Sado larg që të shkojmë në të kaluarën e njeriut, në periudhat e qytetërimit të tij, si dhe në etapat e nivelit më të ulët të zhvillimit të tij shoqëror, gjithnjë do të hasim në gjurmët e mendimit fetar.

Religjioziteti është cilësi universale e qenies njerëzore. Njeriu është, sipas natyrës, me predispozicion fetar dhe se elementet religjioze janë të skalitura në brendësinë më të thellë të aparatit të tij psikik. Asnjë njeri nuk është krejtësisht pa besim, vetëm se disa njerëz kanë ndjenja fetare negative, çka është edhe një argument për nevojën e tij natyrore. Nevoja për fenë është e rrënjosur në kushtet themelore të ekzistencës së gjinisë njerëzore. Njeriu ka nevojë jo vetëm për sistem mendor, por edhe për një objekt besimi, i cili i jep kuptim ekzistencës dhe pozitës së tij në botë.
Nuk është njeri i plotë, ai që nuk ndalet në jetë, të paktën për një moment e të pyes: “Ç’është esenca e jetës? Kush jam unë? Nga vij dhe ku do të shkoj? Cili është fati im? Ç’kuptim ka dhembja e vuajtja? Ç’është qëllimi dhe kuptimi i ekzistencës?
Përse ky dinamizëm i çmendur, kur në fund na pret vdekja, dheu dhe asgjë tjetër?
Në këto pyetje dhe shumë të tjera të ngjashme që i interesojnë njeriut, përgjigjet feja.
Në qoftë se jemi të aftë të kuptojmë përvojën njerëzore dhe vlerën e saj mund t’i qasemi detyrës sonë. E kemi parë lumin që rrjedh nga lartë poshtë. Ai rrjedh e kalon rrugë të gjata e zigzage derisa arrin në ndonjë luginë ose eventualisht derdhet në det. Nën ndikimin e ligjit të gravitacionit, ujin e lumit e tërheq ndonjë forcë e madhe nga lartë poshtë. Në fund ai pushon, qetësohet në det. Sipërfaqja e deteve paraqet pikën më të ulët të planetit të Tokës. Çdo lum synon të rrjedh teposhtë. Asnjëri prej tyre nuk kthehet te burimi nga ku ka dalë.
Mirëpo, lumi i jetës njerëzore ka prirje të çuditshme të kthehet te burimi. Kjo është vërtetuar që herët nga përvoja e përbashkët e njerëzve. Heroi, i cili në luftë, me vetëdije e flijon jetën e vet për atdheun, shkatërron impulset themelore që janë të lindura në ne. Njëri nga ato impulse është që njeriu ta ruajë veten, ta shpëtojë jetën e vet. Por, ja që heroi e flijon, e flak të vetmen jetë që ka, duke u bërë martir, jep diçka që nuk mund ta kthejë më asnjëherë: jetën e vet të shtrenjtë. I ngjashëm me këtë është edhe rasti i nënës, e cila gjithmonë është e gatshme të flijojë veten për fëmijën e saj të sëmurë, duke ia shpëtuar jetën fëmijës. Kjo është përsëritur gjatë historisë dhe përsëritet edhe sot: në të vërtetë të gjithë njerëzit e mëdhenj, kanë flijuar jetën personale në mënyrë që t’i sigurojnë fitore qëllimeve më të larta.

Nevoja e domosdoshme për besimin në Zotin Një
Njeriu ka nevojë absolute për fenë, përndryshe ajo nuk do të ekzistonte. Vetëm nëpërmjet besimit në Zotin e vërtetë, njeriu bëhet i vërtetë dhe i aftë ta gjejë kuptimin e jetës së tij. Njerëzit, të cilët e kanë humbur besimin në kuptimin e ekzistencës, si dhe në vlerat e transcendencës që i tejkalon ata, njerëzit të cilët kanë humbur habitjen dhe të mahniturit para fshehtësive të natyrës dhe shpirtit të tyre, nuk mund të jenë më normal e të shëndoshë.
Feja është gjëja më e vlefshme që ka njeriu në dispozicion, pasuria dhe begatia më e madhe dhe më e çmuar në jetën e tij. As begatia e jetës nuk mund të jetë asnjëherë e barabartë me begatinë e besimit, i cili na ofron ngushëllim dhe ndihmë në të gjitha vështirësitë e kësaj dhe botës tjetër. Vështirë e ka njeriu të vlerësojë dhe të kuptojë se si do të zhvillohej jeta pa fe, pa besim në Zotin e Gjithëfuqishëm. Dr. Mustafa Mahmud thotë: “Jeta pa fe (besim) dhe pa bindje në ekzistencën e Zotit të drejtë është asgjë, e pavlerë, e pabazë, e parëndësishme. Jeta pa fe (besim) është vuajtje pa kuptim, dhembje pa kompensim, aventurë pa përfitim dhe projekt pa garanci.
