Hyrje

Besimi islam i ka dhënë rëndësi të veçantë respektimit të familjes dhe rrënjëve të gjakut, respektivisht lidhjeve farefisnore. Ai, shoqërinë islame e projekton si një strukturë e organizuar shumë mirë, duke e trajtuar në mënyrë të mirëfilltë individin, familjen, farefisin dhe shoqërinë në tërësi. Në këtë drejtim, besimi islam është i pashembullt dhe unikat, sikurse që është i këtillë në të gjitha aspektet e doktrinës së tij.

Ngrohtësia familjare

Allahu i Madhëruar e ka veçuar njeriun dhe e ka nderuar jetën e tij, të cilën e jeton për çdo ditë, për derisa ia ka mundësuar të lindet në familje dhe të jetojë me familjen dhe të afërmit. Kështu, njeriu, shijon ngrohtësi në familjen e tij, me nënën, babanë, motrën, vëllanë, gjyshen, gjyshin, hallën, axhën, tezën, dajën, e kështu me radhë. Këta njerëz konsiderohen begatia më e madhe, me të cilët e ndanë të mirën dhe të keqen, gëzimin dhe hidhërimin. Kur atij i ndodhë ndonjë e keqe, pikërisht janë të afërmit që e përqafojnë dhe i ndihmojnë, shpirtërisht dhe materialisht, në momentet që më së shumti ai ka nevojë. Po, edhe në momentet e gëzimit, të afërmit janë ata që e vizitojnë dhe i gëzohen çasteve të lumtura të tij.
Këto aspekte, dhe shumë të tjera që implikojnë lidhjet farefisnore, janë jashtëzakonisht të rëndësishme për jetën e njeriut në përgjithësi, dhe ndikojnë që individi të kalojë një jetë të lumtur dhe të ngrohtë. Sepse, nëse njeriu I ka humbur të afërmit e tij, për një arsye apo tjetër, atë do ta gjesh të vetmuar në të gjitha momentet. Kjo gjendje nuk është e mirë për atë. Momentet e hidhërimit, për të janë shumë të rënda, ndërsa momentet e gëzimit kalojnë me zymtësi. Fundja, ky është një ligj i natyrshëm, sepse Allahu e ka bërë insanin – qenie të shoqërueshme. Vetë fjala “insan” e ka këtë kuptim, pra “I shoqërueshëm”, dhe rrjedh prej fjalës “enise”
E, pra ky është Islami që i ka kushtuar rëndësi mbajtjes dhe respektimit të afërsisë së gjakut dhe e ka ndaluar ndërprerjen e komunikimit duke e cilësuar si një prej mëkateve, që shkaktojnë hidhërimin e Allahut të Madhëruar.

Farefisi dhe rrënjët e gjakut

Farefisi është nocion që nënkupton rrënjët e gjakut. Në Kur’an dhe Sunnet, si nocion për farefisin ka ardhur fjala “er-rrahim”, dhe është fjalë mjaft simbolike dhe domethënëse, dhe atë për dy arsye:
1) Fjala “er-rrahimu”, apo “er-rrahmu” dhe “er-rrihmu”(1), konsiston mitrën – vendin në barkun e nënës ku formohet dhe zhvillohet fëmija. Në këtë aspekt, mitra është sinonim i ngrohtësisë familjare, e që rrjedh nga raportet e mira brenda farefisit, po edhe në anën tjetër, fjala mitër nënvizon se pjesë e farefisit janë të gjitha ata që rrjedhin nga mitra (e gjyshes). Shumësi i kësaj fjale bën “erham”, ndërsa “dhu’l-erham” quhen njerëzit me afërsi të gjakut, të cilët do t’i sqarojmë më poshtë. Kështu, nocioni “er-rrahmu” me kuptim të mitrës, bartë kuptimin e trungut familjar, pra barkun e parë – gjenezën, nga e cila rrjedhin pasardhësit në kuadër të farefisit; dhe
2) Fjala “er-rrahimu” (farefisi) derivon prej fjalës “rahime’ (mëshira), dhe që konvergjon plotësisht me realitetin e mëshirës që ekziston brenda njerëzve me afërsi të gjakut – farefisit. Njeriu, instinktivisht ndjenë një dhembshuri, apo të themi më drejtë një mëshirë ndaj të afërmit me të cilin ka lidhje të gjakut. Për shembull, sa do që njeriu mund të ketë urrejtje ndaj të afërmit të vet, megjithatë në rastet e fatkeqësive ekziston një dhembshuri e thellë, dhe kjo, pa dyshim mbi bazën e rrënjëve të gjakut. Ky instinkt është i shprehur edhe tek kafshët, veçse kafshët kufizimin e lidhjeve të gjakut e kanë brenda familjes së ngushtë. Këtë, kemi pasur rastin ta shohim te bota shtazore, por sidomos nëpërmjet emisioneve të ndryshme televizive, të cilat sjellin hulumtime profesionale në lidhje me jetën e shpezëve dhe kafshëve. Shumë prej llojeve të shpezëve e mbajnë funksionimin familjar, si pjesë të ekzistencës së tyre. Në mënyrë instinktive, mashkulli kujdeset për ushqimin e të vegjëlve, veçanërisht gjatë kohës kur nëna e tyre duhet t’u rrijë afër për sigurinë e tyre. Kështu veprojnë edhe kafshët e egra, siç janë ujqërit, soji i luanëve etj.. Kur femra është e nxënë me këlyshë, për sigurimin e ushqimit nga gjahu kujdeset mashkulli.
Se fjala “er—rahim” e ka domethënien e mëshirës, kjo ka ardhur në hadithe të Pejgamberit a.s., ku vërehet se lidhja farefisnore është një lozë e emrit të Allahut “Er-Rrahman” – Mëshirëploti.
Transmeton Abdullah bin Amër, se i Dërguari i Allahut s.a.v.s. ka thënë: “Ata që mëshirohen në mes veti, Allahu i mëshiron. Bëni mëshirë ndaj atyre që janë në tokë, se do të bëjë mëshirë mbi ju, Ai që është në qiell. Lidhja farefisnore (er-rrahimu) është lozë e emrit të Allahut ‘Er-Rrahman’ (Mëshirëploti), prandaj kush i mban lidhjet farefisnore, Allahu do t’i mbajë lidhjet me të, ndërsa kush i ndërpret, Allahu do t’i ndërprejë lidhjet me të.”(2)

