Është e padiskutueshme se njerëzit që ftohen, nuk përgjigjen të gjithë njëlloj, nuk kuptojnë njëlloj, nuk kanë të njëjtin nivel dijeje dhe feje..., andaj t’u ligjërosh të gjithëve njëlloj, nuk është aspak e urtë. Profeti ynë, por edhe profetët e tjerë a.s. para tij ishin të kujdesshëm ndaj gjendjes së njerëzve dhe i trajtonin ata me urtësi dhe me metoda efikase.

Duke u nisur nga fakti se në esencë çfarëdo thirrje apo predikimi nuk e ka shkallën e barabartë për sa i përket intensitetit të ndikimit qoftë në pranim apo refuzim të saj, ashtu edhe metodologjitë e ndjekura përgjatë misionit të thirrjes islame (dave), nuk mund të jenë të njëjta, në sukses apo edhe në vetë forcën e bindjes, miratimit, dëshirave dhe animet.
Në këtë vazhdë duhet pasur parasysh fakti se jo të gjithë thirrësit (predikuesit) kanë të njëjtë shkallën e artit të bindjes, artit të sqarimit, mençurisë, ndikimit dhe stërvitjes. Dhe këtu duhet pasur theksin mbi atë se çdo element nga këto elemente kanë shkaqet që do të shtjellohet në vazhdim të tematikave. Pra, secili element ka pjesën e tij të ndikimit në mesin e të ftuarve nga shkalla në shkallë dhe nga forca në forcë.
Andaj njerëzit që ftohen në fe, janë pjesë thelbësore në thirrjen për tek Allahu xh.sh., pasi edhe vetë thirrja është ligjëruar pikërisht për ta dhe profetët u dërguan po për këta njerëz. Është me rëndësi t’u kushtohet vëmendje, të studiohet gjendja e tyre, në mënyrë që të sillemi ashtu siç është më e përshtatshme dhe siç na urdhëron feja jonë e drejtë. Është mungesë serioziteti që fjalët të hidhen kot më kot, me arsyetimin se po u bëjmë të ditur të vërtetën, pa marrë parasysh gjendjen e të ftuarve. Apo të urdhërojmë për të mirë dhe ndalojmë nga e keqja – thjesht urdhër ndalim, pa e njohur realitetin në të cilin ata jetojnë. Është gabim i dukshëm në thirrje, ajo që bëjnë disa predikues, që nuk respektojnë gjendjen respektive të të ftuarve. Rastis, që ndonjë nga këta thirrës e ka memorizuar hytbenë e xhumasë, një mësim apo një këshillë, dhe shkon e flet në çdo vend e në çdo kohe me lloj-lloj njerëzish dhe pa marrë parasysh nivelin e tyre të ndryshëm të besimit, të shkollimit dhe të arsyetimit.
Qëllon që ndonjë predikues të mbajë ndonjë leksion apo hytbe, që është mbajtur para shekujsh të tërë. Ai nuk ia ndryshon as fjalët dhe as mënyrën e të shprehurit në raste të përshtatshme apo pa raste hiç! Thua se njerëzit janë njëlloj, qofshin këta intelektualë e të ditur apo njerëz të rëndomtë dhe të paditur.(1)
Por edhe në fillet e daves gjejmë se kur filloi thirrja të rritet dhe të dëgjojnë njerëzit për të, shohim se thirrja e tij dallonte në udhëzim dhe pranim nga një sahabi te tjetri, pra varësisht nga individi, gjendja dhe thirrësit. Disa sahabë besuan thjesht, vetëm se i thirri i Dërguari a.s. në fenë islame, apo vetëm që kishin dëgjuar për të, e tillë ishte gjendja edhe me gratë dhe me fëmijët.