Feja na dhuron mendjemprehtësi dhe aftësi që të gjejmë përgjigje për pyetjet e shtruara më lartë, e kjo do të thotë t’i japësh kuptim jetës me anë të besimit. Feja paraqet një sistem shenjtërish, vlerash dhe idesh, që bën ta ndiejmë veten se në këtë botë nuk jemi të huaj, të braktisur dhe të flakur, por jemi si në shtëpinë tonë, bën që të njihemi me Zotin e botës dhe të pajtohemi me Të. Kjo afërsi dhe ky pajtim me Pronarin e shtëpisë na afron edhe me vetë shtëpinë. Nga pikëpamja e fesë, ne jemi mysafirë në këtë botë. Kjo botë është bërë për ne, për hir tonin dhe në kundërshtim me mendimin e Hajdegerit, ne nuk jemi qenie të flakura dhe rastësisht të lindura. Çdo gjë është e matur dhe e llogaritur mirë, po edhe nëse mendja jonë këtë nuk do ta kuptonte. Të gjithë ne nuk jemi filozofë, që për veten tonë të gjejmë zgjidhje filozofike për çështjet e së keqes, vdekjes, rrezikshmërisë dhe fatkeqësive. Madje edhe po të ishim filozofë, për jetën na duhet besimi, sepse filozofia paraqet një vend për diskutim dhe nuk na shpjer tek bindja (jaqin) e nevojshme për jetën.
Feja, besimi në Zot, si vlerë absolute, e mëson njeriun që të lidhet për atë që nuk humbet kurrë nëse besimi i tij do të jetë në rregull dhe nëse do të veprojë sipas atij kodi që ai besim e kërkon prej tij. Çdo gjë që besimi në Zotin e kërkon nga njeriu, është që ai të jetë i dobishëm dhe pozitiv, t’i bëjë mirë çdokujt dhe të largohet nga të këqijat. Akti i besimit nuk është asgjë tjetër vetëm se pranimi në mënyrë solemne i këtij misioni, i këtij amaneti të madh nga ana e njeriut.
Nga kjo mund të kuptojmë se njeriu që ka besim, pavarësisht nga profesioni, ndien përgjegjësi, i di detyrat e veta, ai bën të mira, është gati të falë dhe vazhdimisht sheh një gjykatës shpirtëror brenda shpirtit të vet, i cili vështron çdo veprim të tij.
Kurse njerëzit që nuk besojnë, janë egoistë dhe të rrezikshëm, janë nga ata që nuk e njohin ndjenjën e përgjegjësisë. Ata janë më pak të përgatitur për të bërë mirë, s’e kanë për gjë të shtypin, të vrasin dhe të shkelin mbi të drejtat e të tjerëve. Aq më tepër kur njerëz të tillë vijnë në pushtet dhe zotërojnë me ligjet, të cilat i hartojnë vetë për vetën e tyre. Imagjino, ç‘mund të bëjnë njerëzit e tillë kur i marrin në dorë ligjet njerëzore dhe nuk kanë frik nga Zoti dhe ligjet hyjnore. Ç’mund të pritet veç se vuajtje dhe shqetësim i përjetshëm në një botë ku nuk ekziston Fuqia më e lartë të cilës do t’i drejtoheshin njerëzit për përkrahje dhe mbështetje në këtë luftë të pamëshirshme jetësore. Feja dhe vetëm ajo i mundëson njeriut paqen dhe qetësinë. Ajo ngjallë te njeriu dashurinë për veprat e mira dhe guximin që të përleshet me forcat e së keqes dhe tiranisë, si një kusht i domosdoshëm për fitimin e bekimit të Zotit.
Besimi i plotë dhe i pathyeshëm në ekzistencën e të Gjithëdijshmit e të Gjithëfuqishmit, që është i pa fillim e i pambarim, Krijuesit të botës dhe Shkaktarit të jetës, besim ky, të cilin e kërkon feja islame nga pjesëtarët e tij, paraqet shtytësin themelor të jetës morale të njerëzve. Pa besimin e tillë, pa bindjen e fuqishme që ekziston i Përjetshmi dhe i Drejti, i Cili i di të gjitha veprat, mendimet, dëshirat dhe qëllimet tona, s’ka besimtar të vërtetë. Besimi në drejtësinë më të lartë, drejtësinë hyjnore, që të gjithë të vdekurit i shpërblen dhe i dënon njësoj, për besimtarët është stimulim që të këmbëngulin në veprat e drejtësisë, së vërtetës dhe bamirësisë. Për mëkatarët, ai është përkujtim i dënimit të drejtë që i pret në Ditën e Gjykimit.