Kush bën pjesë në kuadër të farefisit

Në vazhdim, le të shohim se kush bën pjesë në kuadër të farefisit, me të cilët njeriu është i obliguar t’i mbajë lidhjet farefisnore, dhe për të cilat do të ketë shpërblimin e Allahut. Dijetarët islamë, kanë dhënë disa përkufizime se kush bën pjesë në ‘farefis’, dhe në çfarë relacione përkufizohet ai.
1. Mendimi i parë farefisninë e kufizon në bazë të konceptit islam, i cili e ndalon martesën (El-meharim). Domethënë me atë që ndalohet vendosja e lidhjes martesore, ai konsiderohet pjesë e farefisnisë dhe këta janë: prindërit dhe prindërit e tyre dhe të tjerët përpjetë, fëmijët dhe fëmijët e tyre dhe të tjerët teposhtë, vëllezërit dhe fëmijët e tyre, motrat dhe fëmijët e tyre, axhallarët, hallat, dajallarët dhe tezet.
2. Mendimi i dytë farefisninë e kufizon në bazë të konceptit islam të trashëgimtarëve legjitim (jetevarithune). Ky koncept i nxjerr nga farefisnia dajallarët dhe tezet, më se e lejon shkëputjen e lidhjeve farefisnore me ata dhe kjo nuk konsiderohet mëkat. Mirëpo, ky qëndrim nuk është i drejtë, pasi që vjen në kundërshtim me hadithin ku Pejgamberi a.s. ka thënë: “Tezja është në pozitë të nënës” (?????? ?????? ????).
3. Mendimi i tretë farefisninë e konsideron si nocion të përgjithshëm dhe e kufizon në bazë të asaj që përmban nocioni i mitrës (er-rrahim), e që në gjuhën e gjenealogjisë i thonë “trungu” familjar. Sipas kësaj, pjesë e farefisit janë të gjithë ata që kanë afërsi të gjakut, dhe ata janë: prindërit dhe prindërit e tyre dhe të tjerët përpjetë, fëmijët dhe fëmijët e tyre dhe të tjerët teposhtë, vëllezërit, motrat, axhëllarët, hallat, dajat, tezet, fëmijët e tyre dhe nipat e mbesat e tyre.(3) Ky mendim, duket të jetë më pragmatik dhe që konvergjon me realitetin social të mbarë shoqërisë. Pjesa dërrmuese e shoqërisë njerëzore, përfshirë dhe shoqërinë tonë shqiptare, i respektojnë lidhjet farefisnore sipas skemës së përmendur. Kjo, është e natyrshme dhe e kërkuar sipas konceptit të afërsisë së gjakut. Sepse, nuk do të ishte në rregull që fëmijët e axhës, hallës, dajës e tezës, mos të konsiderohen pjesë e lidhjeve farefisnore, për sa kohë dihet se i përkasin brezit të parë të afërsisë së gjakut!?
Kështu që, familja e gruas nuk konsiderohet farefis për burrin dhe as familja e burrit për gruan, sepse nuk kanë lidhje të gjakut, porse kanë relacione miqësore.

