Hyrje 

Identiteti islam, tashmë është çështje e ditur, është njëri ndër formuesit kryes orë të identitetit të përgjithshëm kombëtar shqiptar të shqiptarëve në përgjithësi. Si refleksion i kësaj, myslimanët e hapë sirave mbarëkombëtare, në bisedat e tyre të rëndomta, përdorin fraza dhe idioma që referojnë të vërteta nga spektri i identitetit islam. Disa prej këtyre frazave kanë karakter të përgjithshëm, që përdoren edhe nga myslimanët edhe nga jomyslimanët, sikurse janë p.sh. vallahi- pasha Zotin, pastaj ‘inshallah’ - nëse do Allahu, etj., fraza këto që shpesh i dëgjojmë të përdoren edhe nga pjesëtarët e konfesioneve të tjera, e disa prej tyre, që janë mjaft shumë, janë karakteristikë vetëm për myslimanët. Njëra prej këtyre frazave, të cilën do ta shpjegojmë në kë të punim, është shprehja - ‘Allahu ia pastë falë imanin’, që përdoret për ngushëllime me rastin e vdekjeve. 

Fokusimi i çështjes 

Prej detyrimeve që ka myslimani ndaj vëllait të tij mysliman, sa morale aq obligative, është solidarizimi me të si në raste gëzimi, duke u gëzuar për gëzimin e tij, si në raste hidhërimi, duke bashkë ndier për hidhërimin e tij. Në ambientet tona të proveniencës islame, në këtë aspekt ekziston një solidarizim madhështor dhe kulturë e veçantë. Veçanërisht, me raste vdekjesh, kur familjarët dhe të afërmit e të ndjerit, pranojnë vizita dhe ngushëllime të sinqerta nga miqtë, të afërmit dhe dashamirët e shumtë, - bëhet hyrje - dalje e madhe. Edhe kjo e ka të mirën e vet, madje shumë të madhe. 
Njerëzit e mësyjnë familjen e ‘rahmetlisë’, që është goditur nga humbja e një anëtari të familjes. Dy-tre apo pesë minuta, janë ato që secili nga vizitorët, me kënaqësi dhe sinqeritet, i shpreh ngushëllimet e veta ndaj familjarëve dhe të pranishmëve, duke u thënë: “Allahu ju lashtë shëndoshë, bëni sabër, mos u mërzitni!”, për të vazhduar me një uratë (lutje) për të vdekurin me fjalët: “Allahu ia pastë falë imanin.” Fjalë e madhe kjo, apo jo?
Uratë më të madhe për të vdekurin, me rastin e ngushëllimeve, se fjalët: ‘Allahu ia pastë falë imanin’, nuk ka. Sepse imani është kulmi i së mirës, e urata për të është urata më me vlerë. 
Mirëpo, shtrohet pyetja, përse bëhet kjo dua, për sa kohë që të vdekurin për të cilin shprehim ngushëllime, e konsiderojmë besimtar, pra prej besimtarëve?
Është e vërtetë se ne e njohim të tillë, por pasi ai ka vdekur e çështja e imanit është një lidhje misterioze ndërmjet robit dhe Allahut, dhe nuk dihet se si e ka përfunduar jetën e tij, me iman apo pa të, atëherë bëhet kjo dua duke synuar atë që është më e mira për robin, e ai është imani - besimi. Në bazë të këtij konstatimi, rezulton se duaja: ‘Allahu ia pastë falë imanin” implikon në përmbajtjen e vet dy të vërteta besimi, të cilat e karakterizojnë jetën e njeriut në këtë botë, dhe të ardhmen e tij në botën tjetër: 
1. E para, ka të bëjë me parimin e besim it, sipas të cilit njeriu në këtë botë e posedon lirinë e zgjedhjes (vendosjes) dhe mund të bëhet besimtar, pasi ka qenë më parë pabesimtar, dhe, anasjelltas, të bëhet pabesimtar, pasi ka qenë besimtar. Fati i besimit të njeriut nuk dihet deri në vdekje; dhe 
2. E dyta, ka të bëjë me atë se vlera e imanit është e arritura më e madhe për njeriun në këtë botë dhe garantuesi i vetëm për shpëtim nga dënimi i përjetshëm në Xhehenem, në botën tjetër.

