“...Thuaj: “A janë të barabartë ata që dinë dhe ata që nuk dinë?” Vërtet, vetëm të zotët e mendjes marrin mësim.” (Ez-Zumer, 9)

Dituria është dhuntia më e madhe që Allahu na e ka dhënë neve. Allahu xh.sh. e ka lavdëruar dijen, i ka nderuar bartësit e dijes, u ka dhënë atyre shpërblime të mëdha, ua ka ngritur shkallët në këtë dhe botën tjetër. Kjo ngase dituria është udhëzim, është mëshirë, dritë, mbrojtje, lartësi dhe ngritje. Për këtë, Allahu xh.sh. ka thënë: “...Allahu i lartëson ata që besuan prej jush, i lartëson në shkallë të lartë ata të cilëve u është dhënë dituri. Allahu është i njohur mirë me atë që punoni.” (El-Muxhadele, 11)
Se dituria ka vlerë dhe rëndësi të madhe, flet më së miri edhe shpallja e Kuranit fisnik. Ai filloi me ajetet e para me urdhrin për të kërkuar dituri: “Lexo me emrin tënd, i cili krijoi (çdo gjë). Krijoi njeriun prej një gjaku të ngjizur. Lexo! Se Zoti yt është më bujari! Ai që e mësoi (njeriun) të shkruajë me pendë. Ia mësoi njeriut atë që nuk e dinte.” (El-Alak, 1-5)
Islami i ka dhënë diturisë një vend të posaçëm, kjo mjafton me faktin se vetëm në Kuranin fisnik, ajo përmendet me qindra herë. Në vende të caktuara të shpalljes hyjnore, kur flitet për diturinë, ajo lartësohet tej mase, duke i trajtuar kështu dijetarët si njohësit më të mirë dhe ata të vetmit të cilët ia kanë frikën Zotit. Allahu i Lartësuar për këtë ka thënë: “...Po Allahut ia kanë frikën nga robërit e Tij, vetëm dijetarët, Allahu është mbi gjithçka është mëkatfalës.” (Fatir, 28)
Meqenëse dituria ka një vlerë dhe nder të madh tek Allahu xh.sh., Ai e mësoi Pejgamberin a.s., e nëpërmjet tij edhe neve që ta kërkojmë atë. Muhamedi a.s. është mësuesi më i mirë që njohu njerëzimi. Ai nuk e kishte lutur Zotin e Madhëruar që t’i shtonte diç, ashtu siç e kishte lutur Zotin që t’ia shtonte diturinë. Allahu zbriti edhe ajet kuranor për një gjë të tillë: “... thuaj: “Zoti im, më shto diturinë!” (Ta Ha, 114) Nuk ka se si të mos kërkonte një gjë të tillë i Dërguari i Allahut, kur atij i ishin zbritur vargje rreth penës e dijes, madje edhe vetë Allahu i Madhëruar ishte betuar në lapsin, që nënkupton dijen(1) “Nun, betohem në pendën dhe në atë çka shkruajnë.” (Kalem, 1)
Dituria është qëllimi më i mirë për të cilin njeriu duhet të lodhet dhe të brengoset. Flijimi në rrugën e diturisë është një qëndrim me vullnet i çdo njeriu, por, në këtë rrugë në të cilën hyhet me vullnet, nevojitet që të braktisen edhe një numër i madh kënaqësish të kësaj bote, dhe të përballesh me siklete dhe brenga të ndryshme. Në këtë kontekst, rruga që të çon drejt diturisë, jo vetëm asaj fetare, por te të gjitha llojet e diturisë është tejet e vlefshme. Në të vërtetë, njeriu lartësohet përmes dijes. Sexhdeja e melaqeve ndaj Ademit a.s. është bërë pikërisht për shkak të dijes së tij. Gjithashtu edhe respekti i tyre karshi njerëzve në përgjithësi është në saje të dijes.(2)
