Sipas fjalëve të dijetarit Atijje Sakari, festat (el-a’jad) lidhen për ngjarje të rëndësishme, të cilat kthehen dhe përsëriten (jeudu) në shoqëri, fshat dhe familje.

Kremtimi i atyre festave është manifest i interesimit për ngjarjet që kanë ndodhur në ndonjë datë të caktuar. Rastet për shkak të cilave festohet nganjëherë janë thjesht laike, e herë - herë janë fetare ose marrin epitetin fetar. Islami nuk e ndalon kremtimin e festave të kësaj bote (festave profane) gjithnjë derisa qëllimi në to është i mirë, e mënyra e festimit është në kufijtë e sheriatit. Për sa i përket festave fetare, thekson ai, ato nganjëherë janë të përcaktuara me Tekst siç është Bajrami i Ramazanit dhe i Kurbanit, e herë - herë jo, siç është hixhreti, Isra dhe mi’raxhi, pastaj mevludi i Pejgamberit (s). Festat, të cilat janë të përcaktuara me Tekst, njëherazi janë të rregulluara dhe të kushtëzuara që të festohen në përputhshmëri me sheriatin, që të mos dalin jashtë kornizave të fesë. Për sa i përket festave, të cilat nuk janë të përcaktuara me Kur’an dhe sunnet të Pejgamberit (s), dijetarët janë ndarë në dy mendime.
Mendimi i parë është që kremtimi i atyre festave është i ndaluar duke i trajtuar si risi (inovacione) apo bidate, ndërsa mendimi i dytë që festimi i tyre është i lejuar, sepse nuk ekziston Tekst që e ndalon këtë. Ata, të cilët e ndalojnë festimin e tyre kanë argument hadithin e Pejgamberit (s), të cilin e transmeton Nesaiu dhe Ibni Hibbani me zinxhir korrekt të transmetueseve, që Enesi (r. a.) ka thënë: “ Kur erdhi Pejgamberi (s) në Medine, banorët e saj kishin dy ditë, të cilat i festonin, e Pejgamberi (a. s.) iu tha: “All-llahu ua ka zëvendësuar festat tuaja me festa më të mira: me Bajramin e Ramazanit dhe me Bajramin e Kurbanit”. Prandaj, sipas mendimit të tyre, të gjitha festat përveç dy Bajrameve, janë inovacione (risi).
Grupi tjetër, më liberal i dijetarëve përgjigjet që hadithi i përmendur nuk i kufizon festat në dy të përmendurat, veç se tregon superioritetin e tyre ndaj festave të cilat i kishin marrë prej Persianëve, e ato janë, sikurse këtë na transmeton Neveviu në “Nihajetu-l-erbu”, viti i Ri persian që është në pranverë dhe festivali i vjeshtës, duke përfshirë këtu, përveç kësaj, edhe argumentin që dita e xhuma është quajtur festë (Idun). Nuk ekziston Tekst, i cili e ndalon gëzimin dhe argëtimin në ditët tjera përveç dy bajrameve, sepse Kur’ani ka shënuar gëzimin e besimtarëve për shkak të fitores së Romakëve ndaj Persianëve, pasi këta të parët kishin pësuar disfatë. (Shiko fillimin e sures Err-Rrum – Romakët).
Gjithashtu, për këtë mund të replikohet se çdo risi (inovacion) nuk është negative, sepse kur muslimanët u mblodhën për ta falur teravin me xhemat pas një imami, Omeri (r. a.) atëherë pati thënë: “Sa risi (bidat) e mirë është kjo!”
Asnjë festim nuk është i ndaluar përderisa qëllimi dhe synimi (intencioni) i tij është në frymën e sheriatit dhe mënyra e festimit është në kufijtë e sheriatit. Nuk ka kurrfarë dëmi që ndonjë gëzim të quhet festë (el-Id), sepse kuptimi nuk qëndron në emër, por në atë çka është emëruar (në koncept).
Fatkeqësisht te ne muslimanët shpesh gabimisht kuptohen nocionet e bid’atit. Në vend se bid’ati të përfaqësohet në të jetuarit tonë, ai është i përfaqësuar në fe; në vend se taklidi të jetë i përfaqësuar në fenë tonë, ai është i përfaqësuar në jetën tonë. E do të duhej e kundërta. Trajtimi i këtillë problemit të ri do të garantojë dhe afirmojë përparimin fetar dhe botëror për ne muslimanët dhe njerëzit në përgjithësi.