Besimi në Zotin është vendstrehim i madh për qenien njerëzore. Nga besimi ndaj Zotit buron durimi dhe vendosmëria. Besimi në Zotin na i mban gjallë zemrat, shpresën. Kjo është edhe arsyeja se njerëzit që besojnë s’kryejnë kurrë vetëvrasje, sepse përpjekja për vetëvrasje vjen nga dëshpërimi, nga humbja e plotë e shpresës dhe nga ndjenja e dështimit, mirëpo ata që besojnë te Zoti, nuk e humbasin shpresën dhe as nuk dinë ç‘është ndjenja e dështimit.
Një nga nevojat themelore të njeriut është ndjenja e sigurisë. Ndjenja e sigurisë është nevojë psikologjike, e cila duhet të kënaqet njësoj sikur edhe realizimi i harmonisë e pajtueshmërisë personale.
Feja na mëson që vdekja nuk është fundi i jetës, që kjo jetë është vetëm një fazë e jetës dhe se ekziston jeta tjetër pas vdekjes, se vdekja është një urë në mes dy jetëve, botëve dhe se vdekja është pikë rikthyese e jo pikë përfunduese.
Ky besim i jep njeriut ndjenjën e sigurisë, sigurisë ekzistenciale. Si mund ta ndiejë veten i sigurt një person që beson se vdekja është fundi i tij. A mund të arrijë qetësinë dhe ekuilibrin një shpirt që nuk i bindet Fuqisë më të Lartë, që nuk është në paqe me Atë që e krijoi. Nëse nuk i je bindur Zotit (xh. sh.), atëherë të gjithë peshën e jetës e ke mbi shpatulla dhe ndoshta kjo do të zhyt në thellësinë e ferrit.
Është në dobinë e njeriut të shpëtojë nga ndarja e përjetshme duke u mbështetur tek Fuqiploti, që mund ta mbyllë derën e kësaj bote. Fuqia e Zotit arrin deri atje sa t’i grumbullojë të gjithë këta njerëz në një Mahsher të Çuditshëm në jetën e ardhshme, njërën botë ta sajojë dhe tjetrën në të Përjetshmen ta dërgojë.
Njeriu i sotëm është viktimë e shoqërisë amorale industriale. Atij i është ofruar, thënë kushtimisht, çdo gjë, mbrojtja dhe të gjitha të drejtat njerëzore që mund të imagjinohen, seksi pa kurrfarë kufizimesh, droga sipas porosisë dhe në çdo vend dhe kënaqësitë e pakufishme të kësaj bote. Por, megjithatë, ai ndjen një boshllëk të brendshëm, mungesë ngrohtësie në shoqërinë ku jeton, dhe në fund, mosekzistimi i kuptimit të jetës.
Pavarësisht nga theqafja (gremina) e filozofisë së jetës dhe ideve mbi të cilat, me dekada, e kishte mbështetur jetën e vet, njeriu nuk mori mësim nga historia. Idetë mbi të cilat edhe sot ndërton filozofinë e vet të rregullimit të jetës, i pret fati i njëjtë. Për këtë Kur’ani na flet duke sjellë shembujt e popujve, të cilët u shkatërruan për shkak të gjynaheve të tyre. Edhe këtu duhet shtruar pyetjen, të bërë shpesh deri më tani, a është fare i mundur humanizimi i njeriut pa besim, pa Zot. Përgjigjja në këtë pyetje është e qartë, ajo imponohet çdo ditë nga shkatërrimi i koncepteve të bazuara ekskluzivisht mbi arsyen (ratio) pa besim
Nënshtrimi dhe dorëzimi i sinqertë ndaj Zotit, gjë që paraqet esencën themelore të Islamit, i jep njeriut fuqi të mëdha e të pa imagjinuara, burim të vazhdueshëm të energjisë shpirtërore, emocionale dhe morale, e kjo i ndihmon që t’u kundërvihet me sukses mësymjeve destruktive dhe robëruese të mjedisit, tendencave të tij materialiste-dorëlëshuëse, grindjeve në nivelin social dhe mental. E ndihmon ta ruajë integritetin e personalitetit të tij dhe shëndetin mental nga streset e ndryshme, dërrmimet, dëshpërimet dhe format tjera të çrregullimeve psikike që lulëzojnë në mjediset tona moderne civilizuese.