Dituria është gjëja e vetme që mund ta ngopë, ta bëjë të lumtur dhe ta kënaq njeriun. Dituria është pjesë përbërëse e natyrës së njeriut. Nëpërmjet fitimit të diturisë, njeriu fiton epërsi ndaj krijesave të tjera. Për këtë Allahu xh.sh. në Kuran thotë: “Allahu ia mësoi Ademit emrat e gjërave. Pastaj këtë ua paraqiti engjëjve dhe u tha: M’i tregoni emrat e tyre, nëse ajo që e thoni është e vërtetë! “Qofsh i lavdëruar!” – thanë ata. Ne dimë vetëm atë që na ke mësuar Ti. Në të vërtetë, Ti je i Gjithëdijshmi, i Urti.” (El-Bekare, 31-32)
Kërkimi i diturisë në Islam konsiderohet si një përpjekje në rrugën e Allahut. Këtë e ka theksuar edhe Pejgamberi a.s.: “Ai që niset për të nxënë dituri është në rrugën e Allahut derisa të kthehet.”(3)
Ashtu siç na është mësuar se engjëjt kanë shtrirë krahët e tyre për t’i ndihmuar besimtarët në luftën e Bedrit(4) “...A nuk është mjaft për ju që Zoti juaj t’ju vazhdojë ndihmën me tre mijë engjëjt e zbritur?” (Ali Imran, 124), njashtu engjëjt shtrinë krahët e tyre të mëshirës për kërkuesin e diturisë. Transmetohet nga Kajs ibën Kethiri të ketë thënë: “Erdhi një person nga Medina ta vizitonte Ebu Derdanë në Damask. Ebu Derdaja e pyeti: “Ç’e mirë të solli, o vëlla?” Ai u përgjigj: “Një hadith që ti e ke përcjellë nga Pejgamberi a.s..” Si rrjedhojë, Ebu Derdaja i tha: “E dëgjova Pejgamberin a.s. duke thënë: “Atij që niset në rrugën e dijes, Allahu ia lehtëson rrugën e Xhenetit. Engjëjt, të gëzuar, i shtrojnë flatrat e tyre para tij. Çdo gjë në qiell e në tokë, madje deri edhe peshqit në det i luten Allahut xh.sh. që ta falë atë. Epërsia e dijetarit mbi të devotshmin është si epërsia e hënës ndaj yjeve. Nuk ka dyshim se dijetarët janë trashëguesit e pejgamberëve. Pejgamberët nuk kanë lënë trashëgimi as ar dhe as argjend; trashëgimia e vetme e tyre është dija. Kush e merr atë, ka marrë një hise prej tyre.”(5)
Njeriu asnjëherë nuk duhet të mjaftohet me dituri. Për diturinë këmbënguli edhe Musai a.s., ashtu siç na transmetohet nga Katadeja r.a., i cili thotë se po të mjaftohej ndokush me dituri, atëherë do të mjaftohej Musai a.s., por ai i tha Hidrit a.s.: “A pranon të vijë me ty, që të më mësosh nga ajo që je i mësuar ti: dituri të drejtë dhe të vërtetë?” (El-Kehf, 66). Dituria nuk fitohet brenda një kohe të shkurtër, por ajo kërkon durim dhe punë graduale. Kush dëshiron mirëqenie në këtë botë, le të mësojë, kush dëshiron paqe në botën tjetër edhe ai le të mësojë dhe kush dëshiron të dy botët, atëherë le të merret me dituri.(6)