Çfarë qëndrimi duhet të marrin muslimanët gjatë festave të jomuslimanëve, të cilët jetojnë në paqe me ta dhe të cilët nuk i sulmojnë, nuk i luftojnë për shkak të fesë, nuk i ndjekin nga vatrat e tyre dhe nuk i ndihmojnë të tjerët për këtë? Në këtë pyetje përgjigjen më të mirë e ka dhënë Akademia evropiane për fetva dhe studime me në krye shejhun e nderuar Dr. Jusuf el-Kardavi:

FETVAJA (33)
URIMI I JOMUSLIMANËVE PËR FESTAT E TYRE
VENDIMI I AKADEMISË:

Nuk ka dyshim se kjo çështje është e rëndësishme dhe e ndjeshme, në veçanti për muslimanët që jetojnë në Perëndim. Akademisë i kanë arritur shumë pyetje nga vëllezër dhe motra të cilët jetojnë në ato vende, bashkëjetojnë me banorët e atjeshëm jo muslimanë dhe kanë lidhje mes vete të cilat i imponon jeta, si për shembull fqinjësia, vendi i përbashkët i punës, shoqëria në shkollë, e ndoshta muslimani mund të mendojë se jo muslimani është më bamirës se ai në rrethana të caktuara, siç është rast me arsimtarin i cili i ndihmon sinqerisht nxënësit muslimanë, mjekun i cili e mjekon sinqerisht të sëmurin musliman etj. Është thënë: “Njeriu është rob i mirësisë”.
Një poet thotë:
Bëju mirësi njerëzve, do t’i robërosh zemrat e tyre
Sepse çdo herë njeriun e ka robëruar mirësia!
Cili duhet të jetë qëndrimi i muslimanit ndaj jo muslimanëve që jetojnë në paqe dhe nuk i armiqësojnë muslimanët, nuk i luftojnë në fé, nuk i nxjerrin prej shtëpive të tyre dhe nuk ndihmojnë të nxirren prej atje?
Kur’ani Fisnik e ka miratuar kushtetutën e raportit mes muslimanëve dhe të tjerëve në dy ajete në kaptinën El-Mumtehine, të cilat ajete kanë zbritur përkitazi me politeistët idhujtarë. All-llahu i Madhërishëm thotë:
“All-llahu nuk ju ndalon të bëni mirë dhe të mbani drejtësi me ata që nuk ju luftojnë për shkak të fesë, e as nuk ju dëbojnë prej shtëpive tuaja; All-llahu i do ata që mbajnë drejtësinë. All-llahu ju ndalon t’u afroheni vetëm atyre që ju luftuan për shkak të fesë, që ju nxorën prej shtëpive tuaja dhe që ndihmuan dëbimin tuaj; ju ndalon të miqësoheni me ta. Kush miqësohet me ta, të tillët janë dëmtues të vetvetes.” (El-Mumtehine: 8-9)
Këto dy ajete kanë bërë dallim në mes atyre që janë në paqe dhe atyre që i luftojnë muslimanët:
a. Të parët (ata që janë në paqe), sipas ajetit, e gëzojnë mirësinë dhe drejtësinë e muslimanëve. Termi i përmendur “el-birr” (mirësi) është mbi drejtësinë, përkatësisht drejtësi është që ta marrësh hakun tënd që të takon, ndërkaq “el-birr” (mirësia) është që të heqësh dorë nga disa të drejta tua. Drejtësi është që t’ia japësh njeriut të drejtën e plotë, pa mos lënë mangët diçka, ndërkaq “el-birr” (mirësi) është që t’i japësh atij më tepër se haku i tij në formë mirësie.
b. Pala tjetër, për të cilët ajeti ndaloi të miqësohen, janë ata të cilët i armiqësuan dhe i luftuan muslimanët, i dëbuan prej shtëpive të tyre pa të drejtë, dhe vetëm pse thonë: “Zoti ynë është All-llahu”, sikur që vepruan kurejshët dhe idhujtarët e Mekës me të Dërguarin e All-llahut dhe shokët e tij.
Kur’ani Fisnik, për raportin ndaj jo muslimanëve që janë në paqe me ne, e zgjodhi termin “el-birr” (mirësia) kur tha: “... të bëni mirë...”, ndërkaq ky term përdoret për obligimin më të madh që ka njeriu pas obligimit ndaj All-llahut, përkatëisht “birru-l-validejn” (mirësinë ndaj prindërve).
Buhariu dhe Muslimi transmetojnë prej Esmasë, vajzës së Ebu Bekrit [r.a.], e cila erdhi tek i Dërguari i All-llahut, Muhammedi [s.], dhe i tha: “Nëna ime erdhi tek unë, e ajo është idhujtare, por dëshiron (të tregojë mirësi dhe t’i japë dhurata). Andaj, a të tregoj mirësi ndaj saj?” I Dërguari i All-llahut i tha: “Trego mirësi ndaj nënës tënde”3.