1. Fati i besimit të njeriut nuk dihet deri në vdekje

Fati i besimit të njeriut është çështje e kompetencës së Allahut të Madhëruar. Askush nuk e di se si do të mbarojë jeta e tij, përveç Allahut të Madhëruar. Fakti se Allahu ia ka lënë në dorë njeriut zgjedhjen për besim1, domethënë se e ka lënë të hapur portën e mundësisë së ndryshimit të njeriut, respektivisht kalimin e tij prej një gjendje të pabesimit në atë të besimit dhe anasjelltas. Allahu nuk ia imponon askujt imanin, edhe pse nuk është i kënaqur me kufrin e robërve të Tij.(2) 
Allahu është i kënaqur me njeriun besimtar, ndërsa është i pakënaqur me njeriun pabesimtar. Madje është i hidhëruar me të, për shkak të mohimit të tij. Si varësi e këtij rregulli hyjnor, njerëzit për nga cilësimi tyre në të ardhmen (në botën tjetër), ndahen në dy grupe kryesore: 
1. njeriu i lumtur (es-seidu) dhe 
2. njeriu ‘i palumtur’ (esh-shekijju). Pra në Ditën e Kiametit kanë për të ekzistuar vetëm dy kategori njerëzish: 
- “të lumturit”, një epitet për besimtarët që vdesin me iman dhe jetën e tyre e mbarojnë duke qenë besimtarë; 
- ‘të palumturit”, një epitet për ata që nuk vdesin me iman dhe jetën e tyre e mbarojnë duke qenë pabesimtarë. 
Besimtari është ‘i lumtur’ derisa është besimtar në këtë botë, ndërsa nëse kalon në mosbesim dhe vdes në këtë gjendje, kalon në grupin ‘i palumtur’, pasi ka qenë i lumtur. Ndërsa pabesimta ri është ‘i palumtur’ derisa është pabesimtar në këtë botë, e kur të kalojë në besim dhe vdes në këtë gjendje, bëhet ‘i lumtur’, pasi ka qenë ‘i palumtur’, sipas ajetit të Kuranit(3): “Thuaju atyre që nuk besuan, nëse heqin dorë (nga rruga e tyre e gabuar dhe besojnë), do t’u falet e kaluara…” (Kurani, El-Enfal: 38). 
Duke u mbështetur në faktin se në shumë hadithe të Pejgamberit a.s. vërtetohet se fundi i jetës së njeriut llogaritet sipas asaj se si e përfundon jetën e tij, me iman apo pa të, lutja për të vdekurin ‘Allahu ia pastë falë imanin” - përbën një rëndësi të madhe. 
Në një hadith që transmeton Buhariu nga Sehel bin Sead r.a., transmetohet se Pejgamberi s.a.v.s., për një njeri që konsiderohej ndër më të pasurit e myslimanëve dhe, megjithëse kishte luftuar bashkë me të, me një rast Resulullahi s.a.v.s. e kishte cilësuar si një njeri me ti pare të banorëve të Xhehenemit, duke thënë: ‘kush dëshiron që ta shohë një njeri prej banorëve të Xhehenemit, le ta shikojë këtë’. Ç’e do që, njeriu në fjalë, pas një plagosjeje në betejë, kishte mbytur vetveten me shpatën e vet. Këtë ndo dhi, Pejgamberit a.s. ia rrëfeu një dëshmitar, i cili erdhi te Pejgamberi a.s. dhe i tha: Dëshmoj se je i Dërguar i Allahut. Pejgamberi a.s. i tha: Ç’ka ndodhur? Njeriu i tha: “Ke thënë për filanin se kush dëshiron që ta shohë një njeri prej banorëve të Xhehenemit, le ta shikojë këtë”, e ai ishte prej më të pasurve nga ne. Pasi u plagos, unë e dija se nuk kishte vdekur, ai e shpejtoi vdekjen e vet duke mbytur veten. Pejgamberi s.a.v.s., me atë rast, tha: 
“Ndodh që njeriu të veprojë një vepër, që u përket banorëve të Xhehenemit, ndërsa ai të jetë prej banorëve të Xhenetit, dhe ndodh që të veprojë vepër të banorëve të Xhenetit, e ai të jetë prej banorëve të Xhehenemit. Me të vërtetë veprat vlerësohen sipas asaj se si përfundojnë.”(4) 
Ky hadith është argument se e ardhmja e lumtur e njeriut në botën tjetër, varet drejtpërdrejt nga rrethanat e vdekjes. Këtë e kanë vërtetuar edhe dijetarët e Ymetit. 