Virtytet e një nxënësi të suksesshëm

Pasi që më parë shpjeguam për vlerën dhe rëndësinë që ka dituria, tani duhet të përmendim disa nga virtytet që duhet t’i posedojë një nxënës (kërkues i diturisë) që ai të jetë i suksesshëm në nxënien e diturisë. Mungesa e këtyre virtyteve sjell edhe mungesë të suksesit të plotë. Prej virtyteve të para që duhet t’i ketë nxënësi është sinqeriteti. Është kjo gjëja e parë që kërkohet në çdo adhurim, e edhe në kërkimin e diturisë që është një adhurim i veçantë kërkohet sinqeritet. Allahu xh.sh. për këtë ka thënë: “E duke qenë se ata nuk ishin të urdhëruar me tjetër, pos që ta adhuronin Allahun me një adhurim të sinqertë ndaj Tij,...” (El-Bejine, 5) Edhe Pejgamberi a.s. në një hadith ka thënë: “Veprat shpërblehen sipas njetit.” (Buhariu dhe Muslimi)
S’ka dyshim se të mësuarit kërkon sinqeritet të madh, sepse për këtë ka shpërblime të mëdha tek Allahu i Madhëruar, përndryshe nijeti i pasaktë e privon të zotin e diturisë nga suksesi dhe bëhet prej atyre që të parët do të hynë në Xhehenem në Ditën e Kiametit.(7)
Devotshmëria është gjëja e dytë që duhet të ketë një kërkues i diturisë në zemrën e tij. Kjo ngase ata që e njohin më së shumti Allahun, ata edhe ia kanë frikën më së shumti Atij. Me devotshmëri dijetari e shton dijen, kurse me dije shtohet devotshmëria. Allahu xh.sh. ka thënë: “...Kini frikë Allahun se Allahu ju dhuron dituri (të jashtëzakonshme), Allahu është i gjithëdijshëm për çdo send.” (El-Bekare, 282)
Në kërkimin e diturisë, nxënësi duhet të ketë një ambicie të lartë, si dhe duhet ta japë tërë mundin e tij për të fituar dituri. Prej shembujve të të parëve, të cilët kishin ambicie të larta për kërkimin e diturisë është edhe Ebu Jusufi, i cili qëndroi me mësuesin e tij Ebu Hanifen për shtatëdhjetë vjet në kërkim të diturisë. Stolisja me këtë etikë eliminon shpresat dhe veprat e parëndësishme dhe çrrënjos nga zemra pemën e poshtërimit, degradimit, lajkatimit dhe mashtrimit.(8)
Kujdesi për kohën, e cila është një dhunti hyjnore për të cilën ne duhet ta falënderojmë Allahun pa ndërprerë. Pejgamberi a.s. në një hadith ka thënë: “Dy dhunti shumica e njerëzve i përbuzin: shëndeti dhe koha e lirë.”(9) Andaj, myslimani duhet që këto dhunti t’i shfrytëzojë në gjëra të dobishme dhe të mira, ngase për këto do të pyetemi në Ditën e Gjykimit: “Nuk do të lëvizin këmbët e njeriut përderisa mos të pyetet për katër gjëra, për jetën ku e ka harxhuar, për rininë ku e ka kaluar, për pasurinë ku e ka fituar dhe për dijen se çfarë ka bërë me të.”(10)
Kërkimi i diturisë kërkon durim dhe qëndrueshmëri, përndryshe është shumë e vështirë që të merret dituria nëse mungon ndonjëra prej tyre. Zaten, prej mejdaneve më të mëdha që kërkohet durimi është në kërkimin e diturisë. Nxënësi nuk duhet të dorëzohet asnjëherë, sepse dituria është një deti pa fund. Pejgamberi a.s. ka thënë: “Kërkojeni diturinë prej djepi e gjer në varr.”
Prej gjërave që nxënësi duhet të ketë parasysh gjatë kërkimit të diturisë, është që atë çfarë e ka mësuar ta përsërisë, si dhe të shkruaj atë çfarë e ka mësuar, në mënyrë që ta regjistrojë në trurin e tij. Pejgamberi a.s. ka thënë: “Lidheni dijen duke e shkruar atë.”(11)
Prej virtyteve të fundit që do të përmendim është edhe të vepruarit me dijen e mësuar. Ashtu siç duhet të jemi serioz në kërkimin e diturisë, ashtu duhet të jemi serioz edhe gjatë zbatimit dhe praktimit të saj.
Përhapja e diturisë llogarit zekat. Dijetari duhet ta dijë se është e drejtë e Allahut që ai ta përhapë diturinë e tij dhe t’i mësojë njerëzit për gjërat që ata nuk i dinë.(12) Allahu xh.sh. i ka qortuar ata që nuk kanë vepruar me diturinë e tyre, duke i krahasuar ata me gomarin i cili bart libra dhe nuk ua di vlerën: “Shembulli i atyre që janë obliguar me Tevrat, dhe nuk e zbatojnë atë, është si shembulli i ndonjë gomari që bart libra. Shembulli i keq është shembulli i popullit që përgënjeshtroi ajetet e Allahut, e Allahu nuk udhëzon në rrugën e drejtë popullin jobesimtar.” (El-Xhuma, 5)