Kjo pra ishte përgjigja e të Dërguarit të All-llahut për atë grua që ishte idhujtare, kurse dihet se qëndrimi i Islamit ndaj ithtarëve të librit është më tolerant se sa qëndrimi i tij ndaj politeistëve idhujtarë.
Kur’ani Fisnik ka lejuar që të hahet mishi që e therin ithtarët e librit, e po ashtu edhe të martohemi me femrat e tyre. All-llahu i Madhërishëm në kaptinën El-Maide thotë: “... edhe ushqimet (të therurat) e ithtarëve të librit janë të lejuara (hallall) për ju, edhe ushqimet (të therurat) tuaja janë të lejuara për ta (u janë lejuar). Gratë e ndershme besimtare dhe (gra) të ndershme nga ata të cilëve u është dhënë libri para jush...” (El-Maide: 5)
Prej fryteve dhe elementeve të domosdoshme të kësaj martese është ekzistimi dashurisë mes bashkëshortëve, siç qëndron në ajetin kur’anor: “Dhe nga faktet (e madhërisë së) e Tij është që për të mirën tuaj Ai krijoi nga vetë lloji juaj palën (gratë), ashtu që të gjeni prehje tek ato dhe në mes jush krijoi dashuri e mëshirë...” (Er-Rrum: 21)
E si mundet njeriu të mos e dashurojë bashkëshorten e tij, zonjën e shtëpisë, shokun e jetës dhe nënën e fëmijëve të tij? All-llahu i Madhërishëm, raportin e bashkëshortëve mes vete, e ka sqaruar me ajetin vijues: “... ato janë prehje për ju dhe ju jeni prehje për ato...” (El-Bekare: 187)
Prej fryteve të kësaj martese është edhe vjehërria-miqësia ndërmjet dy familjeve, që në fakt paraqet njërën nga lidhjet esenciale natyrore mes njerëzve. Në këtë sinjalizon Kur’ani në ajetin: “Dhe Ai nga uji (fara) krijoi njeriun, e bëri atë të ketë fis dhe të ketë miqësi...” (El-Furkan: 54)
Po ashtu, kjo martesë dikton ekzistimin e nënës dhe të drejtave të saj të konfirmuara ndaj fëmijës të vet në Islam. Andaj, a është mirësi dhe sjellje solide ndaj saj që ajo të ketë ndonjë festë të madhe, e ai mos t’ia urojë? Po ashtu, cili do të jetë qëndrimi i tij ndaj të afërmve të vet që i ka nga ana e nënës, si: gjyshi, gjyshja, daja, tezja, fëmijët e dajallarëve dhe tezeve, të cilët i gëzojnë të drejtat e farefisit dhe të afërmve. All-llahu i Madhërishëm thotë: “... E (sipas dispozitave të Zotit), farefisi ka më përparësi ndaj njëri-tjetrit...” (El-Enfal: 75),
“All-llahu urdhëron drejtësi, bamirësi, ndihmë të afërmve...” (En-Nahl: 70)
Nëse obligimet ndaj nënës dhe të afërmve ia imponojnë muslimanit dhe muslimanes respektin ndaj nënës dhe të afërmve, gjë që e demonstron moralin e lartë të muslimanit, zemërgjerësinë e tij dhe mirësinë ndaj të afërmve, obligimet tjera ia imponojnë muslimanit që të tregohet se është njeri me moral të lartë. I Dërguari i All-llahut, Muhammedi [s], e porositi Ebu Dherrin duke i thënë: “Frikoju All-llahut ku të jesh, veprat e liga pasoi me vepra të mira, që t’i shlyejnë të parat, dhe me njerëzit sillu mirë”4. Pra, ai tha: “Me njerëzit sillu”, e nuk tha: “Me muslimanët sillu mirë”.
I Dërguari i All-llahut, Muhammedi [s], ka nxitur për butësi në sjelljen ndaj jo muslimanëve dhe ka ndaluar nga vrazhdësia dhe ashpërsia në këtë drejtim.