Besimi në Zotin ia përkujton njeriut që mbi të është një Fuqi më e madhe së cilës ai nuk mund t’i kundërvihet, të cilën s’mund ta korruptojë as ta mashtrojë, e cila i njeh të gjitha fshehtësitë e gjithësisë e të njeriut, e cila është në mbrojtje të atyre që padrejtësisht diskriminohen, shkelen e poshtërohen, e cila e merr hakun e atyre të cilëve u është bërë padrejtësi e dhunë dhe hidhërohet me ata që i poshtërojnë të tjerët.
Besimi në Zotin është një pikë transformimi në jetën e njerëzimit, nga adhurimi i fuqive të caktuara ose ndonjë gjëje tjetër - në adhurimin e Një Zoti të vetëm. Me këtë njeriu çlirohet nga çdo adhurim tjetër. Ai është një pikë nga e cila njeriu ngrihet në shkallën e barazisë me njerëzit tjerë, në një rresht para një të adhuruari. Ai është një pikë e kalimit nga anarkizmi në sistem, nga lajthitja drejt rrugës së një qëllimi të caktuar, pika e kalimit prej bredhjes drejt një orientimi të caktuar. Njerëzimi, pa besim në Zotin Një të Vetëm, nuk mund të dijë cili është orientimi i tij i vërtetë, cili është qëllimi i ofruar, as pika e përqendrimit rreth së cilës do të mblidhej, do të bashkohej dhe do të bashkëpunonte ai njerëzim.
Njerëzit në jetë shpesh ballafaqohen me raste, ku me shkeljen e fshehur të ligjit dhe keqpërdorimin e detyrës, pozitës dhe profesionit, realizon interesa të ndryshme në dëm të tjerëve. Në të gjitha rastet e tilla morali i njeriut është me rëndësi vendimtare. Zoti gjykon mbi të gjitha veprat e njerëzve, mbi qëllimet e vërteta, dëshirat dhe ndjenjat e tyre. Besimi në drejtësinë e tillë për njeriun moral është inkurajim për çdo vepër të mirë që ka bërë dhe që bën, sikurse është edhe ngushëllim për ata që besojnë se çdo vepër dhe punë e palejuar, megjithatë një ditë - diku dhe dikur - do të bëhet e njohur, ndërsa dyfytyrësia dhe autokracia do të dënohen.
Qëllimi më i lartë i çdo njeriu është edukimi i shpirtit për përjetshmëri, sepse kushdo që mendon më thellë, nuk mund, që para ndërgjegjes së vet, të mos e kundërshtojë pohimin se vdekja jonë është i vetmi shpërblim për çdo të mirë që e kemi bërë dhe i vetmi dënim për të gjitha të këqijat tona. Nëse themi nganjëherë se feja është një “fenomen” i llojit të vet, mendoj se mashtrohemi, veçanërisht kur e dimë se shumica më e madhe e njerëzve të urtë, me shekuj, gjatë historisë njerëzore kanë besuar fuqishëm në Zotin. Në këtë rast është me vlerë të shprehim mendimin e urtë të filozofit dhe psikoanalistit të njohur Jungut, i cili tekstualisht thotë: “Idenë e Zotit, doemos duhet pranuar njeriut, sepse në të kundërtën, çdo gjë tjetër do të bëhej Zot.... “
Njeriu i liruar nga robërimi Zotit, është i internuari i egoizmit vetanak. Prandaj, ky problem është i zgjidhur vetëm në suazat e fesë. Porosia thelbësore e gnosticizmit, që paraqet esencën e feve monoteiste, është që çlirimi dhe liria nga egoizmi, paraqesin lirinë e vërtetë. Të robëruarit Zotit e bën të mundur atë liri të vërtetë dhe formon njeriun e plotë. Me këtë nuk duam t’i mohojmë aspektet pozitive të shkencës dhe racionalizmit, por mohojmë absolutizmin dhe besojmë që robërimi Zotit nuk është jashtë natyrës njerëzore, kështu që, të jesh rob i Zotit dhe të ecësh në luginën e besimit, paraqet të vetmin ilaç për sëmundjen e njeriut bashkëkohor dhe të vetmen alternativë për krizën e identitetit dhe nihilizmin, për shqetësimet shpirtërore individuale dhe kolektive në botën e sotme.