Mbajtja e lidhjeve farefisnore është obligim islam

Të gjithë dijetarët e ymmetit, të parët dhe të mbramët kanë konsensus se mbajtja e lidhjeve farefisnore është obligim për muslimanin, dhe për këtë ekzistojnë argumente të qarta nga Kur’ani dhe Sunneti, të cilat drejtpërdrejt obligojnë mbajtjen e lidhjeve farefisnore.
Allahu i Madhëruar në Kur’an i është drejtuar njerëzimit, duke i thënë: “O ju njerëz! Kinie frikë Zotin tuaj që ju ka krijuar prej një veteje (njeriu) dhe nga ajo krijoi palën (shoqen) e saj, e prej atyre dyve u shtuan burra shumë e gra. Dhe kinie frikë All-llahun që me emrin e Tij përbetoheni, ruajeni farefisin (akraballëkun), se All-llahu është mbikëqyrës mbi ju.” (En-Nisa, 1).
Në këtë ajet, fjala e Allahut për mbajtjen e lidhjeve me të afërmit, ka ardhur në mënyrë urdhërore, dhe në formë të vërejtjes: “…ruajeni farefisin (akraballëkun)…” Imam Kurtubiu r.h., në tefsirin e tij, duke e komentuar këtë pjesë të ajetit, thotë: “Mil-leti islam kanë konsensus, se mbajtja e lidhjes farefisnore është vaxhib (detyrim), ndërsa këputja e saj është haram (e ndaluar).”(4)
Ekzistojnë me dhjetëra hadithe të Pejgamberit a.s. që obligojnë mbajtjen e lidhjeve farefisnore, dhe dënojnë këputjen e tyre. Në një hadith, Pejgamberi a.s. mbajtjen e lidhjeve farefisnore e konsideron pjesë të besimit: “…Kush beson në Allahun dhe në ditën e Kiametit, le të mbajë lidhjet farefisnore…”. Në një hadith tjetër, Pejgamberi a.s. thotë: “Nuk do të hyjë në xhennet, ai që i ka ndërprerë marrëdhëniet farefisnore.” Ndërsa, në hadithin në vazhdim, Pejgamberi a.s. mbajtjen e lidhjeve farefisnore e konsideron si shkak për shtimin e furnizimit dhe zgjatjen e jetës. Transmeton Enes bin Malik se Pejgamberi a.s. ka thënë: “Kush dëshiron që t’i shtohet furnizimi (risku) dhe t’i shtohet jeta, atëherë le t’i mbajë lidhjet e tij farefisnore.” Në këtë drejtim ekzistojnë edhe shumë hadithe të tjera.


