Hyrje

Në hadithet e Pejgamberit Muhammed a.s., në trajtimin që i bëhet konceptit të besimit (imanit), përveç tjerash, haset edhe degëzimi i tij. Në hadithin e përcjellë nga Ebu Hurejre r.a., qëndron se Pejgamberi a.s., ka thënë: “Imani është gjashtëdhjetë e ca degë. Edhe turpi është degë e besimit.[1]” Në versionin e shënuar në Sahihun e Muslimit, po kështu nga Ebu Hurejre r.a., qëndron se Pejgamberi a.s., ka thënë: “Imani është shtatëdhjetë e ca -ose gjashtëdhjetë e ca - degë; më e mira është fjala la ilahe il-la Allah!, ndërsa më e ulëta është largimi i të keqes (pengesës) nga rruga. Edhe turpi është degë e besimit.[2]”
Vënia e këtyre dy veprave si shenja përkufizuese, respektivisht e para si pjesa më e lartë e besimit dhe e dyta si pjesa më e ulët e Imanit, ka ngjallë kureshtjen e dijetarëve për të kuptuar më shumë rreth këtyre degëve. Përveç trajtesave që i janë bërë këtij hadithi brendapërbrenda librave të mëdha të hadithit, janë shkruar edhe vepra të veçanta e voluminoze për këto degë. Me këtë rast, do të doja të veçoj librat El-minhaxh fi shuab el-Iman të Ebu Abdullah el-Halimiut, Shuab el-Iman të Imam Bejhakiut, si dy prej veprave më të njohura me këtë tematikë.
Shpjegimet të cilat janë ofruar në veprat e cituara më lartë kanë rëndësi të veçantë për shkak të parametrave edukativë me të cilët e ofrojnë konceptin e besimit, me çka besimtarit i ofrohet një ndihmë e madhe, një manual për ndërtimin e një personaliteti të fuqishëm, përgjegjshëm, produktiv; një personaliteti të kompletuar në raport me Allahun xh.sh., vetveten dhe botën përreth.

PËRSHKRIMI FIGURATIV I BESIMIT DHE RËNDËSIA E TIJ EDUKATIVE

Duke e komentuar hadithin bazë, Bedruddin Ajniu thotë se në të, besimi, është përngjasuar me një pemë e cila ka degë[3]. Kështu, si pemë, është përshkruar edhe në Kur’an, në kaptinën Ibrahim, ajetet 24-25: “Vallë, a nuk e sheh se si Allahu e përqas fjalën e mirë me pemën e mirë, e cila rrënjën e ka të fortë në tokë, kurse degët nga qielli? 25. Me lejen e Zotit të saj (pema) jep fruta në çdo kohë. Allahu u tregon shembuj njerëzve, që t’ua vënë veshin.”
Fjala e mirë në këtë ajet, siç shpjegon Imam Taberiu, nënkupton dëshminë la ilahe il-la Allah! [4] ndërsa shëmbëllimi i besimtarit me këtë pemë, siç shpjegon Ibën Kethiri, është bërë për të na treguar se është produktiv çdoherë dhe se atij vazhdimisht i ngritën vepra të mira në qiell[5]. Pra, besimi si pemë, është pemë e mirë, me fruta të mirë, me produktivitet të pandalshëm. Kështu duhet të jetë edhe besimtari. Përpjekja për të evidentuar degët e besimit në këtë punim dhe për t’i shpjeguar më pas ato ka këtë qëllim, që besimtari të jetë produktiv.

