdo gjëje në univers, përfshirë Tokën, Qiellin dhe gjithçka që ekziston brenda tyre. Pasuria që njeriu ka në dorë nuk është më shumë se një pasuri që Zoti ia ka besuar dhe ai është vetëm një menaxhues i kësaj pasurie, i besuar nga Zoti për ta përdorur dhe shpërndarë atë. Ajo pasuri është e Zotit, sepse Ai është Krijuesi, Dhuruesi, Lehtësuesi i mjeteve të saj, si dhe dhënësi i aftësisë te njeriu për ta fituar atë.
Për shembull, nëse njeriu mbjell një farë dhe ajo rritet, ose mbjell një pemë dhe ajo jep fryte, lind pyetja, sa është puna e dorës së njeriut në lërim, ujitje dhe kujdes, në raport me punën e Dorës së Zotit, i cili e shtroi tokën, zbriti shi nga qielli, bëri lumenj që rrjedhin nëpër tokë, siguroi burimet natyrore që ia mundësojnë farës të mbijë dhe të prodhojë fryte?!
Mandej, çfarë bën njeriu nëse Zoti nuk i jep mjetet me të cilat punon dhe mendjen me të cilën mendon dhe menaxhon?!(3) Kjo tregon mirësinë dhe bekimin e Zotit ndaj robërve të Tij. Puna e njeriut është vetëm një pjesë e vogël në këtë proces të madh, ndërsa fuqia dhe kujdesi i Zotit janë ato që i mundësojnë të gjitha këto procese.
Kurani ilustron këtë koncept përmes shembujve të shumtë nga natyra dhe prodhimi bujqësor duke nënvizuar rolin e kufizuar të njeriut në përfitimin e pasurisë. Ai sqaron mirësinë e Zotit ndaj robërve të Tij dhe fton të meditojnë rreth krijimit të ushqimit dhe burimit të tij: "A nuk e shihni atë që e mbillni? A ju e bëni të mbijë ajo, apo Ne e bëjmë të mbijë? Sikur Ne të dëshironim, do ta bënim atë të thyer (të shkatërruar) e ju do të mbeteshit gjithmonë të habitur (duke thënë). S'ka dyshim se ne mbetëm të dëmtuar. Po jo, ne mbetëm pa të (të varfëruar). A e shihni ujin që po e pini? A ju e lëshoni atë prej reve, apo Ne jemi që e lëshojmë? Sikur Ne të dëshirojmë, e bëjmë atë të njelmët, përse nuk falënderoni?" (El Vakiah, 63-70).
Kjo tregon që, përkundër mundësive dhe përpjekjeve njerëzore, është vetëm Zoti që e mundëson çdo gjë. Në një tjetër kontekst, Kurani përmend gjithashtu procesin e krijimit të ushqimit dhe burimet natyrore që ia mundësojnë njeriut të ketë ushqim. Ai na fton të meditojmë rreth tyre: "Njeriu le të shikoje ushqimin e vet. Ne lëshuam shi të mjaftueshëm. Pastaj e çamë tokën sipas nevojës së bimës, dhe bëmë që në të të mbijnë drithëra, edhe rrush e perime..." (Abese, 24-28).
Ky është një tjetër rikujtim për njeriun që gjithçka që ka është dhuratë nga Zoti dhe se roli i tij është vetëm të menaxhojë dhe të kujdeset për atë që ka.
Puna e "dorës" së Zotit nuk është vetëm në bujqësi, por në çdo aspekt të jetës: bujqësi, tregti, industri dhe të tjera. Në fushën e industrisë, për shembull, Zoti na ka dhënë hekurin, i cili ka dobi të madhe për njerëzimin: "Ne e kemi zbritur edhe hekurin që në të ka forcë të fortë dhe dobi për njerëz." (El Hadid, 25).
Shprehja "ne zbritëm" do të thotë se Zoti e krijoi atë me një rregullim suprem qiellor, në të cilën nuk ka dorë njeriu. Gjithashtu, Zoti u ka mësuar njerëzve zanate të ndryshme, siç tregohet në shembullin e Profetit Davud a.s., të cilit iu mësua përpunimi i hekurit për mbrojtje: “Ne i mësuam atij (Davudit) mbarimin e petkave (të hekurta) për ju, që t'ju mbrojnë në raste lufte. A jeni pra mirënjohës ju për këtë?" (El Enbija, 80).
Rezultati i kësaj është se pasuria që ne zotërojmë është në të vërtetë një amanet nga Zoti. Pavarësisht punës dhe mundimit tonë, duhet të pranojmë se furnizimi përfundimtar vjen nga Zoti. Për këtë arsye, është e natyrshme që ne të ndajmë një pjesë të pasurisë sonë me të tjerët, veçanërisht me ata në nevojë, në përmbushje të detyrës që i është dhënë e drejta për të qenë mirënjohës për begatitë e Tij. Dhe për shkak se pasuria është pasuri e Zotit, ndërsa njeriu nuk është gjë tjetër veçse një trashëgimtar në të ose një punëtor të cilit i është besuar zhvillimi, shpenzimi dhe përfitimi i saj.(4) Prandaj, Zoti na fton të japim nga pasuria që Ai na ka dhënë: "...dhe jepni nga ajo që Ai u bëri trashëgues në të.” (El Hadid, 7).
Përfundimisht, zekati, si një nga shtyllat themelore të Islamit, përfaqëson më shumë se një detyrim fetar, ai ka një rol të rëndësishëm në sigurimin e drejtësisë sociale dhe ekonomike. Ai është një detyrim fetar dhe një e drejtë e caktuar për të varfrit, shoqërinë dhe Zotin. Ai është një mjet i fuqishëm për të kontribuuar në mirëqenien e shoqërisë dhe për të forcuar lidhjet sociale mes individëve. Përmes zekatit, Islami promovon një model solidariteti dhe barazie, ku pasuria shpërndahet në mënyrë të drejtë dhe të barabartë. Ky sistem i drejtësisë sociale, i institucionalizuar dhe i detyrueshëm, mundëson që të varfrit të mbrohen dhe t'u garantohen të drejtat e tyre, jo përmes bamirësisë, por përmes një detyrimi të përcaktuar nga Zoti i Madhërishëm.

_______________
1. El Ibadetu fil-Islam, fq.268.
2. El Ibadetu fil-Islam, fq.269-270.
3. Po aty, fq.270.
4. El Ibadetu fil-Islam, fq.271-272.