‘Vetëdija kolektive’ dhe lidhjet farefisnore


Krahas, këtyre argumenteve të shumta, është shumë indikative se muslimanët sikur nuk i kushtojnë rëndësinë e duhur mbajtjes së lidhjeve farefisnore, respektivisht këtij obligimi dhe urdhri të Allahut. Allahu i Lartësuar i ka lavdëruar në Kur’an ata që i mbajnë lidhjet farefisnore, dhe që janë të përgjegjshëm ndaj urdhëresave dhe ndalesave të Allahut. “Dhe ata që e mbajnë lidhjen (farefisnore) për të cilën All-llahu ka urdhëruar të mbahet, që frikësohen nga Zoti i tyre dhe nga llogaria e rëndë e përgjegjësisë.” (Er-Ra’d, 21). Të tillët, janë ata që do të kenë shpërblimin e Allahut.
Vlen të theksojmë se respektimi i lidhjeve farefisnore nuk është i dobishëm vetëm për individin. Përveç kësaj, urtësia e lidhjeve farefisnore ka të bëjë drejtpërdrejt me organizimin e mirëfilltë të strukturës së ymmetit islam në përgjithësi. Jo rastësisht, Allahu dhe Pejgamberi a.s. i kanë kushtuar shumë rëndësi. Atë, që Allahu e ka obliguar, duhet të mendojmë shumë seriozisht për urtësinë e saj. Kështu, duke respektuar farefisninë, shoqëria islame shfaqet si një strukturë mirë e organizuar. Ashtu sikurse është namazi i xhumasë, ta zëmë një kongres javor për muslimanët, nëpërmjet të cilit muslimanët kanë mundësi të bashkohen së paku një herë në javë, dhe që e ka për qëllim unitetin e bashkësisë, këshillimin për të mirë, ndalimin për të keq, etj, po ashtu edhe mbajtja e lidhjeve farefisnore, ndër të tjera synon mbajtjen aktive të “vetëdijes kolektive islame” të grupit, në këtë rast të shoqërisë muslimane si një vlerë për çdo musliman. Secili individ, duke qenë i integruar në damarët e lidhjeve farefisnore të një shoqërie me tradita fetare islame, vazhdon të përfitojë nga udhëzimet e grupit. Në këtë rast “vetëdija kolektive e grupit’ merr një rol të ‘kanunit’ (ligjit) që në kokën e anëtarëve të gjakut qëndron si një kurorë, që motivon veprimin e veprave të mira dhe sanksionon veprimin e veprave të këqijat. Për këtë arsye, njerëzit i kushtojnë kujdes bërjes së disa veprimeve, nga droja e bojkotimit të farefisit, apo e kundërta bëjnë disa vepra të mira, kur e dinë se janë në interes të farefisit.
Ky element shoqëror, në të kaluarën ka qenë një realitet shoqëror shumë i shprehur. Si i tillë, ndonëse jo me intensitetin e të kaluarës për shkak të invazionit të periudhës së globalizmit, është mjaft konsistent edhe në këtë periudhë. Atë familje që e ka bojkotuar farefisi i gjerë, ajo ka kaluar një jetë shumë të vështirë. Ka pasur kufizime në hyrje-dalje, po edhe kufizime në marrëdhëniet ndërshoqërore dhe të bashkëpunimit. Nuk kanë lidhur marrëdhënie miqësie, as nuk kanë blerë e as nuk i kanë shitur asgjë. Këto kanë qenë fatale për atë familje, e cila është detyruar edhe për shkak të mbijetesës të kërkojë raporte shoqërore me fise e tjera, nëse kjo ka qenë e mundur. Edhe nëse ka vendosur raporte me të tjerët, megjithatë njerëzit e gjakut kanë qenë një zbrazëtirë e përhershme dhe e pakompenzueshme. Ky fenomen ka ekzistuar në trojet tona shqiptare prej kohësh, dhe këtë e përmendin shumë vizitorë të huaj, të cilët e kanë vizituar Shqipërinë. Ndërsa, në kohën bashkëkohore, bojkoti i farefisit ndaj një familjeje, sa do që mund të jetë i dëmshëm, megjithatë është i përballueshëm, sepse mënyra e jetesës ka ndryshuar. Shumë vija të trasha që dikur e kanë përvijuar mentalitetin e fiseve, sot nuk ekzistojnë dhe nuk shfaqen si barriera për jetën ndërshoqërore. Por, pavarësisht të gjithave, një gjë është e sigurt, mungesa e njerëzve të gjakut nuk mund të zëvendësohet me asgjë, sepse janë lidhje të natyrshme që ekzistojnë në natyrshmërinë e njeriut. Kjo është e sigurt në të gjitha kohërat dhe vendet.
Në këtë kontekst, Islami i udhëzon besimtarët që t’i mbajnë lidhjet farefisnore me të afërmit, pavarësisht nivelin, pozitën dhe karakterizimin e tyre. Jam i vetëdijshëm se disa muslimanë, përfshirë hapësirat tona mbarëkombëtare, nuk i respektojnë si duhet urdhëresat e Allahut në përgjithësi, por edhe me ata duhet të mbahen, sepse kjo është më e dobishme se sa këputja e lidhjeve, rrjedhimisht edhe këputja e komunikimit. Ne, mbajmë mend shumë raste në ditët tona, kur njeriu ka ndikuar pozitivisht te dikush, që nuk ka qenë i udhëzuar në rrugën e Allahut, falë këmbëngulësisë dhe moskëputjes së komunikimit. Sepse, përveç udhëzimeve praktike, muslimani ndikon tek tjetri edhe me vetë shëmbëlltyrën e tij. Ky njeri ka fituar dyfish: 1) është bërë sebep për udhëzimin e një individi, dhe 2) i ka mbajtur lidhjet farefisnore si një obligim. Ndërsa, në momentin që i këput marrëdhëniet farefisnore, në këtë rast ka rënë efekti i shëmbëlltyrës, po dhe këshilla për udhëzime praktike.
Sikundër kësaj, po ashtu mbajmë mend, se ai që i ka këputur lidhjet farefisnore, për shkak të kundërshtimeve, po qofshin ato edhe fetare, nuk ka fituar asgjë, veçse përçarje familjare, dhe ngurtësim të qëndrimeve për shkak të revoltës. Nëse do të merrej kriter që për shkak të një nervozizmi të këputeshin lidhjet farefisnore, atëherë struktura e bashkësisë myslimane do të lëngonte nga çarjet dhe ndasitë, dhe kjo nuk përkon me frymën e fesë islame. Feja Islame urdhëron për bashkëbisedim dhe bashkim me të gjithë myslimanët, e në mënyrë të veçantë me të afërmit. Transmetohet se kur Esma r.a. njëra prej bashkëshortëve të Pejgamberit a.s., e kishte pyetur Pejgamberin a.s.: A të mbaj lidhje me nënën time? Pejgamberi a.s. i kishte thënë: “Po mbaji lidhjet me nënën tënde”, duke e urdhëruar t’i mbajë lidhjet me nënën e saj, ndonëse ajo ishte pabesimtare.(5) I këtillë është ymeti islam, në strukturën e të cilit vend të rëndësishëm ka individi, familja, farefisi, shoqëria e gjerë.