PËRCAKTIMI SHIFROR RRETH DEGËVE TË BESIMIT

Për dallim nga hadithi i parë në të cilin shifra e degëve të besimit përmendet në mënyrë të prerë, në hadithin e dytë përmendet me dyshim. Kjo ka shtyrë dijetarët që të japin mendimet e tyre përkitazi me atë se, a bëhet fjalë për dyshim nga transmetuesi i hadithit, apo bëhet fjalë për degë të besimit, që, sipas një varianti mund të kufizohen në gjashtëdhjetë e ca, e sipas variantit tjetër, mund të zgjerohen. Dijetarët kanë aplikuar disa kritere për të përcaktuar këtë shifër:
1) Përzgjedhja e shifrës më të paktë, si masa paraprake për të mos rënë në gabim. Ibën Salahu duke marrë parasysh këtë kriter e përzgjedh shifër ‘gjashtëdhjetë e ca’.[6]
2) Përzgjedhja e shtesës së transmetuar nga besnikët. El-Halimiu konsideron se shifra ‘shtatëdhjetë e ca’ është më e saktë për shkak se përcillet nga transmetues besnikë[7].
3) Disa konsiderojnë se, edhe po të shkonim me shifrën më të vogël, nuk do të gabonim, ose nuk do të mohohej që ato janë më shumë se shtatëdhjetë. Kjo për faktin se tek arabët përkufizimi në shifër të caktuar jo detyrimisht nënkupton mohimin e shifrave tjera[8] (më të mëdha, sikur në rastin tonë).
Ebu Hatim bin Hibani ka thënë: E kam medituar kohë të gjatë këtë hadith. Fillova dhe numërova ibadetet (ar. ta’atet), të cilat më dolën shumë më shumë sesa kjo shifër. U ktheva në sunnet dhe numërova çdo adhurim, të cilin Pejgamberi a.s., e kishte konsideruar si pjesë besimi, dhe pashë se ato nuk arrinin shifrën në 79. Iu ktheva Kur’anit dhe e lexova me meditim, por, prapë, adhurimet e kësaj natyre nuk arrinin shifrën 79. I bashkova këto dhe fshiva adhurimet e përsëritura, kur ja ato më dolën 79, as më shumë dhe as më pak. Kështu u binda se qëllimi i Pejgamberit a.s., në hadith ishte kjo shifër[9].
Ibn Rexhebi si ide ofron edhe numërimin sipas përshkrimeve të bëra në Sahihun e Buhariut, respektivisht numërimin e çdo tipari të imanit, islamit apo fesë, e pastaj të shtohen edhe tiparet e kundërta me ato që Buhariu ka përmendur përkitazi me hipokritët dhe jobesimtarët. Kështu, do të arrihej shifra shtatëdhjetë[10]. Ka edhe mendime tjera të cilat Ibn Rexhebi i përmend në komentimin e tij.
Si konkludim, shprehje “ca” (ar. bid’un), e përmendur në hadithe, përfshin numrat nga 1-10 ose nga 3-9[11]. Pra, mund të jenë nga 63-69 ose 73-79. Kjo, siç do të shohim dhe në pjesën në vazhdim, ka lidhje edhe me atë se si radhiten dhe klasifikohen disa degë, të cilat, dikush i llogarit veç e veç, e dikush i llogarisin dy degë në një.

PËRCAKTIMI PËRMBAJTJESOR RRETH DEGËVE TË BESIMIT

Çështja e përcaktimit rreth degëve të besimit është paksa problematike. Kjo ngase ato nuk janë të përmendura tekstualisht. Kjo ka bërë që dijetarët t’i qasen teksteve fetare në të cilat veprat përshkruhen si iman dhe të rezultojnë me degë dhe shifra të ndryshme. Përfundimisht, kanë rezultuar me degë të ndryshme dhe me shifra të ndryshme, porse, përcaktimi se, atë që ata e kanë evidentuar si degë e besimit, e ka pasur për qëllim të njëjtën edhe Pejgamberi a.s., është pak e vështirë[12]. Së këndejmi, të gjitha mendimet janë thjesht kontribute individuale të cilat nuk përcaktojnë prerazi se një tipar apo vepër duhet të jetë degë e besimit dhe tjetra jo.
Ndër klasifikimet më të mira merret ai i Ibn Hibanit, i përzgjedhur edhe nga Ibn Haxheri[13]. Ai i ka ndarë këto degë në tri grupe kryesore veprash, ku secili grup ka degët kryesore e herë-herë edhe nëndegët e veta. Grupet kryesore:

I. Veprat e zemrës
Në kuadër të tyre përfshihen njëzetekatër (24) tipare: Besimi në Allahun, ku hyn edhe besimi në Qenien, Cilësitë dhe Njëshmërinë e Tij, besimi se askush nuk është sikur Ai, besimi se çdo gjë, përveç Tij, është e shpikur apo krijuar; Besimi në engjëj; Besimi në Libra; Besimi në Pejgamberë; Besimi në caktimin e Allahut, të mirin dhe të keqin; Besimi në Ditën e Fundit, ku hyjnë edhe çështjet që kanë të bëjnë me besimin në Ditën e Fundit, si: marrja në pyetje në varr, ringjallja, tubimi, llogaria, mizani (peshoja e veprave), sirati, xhenneti dhe xhehenemi; Dashuria për Allahun; dashuria dhe urrejtja vetëm për hir të Tij; Dashuria për Pejgamberin a.s., ku bën pjesë dërgimi i salavateve mbi të dhe pasimi i sunnetit të tij; Sinqeriteti, ku hyn braktisja e syefaqësisë dhe hipokrizisë; Pendimi; Frika; Shpresa; Falënderimi; Përmbushja e premtimit; Durimi; Pajtimi me caktimin e Allahut; Mbështetja në Allahun; Mëshira; Modestia, ku bën pjese nderimi i të vjetrit dhe mëshirimi i të voglit; Braktisja e mendjemadhësisë; Braktisja e vetëpëlqimit; Braktisja e zilisë; Braktisja e mërisë dhe urrejtjes; Braktisja e hidhërimit.

II. Veprat e gjuhës
Në kuadër të tyre përfshihen shtatë (7) tipare: Shqiptimi i Teuhidit; Leximi i Kur’anit; Nxënia e dijes; Mësimdhënia; Duaja dhe dhikri; Istigfari ose kërkimi i faljes për mëkatet; Shmangia nga fjalët e kota.

III. Veprat e trupit
Në kuadër të tyre përfshihen tridhjetetetë (38) tipare por të cilat klasifikohen në tre nëngrupe:
III.1. Tipare që kanë të bëjnë me besimtarët individualisht, e të cilat janë pesëmbëdhjetë (15) sosh, si: Pastrimi fizik dhe abstrakt; Mbulimi i pjesëve të turpshme; Namazi, i obliguar dhe ai fakultativ; Zekati; Lirimi i robërve; Bujaria, ku përfshihet edhe dhënia e ushqimit dhe nderimi i mysafirit; Agjërimi, i obliguar dhe ai fakultativ; Haxhi dhe Umreja; Tavafi; I’tikafi; Kërkimi i Natës së Kadrit; Migrimi për ta ruajtur fenë; Këtu hyn hixhreti nga vendi joislam; Përmbushja e zotimeve; Përmbajtja nga betimet ose kujdesi i shtuar në to; Përmbushja e kefareteve (shlyerja e gabimeve sipas normave të përcaktuara fetarisht).
III.2. Tipare që kanë të bëjnë me familjen dhe farefisin, e të cilat janë gjashtë (6) sosh, si: Ruajtja e nderit nëpërmjet martesës; Përkujdesja për familjen; Respektimi dhe mirësjellja me prindërit; Edukimi i fëmijëve; Mbajtja e lidhjeve farefisnore; Respektimi i zotërinjve apo butësia me robërit.
III.3. Tipare që kanë të bëjnë me shoqërinë, e të cilat janë gjashtë shtatëmbëdhjetë (17) sosh, si: Qeverisja me drejtësi; Pasimi i xhematit (kolektivit) dhe mos ndarja prej tij; Respektimi i udhëheqësve; Pajtimi i njerëzve; Pjesëmarrja në nisma të mbara; Këtu hyn urdhërimi për te mire dhe ndalimi nga e keqja; Ekzekutimi i kodeve penale; Xhihadi dhe përqendrimi në rrugën e Allahut; Çuarja e amanetit në vend, ku përfshihet edhe dhënia e 1/5 për prijësin e myslimanëve; Huadhënia dhe kthimi i huasë; Trajtimi i mirë i njerëzve; Këtu bën pjese fitimi i pasurisë në mënyrë të lejuar; Shpenzimi i pasurisë me vend; Largimi nga istrafi (shpenzimi i tepërt dhe ekstravagant i pasurisë); Kthimi i selamit; Dëshirimi shëndet atij që teshtin (duke i thënë jerhamuke Allah! – Allahu të mëshiroftë); Mos shqetësimi i njerëzve; Largimi nga kotësitë (fjalë apo çka do tjetër qoftë), dhe Largimi i së pengesës nga rruga.
Këto janë gjithsej 69 degë, të cilat mund të numërohen edhe si 79, nëse do t’i numëronin ndaras disa cilësi, që i kemi përmendur nën një pikë të vetme. Allahu e di më së miri!
Ka edhe përmbledhje tjera të klasifikuara, si ajo e Muhammed Murteda Zebidit në Ikdu el-xhuman fi bejani Shuabi el-Iman, e të cilat, siç shprehet, janë përmbledhje e asaj që ka gjetur në librin e Imam Bejhakiut dhe librin e Imamit Abdul Xhelil el-Kasrij[14], por kjo që ka përmendur Ibn Hibbani ngelet më e vlerësuara[15]. Një përmbledhje tjetër e ka bërë edhe Imam Lalekai, i cili ka numëruar 72 sosh duke përmendur edhe argumente përkatëse por pa klasifikim tematik[16].
Si konkludim, mund të themi se përcaktimi rreth shifrës dhe përmbajtjes së degëve është më shumë çështje e përcaktimit individual sipas përfundimeve që arrin nga analizimi i teksteve të ndryshme fetare nga Kur’ani dhe Sunneti.

