Ymeti islam është nderuar me bartjen dhe komunikimin e mesazhit të Islamit te bota mbarë.


Urdhri për të mirë dhe ndalimi nga e keqja është reformë, vlerësim dhe edukim bazuar në shenja sipas një mesazhi cili kërkon njohuri e njohje e studim që kërkohen veçanërisht nga predikuesi (thirrësi) që të zotërojë aftësi, mençuri, fleksibilitet, e durim.
Ymeti islam është nderuar me bartjen dhe komunikimin e mesazhit të Islamit te bota mbarë. Duke qenë ymeti më i mirë, ai bartë edhe mirësi të shumta që i ofron botës. Andaj në këtë sferë, myslimani duhet të jetë i vetëdijshëm për rolin e tij historik që ka, ndoshta edhe pa vetëdije, duke qenë moskokëçarës për gjendjen e shoqërisë islame përreth tij. Pra duke neglizhuar urdhërimin për të mirë dhe ndalimin nga e keqja.
Në këtë kuadër, vërejmë se disa e kryejnë këtë detyrë pa dije, pa urtësi ose disiplinë me rregullat dhe etikën e nevojshme për të urdhëruar për të mirë dhe për të ndaluar nga e keqja. Dijetarët dhe studiuesit islamë kanë qenë të interesuar për sqarimin e kritereve, konditave dhe etikën e urdhërimit për të mirë dhe ndalimit nga e keqja në kuadër të hulumtimit dhe thellimit në analizë të tërësisë së provave të cekura në Kuran dhe sunet.
Urdhri për të mirë dhe ndalimi nga e keqja është reformë, vlerësim dhe edukim bazuar në shenja sipas një mesazhi cili kërkon njohuri e njohje e studim që kërkohen veçanërisht nga predikuesi (thirrësi). Në të shumtën e herëve, urdhërimi për të mira dhe pengimi prej të këqijave bëhet me fjalë. Urdhërimi për të mira dhe pengimi prej të këqijave mund të jetë duke e ftuar jomyslimanin në fenë islame, apo duke e thirrur gjynahqarin mysliman që t’iu nënshtrohet urdhërave të Allahut xh.sh. dhe të largohet prej kundërshtimeve ndaj ligjeve të Sheriatit islam. Rregullat dhe principet gjithëpërfshirëse të çështjes së urdhërimit për të mira dhe të pengimit prej të këqijave e të cilat duhet t’i njohë mirë thirrësi janë si vijon:

NJOHURIA

Personi që ngarkohet me kryerjen e urdhrit për të mirë dhe ndalimit nga e keqja duhet të zotërojë njohuri të bollshme se çka është vepër e mirë për të cilën duhet ftuar dhe çka është vepër e keqe nga veprimi i së cilës duhet penguar. Ai nuk duhet të jap fetva - përgjigje të pabazuara në argumente të shëndosha, ose të pa qartësuara mirë nga dijetarët, dhe që i përshtaten mjedisit të caktuar kulturor dhe formimit të tyre intelektual. Ka gjëra që i di çdo mysliman, dhe ka gjëra që janë të veçanta për dijen e dijetarëve dhe muxhtehidëve. Myslimani i thjeshtë i di çështjet e namazit, agjërimit dhe detyrat e tjera dhe e di ndalimin e kamatës, mashtrimit, zbulimin e pjesëve intime etj.. Pra kjo është që do të duhet të njihet nga feja domosdoshmërisht, ndërsa jashtë kësaj fushe mbetet brengë dhe përgjegjësi e interpretimit që me të do të duhej të merreshin dijetarët. Përmendet nga disa prej gjeneratave të hershme: “Nuk ka urdhëruar për të mira dhe nuk ka penguar prej të këqijave pos atij që ka qenë njohësi mirë i asaj që urdhëron dhe asaj që pengonte të veprohet.” Kjo është e qartë dhe se është e njëjtë me atë që dëshiron ta trajtojë të sëmurin, ai ka nevojë të njohë sëmundjen dhe ilaçin, d.m.th. duhet të jetë mjek i mirë dhe kështu duhet të jetë edhe thirrësi. Allahu xh.sh. ka thënë: “Thuaj: “Kjo është rruga ime, e vënë në fakte të qarta, e që unë dhe ai që vjen pas meje. Larg të metave është Allahu, e unë nuk jam nga idhujtarët.” (Jusuf, 108).

