Kush mund të transmetojë hadithe dhe kush ka të drejtën të flasë në emër të kësaj feje hyjnore?

Allahu xh.sh. ka siguruar se ruajtja dhe vazhdueshmëria e fesë është në garancinë e Tij. Por ruajtja e fesë nuk mund të jetësohet pa ruajtjen e autentcitetit të Kuranit dhe të Hadithit. Prandaj, detyrimisht origjinaliteti i këtyre dy bazave, që burimin e kanë të përbashkët, do të ruhet deri në kataklizëm, pavarësisht se dallojnë për nga forma e transmetimit.
Ata që bartën Kuranin dhe hadithet, janë po ata që e shoqëruan Muhamedin a.s. gjatë shpalljes, tubuan Kuranin në një libër, që u quajt Mus’haf, dhe po të njëjtit e transmetuan hadithin te nxënësit e tyre, tabinët, të cilët edhe nën organizimin zyrtar, në prezencë edhe të disa sahabëve(1), shkruan hadithin që të garantohet ruajtja e tij.
Shpejtësia e shkrimit zyrtar të haditheve varej nga nevoja që paraqitej për shkrimin e tyre, pikërisht ashtu siç ishte urgjencë tubimi i Kuranit pas luftës së Jemames, në të cilën ranë dëshmorë shumë hafëz të Kuranit, dhe kështu do të garantohej ruajtja e tij.(2)
Në ritëm të ngjashëm shkruhej dhe tubohej edhe hadithi, siç ishte shfaqja e konflikteve, fillimi dhe sinjalet e shpërndarjeve të vetive negative etj., sinjale këto të cilat bënë që dijetarët islam të shkruajnë hadithet.(3)
Kështu gradualisht ashpërsoheshin edhe kushtet që duhej të plotësonin transmetuesit që t’iu besohej transmetimi i këtyre teksteve. Ata patjetër duhet të posedonin cilësi të veçanta. Prej kritereve kyçe që duhej të posedonte një transmetues është:
Sinqeriteti – korrektësia, është prej vetive më fisnike të njeriut. Me të synojmë korrektësinë e njerëzve në raport me të tjerët, e cila manifestohet përmes të folurit dhe veprave të mira, natyrisht duke qenë e pandashme korrektësia në raport me Krijuesin. Allahu xh.sh. tregon që ditën e llogarisë, të sinqertëve do t’ju bëjë dobi sinqeriteti: “Allahu thotë: Kjo është dita në të cilën të sinqertëve u sjell dobi sinqeriteti i tyre....” (El Maide, 119). Përderisa sinqeriteti është komponentë profitabile në ditën e llogarisë, ai patjetër se është komponentë kyçe edhe në llogarinë shkencore për pranimin e transmetimeve.
Pejgamberi Muhamed a.s., në shumë hadithe ndalon, por edhe potencon rreziqet e gënjeshtrës, ai ndër të tjera thotë: “... Kujdesuni nga gënjeshtra, sepse ajo të shpie në shthurje e ajo në amoralitet, i cili të përcjellë në zjarr. Nëse njeriu vazhdon të gënjejë dhe (me vetëdije gënjen dhe nuk tenton të largohet nga gënjeshtra), ai do të regjistrohet tek Allahu gënjeshtar.” (Buhariu, 6094 dhe Muslim, 2067).(4)
Ky person, që gënjen, patjetër se edhe në këtë botë do të sanksionohet. Duke pasur parasysh rrezikshmërinë e gënjeshtrës dhe ndikimin negativ të saj, i Madhi Zot na ka porositur që fillimisht t’i vërtetojmë informacionet para se t’i gjykojmë ato. Ai thotë: “O ju që keni besuar! Nëse ndonjë i pandershëm ju sjell ndonjë lajm, sigurohuni për saktësinë e tij, që pa dashje t’i bëni dëm ndokujt, e pastaj të pendoheni për atë që keni bërë.” (Huxhurat, 6).