PËRSE ËSHTË VEÇUAR TURPI NË MESIN E DEGËVE TË BESIMIT?

Dijetarët kanë dhënë disa shpjegime të bukura përkitazi me atë se përse turpi është veçuar si degë e besimit me përmendje në këto hadithe. Në vazhdim do të ofrojmë disa prej mendimeve të tyre si më të rëndësishme dhe më përmbledhëse:
1) Nga perspektiva e kuptimit të besimit, i cili parasheh përfilljen e asaj që na ka urdhëruar Allahu xh.sh., dhe largimin nga tjetra që na e ka ndaluar. Turpi që pengon njeriun nga kryerja e mëkatit është imazh i këtij besimi[17].
2) Nga perspektiva e rolit të besimit në gdhendjen e asaj që është instinktive tek njeriu dhe formësimin e saj sipas vlerave fetare. Turpi mund të jetë instinkt por edhe tipar i përvetësuar. Fetarisht, duke qene se kërkohet të ketë nijet dhe dije, pra të bëhet për hir të Zotit dhe të jetë në përputhje me fenë, atëherë është quajtur iman[18].

RREGULLA DHE KRITERE PËRKITAZI ME DEGËT E BESIMIT DHE INTERPRETIMIN E TYRE

Në komentimet e bëra këtyre haditheve, fshihen mësime të rëndësishme, të cilat mund të aplikohen edhe si rregulla dhe kritere, të cilat duhet të kemi parasysh ndërsa trajtojmë në vazhdim degët e besimit. Prej këtyre rregullave dhe kritereve do të veçojmë:
1) Në hadith, veprat janë të përfshira si pjesë e besimit. Ibn Rexhebi konsideron se tre veprat e cituara tekstualisht përfshijnë vepra të zemrës, gjuhës dhe gjymtyrëve[19]. Shkollarët myslimanë kanë debatuar nëse në Iman përfshihen vetëm vërtetimi me zemër dhe deklarimi me gjuhë apo se duhet të hyjnë edhe veprat si dëshmi konkrete e tij. Ata që marrin mendimin e parë, konsiderojnë se Imani nënkupton vërtetim (ar. tasdik) me zemër ndërsa këto vepra janë quajtur Iman për shkak se janë emetohen apo rrjedhin prej tij[20] dhe se e plotësojnë atë[21]. Ndërsa ata që ndajnë mendimin e dytë, pra atë të përfshirjes së veprave në besim, për provë, përveç tjerash, i referohen edhe këtij hadithi. Në fakt, ky debat, siç shprehet dijetari hanefij Ibën Ebi el-Izz, është më shumë formal se sa substancial[22].
2) Qëllimi me dëshminë la ilahe il-la Allah! Është dëshmia e plotë, pra hyn në të edhe pjesa tjetër Muhammedun Resulullah![23]
3) Dallimi i besimtarëve në gradat dhe shkallët e besimit[24].
4) Jo të gjitha këto degë janë në një rang edhe sa i përket mohimit. Mungesa e disa prej tyre nënkupton mungesë të besimit, siç është puna me dëshminë la ilahe il-la Allah!, ndërsa disa, edhe nëse nuk janë, nuk i përfillim fare, nuk mohojnë besimin, siç është dega e largimit të pengesave nga rruga[25].
5) Përcaktimi rreth shifrës dhe përmbajtjes së degëve është më shumë çështje e përcaktimit individual sipas përfundimeve që arrin nga analizimi i teksteve të ndryshme fetare nga Kur’ani dhe Sunneti. Rrjedhimisht, mosnjohja e këtyre degëve ndërmjet ‘dëshmisë la ilahe il-la Allah!’ dhe ‘heqjes së pengesës nga rruga’ nuk e dëmton besimin[26]. Po kështu, edhe mohimi i një përmbledhje, siç është kjo që kemi përzgjedhur në këtë punim, me pretekstin se të tjerët kanë përmbledhje tjetër, është e padrejtë.