Aspektet e mbajtjes së lidhjeve farefisnore


Respektimi i lidhjeve farefisnore duhet të bëhet me zemër dhe me vepër. Ekzistojnë shumë aspekte të mbajtjes së lidhjeve farefisnore, porse ato mund t’i përmbledhim në dy sosh:

1) Komunikimi normal dhe i sinqertë me të afërmit.
Mbajtja e lidhjeve farefisnore, mbi të gjitha bazohet në komunikimin e ndërsjellë në mes të njerëzve me afërsi të gjakut. Nuk mund të bëhet fjalë për mbajtje të lidhjeve farefisnore pa ekzistimin e komunikimit. Prandaj, elementi kryesor që vërteton marrëdhëniet e mira farefisnore është komunikimi i sinqertë dhe interesimi për komunikim të vazhdueshëm, me fjalë dhe vepër. Nëse njeriu nuk shpreh interesim për komunikim me të afërmit, kjo dëshmon për marrëdhëniet ndërfisnore jo të mira. Në një hadith, të cilin e transmeton Ebu Hurejra r.a., Pejgamberi a.s. ka përmendur pesë parime islame, të cilat e themelojnë komunikimin e sinqertë në mes shoqërisë islame. Alejhis-selami thotë: “Obligimet e muslimanit ndaj vëllait të tij musliman janë pesë: kthimi i përshëndetjes (selamit), vizitimi i të sëmurit, përcjellja e xhenazes, përgjigjja në ftesë, dhe kur të teshtitë t’i thuhet “jerhamukall-LLah”- Allahu të mëshiroftë.”(6)
Nëse muslimani i ka obligim këto pesë parime ndaj një muslimani tjetër, pavarësisht relacionin e tij, atëherë ai është më i prirur që këto t’i respektojë ndaj anëtarëve të farefisit. Zaten, këto pesë obligime që muslimani i ka ndaj muslimanit, si veprime të aplikueshme fillojnë prej të afërmve dhe realizohen në një mjedis, ku anëtarët e shoqërisë e njohin nga afër njëri tjetrin. Sepse, për shembull, vizita ndaj të sëmurit, pastaj përcjellja e të vdekurit, përgjigja në ftesë, etj., praktikisht kanë të bëjnë me relacione familjare dhe farefisnore, pavarësisht se si parime vlejnë për shoqërinë islame në përgjithësi.

Përshëndetja me selam.

Domethënë, kur të takohen t’i japin selam njëri tjetrit dhe të bisedojnë në mënyrë vëllazërore dhe pa ngarkesa. Nuk i lejohet muslimanit që të kalojë pranë vëllait të tij musliman, dhe të mos i japë selam. Ndërsa, kur bëhet fjalë për farefisin, ai duhet edhe të ndalet dhe të bisedojë me të, kuptohet nëse ka kohë të lirë, ta ndijë ngrohtësinë e tij si i afërm.

Vizitimi i të sëmurit.

Muslimani duhet ta vizitojë të sëmurin, sepse ky i fundit është sprovuar me momente të vështira për jetën dhe shëndetin e tij. E, i afërmi duhet të shkojë në vizitë, për t’i dalë në ndihmë dhe për t’ia hequr mërzinë, sepse i sëmuri ka shumë nevojë për të gjitha.

Përcjellja e xhenazes.

Rastet e vdekjes janë të vështira për familjarët e gjallë. Muslimani duhet të marrë pjesë në varrimin e të afërmit, pra farefisit. Ky është një obligim fetar dhe shoqëror. Me këtë rast, ai do t’i bëjë dy mirësi: do t’ia falë namazin e xhenazes të vdekurit, dhe do t’i ngushëllojë anëtarët e familjes për më të dashurin e tyre rahmetli. Kështu që familjarët e të vdekurit, të cilët janë të mërzitur, do të ndihen më të fortë, të përkrahur nga të afërmit e tyre, dhe normalisht edhe më të lehtësuar në mërzi.

Përgjigjja në ftesë.

Muslimani duhet t’i përgjigjet ftesës së vëllait të tij musliman dhe këtë nuk duhet konsideruar vetëm si një mundësi për të shkuar, por si detyrim ndaj ftesës. Jeta e njeriut shoqërohet me momentet e gëzimit, sikurse janë synetitë, fejesat, martesat, tubimet fetare, etj, dhe momentet e hidhërimit sikurse janë sëmurjet, vdekjet, humbja e pasurisë, etj., të gjitha këto raste ndahen me të afërmit dhe miqtë.

Lutja në teshtitje.