Sahabët nuk hezituan në përqafimin e Islamit

Kemi rastin e sahabiut të nderuar, Ebu Bekrit r.a. i cili nuk hezitoi, por menjëherë iu përgjigj thirrjes islame. Transmeton Ibën Is’haku nga Muhamedi a.s., i cili ka thënë: “Nuk e kam ftuar asnjë në Islam vetëm se të ketë pasur një hezitim, pengesë apo vonesë, përveç Ebu Bekrit.”(2)
Pas një periudhe, Islamin e përqafuan Omeri r.a. dhe të tjerët. Ibën Abasi para çlirimit të Mekës, sikurse Halid ibën Velidi. Më pas besoi Ebu Sufjani etj., e kështu u shtri parametri i përhapjes së mesazhit hyjnor në Gadishullin Arabik dhe më gjerë. Kjo nuk do të thotë se ndikimi ishte kohor dhe nuk kishte shkaqe, e pastaj u shfaq befas në formën e bindjes së plotë dhe dorëzimit, por kësaj i ka parapri mendim i gjatë, andaj u ndikuan nga shkallë dhe situata të ndryshme, që në shumicën e rasteve ishte përshkallëzim drejt majës së vetëndikimit dhe reagimit.
Ky i ftuar (i sapo hyrë në Islam) në këtë thirrje të re, e u zhyt në të, dhe më pas u shndërrua në mbrojtës e ushtar i denjë i këtyre parimeve hyjnore siç kemi shembullin e Halid ibën Velidit, Osman bin Afanit, Omer ibën Asit etj.(3)
Duke i konkretizuar shkallët e ndikimit, themi se ato dallojnë varësisht nga gjendja e të ftuarve, pasi që i ftuari apo marrësi i mesazhit kur i arrin ideja e pranon mbi bazën e faktorëve të lartcekur me shkallë të ndryshme të ndikimit, e disa nga to do t’i përmendim në vijim.
1. Ka nga mesi i tyre që arrin shpejtë të kuptoj të drejtën dhe e përqafon pa hezitim, duke shprehur besimin mbi parimet e fesë, duke parë mirësi në të dhe duke gjetur prehje shpirti i tij, e sigurisht edhe zemra dhe me këtë hap ai iu bashkohet radhëve të besimtarëve.
2. Një grup i njerëzve nuk shfaqin haptazi ndjenja apo vëmendje për ftesën tonë, porse ata në brendësi të vetës së tyre përmbajnë elemente dhe dashuri ndaj të vërtetës dhe parimeve të saj, duke i kushtuar shumë kujdes kësaj çështje. Kjo kategori kërkon nga ne që të zhvillojmë komunikim të vazhdueshëm me ta dhe të kenë vëmendjen tonë duke mos përtuar që të sqarojmë mesazhet e fesë dhe lumturinë që ofron ajo në këtë dhe në botën tjetër. Kjo përpjekje duhet të vazhdojë derisa tek ata të zgjohen ndjenjat dhe ky ndikim të dalë në sipërfaqe, e të ngrihen në shkallën e besimtarëve të zellshëm.
3. Një kategori tjetër, e shohin predikuesin, parimet dhe fjalët e tij me dyshim dhe hamendje, duke shfaqur një hezitim nën presionin e traditave të mjedisit mbi të apo edhe zhurmimin e urrejtësve e përgjuesve mbi mendjen e tij. Me këtë kategori duhet të sillemi mirë, mos ta urrejmë, por vazhdimisht e këshillojmë që të mendojë mbi argumentet. “Thuaj:“Unë ju këshilloj vetëm me një gjë: Për hir të Allahut të angazhoheni sinqerisht dy nga dy ose një nga një, e pastaj të mendoni thellë (që ta kuptoni) se shoku juaj (Muhamedi) nuk ka ndonjë çmendje. Ai nuk është tjetër vetëm t’ju tërheqë vërejtjen për një dënim të ashpër (nëse nuk besoni).” (Sebe, 46) Duke komunikuar me këtë në këtë formë, do të shohim se shpirti dhe zemra e tij do të gjejë qetësinë te ne, sepse e vërteta gjithnjë triumfon dhe shpien drejt rrugës së drejtë.