Obligimet e nxënësit gjatë kërkimit të diturisë

Në veprën Ihja ulumu ed-din, Ebu Hamid el-Gazaliu, përmend disa obligime që duhet t’i ketë një nxënës, në mënyrë që ai të ketë sukses në misionin e kërkimit të diturisë.(13)
Obligimi i parë që përmend ai është se nxënësi duhet të jetë i pajisur me pastërti shpirtërore, ngase dituria është adhurim i zemrës me të cilën ne i afrohemi Allahut xh.sh. Pejgamberi a.s. ka thënë: “Islami bazohet në pastërti.”(14) Që një nxënës të jetë i suksesshëm, ai obligohet që të jetë më pak i preokupuar me dynja dhe me gjëra të cilat e largojnë nga përqendrimi për të kërkuar dituri. Dituria kërkon përkushtim të plotë, e dynjaja është prej atyre gjërave që njeriut nuk ia mundëson përqendrimin e plotë ndaj shkencës- diturisë. Në Kuranin fisnik thuhet: “Allahu nuk krijoi dy zemra në gjoksin e asnjë njeriu.” (El-Ahzab, 4).
Ndër obligimet që kërkohet nga nxënësi është që ai mos të mburret mbi mësuesin e tij, por që të dëgjojë me vëmendje këshillat e tij, ashtu siç i sëmuri i dëgjon këshillat e mjekut. Ai duhet të jetë i përulur ndaj mësuesit të tij dhe të ndihet i nderuar e i kënaqur që është nën përkujdesjen e tij. Pejgamberi ynë i dashur ka thënë: “Lajkat dhe miklimi nuk i lejohen besimtarit, përveç se në kërkimin e diturisë.”(15) Nxënësi në raport me mësuesin e tij duhet të jetë si toka e butë dhe me rërë e cila absorbon tërë shiun e rënë nga qielli. Nxënësi në çdo rast duhet dëgjuar dhe pasuar mësuesin e tij. Nxënësi obligohet që ta respektojë mësuesin e tij, të mos flasë vetëm kur ai i jep leje. Ai duhet të jetë modest ndaj tij, t’ia hapë derën, të ecën pas tij, ta ndihmojë në veshmbathje etj.(16)
Nxënësi obligohet që të ketë kujdes dhe të mos lëshohet në polemika dhe ndarje të ndryshme, qoftë në fushën e shkencave të dynjasë apo edhe në ato të Ahiretit, sepse kjo mund t’ia zvogëlojë entuziazmin dhe mund t’ia dëmtojë mendjen dhe intelektin. Prej obligimeve të tjera përmendim edhe atë se nxënësi duhet të zotërojë sa më shumë dituri të ndryshme, kjo ngase dituritë janë të ndërlidhura mes vete. Nga nxënësi kërkohet që lëmit të caktuar mos t’i përkushtohet në tërësi, por të ketë kujdes për renditjen d.m.th. të studiojë atë që është më e rëndësishme dhe më e vlefshmja. Nga nxënësi kërkohet që mos t’i hyjë shqyrtimit të një shkence, nëse paraprakisht nuk e ka zotëruar materien që i paraprinë asaj. Nxënësi kërkohet që të njohë shkaqet për të cilat shkenca e caktuar është shkencë e nderuar.
Nga ai kërkohet që me diturinë e tij të ketë për qëllim pastrimin shpirtëror dhe afrimin tek Allahu, që të jetë në fqinjësi me ata që Allahu do t’u dhurojë nderimet më të larta. Ai xh.sh. thotë: “... Allahu lartëson ata që besuan prej jush, i lartëson në shkallë të lartë ata të cilëve u është dhënë dituria...” (El-Muxhadele, 11). Si obligim të fundit përmendim atë që nxënësi i suksesshëm është ai që dinë t’i vlerësojë shkencat parësore, ato me të cilat arrihet qëllimi themelor, e natyrisht se qëllimi është i lidhur edhe me këtë botë, por edhe me Ahiretin.