Dijetari i madh, Muhamed El-Gazne vij El-Hanefij (v. 593 h), në lidhje me këtë, thotë: “Kush vdes me iman, ai ka arritur lumturinë e përjetshme (es-seade tul ebedijjetu), e kush përfundon me mosbesim (Allahu na ruajttë!), e ka fituar jolumturinë e përhershme (esh-sheka vetul ebedijjetu).(5)
Pra, “Lumturia” dhe “Jolumturia” varen prej përfundimit të jetës së njeriut, ndërsa fundi i jetës së njeriut është i caktuar në caktimin ezelij të Allahut të Madhëruar. 
I lumturi (es-seidu) është ai që është caktuar për të qenë i tillë me kaderin (caktimin e paraqenë) dhe kadanë (realizimin e veprës sipas caktimit të paraqenë) të Allahut xh. sh., kurse i palumturi (esh-shekijju) është ai që është caktuar për të qenë i tillë me ‘kaderin’ dhe ‘kadanë’ e Allahut. 
Allahu i Madhëruar i di të gjitha gjendjet dhe lëvizjet e njerëzve, para se ato të ndodhin apo t’i krijojë. Allahu është i gjithëdijshëm për çdo gjë në mënyrën më të detajizuar. Ai i di qëndrimet e njerëzve, si kur është fjala për besimin dhe adhurimin ndaj Tij, si kur është fjala për mosbesimin dhe mosadhurimin. Allahu e di nëse njeriu do të jetë i lumtur apo do të jetë i palumtur në botën tjetër. Pra, a do të jetë prej banorëve të Xhenetit apo prej banorëve të Xhehenemit. Në lidhje me këtë janë transmetuar shumë hadithe. Prej tyre është hadithi i vërtetë, të cilin e transmeton Buhariu nga Ali ibn Ebu Ta libi r.a., se Resulullahi s.a.v.s. ka thënë: 
“Nuk ka njeri nga ju që të mos ia kishte shkruar Allahu vendin e tij në Xhenet ose në zjarr. Një njeri i tha: O i Dërguari i Allahut, atëherë përse të mos qëndrojmë duke u mbështetur në atë që na është shkruar e të mos veprojmë as gjë? Muhamedi s.a.v.s. tha: Veproni, se pse secilit i është lehtësuar që të veprojë për atë që është krijuar, të lumturve (xhenetlinjve) u lehtësohet që të veproj në veprat e të lumturve (xhenetlinjve), ndërsa jo të lumturve (xhehenemlinjve) u lehtësohet që të veprojnë veprat e jo të lumturve (xhehenemlinjve)…”(6) 
Përmbajtja e këtij hadithi na qartëson dy çështje: 
E para, se gjithëdituria e Allahu përfshin çdo gjë që ka ndodhur, që ndodh dhe që do të ndodhë në të ardhmen në pafundësi, krahas asaj se kjo gjithëdituri nuk ka karakter të imponimin dhe as të ndikimit në veprimet e njeriut, por ka karakter pasqyrues dhe joimponues; dhe 
E dyta, ajo që na bën të mendojmë se njeriu mund të jetë pjesëtar i besimit islam, por nëse është shkruar në caktimin e Allahut të Madhëruar, që ai të jetë prej të palumturve, atëherë fundi i tij do të vijë në këtë përfundim. Dhe e kundërta, njeriu mund të mos jetë pjesëtar i besim it islam, por nëse është shkruar që ai të jetë prej të lumturve, fundi i tij do të mbarojë në këtë përfundim.