4. Një kategori njerëzish janë ata që vështrojnë thirrjen islame si përfitim material dhe reputacion individual, që me anë të saj synojnë t’i realizojnë synimet e tyre. Kjo kategori është e rrezikshme, ngase nijetit e tyre nuk shfaqen lehtë, por qëllimi i tyre mund të kuptohet vetëm nëse qëndrojmë gjatë me ta, duke i vështruar sjelljet dhe qëndrimet e tyre në situata të caktuara si në dhënie apo marrje, në kohë vështirësie apo qetësie, gëzime e hidhërime dhe këtë më së miri e përshkruan Kurani famëlartë, ku thotë: “Ka nga njerëzit që adhurojnë Allahun me mëdyshje (luhatshëm), nëse e godet ndonjë e mirë ai qetësohet më të, po nëse e godet ndonjë e pakëndshme, ai kthehet në fytyrën e vet të vërtetë (të mëparshme), ai e ka humbur këtë dhe jetën tjetër e ky është ai dështimi i qartë.” (El-Haxh, 11) Po ashtu, në një ajet tjetër kuranor, i Lartësuari thotë: “Ka prej tyre që do të bëjnë vërejtjen në ndarjen e lëmoshës, nëse u jepet nga ajo, ata mbesin të kënaqur, e nëse nuk u jepet, ata hidhërohen. E sikur të kënaqeshin me atë që ua dha Allahu dhe i dërguari i Tij, e të thoshin: “Ne na mjafton Allahu, Allahu do të na furnizojë nga të mirat e Tij, e edhe i dërguari i Tij, dhe se vetëm te Allahu e mbështesim dëshirën (do të ishte shumë më mirë për ta).” (Et-Tevbe, 58-59). Kjo kategori njerëzish, duhet ta kenë të qartë një gjë, se ky mesazh nuk ndërtohet mbi interesa materiale apo dëshira personale, por krejtësisht e kundërta qëndron pasi që për të arritur kënaqësinë e Allahut xh.sh. duhet sakrificë materiale, kohore, fizike e shpirtërore, ashtu siç shprehet Allahu edhe në këtë ajet: “Thuaj: “Namazi im, kurbani im dhe vdekja ime janë thjesht për Allahun, Zotin e botëve. Ai nuk ka shok (nuk adhuroj tjetër). Me këtë (thjeshtësi të adhrimit vetëm për Zotin) jam i urdhëruar dhe jam i pari i myslimanëve (i pari që pranoj dhe bindem)!” (El-En’amë, 162-163). Po ashtu duhet treguar kujdes të shtuar se kësaj kategorie njerëzish nuk duhet besuar udhëheqja apo edukimi i gjeneratave të reja. Por ajo që duhet vepruar me ta është fakti se duhet këshilluar me lexim të vazhdueshëm të ajeteve kuranore, historive të të Dërguarit a.s., sahabëve, e njerëzve të mirë, e veçanërisht atyre dëshmorëve që dhanë jetën e tyre për hir të fesë dhe me dëshirën se do të takohen me Të. Nëse pranojnë mirë, e nëse refuzojnë, atëherë sjellja jonë duhet të jetë në nivelin e mirë karshi tyre në mënyrë që mos të përfitohen nga shejtani i mallkuar.
5. Një kategori tjetër e të ftuarve në Islam është e mbyllur në zemër, ka mendime të plagosura e të gabuara, ego të pa frenuar. Këtë kategori duhet të vazhdojmë ta thërrasim dhe t’ua predikojmë Islamin, të ndjejmë keqardhje dhe mëshirë për ta, t’u bëjmë mirë dhe ta lusim Allahun xh.sh., për udhëzimin e tyre në rrugë të drejtë. Nuk ka asnjë pengesë që ne t’u ofrojmë dashuri, vëllazëri me ta, dhe t’u shtrijmë dorën e ndihmës sonë në atë që është e lejuar, duke u nisur nga parimi kuranor: “E në çështjet e jetës së kësaj bote të kesh mirëkuptim ndaj tyre, e ti ndiqe rrugën e atij që është i kthyer kah Unë.” (Lukman, 15).