Mësuesi, shembull dhe udhërrëfyes për nxënësin

Mësuesi, para së gjithash, duhet ta ketë në mendje se punën e tij e kryen në emër të kënaqësisë së Allahut. Mësuesin duhet ta stolisin cilësitë e mira, virtyti i lëvduar dhe karakteri i butë, ashtu siç ka porositur Allahu. Atë duhet ta shoqërojë modestia, bujaria, bamirësia, vlerat etike, çiltërsia e fytyrës, butësia, trimëria, devotshmëria, qetësia, dinjiteti, modestia, përulësia etj.(17)
Mësuesi duhet të tregojë dashuri, simpati dhe të kujdeset për të mirën e nxënësit të tij, ashtu siç kujdeset për fëmijët e tij. Pejgamberi a.s. ka thënë: “Marrëdhënia ime ndaj jush është sikur marrëdhënia e prindit ndaj fëmijëve të tij.”(18)
Ata të cilët me diturinë e tyre dëshirojnë ndikimin e kësaj bote, hyjnë në kontekst të mesazhit kuranor: “Atë ditë shokët e ngushtë do të jenë armiq të njëri-tjetrit, përveç atyre që ishin të sinqertë në miqësi.” (Ez-Zuhruf, 67).
Nga mësuesi kërkohet që të pasohet shembulli i Pejgamberit a.s., në mënyrë që të arrihet kënaqësia e Allahut xh.sh.. Për këtë, ai duhet ta presë shpërblimin vetëm nga Allahu xh.sh.: “O populli im, unë për këtë nuk kërkoj prej jush ndonjë pasuri. Shpërblimi im është vetëm tek Allahu.” (Hud, 29)
Mësuesi duhet që nxënësit t’i japë gjitha këshillat e nevojshme dhe të tregojë maturi dhe kujdes të stërholluar në tregimin e gabimeve të nxënësit. Çdo sjellje jo të denjë nga ana e nxënësit, mësuesi duhet ta gjejë mënyrën që ta ndalojë atë. Ai nuk duhet të kërkojë nga nxënësi diçka jashtë mundësive të tij.(19)
Mësuesi duhet të jetë shembull për nxënësin e tij. Veprat e tij duhet të jenë në përputhje me fjalët dhe kurrsesi nuk duhet të bien ndesh me to. Nëse vepra e mësuesit është në kundërshtim me mësimet e tij, aty nuk ka udhëzim. Për këtë Allahu xh.sh. ka thënë: “A po i urdhëroni (thirrni) njerëzit për punë të mira, e veten tuaj po e harroni...?” (El-Bekare, 44).

_____________________________
1. Ejup Haziri, Dituria formë e edukimit, ngritjes dhe avancimit, Takvimi 2019, fq. 251
2. Kryesia e Çështjeve Fetare të Turqisë, Islami nëpërmjet haditheve I, fq. 388
3. Tirmidhiu, 2647
4. Kryesia e Çështjeve Fetare të Turqisë, Islami nëpërmjet haditheve I, fq. 388
5. Tirmidhiu, 2682
6. Jakup Asipi, Për diturinë, fq. 122,
7. Abdulaziz en-Neda, Enciklopedia e sjelljeve dhe e rregullave islame, Shkup, 2010, fq. 493
8. Bekër ebu Zejd, Stolia e kërkuesit të diturisë, Prishtinë, 2010, fq. 63
9. Buhariu dhe Muslimi
10. Tirmidhiu
11. Taberaniu
12. Abdulaziz en-Neda, Enciklopedia e sjelljeve dhe rregullave islame, Shkup, 2010, fq. 500
13. Ihja ulumu ed-din, Ebu Hamid el-Gazali, Prishtinë, 2010, fq. 195
14. Ibën Hibani, Taberaniu
15. Ibën Adij nga Muadhi dhe Ebi Umame
16. Abdulaziz en-Neda, Enciklopedia e sjelljeve dhe rregullave islame, Shkup, 2010, fq. 496
17. Ahmed Ferid, Deti i kthjellët i devotshmërisë, Shkup, 2012, fq. 53
18. Ebu Davudi, Nesaiu, Ibën Madhe dhe Ibën Hibani.
19. Ihja ulumu ed-din, Ebu Hamid el-Gazali, Shkup, 2010, fq. 215.



Bajram Zeqiri