Po ashtu, kur muslimani teshtitë dhe thotë “el-hamdulilah”- falënderimi i takon Allahut, ai që është afër duhet t’i thotë: “jerhamukallah” – Allahu të mëshiroftë!

2) Aspekti i ndihmës së ndërsjellë. Ky aspekt gjithashtu ka rëndësi të madhe, sepse anëtarin e farefisit e bën më të lumtur dhe më të sigurt. Njeriu bashkëjeton, nën kërcënimin e fatkeqësive dhe momenteve të papritura. Mirëpo, është familja dhe farefisi që i ndihmojnë dhe solidarizohen me të. Islami i ka dhënë rëndësi ndihmës ndaj të afërmit, dhe se çdo ndihmë ndaj të afërmit e bartë me vete shpërblimin e dyfishtë për dhënësin e saj. Transmeton imam Tirmidhiu nga Selman bin Amir r.a., se Pejgamberi a.s. ka thënë: “Sadaka ndaj të varfrit është një sadaka, kurse ndaj farefisit është sadaka e dyfishtë, pra sadakë dhe ndihmë.” (Transmeton Imam Tirmidhiu).
Vlen të përmendim se, muslimani duhet ta pranojë secilin anëtarë të farefisit ashtu siç është, kur bëhet fjalë për tipologjinë e individit dhe dukjen fizike. Askush nuk guxon ta nënçmojë dikë tjetër për shkak të mangësive, qofshin ato të lindura apo të fituara më vonë, apo për shkak të tipologjisë së individit. Sepse të gjithë njerëzit nuk janë njësoj, secili është vetvetja dhe është krijesë e Allahut. Ky është një parim i përgjithshëm i fesë Islame. Njeriu tek Allahu vlerësohet sipas vlerave të tij të devotshmërisë dhe jo sipas dukjes fizike. Transmetohet se Ibni Mesudi i ka pasur këmbët e holla, në një rast, kur i janë zbuluar këmbët, njerëzit që kanë qenë afër tij, i kanë parë se janë të holla e të dobëta dhe kështu kanë filluar të qeshen. Me atë rast Pejgamberi a.s. u ka thënë: “A qeshni për këmbët e tij të holla! Betohem në Atë që e ka shpirtin tim në dorën e Tij, këmbët e tij peshojnë më shumë se kodra e Uhudit.”