Zoti i Lartësuar i dhuroi njeriut mundësi e potenciale të ndryshme, por megjithatë nuk e krijoi qenie të pavarur dhe të vetmjafueshme. Si çdo gjë tjetër në këtë botë, ashtu edhe njeriu nuk mund të ekzistojë i pavarur nga Krijuesi i Tij. Zoti i Lartësuar i drejtohet njeriut me këto fjalë: “O njerëz, ju keni nevojë për All-llahun e All-llahu nuk ka nevojë për ju. Ai është i falënderuari”. (Fatir, 15)
Dallimi esencial në konceptimin e jetës ndërmjet besimtarit dhe jobesimtarit, është në atë që besimtari është i vetëdijshëm për varësinë e tij nga Zoti dhe domosdoshmërinë e ndihmës së Tij në çdo moment, ndërsa ata që mohojnë varësinë e tyre nga Zoti, mendojnë që aftësitë, të cilat u janë dhënë, janë të mjaftueshme, që duke u mbështetur në to, të organizojnë dhe rregullojnë drejt jetën e tyre.
Për shkak të konceptimit të tillë të gabuar të vetes dhe botës ku jeton, njeriu bjer në kriza të rënda dhe katastrofa kërcënuese nga të cilat bota e sotme, para se gjithash ajo perëndimore, përpiqet të gjejë shpëtim. Patjetër duhet thënë edhe atë që Perëndimi në një moment të caktuar historik, ka imponuar mohimin e besimit (kishës) që të përparojë materialisht dhe në teknologji. Sot, përkundër bollëkut material që është i pranishëm dhe lirisë që i është dhënë, njeriu kërkon alternativa. Njerëzit e rinj shprehin pakënaqësinë e vet për shkak të problemeve të tyre specifike dhe kërkojnë siguri emocionale duke braktisur fakultetet dhe në këtë mënyrë duke shprehur rezistencën e tyre karshi presionit të teknologjisë hipertrofike dhe robërimit të materies e nacionaliteteve. Njeriu deri më tani shumë herë ka paguar, e fatkeqësisht edhe më tej vazhdon të paguajë çmim të lartë për guximin e tij të mohimit të Zotit dhe pranimit që botën e vet ta plotësojë me idhuj dhe demonë. Besimi në Zotin, si vlera më e madhe, është zëvendësuar me idhujtarinë, e cila shpie drejt humbjes progresive të substancës. Përvojat e këtilla të shtrembërimit të besimit (dhe njëkohësisht të vendosjes së pseudobesimit), është historia e fuqive destruktive që pamëshirshëm shpijnë në katastrofë.
Feja paraqet ikje nga dimri i ftohtë dhe i errët i materializmit drejt dritës së diellit veror të besimit. Feja do të thotë jetë dhe shpresë në ardhmëri. Njeriu pa shpresë është depresiv dhe i trishtuar. Bota bashkëkohore që përpëlitet në vorbullën e mosbesimit e të nihilizmit është një botë e tjetërsuar nga Zoti dhe në pikën përfundimtare e tjetërsuar edhe nga vetvetja dhe e hutuar. Jo vetëm që e ka humbur Zotin, por e ka humbur edhe veten.
Besimi në Zotin e frymëzon njeriun edhe me besimin në ndihmën e Tij për çdo vepër të mirë dhe të ndershme. Besimi i tillë e bën më të fortë dhe më këmbëngulës, i jep optimizëm të dobishëm me të cilin më lehtë zotëron me çdo vështirësi, sepse beson në mbarim të lumtur të punës.
Feja na mëson që nëse vërtetësisht besojmë, do të mund të tejkalojmë çdo pengesë e vështirësi, të ballafaqohemi me çdo situatë, të ngrihemi mbi çdo disfatë, të zgjidhim me sukses çdo problem në jetën tonë.
Emocionet negative si tërbimi, zemërimi, urrejtja, faji, frika etj., mund të luajnë rol të rëndësishëm në paraqitjen e sëmundjeve të ndryshme psikosomatike. Shqetësimi është një proces destruktiv i mbushjes së mendjes me mendime të kundërta me dashurinë dhe kujdesin e Zotit.
Emocionet pozitive sikurse janë dashuria, gëzimi, kënaqësia, shpresa (optimizmi) dhe paqja e brendshme janë përbërës të rëndësishëm të jetës. Me besim kultivojmë emocionet tona dhe fisnikërojmë jetën tonë emocionale. Ku është besimi, aty është dashuria, ku është besimi, aty është Zoti, ku është besimi, dashuria dhe Zoti aty janë mirëqenia, lumturia dhe shëndeti.
Në këtë aspekt feja luan një rol të pazëvendësueshëm. Ajo dëshiron dhe synon që lakminë dhe ambiciet e sëmura t’i shndërrojë në vullnet të mirë, në mënyrë që uria për pasuri të zëvendësohet me urinë për dituri, dëshira për kënaqësi personale në dëshirën për kënaqësinë e përgjithshme të njerëzve dhe synimi për lumturi personale të zgjerohet në lumturinë e të gjithë njerëzve.