Dijetarët islam, duke ditur që siguria e informacioneveteksteve fetare është më me prioritet sesa informacionet e ngjarjeve ditore, pasi që ishte çështje besimi, vendosen të verifikojnë tekstet se nga kush transmetohen.(5) (Ed Darimij, 438). Ata vendosen rregulla, të bazuara në tekstet kuranore dhe në hadithet profetike, përmes së cilave do të pamundësohej përfshirja e ndonjë informacioni në tekstin e shpalljes dhe anasjelltas.
Atyre të cilëve do t’ju pranoheshin punimet shkencore, në këtë rast transmetimet e haditheve, duhej të posedonin cilësi apo veti njerëzore dhe fetare, përmes së cilave do të garantohej ruajtja e fesë-teksteve fetare. Gjithashtu, përmes cilësive të këtyre transmetuesve e kuptojmë se ku rangohen ata të cilët kritikojnë apo refuzojnë transmetimet e caktuara të haditheve. Kështu do të kemi një vlerësim të seriozitetit të kritikës së tyre. Prandaj, kushti i parë që duhet të posedoj një transmetues, që të pranohet transmetimi i tij është:
1. Drejtësia - konsekuenca fetare, që transmetuesi të jetë i drejtë duhet të plotësojë disa kritere:
a. Të jetë mysliman, ky parim është i pa kontestuar, sa që për mos pranimin e mendimeve apo transmetimeve të jomyslimanëve është konfirmuar konsensusi i dijetarëve, profesionalistëve të fushës.(6) Kështu që, nuk duhet të
vlerësohen, e assesi të pranohen si të mirëqena qëndrimet, opinionet e jomyslimanëve. Opinionet e tyre janë të pasakta, në rastin më të mirë të dyshimta dhe aspak të nevojshme.
b. Të jetë moshërritur,(7) fëmijët mund të jenë nxënës të zellshëm, por plasimi i mësimeve të nxëna në këtë moshë, trajtohen me rezerva dhe kërkojnë verifikim shtesë në burime e tjera.
c. Të jetë i mençur,(8) ai që nuk ka atësi të të vepruarit, nuk di çfarë thotë, fjalët dhe veprat e tij nuk rezultojnë nga vetëdija e baraspeshuar, prandaj atë që ai e thotë nuk hynë në fushën e mundësisë së trajtimit apo vlerësimit.
d. Të jetë larg elementeve të shthurjes apo degjenerimit. Konkretisht, të mos bëjë mëkate të mëdha dhe gabimet e vogla të mos jenë të vazhdueshme.(9) Ndoshta definimi më
përmbledhës i mëkateve të mëdha është: veprat për të cilat është paralajmëruar dënim i veçantë ose ato mëkate që irritimi dhe fatkeqësia e tyre është shumë e madhe edhe nëse nuk është caktuar mëkati i tyre, p.sh. sikurse që është fyerja e Qabesë, hedhja e Kuranit në vend papastërtie etj.(10) Por mund të themi se definimi i mëkateve të mëdha realizohet përmes mos kryerjes së obligimeve, farzeve apo veprimi i të ndaluarave, harameve, si p.sh.: mos falja e namazit, mos dhënia e zekatit, mos agjërimi i ramazanit, vrasja, mos respekti i prindërve, amoraliteti etj.. Ndërsa gabimet e vogla, janë të gjitha ato që nuk janë të mëdha,(11) e të cilat janë të shumta, nëse bëhen vazhdimisht, ato në përmbledhje trajtohen si të mëdha.
Ata të cilët flasin për Islamin, apo për hadithet, fillimisht duhet të sigurohemi se ata, a janë të besueshëm? Besueshmëria e tyre vlerësohet duke qenë të pastër nga gabimet e mëdha dhe mos të shpeshtojnë gabimet e vogla, pavarësisht se përsëritja e atyre gabimeve është e të njëjtit lloj apo të natyrave të ndryshme.
e. Të jetë i distancuar nga vetitë denigruese që cenojnë dinjitetin.(12) Me këtë kriter synohet që transmetuesi të ketë virtyte dhe parime fetare e njerëzore të ngjashme me shoqërinë apo bashkëkohësit e tij.(13) Nuk pranohet interpretimi i fesë nga ai që sjelljet e tij nuk përkojnë me konditat e fesë. Prej veprimeve që mund të bëjë ndokush e të trajtohet si jo i drejtë mund të përmendim: shoqërimi me njerëz vepërligë, shoqërimi i panevojshëm me gjininë e kundërt, humori i tepërt i cili shfaq mos seriozitet etj.