Një herë hynë disa hebrenj tek i Dërguari i All-llahut, Muhammedi [s]. Ata e shtrembëruan përshëndetjen dhe i thanë të Dërguarit të All-llahut: “Es-Sam alejke ja Muhammed”, ndërkaq fjala “Es-Sam” do të thotë “shkatërrim dhe vdekje”. Pra, në vend “Es-Selam” (paqa), i thanë “Es-Sam” (vdekja) qoftë mbi ty. Aisheja [r.a.] i dëgjoi dhe tha: “Edhe mbi ju qoftë vdekja dhe mallkimi o armiq të All-llahut”. I Dërguari i All-llahut e qortoi për këto fjalë, kurse ajo i tha: “A nuk e dëgjove çka të thanë, o i Dërguar i All-llahut?” I Dërguari i All-llahut tha: “I dëgjova dhe ua ktheva me fjalët: edhe mbi ju”, (d.m.th.: vdekja vlen për ju, sikur që vlen edhe për mua). “Oj Aishe, All-llahu e do butësinë në çdo gjë”5.
Legjitimiteti i urimit të popullatës përkatëse për festat e këtilla konfirmohet nëse ata ua urojnë muslimanëve festat e tyre fetare, sikur që përmend pyetësi. Ne jemi urdhëruar që ta kthejmë të mirën me të mirë, përshëndetjen ta kthejmë me përshëndetje më të mirë se ajo që na është thënë neve, apo më së paku të ngjashme me të, konform ajetit: “Kur përshëndeteni me ndonjë përshëndetje, ju kthejeni atë me përshëndetje edhe më të mirë, ose kthejeni ashtu...” (En-Nisa: 86)
Nuk është mirë që muslimani të jetë më pak respektues dhe me më pak hise të moralit të mirë se sa të tjerët, por muslimani duhet të jetë më i ngritur në aspektin e moralit se tjerët. I Dërguari i All-llahut në një hadith thotë: “Besimtarët me besim më të plotë janë ata që kanë moral më të mirë”6. Po ashtu i Dërguari i All-llahut thotë: “Me të vërtetë jam dërguar t’i plotësoj vlerat e larta të moralit”7.
Kjo edhe më tepër forcohet nëse duam t’i thërrasim ata në Islam, t’i afrojmë kah kjo fé, t’ua bëjmë të dashur muslimanët, gjë që është obligim për neve, e kjo nuk mund të realizohet me distancimin tonë nga ata, por me raporte të mira.
I Dërguari i All-llahut, Muhammedi [s], ka pasur moral të mirë dhe sjellje fisnike me idhujtarët kurejsh gjatë gjithë periudhës mekase, edhe pse ata e kanë torturuar edhe të Dërguarin edhe shokët e tij. Madje, idhujtarët aq shumë kishin besim në të Dërguarin e All-llahut, saqë ia lenin atij në besim gjërat për të cilat frikësoheshin se mund t’u vidhen nga dikush. I Dërguari i All-llahut, Muhammedi [s], kur u shpërngul për në Medine, e la Aliun [r.a.] që t’ua kthejë gjërat që ia kishin lënë në besim pronarëve të tyre.
Andaj, nuk është e ndaluar që individi musliman apo Qendra Islame t’u dërgojë urim jo muslimanëve për festë, qoftë gojarisht apo me letër, e cila nuk përmban simbole apo shprehje fetare të cilat bien ndesh me parimet islame, si për shembull kryqi, sepse Islami e mohon vetë konceptin e kryqit: “... Po ata as nuk e mbytën, as nuk e gozhduan (nuk e kryqëzuan në gozhda), por atyre u përngjau...” (En-Nisa: 157)
Fjalët e zakonshme për urime në rastet e këtilla nuk përmbajnë asnjë miratim të përkatësisë së tyre fetare apo pëlqim me një gjë të tillë, por ato janë fjalë të bukura që i kanë bërë zakon njerëzit.
Po ashtu, nuk ka pengesë që të pranohen edhe dhuratat e tyre, sepse edhe i Dërguari i All-llahut i pranoi dhuratat e jo muslimanëve, siç ishte rast me Mukavkisin, të parin e koptëve 8 në Egjipt dhe të tjerë. Mirëpo, kusht është që këto dhurata të mos jenë të ndaluara për muslimanin, si për shembull alkooli, mishi i derrit etj.
Këtu duhet përmendur se disa juristë islamë, si Ibn Tejmijje dhe nxënësi i tij Ibn El-Kajjim, ishin shumë të ashpër përkitazi me çështjen e festave të idhujtarëve dhe ithtarëve të librit dhe pjesëmarrjes në to. Ne pajtohemi me ata në ndalimin e festimit të muslimanëve festat fetare të idhujtarëve dhe ithtarëve të librit, sikur që shohim disa muslimanë neglizhent, të cilët i festojnë kërshëndellat sikur që e festojnë Fitër dhe Kurban Bajramin, e madje edhe më tepër. Kjo është e ndaluar, sepse ne i kemi festat tona, kurse ata i kanë festat e veta. Mirëpo, nuk shohim pengesë që t’u dërgohen urime për festa personave me të cilët kanë marrëdhënie afërsie, fqinjësie, kolegjiale apo marrëdhënie tjera shoqërore, të cilat konsistojnë në raporte solide dhe sjellje të butë që e pranon tradita e shëndoshë.