6. Po ashtu ekziston edhe një kategori tjetër njerëzish të cilët shfaqin të kundërtën e asaj që fshehin. Nëse kjo ka të bëjë me përgënjeshtrimin e kushteve të besimit (imanit) kjo është kategori e nifakut. Dyfytyrëshi- mynafiku, në terminologjinë islame është ai person që në anën e jashtme shpreh diçka tjetër nga ajo që fsheh në zemër. Andaj ai që e fsheh mosbesimin në zemrën e tij konsiderohet mynafik i kulluar dhe se dispozita e sheriatit ndaj tij në botën tjetër është ajo se, ai konsiderohet jobesimtar dhe këtij i shtohet edhe më tepër dënimi për shkak se i ka mashtruar besimtarët me manifestimin e Islamit në mënyrë të rrejshme. E kur ndodh që personi fsheh në vete ndonjë veprim që është gjynah ndaj Allahut, por që nuk ka të bëjë me mosbesimin, atëherë ky person ka një degë-cilësi të hipokrizisë apo më shumë se një degë.(4)
Bazuar në këtë, hipokrizia nuk gjendet aty ku sundon dhe ka pushtet mosbesimi, ngase aty nuk ka frikë për ta shprehur mosbesimin dhe kundërshtimin e fesë islame. Derisa ishin në Meke, myslimanët para emigrimit, nuk kishte hipokritë, por me rastin e ndërtimit të shtetit dhe qytetit të Medinës, kur myslimanët u bënë të fuqishëm e pasi kishin pushtet, e edhe feja islame u përhap në Medine, atëherë u manifestua fenomeni i hipokrizisë dhe paraqitja e mynafikëve.

Masa nuk është e të njëjtit nivel dijeje dhe feje

Është e padiskutueshme se njerëzit që ftohen, nuk përgjigjen të gjithë njëlloj, nuk kuptojnë njëlloj, nuk kanë të njëjtin nivel dijeje dhe feje..., andaj t’u ligjërosh të gjithëve njëlloj, nuk është aspak e urtë. Qëllon që njerëzit të jetojnë në një kohë të tillë, ku disa ndalesa fetare të jenë përhapur në masë aq të madhe, saqë janë kthyer në zakon dhe ata nuk e dinë se janë të ndaluara, si për shembull çështja e mbulesës së gruas dhe disa marrëdhënie financiare të ndaluara, të përhapura në shumë vende. Këshillimi i këtyre njerëzve nuk është i njëjtë me ata që e dinë se çka është e ndaluar dhe janë të vetëdijshëm kur bien në veprime të ndaluara fetarisht. Historia tregon se Muhamedi a.s., u drejtohej të gjitha shtresave të njerëzve sipas nivelit të besimit, dijes, pranimit dhe sipas mundësisë së tyre. Mjafton të përmendim si argument fjalën e Allahut xh.sh., “Allahu nuk e ngarkon askënd përtej fuqisë që ka.” ( El-Bekare, 286).
Te fuqia futet ajo mendore, trupore, materiale etj.. Profeti ynë, por edhe profetët e tjerë a.s. para tij ishin të kujdesshëm ndaj gjendjes së njerëzve dhe i trajtonin ata me urtësi dhe me metoda efikase.(5)

Kultivoni mirësjelljen

Mbi të gjitha, nëse dëshironi të keni një karakter magnetik e tërheqës, atëherë kultivoni shprehinë e të qenit të sjellshëm, e të takuarit të gjendjes me një përshëndetje të ngrohtë e të çiltër, me zemër të hapur, kështu do të bëni mrekulli. Pastaj, do ta shikoni se ngurtësia, mosbesimi dhe moskokëçarja, mungesa e interesit lidhur me gjithkënd, që tani ju turbullojnë kaq shumë, do të zhduken krejt. Njerëzit do ta shohin se ju ushqeni vërtet interes për ta dhe se vërtet doni t’i njihni, t’i kënaqni dhe t’i grishni. Praktika e të qenit të sjellshëm ka për ta revolucionarizuar fuqinë tuaj shpirtërore. Do të zhvilloni cilësi tërheqëse që nuk i keni ëndërruar ndonjëherë se do t’i zotëronit. Nëse doni të jeni popullorë, atëherë nevojitet të kultivoni mirësjelljen. Nevojitet t’i hapni dyert e zemrës tuaj dhe jo siç bëjnë shumë njerëz që i lënë veç paksa të hapura, sikur të donit t’u thoshin njerëzve që takojnë: “Mund të përvidheni pakëz, por nuk mund të hyni gjersa të jem i bindur se jeni të dobishëm.”(6)