Feja është shprehja më e thellë e qenies njerëzore, shprehja e kufishmërisë së tij qenësore, vdekshmërisë dhe varshmërisë nga Realiteti mbinjerëzor. Ajo shpreh synimin më të thellë (për jetën e pavdekshme), por edhe urtësinë më të madhe njerëzore.
Lënda e fesë është ajo që përfshin dhe mbulon besimi në idealin e saj më të lartë – Zotin e Gjithëfuqishëm, të Përjetshëm, të Drejtë dhe të Mëshirshëm, “të Cilit i përkasim të gjithë dhe tek i Cili të gjithë do të kthehemi në përjetësi”. Nuk përfundon çdo gjë me vdekjen fizike në këtë botë! Sepse po të ishte kështu, cili do të ishte, atëherë, kuptimi dhe qëllimi përfundimtar i kësaj jete kalimtare në të cilën realizimi i drejtësisë nuk arrin as në gjysmë të rrugës. Besimi në të Gjithëfuqishmin dhe jetën e përtejme, pra na imponohet si domosdoshmëri me forcën e ndjenjave, pa pasur nevojë për argumente të qarta... I tërë sistemi i moralit fetar, i hartuar në bazë të udhëzimeve objektive ka për qëllim që të na edukojë për jetën dhe t’ na përgatit për Amshueshmëri. Këtu është zgjidhja e fshehtësisë së jetës dhe botës për çdo besimtar, e kjo është edhe urtësia e jetës, d.m.th. “ ta ndjesh tërë thellësinë dhe madhështinë e sekretit të botës “– do të thotë, deri në njëfarë mase, ta zbulosh atë.
Feja, pra, është hallka kryesore, përkatësisht faktori më ekuilibrues në jetën e individit, dhe së bashku me “njohjen” e kësaj bote, edhe në jetën e shoqërisë në përgjithësi. Ajo është identiteti më madhështor i njeriut si kontinuitet i mbamendjes së shpirtit, ndërsa njohja është e drejta më e madhe e njeriut si kërkesë për liri.
Ndonëse njësoj të rëndësishme në kuptimin praktikë, megjithatë besimi hyjnor për një popull është më i rëndësishëm se njohja tokësore, sepse shpirti që mban mend më lehtë vjen te liria se shpirti që harron identitetin e vet.
Për Muhammed Ikballin (filozof modern islam nga Pakistani) feja është përvojë e gjallë dhe “për jetën është më e rëndësishme se filozofia (sepse është sistem i të vërtetave të përgjithshme që nëse sinqerisht përqafohen, influencojnë në formimin e karakterit).
Fuqitë e fesë janë shumë më të mëdha, sepse “qenësia e saj është... të besuarit; e të besuarit shikon sikur zogu rrugën e vet të “patrasuar” pa ndihmën e arsyes, e cila... vetëm josh zemrën e pulsuar të njeriut dhe ia rrëmben pasurinë e padukshme të jetës ku ajo jeton.
Natyrisht, feja është më tepër se ndjenjë e thjeshtë dhe prandaj përmbajtjet njohëse nuk janë të huaja për të. Ajo, shpesh, shërbehet me metodën racionale “të veprimit të kufizuar”. Mirëpo, të pranuarit e metodës racionale nuk do të thotë edhe të pranuarit e epërsisë së filozofisë ndaj fesë, sepse “natyra e fesë është e tillë që nuk mund t’i nënshtrohet gjykimit të filozofisë” dhe se ajo nuk mund t’i caktojë asaj “pozitë nënshtruese. Filozofia si “vizion intelektual” i botës, redukton dhe njëkohësisht edhe varfëron pasuritë e shumta të përvojave shpirtërore. “Ajo e shikon nga larg Realitetin, nga një distancë e ftohtë teorie, ndërsa feja “që synon për një kontakt më të ngushtë me Realitetin”, e shikon me syrin e përgjithshëm të shpirtrorësisë: me përvojën e gjallë, me asociacion dhe brendësi. Feja lidh kalueshmërinë me Jo-kalueshmërinë, të kufishmën me të Pakufishmen, jetën me Përjetshmërinë, përkatësisht idealin me njëmendësinë, njeriun me Zotin.
Si do që të jetë, besimi është një prej veçorive themelore të njeriut. Njeriu nuk mund të ndahet prej besimit se ekziston një Krijues me një fuqi të pakufishme që sundon mbi të dhe mbi të gjithë natyrën që e rrethon atë. Njeriu ka ardhur në botë me këtë besim dhe me të do të ndahet prej saj. Në këtë moment të diskutimit të çështjes sonë, është me vend të rikujtojmë thënien se askush nuk do të vdes pa besuar. Çdo njeri që e ka prerë shpresën nga jeta dhe e ka kuptuar prerazi se ka për të vdekur, brenda jetës prej disa sekondash që i ka mbetur, dashje pa dashje e pranon më në fund të vërtetën. Domethënë se në konakun me dy dyer që i themi botë, me besim hyhet me besim dilet.