Për sa u përket festave kombëtare dhe shoqërore, siç është dita e pavarësisë, unitetit, dita e fëmijëve apo e nënës etj, nuk ka asnjë ndalesë për muslimanin që t’u dërgojë telegram urimi, madje edhe të merr pjesë në festat e tilla, nisur nga ajo se ai është qytetar apo banon në atë vend, mirëpo gjithsesi duhet t’u ikë harameve-gjërave të ndaluara të cilat ndodhin në solemnitetet e këtilla 9.

[VENDIMI 3/6]

Fusnotat:
1 Hadithin e transmetojnë Buhariu (nr. 2391, 4968, 6287) dhe Muslimi (nr. 127).
2 Te Ibn Maxhe është nën nr. 1847.
3 Hadithin e transmetojnë Buhariu (nr. 2477, 3012, 5633, 5634) dhe Muslimi (nr. 1003).
4 Hadithin e transmetojnë Ahmedi, vëll. V, fq. 153, 177, Tirmidhiu (nr. 1987), Darimiu (nr. 2688) dhe Hakimi (nr. 178) prej hadithit të Ebu Dherit. Tirmidhiu thotë: Hadithi është i mirë, i saktë (hasenun sahih). Po ashtu edhe Hakimi e konsideron të saktë.
5 Hadithin e transmeton Buhariu (nr. 2777 dhe në vende tjera) dhe Muslimi (nr. 2165) prej hadithit të Aishes.
6 Hadithi është i vërtetë (sahih), e transmeton Ahmedi (nr. 7402, 10106, 10817), Ebu Davudi (nr. 4682), Tirmidhiu (nr. 1162) dhe Darimiu (nr. 2689) prej hadithit të Ebu Hurejres. Tirmidhiu thotë: Hadithi është i mirë, i vërtetë (hasenun sahih).
7 Hadithi është i saktë, e transmeton Ahmedi (nr. 8952), Buhariu në veprën El-Edeb el-mufred (nr. 273) dhe Bezzari (nr. 2470 Keshfu-l-estar) me këtë tekst. Senedi i hadithit është i saktë. Po ashtu e klasifikon të saktë edhe Ibn Abdu-l-Berri në veprën Et-Temhid, vëll. XXIV, 333.
8 Transmetimet për këtë janë të shumta, kurse argumentueshmëria e tyre është e saktë. I përmend Tahaviu në veprën Sherhu mushkili-l-athar me rrugë të gradës “xhejjid” (e mirë) në dy kapituj, vëll. VI, 399, dhe vëll. XI, fq. 128.
9 Me këtë nuk u pajtua anëtari i Akademisë, Dr. Muhamed Fuad, dhe përkitazi me këtë vendim tha: “Nuk pajtohem që t’u dërgohen telegrame urimi apo t’u dërgohen dhurata në festat e tyre fetare”.
10 Hadithin e transmetojnë Ahmedi (nr. 114, 177) dhe Tirmidhiu (nr. 2165) prej hadithit të Omer ibn Hattabit. Tirmidhiu thotë: Hadithi është i mirë, i saktë-hasenun sahih.
11 Mahrem quhet personi me të cilin femra e ka të ndaluar të martohet.
12 Hadithin e transmetojnë Buhariu (nr. 1038) dhe Muslimi (nr. 1339) prej hadithit të Ebu Hurejres.
13 Transmetimin e shënon Buhariu (nr. 1761) dhe Bejhekiu, vëll. IV, fq. 326-327.
14 Qytet në Irak.
15 Hadithin e transmeton Buhariu (nr. 3400) prej hadithit të Adij ibn Hatimit.

Literatura:
1. Jusuf el-Karadavi, Fikh muslimanskih manjina, Sarajevë, 2004
2. Izbor hutbi i vazova. (tekstet i zgjodhi Bilal Hasanoviq, Sarajevë, 1979.
3. Ramzanski vazovi, Visoko, 1990.
4. Ibrahim Hoxhiq, “Mbi të kuptuarit intelektual dhe primitiv të fesë dhe sipozitave fetare”, Sarajevë, 1971.
5. www.politika.rs/rubrike/
6. www.furkan.com.mk/
7. www.drita-islame.org
8. www.monteislam.com/
9. www.fjalaebukur.com