Sikur edhe në të kaluarën, edhe sot detyrë urgjente është urdhërimi për në punë të mira, ndalimi nga gjërat e shëmtuara. Posaçërisht në një kohë kur është duke vluar situata nga të shëmtuarat, nga sherri, turbullirat dhe djallëzitë, duhet të kthehemi te përgjegjësitë tona shoqërore, duke mos e kufizuar veten me adhurime individuale, duke e realizuar këtë urdhër, duhet krijuar hapësirë të mirës, të bukurës dhe të drejtës. Për të pasur një shoqëri (xhemat) që do të jetë garanci e njerëzimit, është nevojë e synimit tonë. Në të kundërtën si do ta gjej njeriu Zotin e tij dhe si do ta përcaktojë orientimin e vet?(7)
Myslimanët, siç shprehet Ridzuan Abdullah Vu, kanë tendencë të lundrojnë në nostalgji prapa në kohë, në ditët e Pejgamberit a.s., kur shoqëria islame u themelua në qytetin e
Medinës. Myslimanët i referohen kësaj si një model i shoqërisë myslimane, në njëfarë mënyre kjo është fatkeqësi, ngase nuk ekziston një model bashkëkohor i cili do të mund të merrej si shembull. Por, në anën tjetër, modeli historik dëshmon se modeli i shoqërisë islame është i mundur. Ka ndodhur në jetën e Islamit. Nuk është sikurse në konceptin marksist të një shoqërie komuniste; pas tezës dhe antitezës, sintezës, përfundimisht evoluon në një shoqëri komuniste, porse ky proces asnjëherë nuk është përmbushur në histori. Por, në rastin e Islamit, ishte një model i shoqërisë islame që njerëzit mund t’i referohen dhe të pohojnë: “Kjo është një shoqëri drejt së cilës do të dëshironim të ecnim. Jo në terma të teknologjisë, por në terma të vlerave të njerëzve, në mendësinë psikologjike të njerëzve, në etnosin e njerëzve.(8)
Pra, në këtë kuadër të shkallëzimit në misionin e daves është me rëndësi që përparësi t’i jepet formimit, ngritjes së të rinjve që të kenë një personalitet islamë që lufton drejt synimeve madhore të Islamit. Nevojë themelore është ndërtimi i besimtarit, para ndërtimit të xhamive, edukimi i besimtarit në mendjen, shpirtin e tij dhe në trupin e tij, para interesimit për ndërtimin me gurë dhe ngritjen e kupolave, sepse ai që i shërben punës kolektive është besimtari që ka njohuri, që është i ndërgjegjshëm. Nga këtu del në pah rëndësia e përqendrimit te kualifikimi i elementit njerëzor, ndërtimi i shpirtrave dhe mendjeve njerëzore, dhe realizimi i përsosmërisë në ndërtimin e personalitetit besimtar. Është e domosdoshme që aktiviteti i thirrjes islame të dalë nga brenda mureve të sallave të mësimit dhe të adhurimit, dhe energjitë e tij të çlirohen në ajër të pastër, në ndonjë dobi të madhe. Gjithashtu, ky aktivitet duhet të jetë gjithëpërfshirës dhe të ndërveprojë me të gjithë, nëpërmjet të cilit besimtarët të rendin drejt mbushjes së boshllëqeve, të kompensojnë mangësitë, ta largojnë dëmin dhe përfitimi të bëhet i lehtë dhe i qasshëm. Roli i vërtetë konstruktiv dhe produktiv i xhamive është të aktivizojë rolin e tyre në shoqëri, jo në arkitekturën e tyre materiale.(9)
Kjo çështje e shkallës dhe mënyrës së përngjitjes së myslimanëve ndaj Islamit është në vetvete vendimtare në diskutimin e rolit të Islamit. Para kohës moderne, shkalla e depërtimit të Islamit brenda një rajoni ose grupi etnik të caktuar varej kryesisht nga kohëzgjatja e procesit të islamizimit. Për shembull, një pjesë të Indonezisë apo Afrikës së Zezë, ku Islami kishte vetëm një ose dy shekuj që kishte depërtuar, procesi i islamizimit nuk kishte qenë i plotë sa në zona të tjera ku ai kishte nisur të themi, katër shekuj më parë, pa përmendur njëmijë vjet më herët. Një pjesë të botës islame, ku Islami kishte pasur kohë të lëshonte rrënjë dhe të ngrinte institucionet e tij, përngjitja e myslimanëve ndaj praktikave islame kishte intensitet të tillë sa të mos ishte e lehtë të thuhej nëse, për shembull, egjiptianët, sirianët, persët ose punxhabitë ishin më fortë të lidhur me Islamin, ndonëse disa bashkësi theksonin aspektet formale.