Ne konsiderojmë që besimi është nevojë e vërtetë e njeriut, por edhe një tipar me të cilin njeriu e njeh dimensionin shpirtëror dhe mbinatyror të jetës. Përvoja na mëson, sado që njeriu arrin, asnjëherë nuk është i kënaqur. Ai gjithmonë dëshiron më tepër. Dëshiron më shumë dije, më shumë mirësi, më shumë dashuri. Këto dëshira, ai mund t’i plotësojë vetëm në takim me Zotin. Njeriu me besim futet në gjithëfuqinë e Zotit, e për Zotin asgjë nuk është e pamundur në dashurinë dhe mirësinë e tij.
Kështu, nga pikëpamja islame besimi është në natyrën e vetë njeriut, e nuk është diçka që i është bashkangjitur rastësisht. Ajo nuk është kënaqësi e thjesht shpirtërore, por vetë rasion d’etre e ekzistencës njerëzore. Dhe i vetmi besimi është ai që e fisnikëron me dinjitet jetën njerëzore, i cili ia mundëson njeriut të jetojë në tërësinë e njëmendësisë dhe natyrës të cilën ia ka dhuruar All-llahu dhe i cili është i vetmi Ai që i cakton vlerën përfundimtare jetës njerëzore. Islami besimin e konsideron të domosdoshëm për jetën njerëzore. Pa të njeriu jeton nën dinjitetin e vet dhe vetëm pjesërisht është qenie njerëzore. Vetëm duke besuar, në të vërtetë, duke e pranuar marrëveshjen burimore midis njeriut dhe Zotit, njeriu mund të jetë tërësisht vetë ai. Madje është shumë vështirë për mentalitetin musliman të kuptojë ateizmin, të kuptojë si mund të jetojnë njerëzit pa besim, të konceptojë si mund ta kalojnë njerëzit tërë jetën, e të mos jenë të vetëdijshëm për ekzistencën e së Vërtetës transcendentale – All-llahut. Dhe prandaj, për muslimanët është vështirë t’i rezistojnë provokimit se madje edhe njerëzit modernë në Perëndim të mos i konsiderojnë në kategoritë e të krishterëve, hebrenjve apo të pjesëtarëve të ndonjë besimi tjetër. Shumica absolute e muslimanëve edhe më tej besimin e konsiderojnë si pjesën kryesore të jetës njerëzore.
Përveç kësaj, në perspektivën islame nuk ka partikularizëm për sa i përket besimit në kuptimin e tij përfundimtar. E vetmja karakteristikë (veçori), të cilën islami ia imponon të konceptuarit të vet të besimit, është fakti që islami konsiderohet si shprehja e fundit e zinxhirit të gjatë të shpalljeve profetike, të mbështetura mbi të theksuarit e njëshmërisë së All-llahut dhe Porosisë së Tij për njerëzit e ndryshëm, të cilët kanë jetuar në kushte të ndryshme klimatike, në rrethe të ndryshme gjeografike dhe në periudha të ndryshme të historisë njerëzore.