Pikërisht kjo mundësi e ndërrimit të gjendjes, është ajo që njeriun besimtar e bën të pasigurt në besimin e vet, duke e provokuar për kujdes të shtuar rreth besimit të tij. Në të vërtetë, kjo për besim tarin paraqet një indikacion besimi, që ai të lutet tek Allahu i Madhëruar që fund in e jetës së tij, t’ia mbarojë me iman. Derisa kjo është kështu, atëherë edhe lutja ndaj të vdekurit për një përfundim të këtillë, është një uratë e rëndësishme, madje më e rëndësishmja. 
Në këtë kontekst, janë më se të njohura lutjet (duatë) e Pejgamberit s.a.v.s., që kanë të bëjnë po me këtë çështje. Transmeton Shehru bin Havsheb, i cili i ki shte bërë një pyetje Umi Selemesë, njëra nga gratë e Pejgamberit a.s.: Cila ka qenë duaja më e shpeshtë e Pejgamberit a.s. kur ishte tek ti?. Ajo thotë: Duaja më e shpeshtë e Pejgamberit a.s., kur ishte tek unë, ka qenë: “O Ti Që i rrotullon zemrat e njerëzve, përforco zemrën time në fenë Tënde”. Ebu Suleme vazhdon: i thashë: O Dërguari i Allahut, përse dua ja më e shpeshtë jotja është “O Ti Që i rrotullon zemrat e njerëzve, përforco ze mrën time në fenë Tënde”? Ai tha: O Umi Seleme, ajo (rrotullimi i zemrave) nuk është në dorë të njeriut. Ajo është në dorë të Allahut, atë që do, e drejton dhe atë që do, e devijon”(7) 
Lutje të këtilla transmetohen edhe prej ashabëve r.a. - shokëve të Pejgamberit s.a.v.s. Më e drejtpërdrejtë nga këto është ajo që transmetohet nga Omeri r.a., i cili, duke bërë tavaf rreth Qabesë, lexonte këtë dua: 
“O Allahu im, nëse e ke shkruar që unë të jem prej njerëzve të lumtur (besimtarëve), më përforco në këtë, e nëse e ke shkruar që të jem prej të palumturve (pabesimtarëve), më transfero (më fal) dhe më përforco në lumturi”.(8) 

2. Imani është garantuesi i vetëm për shpëtim në botën tjetër 

Lutja “Allahu ia pastë falë imanin”, për shkak të rëndësisë që ka imani për njeriun në botën tjetër, paraqet një urtësi të thellë, me një kuptim mjaft domethënës. 
Në konceptin islam, vlera e jetës së njeriut është e kushtëzuar nga pranimi ose mospranimi i besimit islam dhe i fesë islame në tërësi (Kurani, El-A’raf, 179). Njeriu që nuk e ka përvetësuar kë të cilësi, ka humbur rastin sublim dhe e ka devijuar qëllimin e ardhjes së tij në këtë botë. Jeta e ka kuptimin e vet - vetëm me imanin, dhe assesi ndryshe (Ku rani, Edh-Dharijat, 56). Mosbesimi është akti më i shëmtuar që mund të bëjë njeriu në këtë botë, respektivisht është akti që rrënon konceptin e mirëfilltë të njerëzisë së njeriut. Çdo vepër e keqe, pa marrë parasysh dëmin e saj, mund të themi se ka një derë të sigurt, që e mban të gjallë shpresën për shpëtim, përveç kufrit (mosbesimit), i cili nuk pranon kurrfarë tolerimi dhe as justifikimi. Për veç kësaj, pra, rrënimit të virtytit të mirëfilltë njerëzor, kufri e ka pasojën tjetër të rëndë, atë të ndëshkimit në botën tjetër. Për pabesimtarët, Allahu ka dëshmuar se ata do të jenë përgjithmonë në dënimin më të rëndë të botës tjetër. Për ata që vdesin si pabesimtarë, nuk ka as falje dhe as shpëtim. Allahu në Kuran thotë: “Allahu i ka mallkuar jobesimtarët dhe për ta ka përgatitur zjarr të ndezur fort. Aty do të mbesin përgjithmonë dhe nuk do të gjejnë askënd t’i mbrojë apo t’i ndihmojë”. (Kurani, El-Ahzab: 64-65). 