2. Përpikëria e transmetuesve, e cila është e nevojshme në momentin kur e dëgjon hadithin, pastaj e kupton tekstualisht, por e kupton edhe domethënien e tekstit, veçanërisht nëse transmeton hadithin kuptimisht, dhe këtë e memorizon mirë deri në momentin e tregimit, kurdo që e tregon hadithin, ta tregojë të plotë, ashtu sikurse e ka dëgjuar.(14) Pejgamberi a.s. ka thënë: “Allahu e ndriçoftë atë që ka dëgjuar hadith nga ne, dhe e ka mbajt në mend derisa e ka treguar (te të tjerët)...” (Ebu Davud et Tajalisij, 618).(15)
Nëse transmetuesi është i përpiktë në memorizimin dhe posedon libër apo libra, atëherë ai, jo vetëm që pranohet, por edhe përzgjidhet transmetimi i tij në rast të kontradiktave të haditheve, sigurisht sipas specifikave, rregullave të njohura nga studiuesit e fushës.
Nëse njëri nga këto kushte nuk gjendet te transmetuesi, atëherë ky transmetues është i pabesueshëm, nuk pranohet, nuk lejohet të punohet me transmetimin apo fjalën e një njeriu të pabesë, që nuk i besohet në atë që thotë.(16)
Nëse dikush dëshiron të japë mendim apo opinion për Islamin, duhet që të jetë i besueshëm dhe të njohë rregullat e fushës për të cilën flet. Thënë ndryshe, nuk lejohet të mbështeteni në mendimet që japin për Islamin ata që nuk janë të besueshëm, pavarësisht se kush janë. Pasi që Allahu xh.sh. dhe Pejgamberi a.s. nuk pranojnë opinionet e askujt për fenë islame, nëse personi në fjalë nuk është pjesë e kësaj feje, nuk pranojnë opinione edhe të atij që nuk pranon ta falë namazin, ta japë zekatin, ta agjërojë ramazanin, as të atyre që nuk respektojnë prindërit, të vrasësve, të pamoralshmëve, me një fjalë, të atyre që veprojnë mëkate të mëdha, madje, prioritet në refuzim, dhe injorim duhet bërë atyre që arsyetohen dhe krenohen me ato mëkate. Por jo vetëm këta janë të pabesuar, të pabesueshëm janë edhe të gjithë ata që janë insistues e të vazhdueshëm në mëkate të vogla, apo mburren me to!
Ata që flasin për fe, apo për hadithe duhet të jenë larg elementeve të shthurjes apo degjenerimit, dhe të jenë të distancuar nga vetitë denigruese që cenojnë dinjitetin e tyre fetar dhe edukatën e mirë që është në përputhje me parimet fetare. Gjithashtu, që të jetë e dëgjueshme fjala e atij që thërret për Islamin, ai patjetër duhet ta njoh fushën për të cilën deklarohet, të kuptojë atë që lexon dhe dëgjon, të kuptojë përbërjen e fjalëve dhe fjalive që thotë në mënyrë që të ketë kompetencë të përcjellë opinione apo atë që ka dëgjuar për Islamin. Por assesi, kjo kompetencë nuk i jep të drejtë të gjykojë për shkencat islame pa u plotësuar edhe shumë kushte të tjera.