Dallimet ekzistonin vetëm në çështje si qëndrimet e përzotshme, theksi mbi forma dytësore të adhurimit, spekulimet teologjike, shprehje të artit sakral e kështu me radhë, të cilat shpesh demonstronin larmi lokale të ardhur nga dallime në gjuhë, etni ose kulturë mes kolektivave islame të ndryshme. Në të njëjtën kohë, dallime të tilla pasqyronin elementet pozitive të gjeniut etnik të grupeve të ndryshme, të cilat Islami nuk i shkatërroi, por i lejoi të lulëzonin brenda matricës së universit islam. Mirëpo, në kohën moderne forca si nacionalizmi i stilit perëndimor, ringjallja e tribalizmit dhe e afrive gjuhësore, dhe mënyrat e larmishme në të cilat pjesë të ndryshme të botës islame e kanë përjetuar botën moderne duke hasur forca si kolonializmi, nacionalizmi sekular, racizimi e humanizmi sekular perëndimor, kanë shkaktuar larmi domethënëse në mënyrën dhe shkallën e përngjitjes së shumë myslimanëve ndaj Islamit.
Një shumicë myslimanësh nuk lënë namaz pa falur dhe jetojnë sa munden sipas Sheriatit, disa nga të cilët për më tepër e konsiderojnë mënyrën e tyre të ndjekjes së Islamit si të vetmen. Por, ndryshe nga dikur, ka edhe të tjerë, që nuk i ndjekin të gjitha porositë e Sheriatit apo falen rregullisht, porse prapë e konsiderojnë veten patjetër myslimanë. Ka të tjerë akoma, të cilët nuk bëjnë asgjë specifike islame pos ndjekjes së njëfarë etike “humaniste” islame, por prapë e quajnë veten myslimanë dhe do të protestonin po të thërriteshin ndryshe. Ekziston edhe një grup, i cili i kryen ritet islame përpikërish, porse i shkel shumë nga porositë morale të Sheriatit (përfshirë, për shembull, ndershmërinë në tregti), duke pohuar ndërkaq të jetë i devotshëm.(10)
Këto kategori njerëzish me të cilat duhet ballafaquar në misionin e predikimit të thirrjes islame (dave), si dhe tipat e ndikimit në individët duhet vepruar me shumë maturi e urtësi e pa nxitim, dhe duhet t’i kuptojmë mbi dritën e shpjegimit të burimeve islame. Po ashtu thirrësi me maturinë dhe gjeturinë e tij duhet të zhvillojë frymën e komunikimit me ta, e mos t’i kaloj kufijtë e caktuar, por duhet të veprojë me metodat dhe mjetet që janë më të lehta për ta penguar dëmin prej tyre, duke pasur synimin për t’i udhëzuar dhe për t’i përmirësuar ata.


_______________________
1. Adnan al-Araur, Menhexhu eddaveti fi dav’til kitab ve essune, pa vit botimi, f. 90.
2. Imam Hafidh ebil Fida Ismail ibën Kethir el-Kureshi Ed-dimeshki, Essiretu en-nebevijje, nën recensimin e Mustafa Abulvahid, Daru’l Marife, Bejrut, 1976, 1/434, f. 120.
3. Tevfik el-Vai, Ed-da’vetu ilallah, Darul Jekin, Mensure, Egjipt, botim i dytë, 1995, f.256.
4. Abdulkerim Zejdani, Usulu Edda’ve, Muesesetu errisale, botimi IX, Bejrut, 1999, f. 483.
5. Adnan al-Araur, Menhexhu eddaveti fi dav’til kitab ve essune, pa vit botimi, f. 92.
6. Dale Carnegie, Si të krijojmë marrëdhënie të dobishme dhe të fitojmë besimin e njerëzve, Pema, f. 15.
7. Ramazan Kayan, Thirrja islam akt profetik, Fleta, Prizren, 2017, f. 39.
8. Ziauddin Sardar, Fytyra e Islamit, Logos-A, Shkup, 2017, f. 154-156.
9. Ahmet Tutunxhi, Mësime nga jeta ime, Logos-A, Shkup, 2020, f. 59-60.
10. Sejjid Husein Nasr, Islami në botën moderne, Shkup, Logos-A, 2019, f. 48-49.