Duke llogaritur se çfarë pasojash sjell kufri, pra dënimin e rëndë dhe të përjetshëm në botën tjetër; duke mbajtur para sysh atë që është thënë më lart se njeriu deri në fund të jetës së tij, nuk e ka të garantuar fundin e jetës së vet nëse do të vdesë me iman apo jo; pastaj duke pasur parasysh atë që ka thënë Pejgamberi s.a.v.s., se “veprat vlerësohen sipas asaj se si përfundojnë”, rezulton se lutja “Allahu ia pastë falë imanin”, pra, që në botën tjetër të shkojë me iman, bëhet akoma më e dobishme dhe interesante. Përse e themi këtë?
Këtë e themi, sepse njeriu që mbaron jetën e tij me iman, e bëhet fjalë për ima nin në kuptimin e mirëfilltë dhe jo imanin formal, pra që e deklaron besimin islam dhe atë nuk e kundërshton me as një formë lloje të mohimit, sikurse është mohimi i ndonjë çështjeje që konsidero het prej domosdoshmërive të asaj me se ka ardhë Resulullahi s.a.v.s., apo lejimi i ndonjë mëkati , qoftë i vogël apo i madh, me kusht që të qenët e atij mëkati të vërtetohet me argument të prerë nga bazat e fesë, pa marrë parasysh të bërat e tij të këqija (mëkatet), - pozita e tij në botën tjetër është e garantuar për shpëtim. Për sa u përket mëkateve, çështja e njeriut i nënshtrohet dëshirës së Allahut, nëse do e fal, e nëse do, e dënon aq sa është vlera e mëkatit. Mirëpo fundi i tij do të jetë në Xhenet, për hir të imanit me të cilin ka dalë nga kjo botë. Dijetarët, kur flasin për peshën e imanit në raport me të këqijat e besimtarit, bëjnë një krahasim. Ata thonë sikur të gjitha të këqijat që mund t’i bëjë besimtari të hidhen në njërën anë të peshojës, e imani në anën tjetër, pa dyshim që imani do të peshojë më rëndë se të gjitha ato. Pejgamberi s.a.v.s., në një hadith që transmeton Imam Hakimi nga Muadh bin Xhebeli, thotë: 
“Kush e thotë fjalën e fundit (kush vdes me) La ilahe il-lall-llah – Nuk ka zot tjetër përveç Allahut, hyn në Xhenet”.(9)
Deklarimi i imanit dhe moskundërshtimi i tij, është akti madhor që i mundëson njeriut shpëtim në botën tjetër, edhe nëse ka dalë nga kjo botë pa zbatuar as një nga obligimet me të cilat Allahu na ka ngarkuar. Sepse dijetarët kanë thënë që vlera e imanit është aq e madhe, saqë nuk mund të shpaguhet me asnjë kundërvlerë. 
Kjo nuk do të thotë se të këqijat e tij nuk do ta rëndojnë atë. Jo, mirëpo, kjo është në dëshirën e Allahut. Imam Adham Ebu Hanife r.h. thotë: 
”Nuk themi se besimtarit nuk do t’i bëjnë dëm mëkatet e tij, e as se ai do të hyjë në Xhehenem. Dhe as nuk themi se ai do të qëndrojë përgjithmonë në zjarr, qoftë ai edhe mëkatar, vetëm nëse nga kjo botë del (vdes) si besimtar (me iman).”(10) 
Ky konstatim bazohet në shumë hadithe të Pejgamberit, të cilat citojnë qartazi daljen nga zjarri i Xhehenemit dhe hyrjen në Xhenet përgjithmonë të atij që e deklaron besimin dhe qëndron i paluhatur në të. Le t’i citojmë disa prej këtyre haditheve: 
1. “Kush vdes duke e ditur (besuar) se nuk ka zot tjetër përveç Allahut, do të hyjë në Xhenet.(11)
2. “Më erdhi Xhibrili dhe më solli një lajm të gëzuar, duke thënë se kush vdes prej Ymetit tënd duke mos i bërë Allahut rival - shok, do të hyjë në Xhenet”. E unë i thashë: “A edhe në se ka bërë prostitucion (zina) dhe në se ka vjedhur”? Ai tha: “Edhe nëse ka bërë prostitucion dhe nëse ka vjedhur”. 