Ndërprerja e lidhjeve farefisnore është mëkat

Me vetë faktin që mbajtja e lidhjeve farefisnore është obligim, atëherë ndërprerja e tyre është mëkat. Në ajetin në vijim, Allahu i Lartësuar i ka gjykuar me mallkim dhe dënim të ashpër, ata të cilët, po t’u jepej rasti do të bënin trazira në tokë dhe do t’i ndërpritnin lidhjet farefisnore. I Lartësuari thotë: “A pritet prej jush që nëse merrni sundimin të bëni trazira në tokë dhe të ndërpritni lidhjet farefisnore. Të tillët janë ata që Allahu i ka mallkuar, i ka bërë të shurdhët dhe i ka verbuar”. (Muhamed, 22-23).
Ibni Kethiri r.h. thotë se ky ajet ndalon trazirat në sipërfaqen e tokës, në mënyrë të përgjithshme, e në mënyrë të veçantë ndalon këputjen e lidhjeve farefisnore. Përkundrazi, Allahu ka urdhëruar për mirësi në sipërfaqen e tokës dhe mbajtjen e lidhjeve farefisnore, e cila nënkupton bamirësinë ndaj të afërmve të gjakut, me fjalë dhe vepër.(7)
Ai që i ndërpret lidhjet farefisnore është kërcënuar me ndalimin e hyrjes në xhenet. Pejgamberi a.s. ka thënë: “Nuk do të hyjë në xhennet, ai që i këput lidhjet farefisnore.” Bile, në një hadith thuhet: “S’ka mëkat që e meriton më shumë përshpejtimin e dënimit të Allahut, duke mos e vonuar atë në ahiret, siç është mëkati i bërjes padrejtësi dhe i shkëputjes së lidhjes farefisnore.” (Tirmidhiu 2511).
Për shkak rëndësisë që ka mbajtja e lidhjeve farefisnore, pra si në jetën e përditshme praktike, ashtu edhe si vepër e shpërblyer nga Allahu, muslimani udhëzohet që t’i rivendosë lidhjet me të afërmit, nëse ato janë ndërprerë. Pejgamberi a.s. ka thënë:
“Nuk quhet mbajtës i lidhjeve farefisnore ai që i mban lidhjet me ata që i mbajnë me të, por ai i cili i rivendosë lidhjet e ndërprera farefisnore”.
Ky musliman që insiston t’i rivendosë marrëdhëniet, ka shpërblim të madh tek Allahu, dhe vazhdimisht e ka një ndihmëtar prej Allahut. Transmeton Ebu Hurejra r.a. se një njeri erdhi te Pejgamberi a.s. dhe i tha: “O i Dërguar i Allahut! Unë kam disa të afërm me të cilët mbaj lidhje farefisnore, kurse ata nuk i mbajnë me mua, u bëj mirë, kurse ata më bëjnë keq, sillem butë me ta, kurse ata sillen me arrogancë ndaj meje. Pejgamberi, a.s. tha: “Nëse është kështu si po thua, atëherë kjo punë është sikur ti po u jep atyre thëngjill të nxehtë, dhe vazhdimisht do të jetë me ty një ndihmës i Allahut kundër tyre, përderisa je në këtë gjendje.” (Transmeton Imam Muslimi).
Pejgamberi a.s. e stimuloi që të vazhdojë kështu, duke ia bërë të ditur se e ka një ndihmëtar prej Allahut. E, ndoshta do të vijë një moment, kur të afërmit mendohen dhe marrin shembull prej tij, kur shohin se si i afërmi i tyre këmbëngul në mbajtjen e lidhjes me ta, duke kërkuar shpërblimin tek Allahu. Ndërsa, ata që sillen keq me të, i Dërguari i Allahut i ka krahasuar me atë që ushqehen me prush të thëngjillit. Mbase, kështu do të jetë gjendja e këtyre të afërmve, të cilët do të ndëshkohen nga Allahu, për shkak të këmbënguljes për të shkëputur lidhjen farefisnore dhe fyerjeve që ia kanë bërë të afërmit të tyre.
Domethënë, mbajtja e lidhjeve farefisnore është një obligim, që të afërmit duhet të kontribuojnë në mbajtjen e tyre. Askush nuk justifikohet, përveç kur ndërprerja e lidhjeve farefisnore bëhet në emër të Zotit. Sepse lidhja e vërtetë në mes të besimtarëve islamë është lidhja, e cila realizohet mbi besë të Zotit, pra nëpërmjet dashurisë në emër të Allahut dhe urrejtjes në emër të Allahut. Kjo ndodh, zakonisht kur anëtari i farefisit bënë ndonjë veprim të pahijshëm, respektivisht ndonjë gabim që i bën dëm interesit të përgjithshëm të muslimanëve, më se anëtarët e farefisit dhe më gjerë marrin vendim për ta bojkotuar, si një formë e trysnisë dhe edukimit. Pejgamberi a.s. dhe sahabët e tij u larguan 50 ditë prej tre personave, të cilët qëndruan pas shpine në Betejën e Tebukut. Bojkotimi i tyre ishte aq i përgjithshëm sa që tre personat nuk dinin se si të vepronin ose nga të shkonin derisa filluan të ndjejnë se edhe toka e gjerë është shndërruar në burg të tyre. Askush nuk i vizitonte, as nuk bisedonte me ta e as nuk i përshëndeste. Ky bojkot vazhdoi derisa Zoti e pranoi pendimin e tyre dhe i shpalli Pejgamberit a.s. se ua ka falur gabimin.(8) Pastaj, Pejgamberi a.s. është larguar prej disa grave të veta 40 ditë.(9) Sikundër kësaj, muslimani nuk duhet t’i ndërpresë lidhjet farefisnore për shkak të ndonjë arsye të kësaj boteje.