PRIORITETET

Rregulli bazik është të fillojë me urdhrin që ka të bëjë me farzet para sunetit dhe ndalon nga haramet para mekruheve. Nganjëherë krijohen disa situata që të kemi së bashku dy të mira apo dy të këqija, dhe kjo paraqet hutim se nga cila të fillojë, me urdhrin apo me ndalesën? Është e domosdoshme në të gjitha këto t›i jepet përparësi obligimit (farzit) para sunetit. Të kundërshtohet fillimisht e ndaluara para asaj që është mekruh.
Nëse përballen dy vaxhibe, që nuk është e mundur të kryhen në të njëjtën kohë, i jepet përparësi atij obligimi-vaxhibi që është më i fuqishëm prej tyre. Kështu është edhe kur përballen dy harame, që nuk mund të lihet më i madhi prej tyre, përpos duke e vepruar më të voglin, në këtë rast më i vogli, në të vërtetë, nuk është haram, edhe pse në rastin e parë veprimi quhet lënie e vaxhibit, kurse në të dytin quhet bërje e haramit. Ndaj dhe ne këtë rast, për veprën thuhet lënie e vaxhibit me arsye dhe bërje e haramit për shkak te domosdoshmërisë ose interesit më të madh, ose për ta mënjanuar atë që është më haram.1 Dijetari i mirënjohur, Jusuf Kardavi thotë se kapitulli i përballjeve është shumë i gjerë, e sidomos vjen në shprehje në kohërat dhe vendet në të cilat mungojnë gjurmët e pejgamberisë dhe kalifatit. Disa njerëz mund të shikojnë në disa të mira duke e peshuar ndonjërën prej tyre, edhe pse në të ka efekte të mëdha negative, kurse disa të tjerë i shikojnë disa të këqija duke e peshuar ndonjërën prej tyre, edhe pse me të kanë lënë dobi të mëdha, kurse mesatarë janë ata që i shikojnë të dy çështjet.

BUTËSIA

Kjo konditë e ka bazën e fuqishme në burimet e Sheriatit, pra në Kuran dhe hadith. Në ligjëratën të cilën Allahu xh.sh., i drejtohet Musait a.s. dhe Harunit a.s., thotë: “Shkoni që të dy te Faraoni, se ai vërtet e ka tepruar. Atij i thoni fjalë të buta, ndoshta ai mendohet a frikësohet.” (Ta Ha, 43-44).
Fjala e butë nga ky ajet është e përmendur në kaptinën En-Naziat: “Dhe thuaj: “E ke ndër mend të pastrohesh?” Unë të udhëzoi te Zoti yt e ti t’ia kesh frikën Atij!” (En-Naziat, 18-19).
Kjo formë e të shprehurit në mënyrë të qartë e shpjegon të vërtetën, por është e shprehur në mënyrë të butë sa që mohuesi i së vërtetës nuk ka pse të nervozohet. Më pastaj shihet se si është folur në mënyrë edhe më të butë se sa kjo formë e të shprehurit. Sipas asaj që tregon Allahu xh.sh., Musai a.s. thotë para Faraonit: “Ne na është thënë se dënimi është për atë që gënjen (të dërguarit) dhe ia kthen shpinën besimit.” (Ta Ha, 48).
Kjo është një vërejtje e butë dhe e sinqertë që i drejtohet Faraonit. Por edhe nga tradita apo gurra profetike në këtë aspekt kemi nxitje për këtë cilësi. S’ka mundësi që të ekzistojë butësia në ndonjë vepër përpos që e zbukuron – hijeshon atë dhe s’ka mundësi që t’i merret butësia ndonjë vepre, përveçse do ta shëmtojë atë. Vërtet Allahu e do butësinë në çdo çështje, ajo që jepet me butësi nuk mund të merret me forcë. Pa dyshim se thirrësi nganjëherë ndodh që të dalë jashtë kornizave të butësisë gjatë urdhërimit për të mira dhe ndalimit nga e keqja, por ai duhet gjithmonë ta ketë të qartë se butësia është e vetmja rrugë e sigurtë, e të cilën e ka trasuar dhe zbatuar i Dërguari a.s.. Një shembull ilustrimi e kemi edhe rastin kur Ebu Bekri r.a. në një fjalim të tij e lexoi ajetin kuranor: “O ju që besuat, ruajeni veten tuaj! Ai që ka humbur, nuk ju dëmton juve kur jeni në rrugë të drejtë. Kthimi i të gjithë juve është tek Allahu dhe Ai ju njofton për atë që vepruat.” (El Maide, 105), pastaj ai e lavdëroi dhe e falënderoi Allahun, e tutje tha: “O njerëz, ju a e lexoni këtë ajet, por ju këtë ajet e vini në vend të gabuar, sepse unë e kam dëgjuar të Dërguarin e Allahut, duke thënë: “Nëse njerëzit e shohin një të keqe dhe nuk e ndryshojnë, afër është që Allahu t’i ndëshkojë për shkak kësaj të keqeje.” Tefisirologu i njohur, Ibën Kethiri, duke e komentuar këtë ajet kuranor ka thënë: “Allahu i Madhërishëm iu drejtohet robërve të Vet besimtarë që ta përmirësojnë veten dhe të bëjnë mirë me mundin e fuqinë e tyre që kanë, duke ua bërë me dije se atë që e ka rregulluar veten, nuk e dëmton e keqja e njerëzve të prishur, pa marrë parasysh nëse njeriu i tillë është afër apo larg atij.”2