3. “Do të dalë prej zjarrit ai që në zemrën e tij ka iman - besim sa grimca e atomit”(12) 
4. Dëshmoj se nuk ka zot tjetër përveç Allahut dhe se unë jam i Dërguari i Allahut, janë këto të dyja që robi, nëse nuk dyshon në to dhe me to e takon Allahun, do të hyjë në Xhenet.”(13) 
Dhe hadithe të tjera. Prandaj, rëndësia që ka imani për pozitën e njeriut në botën tjetër (Ahiret), është pa dyshim ajo që rekomandon lut jen tonë ndaj të vdekurit me rastin e ngushëllimeve me fjalët: “Allahu i pastë falë imanin”. E, sipas një përkthimi më të përgjithshëm, kjo do të thotë: “Allahu e dërgoftë në Xhenet”. 

__________________ 
Fusnotat: 
1. Allahu i Madhëruar në Kur’an thotë: ”… E kush të dojë, le të besojë, e kush të dojë le të mohojë…” (Kur’ani, El-Kehf:29). 
2. Allahu i Madhëruar në Kur’an thotë: “Allahu nuk është i kënaqur me mosbesimin e robërve të Vet” (Kur’ani, Ez-Zumer:7) 
3. Xhemalud-din Ahmed bin Muhamed El-Gaz nevijj El-Hanefijj, “Kitabu usulid-dini”, tahkik ed-duktur Omer Vefik Da’uk, boton: darul be shairi’l islamijjeh, botimi i parë, 1998/1419, fq. 267. 
4. Sahihul Buhari, Kitabu: El-Kader (babu:el-ame lu bil havatiim), hadithi nr. 6117 (prej CD-së) 
5. El-Hanefijj, “Kitabu usulid-dini” op.cit. fq. 267. 
6. Sahihul Buhari, Kitabu tefsirul Kur’ani (babu: fesenujes-siruhu lil jusra) nr. 4568. (sipas CD së). Përkthimi i hadithit sipas: Dr. Mustafa El Buga dhe Mujidin Mistu, “Komenti i dyzet haditheve të imam Neveviut”, SHB “Furkan ISM”,-Shkup, 1424/2003, fq. 33. 
7. Sunenut-Termidhij, Kitabu: ed-da’vatu an resu lilahi (babu: minhu) hadithi nr. 3444. 
8. El-Hanefijj, “Kitabu usulid-dini” op.cit. fq. 266. 
9. Mustedreku’l-Hakimi, Kitabu’l Xhenaizi, nr.1299. Senedi i hadithit është sahih, porse Bu hariu dhe Muslimi nuk e kanë transmetuar. 
10. El-Kari, El Mul-la Alij bin Sulltan Muham med, “Sherhul fikhil ekber li Ebi Hanifete En Nu’man”, tahkik Mervan Muhamed Esh-Sha’ ar, ‘daru’n-nefais, botimi i parë – 1417/1997, Bejrut-Libon, fq. 18 
11. Hadith Sahih, Sahihu’l Muslim bi’sherhi’n Nevevij”, botimi i parë 1347 h\1929 m, botimi i Kajros, Kajro, pjesa e parë dhe e dytë, 1/218. 
12. “Sahihu’l Muslim” botimi i Kajros, op.cit. 2/93-94. 
13. Suneni i Tirmidhijut, “Kitabus-sifeti xhehen nemi, babu: minhu”, nr. 2523.
14. “Sahihu’l Muslim” botimi i Kajros, op.cit. 1/.224.

Dituria Islame  219