________________________________________
[1] Hadithin e shënon Buhariu në Sahih, nr. 9.
[2] Shih hadithin nr. 58. Natyrisht, ka edhe versione tjera të hadithit, të cilat janë debat tek dijetarët, veçmas kur flitet për përcaktimin shifror të degëve të besimit.
[3] Shih: Bedruddin el-Ajni, Umdetu el-karij sherhu Sahihi el-Buhari, (Bejrut: Dar ihjai et-turath el-arabij, p.v.b.), 1/127.
[4] Shih: Muhammed bin Sumadeh et-Tuxhejbi, Muhtesar Tefsir et-Taberij, ver. shkenc. Abdul Kadir el-Arnauti, (Damask: Dar Ibn Kethir, 2004), f. 258.
[5] Shih: Ismail bin Umer bin Kethir, Tefsir el-Kur’ani el-Adhim, (Rijad: Dar es-Selam, ed. 6, 2004), 2/1521.
[6] Shih: Jahja bin Sheref en-Nevevi, El-minhaxh sherhu Sahihi Muslim bin Haxhaxh, (Bejrut: Dar ihjai et-turath el-arabij, ed. 2, 1972), 2/3. Shih edhe: Hibetullah bin el-Hasen el-Lalakai, Sherhu usuli i'tikadi Ehli es-Sunneti ve el-xhemah, Aleksandri: Dar el-Besire, pa vit botimi, 2/773-880. Mendimin për dyshimin e transmetuesit e gjejmë dhe tek Ibn Rexhebi. Shih: AbduRrahman bin Ahmed bin Rexheb el-Hanbelij, Fet’hu el-Bari sherhu Sahihi el-Buhari, ver. shkenc. Grup autorësh, (Medine: Mektebetu el-gureba el-etherije, 1996), 1/32.
[7] El-Husejn bin el-Hasen el-Halimij, El-minhaxh fi shuabi el-iman, ver. Halimij Muhammed Feudeh, (Damask: Dar el-fikr, 1979), 1/105. Shih edhe: Ebu Bekir Ahmed bin el-Husejn el-Bejhaki, El-xhamiu li-shuabi el-Iman, ver. Abdul Ali Abdul Hamid Hamid, (Rijad: Mektebetu err-Rrushd, 2003), 1/88-89; Nevevi, El-minhaxh, vep. cit., 2/3.
[8] Shih: Nevevi, El-minhaxh, vep. cit., 2/5.
[9] Shih: Bedruddin el-Ajni, Umdetu el-karij, vep. cit., 1/127-128.
[10] Shih: Ibn Rexheb, Fet’hu el-Bari, vep. cit., 1/34.
[11] Shih: Abdurrahman bin Ali bin Muhammed el-Xheuzi, Keshfu el-mushkil min hadithi es-Sahihajn, ver. shkenc. Ali Husejn Bevvab, (Rijad: Dar el-vatan, p.v.b.), 3/456; Hamad bin Muhammed bin Ibrahim el-Hattabi, Mealim es-Sunen, (Halep: El-matbaatu el-ilmije, 1932), 4/312.