TË ANALIZUARIT SE ÇKA ËSHTË E DOBISHME DHE ÇKA E DËMSHME

Kuptimi i kësaj është që urdhëruesi për të mirë dhe penguesi nga e keqja të synojë atë që është e dobishme dhe të ketë kujdes nga e padobishmja, çfarë ka mundësi të veprojë e çka jo. Prandaj, kur të ndodhë që të vijë në kundërshtim e dobishmja me të dëmshmen, në këtë rast, predikuesi duhet treguar kujdes se çfarë po urdhëron të bëhet dhe çfarë po pengon të veprohet.3
Dijetarët kanë vendosur se është e ligjshme dhe e lejueshme që të heshtësh për ndonjë veprim të ndaluar që e shikon nëse kundërshtimi i tij do të sillte një dëm më të madh. Kështu kryhet ai që sjell dëmin më të vogël dhe durohet ajo që sjell të keqen më të vogël. Për këtë flitet edhe në hadithin e saktë të transmetuar nga Aisheja r.a., ku Pejgamberi a.s. i thotë asaj: “Sikur populli yt të mos ishin ende të freskët nga koha e idhujtarisë, atëherë do ta ndërtoja Qabenë mbi themelet e Ibrahimit a.s.” (Buhariu dhe Muslimi). Pra, do ta prishte atë dhe do ta rindërtonte përsëri për të futur brenda saj pjesën që kishte ngelur jashtë kur u rindërtua nga kurejshët, për arsye se nuk u mjaftoi pasuria për ta plotësuar atë. Po ashtu, këtë e përforcon edhe Kurani fisnik në tregimin e pejgamberit Musa a.s. me popullin çifut. Pejgamberi Musa a.s. shkoi për t’u takuar me Allahun xh.sh., dhe qëndroi për dyzet ditë. Por gjatë mungesës së tij, ata u mashtruan nga Samiriju me viçin e tij prej floriri që filluan ta adhurojnë. Pejgamberi Harun a.s., vëllai i pejgamberit Musa, i këshilloi, por ata nuk i dëgjuan këshillat e tij dhe i thanë: “Ata i thanë: “Ne nuk do t’i ndahemi këtij (adhurimit të viçit) derisa të kthehet Musai!” (Ta Ha, 91). Kur u kthye pejgamberi Musa dhe pa këtë gabim të madh që ishte kryer, kishin adhuruar viçin, filloi që ta qortonte rëndë vëllain e tij Harunin, duke e tërhequr nga koka dhe nga mjekra prej zemërimit të madh. Allahu i Madhërishëm thotë: (Musai u kthye e) tha: “O Harun, ç'të pengoi ty kur i pe se morën rrugën e gabuar e ti mos ua vazhdosh rrugën time? A mos e kundërshtove edhe ti porosinë time?” Ai (Haruni) tha: “O bir i nënës sime, mos më kap as për mjekre, as për flokë, se unë u frikësova se do të thuash: “I përçave Beni Israilët dhe nuk e ke respektuar porosinë time?” (Ta Ha, 92-94). Kjo do të thotë se, Haruni a.s. preferoi që më mirë të priste dhe të kujdesej për unitetin e bashkësisë derisa të kthehej vëllai i tij dhe të diskutonin bashkë se si do ta zgjidhnin këtë çështje të rrezikshme me urtësinë dhe vendosmërinë e duhur.4