Në vend të përmbylljes

Më sa u tha më lartë, mund të konkludojmë se qëllimi i fesë është që të zgjojë te njeriu ndërgjegjen dhe të kuptuarit që jeta e tij do të jetë përplot me vështirësi dhe sprova nga më të ndryshmet ndaj të cilave duhet të rezistojë dhe t’i sfidojë për të qenë besimtar i vërtetë. Kjo nuk është rrugë e kënaqjes së tekeve dhe pasioneve vetanake, por rrugë e një lufte të vazhdueshme dhe flijimi të vazhdueshëm të vetes dhe pasurisë vetjake, për vlerat e larta morale e njerëzore. Feja si e tillë nuk mund të vendoset në një kohë dhe të lidhet vetëm për një gjeneratë të njerëzve. Ajo është porosi universale, që do të thotë se është e pranishme në çdo kohë dhe i jep vulën çdo kohe dhe çdo gjenerate. Në vazhdim duke e përmbledhur dhe duke e përmbyllur këtë shkrim, të shohim ç‘është feja në realitet dhe cilat janë qëllimet dhe synimet e saj për njeriun:
- Feja e lartëson njeriun me virtyte të larta humane e morale;
- Forcon, pasuron dhe lartëson shpirtin. Ajo është një mjet i përparimit dhe zhvillimit të vazhdueshëm;
- I afron njerëzit ndërmjet vete, ndez virtytin e mbrojtjes së njëri tjetrit, zhvillon lirinë personale dhe forcon shoqërinë;
- Edukon njerëzit për idealet më të larta duke i shpjerë në heroizëm e martirizim;
- Në tragjeditë e jetës, i mban të gjallë shpresën njerëzimit në pavdekshmërinë;
- Frymëzon aktivitet individuale, sociale, artistike, emocionale, familjare, politike dhe edukative;
- Orienton synimet njerëzore drejt vlerave sublime hyjnore;
- Ndikon në formimin e unitetit të anëtarëve të shoqërisë nëpërmjet predikimit dhe kontrollit të zbatimit të vlerave dhe normave unike;
- Riafirmon solidaritetin e grupit, sidomos në momente të rëndësisë së veçantë individuale e shoqërore si lindja, martesa dhe vdekja;
- Ndihmon për funksionimin normal të shoqërisë, për stabilizimin e institucioneve kryesore të saj;
- Ka ndikim të madh në tërë jetën e njeriut, para se gjithash në integritetin e tij trupor dhe shpirtëror;
- Zotëron energji të mëdha që mundësojnë ruajtjen e identitetit dhe kontinuitetit fetar dhe kombëtar, metafizik e historik, shpirtëror e moral.
Më sa u tha më lartë kuptojmë se feja është përmbajte konstituive shpirtërore dhe sikur edhe kultura është paratekst për realizimin e një modeli, thellësisht njerëzor, human, historik e metahistorik, fizik e metafizik, inspirativ e kreativ.
Historia nuk di dhe nuk njeh asnjë shoqëri morale pa besim në Zotin dhe Ditën e Gjykimit. Mohimi dhe përjashtimi i Zotit nga jeta jonë e përditshme do të shkaktonte një gjendje të kundërshtive, absurdit e pakuptimësisë.
- Pa besim në Zotin njerëzit nuk kanë qëndrim të drejtë ndaj krijesave, qenieve dhe njerëzve;
- Pa besim në Zotin ka individë të moralshëm, por s’ka bashkësi e shoqëri të moralshme;
- Pa besim në Zotin nuk mund të vendoset drejtësia as në sipërfaqen e një loti;
- Asnjëherë njerëzit në këtë botë nuk mund të jenë të shpërblyer a të dënuar në mënyrë meritore e korrekte. Ai që vret një milion njerëz në këtë botë mund të dënohet vetëm për një njeri. E ku janë të tjerët? Në këtë pyetje përgjigjet besimi në Zotin dhe në Ditën e Gjykimit;
- Të besosh në Zotin nuk humbësh asgjë, e mund të fitosh çdo gjë..

LITERATURA:

1. Grup autorësh, Bazat e besimit islam, Prishtinë, 2002
2. Grup autorësh, Duhovnost i mentalno zdravlje, Sarajevë, 2002
3. Hans Kung, Postoji li Bog, Zagreb, 1987.
4. Ibrahim Hodzic, “ O primitivnom i intelektualnom shavatanju vjere i vjerskih propisa”, Sarajevë, 1971.
5. Malik ibn Nebi, Fenomeni kur’anor, Prishtinë, 1998.
6. Mekarim Shirazi, Parimet e ideoligjisë islame, Tiranë, 1993.
7. Mijo Skvorac, Vjera i nevjera – problem nasih dana i misterij nasih dusa, Zagreb, 1982.
8. Dr. Mustafa Mahmud, El-Islamu ma huve, Kajro, 1991.
9. Mustafa Spahic, Koraci u islamu – prirucnik za srednje skole, Sarajevë, 1997.
10. Osman Sinanovic, Ovisnost o drogama, Tuzla, 2001.
11. Said Nursi, Bukuritë e besimit islam, Istanbul, 1999.
12. S.H.Nasr, Vodic mladom muslimanu, Sarajevë, 1998, fq. 23
13. Zahid Mujkanovic, Od Masrika do Magriba, (hutbe), Sarjevë, 1998.
14. DR. Zydi Dervishi, Dr. Marjana Çadri, Njohuri për shoqërinë, Tiranë, 1999.

Periodiku:

1. Glasnik VIS-a – 3/1990; koleksioni i vitit: 1995; 1999.
2. Glas islama, nr. 66, Novi Pazar, 2002.
3. Preporod – islamske informativne novine, nr. 6/ 1988; 11/ 2003.
4. Islamska misao, nr. 35/1981; nr. 5/1979.
5. Znakovi vremena – casopis za filozofiju, Sarajevë, nr. 1997.