[12] Shih: Ahmed bin Ali bin Haxher, Fet’hu el-Bari sherhu Sahihi el-Buhari, ver. shkenc. Muhibbuddin el-Hatib, (Bejrut: Dar el-ma’rifeh, 1379 h.), 1/52; Ibn Rexheb, Fet’hu el-Bari, vep. cit., 1/33.
[13] Shih: Ibn Haxher, Fet’hu el-Bari, vep. cit., 1/52-53. Në masë të madhe këto degë i gjejmë edhe në librat El-minhaxh fi shuabi el-Iman të El-Halimiut dhe El-xhamiu li shuabi el-Iman të Bejhakiut, vetëm se në këto dy libra mungon klasifikimi tematik.
[14] Muhammed Murteda Zebidi, Ikdu el-xhuman fi bejani Shuabi el-Iman, (Bejrut: Dar el-beshair el-islamije, 2000), f. 47-51.
[15] Bedruddin el-Ajni ka një përmbledhje shumë të ngjashme me këtë, të cilën e ka vlerësuar më të saktë dhe më të plotësuar. Shih: Bedruddin el-Ajni, Umdetu el-karij, vep. cit., 1/128.
[16] El-Lalakai, Sherhu usuli i'tikadi Ehli es-Sunneti ve el-xhemah, vep. cit., 2/773-880.
[17] Hattabi, Mealim es-Sunen, vep. cit., 4/312; Ubejdullah bin Muhammed bin Hamdan el-Ukberi Ibn Betta, El-ibanetu el-kubra, (Rijad: Dar err-Rraje li en-neshr ve et-teuzië, ed.2, 1994), 2/656.
[18] Shih: Nevevi, El-minhaxh, vep. cit., 2/5; Ibn Haxher, Fet’hu el-Bari, vep. cit., 1/52.
[19] Shih: Ibn Rexheb, Fet’hu el-Bari, vep. cit., 1/33.
[20] Shih: Ibn el-Xheuzi, Keshfu el-mushkil min hadithi es-Sahihajn, vep. cit., 3/456.
[21] Shih: Bedruddin el-Ajni, Umdetu el-karij, vep. cit., 1/126-127.
[22] Shih: Ali bin Ali bin Muhammed bin Ebi el-Izz, Sherhu el-akideti et-tahavijeh, ver. shkenc. Dr. Abdullah bin Abdul Muhsin et-Turki dhe Shuajb Arnauti, (Bejrut: Muessesetu err-rrisale, ed. 2, 2002), 2/508-511. Shih një përmbledhje edhe nga Kadi Ijadi në: Nevevi, El-minhaxh, vep. cit., 2/4.
[23] Shih: Nuruddin Sindi, Hashijetu es-Sindi, vep. cit., 8/111.
[24] Hattabi, Mealim es-Sunen, vep. cit., 4/312.
[25] Shih: Ibn Ebi el-Izz, Sherhu el-akideti et-tahavijeh, vep. cit., 2/519.
[26] Shih mendimin e Kadi Ijadit: Bedruddin el-Ajni, Umdetu el-karij, vep. cit., 1/127; Ibn Haxher, Fet’hu el-Bari, vep. cit., 1/52.