NDRYSHIMI I GABIMEVE TË PJESSHME NUK ËSHTË ILAÇ

Këtu dua që të tërheq vëmendjen për një çështje të rëndësishme për ata që merren me përmirësimin e gjendjes së myslimanëve. Studiuesi Jusuf Kardavi, në lidhje me këtë pikë shprehet se ajo ka të bëje me atë që shkatërrimi që u ka ndodhur shoqërive tona gjatë shekujve të prapambetjes, atyre të kolonializmit perëndimor dhe të periudhës së diktaturës dhe të shtetit laik, është një shkatërrim përfshirës dhe i thellë. Andaj për rregullimin e tij nuk mjafton ndryshimi i disa gabimeve të pjesshme. Çështja është më e madhe dhe më e rëndësishme se kaq dhe duhet patjetër që të bëhet një ndryshim më gjithëpërfshirës, më i gjerë dhe më i thellë. Një ndryshim që përfshin mendimet dhe botëkuptimet, parimet dhe vlerësimet, sjelljet, veprat, edukatën dhe zakonet, sistemet dhe ligjet. Dhe para së gjithash duhet që të ndryshojnë njerëzit brenda tyre, duke i këshilluar vazhdimisht dhe duke i edukuar pandërprerë me modelin e mirë. Nëse njerëzit ndryshojnë brenda vetes, atëherë do të jenë të aftë dhe do ta meritojnë që Allahu i Madhërishëm ta ndryshojë gjendjen e tyre sipas ligjit të pandryshueshëm që thotë:5 “... Allahu nuk e prish gjendjen e një populli (nuk ua largon të mirat) përderisa ata ta ndryshojnë veten e tyre.” (Er-Rad, 11).

PËRZIERJA E VEPRËS SË MIRË ME TË KEQEN

Thirrësi në Islam parimisht urdhëron në çdo vepër të mirë me krejt llojet e veprave të tilla, ndërsa veprat e liga, ndalon dhe e pengon zbatimin e tyre në tërësi dhe nga të gjitha llojet e tyre. Ndërkaq, kur ndodh që një person i veçantë apo një grup i veçantë të veprojnë edhe të mirën edhe të keqen së bashku në të njëjtën kohë, apo në të kundërtën i braktisin të dyja së bashku, në këtë rast duhet analizuar mirë se ku është më së shumti interesi. Nëse është interesi më i madh në zbatimin e tyre, duhet urdhëruar që të kryhen, edhe pse në të ka edhe veprim të keq. E nëse është e kundërta, ashtu që dëmi është më i madh se sa dobia, atëherë duhet urdhëruar që të zbatohen ato, edhe pse do të kalojë ndonjë e mirë pa u vepruar. E kur nuk është në gjendje ta vlerësojë se a ka më shumë dobi sesa dëm ose anasjelltas, atëherë ai do të bëjnë një analizë të situatës me vëmendje dhe që të mos i japë përparësi asnjërit veprim pos me dije dhe sinqeritet.6

KOMUNIKIMI I MESAZHIT ISLAM BRENDA MUNDËSIVE DHE FORCAVE NJERËZORE

Komunikimi apo shpërndarja e vlerave fetare te masa e gjerë duhet të zhvillohet brenda mundësive dhe aftësive njerëzore. Nuk është prej kushteve të transmetimit të thirrjes që urdhërimi për mirësi dhe pengimi prej të këqijave të arrijë deri te çdonjëri që është i ngarkuar me obligime. Mirëpo, ajo që kushtëzohet është që të ngarkuarit me obligime të kenë mundësi të arrijnë ta njohin atë që është e mirë dhe atë që është e keqe, e nëse të ngarkuarit nga myslimanët e shpërfillin këtë dhe nuk angazhohen për ta kuptuar atë, atëherë gabimi mbetet atyre dhe jo thirrësit - daiut.7