Dobitë nga mbajtja e lidhjeve farefisnore

Dobitë nga mbajtja e lidhjeve farefisnore me të vërtetë janë shumë. Disa janë përmendur në kuadër të kontekstit, por ka edhe të tjera që nuk janë përmendur. Le t’i përmendim disa prej tyre:
1) Mbajtja e lidhjeve farefisnore, është veçori e atyre që i besojnë Allahut dhe Ditës së Fundit. Pejgamberi a.s. ka thënë: “…Kush beson në Allahun dhe në ditën e Kiametit, le të mbajë lidhjet farefisnore…”.
2) Lidhja farefisnore është shkak për ndihmën e Allahut të Lartësuar. Më lartë e kemi cituar hadithin e Pejgamberit a.s. se ai i cili i aktivizon lidhjet e ndërprera farefisnore, do ta ketë ndihmën e Allahut dhe përkrahjen e Tij, në këtë botë dhe në botën tjetër. Në këtë botë, lidhja farefisnore i lutet Allahut: “O Allah mbaji lidhjet me atë që i mban lidhjet me mua, dhe këputi me atë që i këput lidhjet me mua.” Pjesë e kësaj duaje, padyshim është ai që i mban lidhjet farefisnore. Ndërsa, në botën tjetër farefisnia vjen si dëshmitare. Transmeton Ibn Abbasi r.a., se Pejgamberi a.s. ka thënë: “Farefisi do të vijë në ditën e Kiametit përpara atij që e ka mbajt atë, dhe do të dëshmojë për mbajtjen e farefisit nëse e ka mbajt, apo do të dëshmojë kundër atij për ndërprerjen e lidhjeve nëse i ka ndërprerë.”
3) Shtimi i furnizimit dhe zgjatja e jetës. Është shumë indikative se një prej shkaqeve që ndikon në shtimin e jetës së njeriut dhe shtimin e furnizimit të tij, është dhe mbajtja e lidhjes me farefisin. Pejgamberi a.s. në hadithin në vijim ka thënë: “Kush dëshiron që t’i shtohet furnizimi (risku) dhe t’i shtohet jeta, atëherë le t’i mbajë lidhjet e tij farefisnore.”
4) Përshpejton shpërblimin e Allahut. Lidhja farefisnore ndikon në përshpejtimin e shpërblimit të Allahut ndaj atij që i mban lidhjet, sikurse që ndikon në përshpejtimin e dënimit të Allahut ndaj atij që i ndërpret lidhjet. Transmeton Ebu Hurejra r.a., se Pejgamberi a.s. ka thënë: “Çështja më e madhe që ka respekt tek Allahu për përshpejtimin e shpërblimit ndaj dikujt është mbajtja e lidhjeve farefisnore, dhe gjëja që ndikon më shumë në përshpejtimin e dënimit ndaj dikujt është imoraliteti dhe këputja e lidhjeve farefisnore.” (Transmeton Bejhekiu ne Sunen).
5) Mbron nga vdekja e keqe. Pejgamberi a.s. ka thënë: “Kush dëshiron që t’i zgjatet jeta, t’i shtohet furnizimi dhe të mbrohet nga vdekja e keqe, atëherë le t’i frikësohet Allahut dhe le t’i mbajë lidhjet farefisnore.”
6) Mbajtja e lidhjeve me farefisin është tipar i moralit të mirë. Secili njeri që ka raporte të mira me të afërmit, është shembull për të mirë. Transmeton Ukbete bin Amir se Pejgamberi a.s. e ka marrë për dore dhe i ka thënë: “O Ukbete, a dëshiron të tregoj për moralin më të mirë të banorëve të kësaj bote dhe të botës tjetër: të mbash lidhjet me atë që i ke këputur, t’i japësh atij që nuk të ka dhënë kur ai ka pasur mundësi, dhe ta falësh atë që të ka bërë padrejtësi. E, pra kush dëshiron që t’i zgjatet jeta dhe t’i shtohet furnizimi, le t’i mbajë lidhjet farefisnore.”(Transmeton Hakimi ne Mustedrek).
7) Hyrja në xhennet dhe shpëtimi nga zjarri i xhehennemit. Mbi të gjitha, mbajtja e lidhjeve farefisnore është shkak për hyrje në xhennet dhe shpëtim nga zjarri i xhehennemit. Transmeton Ej-jub El-Ensari, se një njeri e ka pyetur të Dërguarin e Allahut a.s.v.s. për një punë e cila e shpie në xhennet dhe e largon nga zjarri i xhehennemit. Pejgamberi a.s. ka thënë: “Të adhurosh Allahun dhe mos t’i bësh shok Atij, të falësh namazin, të japësh zekatin, dhe t’i mbash lidhjet farefisnore.” (Transmeton Buhariu dhe Muslimi)


_________________________
(1) Po ashtu, në gjuhën e Kur’anit dhe të Hadithit, lidhja farefisnore identifikohet edhe nëpërmjet fjalës “el-karabetu”, “el-kurabetu” – farefisi. Fjalët “dhevi’l-kurba”, “dhi’l-kurba”, “akrebin”, etj – që konsistojnë “farefisin” kanë ardhur në shumë vende në Kur’an, si: el-Bekare, 83, 177, 215, En-Nisa, 36, etj..
(2) Suneni i Termidhiut, kitabu: El-birr-rru ves-siletu an Resulilahi, babu: ma xhae fi rahmetin-nasi, nr. 1847. Ebu Isa, thotë se hadithi është “hasenun sahihun”.
(3) Shih: Abdur-rrahman bin Ajid El-Ajid, Siletur-rrahmi, sipas: http://www.saaid.net/rasael/252.htm, (data e citimit: 15.03.2013)
(4) Kurtubiu, komentimi i ajetit Nisa,1.
(5) Kurtubiu, komentimi i ajetit Nisa,1.
(6) Sahihul Buhari, kitab: El-xhenaiz, babu: el-emru bit-tibail xhenaizi, nr.1164.
(7) Ibni Kethiri, Tefsiru’l Kur’ani’l Kerim, komentimi i ajetit Muhamed, 22-23.
(8) Transmeton Buhariu, sipas: Jusuf Kardavi, Hallalli dhe Harami në Islam, Shkup, 1998, fq. 308-309.
(9) Jusuf Kardavit, po aty, fq. 309



Mr. Orhan Bislimaj