DUHET SHMANGUR HADITHEVE TË CILAT JANË TË PAQARTA PËR SHUMICËN E NJERËZVE

Thirrësi duhet t’i shmanget përmendjes së haditheve, të cilat vështirë kuptohen te shumica e njerëzve, mendjet dhe niveli arsimor i të cilëve nuk mund t’i konceptojë, sepse ato kanë sqarime të cilat ata nuk mund t’i pranojnë, ndoshta për atë se ato i tejkalojnë nivelet e tyre të të kuptuarit. Thirrës i suksesshëm është ai që interesohet për hadithet të cilat kanë të bëjnë me realitetin e njerëzve, dhe i cili përpiqet që të largohet prej haditheve të paqarta dhe të dykuptimta, domethënien e të cilëve nuk mund ta pranojnë njerëzit me inteligjencën mesatare. Imam Neveviu, në veprën e tij “Et-Takrib” duke folur për etikën e muhaddithit, i cili ua mëson nxënësve hadithin thotë: “Duhet të ruhet prej asaj që mendjet e tyre nuk mund ta përballojnë, e as ta kuptojnë.” Imam Sujuti, në komentin e vet “Et-tedrib ala et-takrib” thotë: “Hadithet të cilat flasin për cilësitë e Allahut janë hadithe që duhet shmangur predikimi i tyre në masë, sepse me këtë, ka keqkuptime e njerëzit mund të gabojnë, apo të bien në dyshim, apo të imagjinojnë Allahun të ngjashëm me diçka, apo të bien në antropomorfizëm.”8
Andaj dijetari e ka për detyrë që t’i studiojë natyrën e këtyre urdhëresave dhe ndalesave dhe pasojat e tyre. Shembull, nëse me urdhrin e tij për ta realizuar një nënshtrim (ita’at), bëhet një mëkat edhe më i madh se nënshtrimi, duhet të shmanget bërja e atij veprimi, duke dashur të mënjanohet mëkati.9
Daiu-predikuesi duhet të tregojë kujdes ndaj vetvetes, të shmanget nga mëkatet e ndryshme dhe t’iu përmbahet urdhëresave të Allahut xh.sh., Ai nuk mbanë kurrfarë përgjegjësie ndaj njerëzve që nuk dëshirojnë të reflektojnë dhe as t’i kryejnë urdhëresat, apo të largohen nga ndalesat e Tij. Por, bazuar në këtë ajet, obligim e ka që t’ua tërheq vërejtjen besimtarëve, të luftojë të keqen dhe dukuritë negative në shoqëri siç ka vepruar dhe punuar Muhamedi a.s., i cili na ka porositur: “Njerëzit nëse e shohin të keqen dhe nuk e ndryshojnë (e ndalojnë) atë, frikësohem se Allahu do t`i përgjithësoj ata me dënimin e Tij.”
Si kondita të tjera që ka të bëjë me urdhërimin për të mirë dhe ndalon nga e keqja, predikuesi duhet të njohë ambientin ku operon dhe ku ka vendosur të kryej punën e predikimit. Po ashtu të jetë e kohës së tashme e jo të kaluarës, prolongimi i urdhërimit për të mirë dhe ndalimit nga e keqja në kohë të përshtatshme, të shfrytëzohen mundësitë të cilat do ta realizonte këtë efekt. Ndër të tjera numërohen edhe sinqeriteti, durimi, është obligim komunikimi, të mbulojë dhe mos të bëj skandal, modestia, t’i përmbahet asaj që urdhëron, mos shoqërimi me njerëz të këqij, të kërkojë këshilla dhe ndihmë nga ata që ka besim.10


__________________________
1 Jusuf Kardavi, “Detyrat parësore të lëvizjes islame në periudhën e
ardhme”, Furkan Ism, Shkup, 2000, f. 266.
2 Imam Hafidh ebil Fida Ismail ibn Kethir el Kureshi Ed-dimeshki, Tefsirul
Kur’anil adhim, Darul marife, Bejrut, v.1,1993, f. 645.
3 Ibën Tejmije, Mexhm’u fetava, v.33, f.128.
4 Jusuf Kardavi, “Rizgjimi islam nga adoleshenca drejt pjekurisë”, Furkan
ISM, Shkup, 2007, f.315.
5 Po aty, f.314.
6 Abdulkerim Zejdani, Usulu-d-ave, Muesesetu errisale, botimim i IX-të,
Bejrut, 1999, f. 579.
7 Ibën Tejmije, Mexhm’u fetava, v.28, f.125-126.
8 Jusuf Kardavi, Thekafetu ed-daie,Muesesetu errisale, botimi i 11, Bejrut,
1987, f.71-72.
9 Jusuf Kardavi, “Detyrat parësore të lëvizjes islame në periudhën e ardhme”, Furkan Ism, Shkup, 2000, f. 267.
10 Muhamed Mustafa Shami, Davabit ve adab el emru bil ma’rufi ve nehji anil munker, https://makkahacademy.org, (01.09.2022).