Prej 114 mijë sahabëve afërsisht sa mendohej që ishte numri i shoqëruesve të Muhamedit a.s.,(17) vetëm rreth 130 ose më pak se 0.5%, prej tyre kanë dhënë mendime për normat islame. Shtatë janë prej atyre që kanë dhënë më së shpeshti fevfa prej tyre, dhe njëzet të tjerë mesatarisht. Ndërsa, të tjerët kanë dhënë opinione juridike shumë pak, një, dy fetva apo pak më shumë, por mendimet juridike të tyre janë aq të kufizuara sa që nuk i bëjnë ata të njohur.(18) Ndërsa, në kohen tonë, mund të mos gjejmë rreth 0.5% që nuk flasin për fe e hadithe, përkundrazi, ndoshta vetëm 0.5% e qytetarëve nuk pranojnë përgjegjësinë për të folur për fe? Të tjerët, për çdo mundësi që kanë, me shpejtësi e ëndje komentojnë, japin opinione edhe nëse nuk janë kompetentë. Ky guxim sigurisht buron nga injoranca apo mos vlerësimi i duhur i çështjes, të cilës iu kanë qasur pa kurrfarë dije e kompetence. Prandaj të gjithë ata që nuk i plotësojnë këto kushte, ju ndalohet që të marrin përgjegjësi të tilla, dhe po ashtu ndalohet t’iu dëgjohen apo të përdoren mendimet e tyre.
Pavarësisht se mund të jenë praktikues të fesë, apo edhe pretendent se i njohin shkencat islame mirëfilli, madje, kjo përfshin veçanërisht ata, që nuk janë të fushës siç janë: gazetarët, opinionistët, politikanët, tregtarët, organizatat e ndryshme etj.. Islami është fe, besim, duhet të dihet nga kush e mësojmë apo dëgjojmë për fenë tonë.
Nëse një hadith nuk lejohet të merret nga një i pabesueshëm, si të mësojmë fenë apo të refuzojmë hadithe përmes të pabesueshmëve?! Ata që flasin për fenë islame, hadithet etj., duhet t’i kalojnë këta filtra të cilët i kanë vendosur ekspertët e hadithit, në të cilët, ata, kanë vendosur transmetuesit. Ai që dëshiron të flasë për këtë shkencë, e përmes saj për Islamin, të paktën duhet të posedojë cilësitë e transmetuesve të pranuar në mënyrë që të dëgjojmë opinionin e tij. Ndërsa pranimi apo mospranimi i opinionit të tyre varet nga filtrimi që bëhet përmes parimeve të shkencave relevante islame.


___________________________
1. Shkrimi i haditheve daton që nga koha e shpalljes. Udhëheqësi i myslimanëve, Omer bin Abdulazizi, në përmbyllje të shekullit të parë, edhe zyrtarisht kishte urdhëruar për mbledhjen apo shkrimin e haditheve. Shih Imam Enes ibën Maliku, Muvata – transmetimi i Muhamed bin el Hasen esh Shejbanit - (Bejrut, El Mektebetu El Illmijeh) vëll. 1, faq. 330, nr. 936.
2. Muhamed bin Ismail el Buhari, Sahih el Buhari, (Liban, Dar Tuk En Nexhah 1422h.) vëll.6, fq. 183, nr. 4986.
3. Muslim, Muslim bin el Haxhaxh el Kushejri, Sahih Muslim, (Bejrut, Dar Ihja Et Turath El Arabij) vëll.1, fq.15.
4. Sahihu i Buhariut, vëll.8, fq. 25 dhe Sahihu i Muslimit, vëll.4, fq. 2012.
5. Ed Darimij, Ebu Muhamed, Abdullah bin Abdurrahman bin el Fadl...,
Sunen Ed Darimij, (Arabia Saudite, Dar El Mugni lnNesher ve Et Tvzia, 0002) vëll.1, fq. 398, nr. 438.
6. Muhamed bin Muhamed el Gazali, El Mustesfa fi Ilm El Usul, (Bejrut, Dar El Kutum El Ilmije, Bot. 1, 3141h.) fq. 124
7. Ibën Es Salah, Uthamn bin Abdu rrr Rrahman, Marifetu Enva Elum El Hadith, (Siri, Dar El Fikr, Bejrut, Dar El Fiker El Muasir 1998) faq. 104.
8. Burimi paraprak.
9. Zejnudin Muhamed el Menevi, El Jevekit ve Ed Durar fi sherh Nuhbeti Ibn Haxher, (Rijad, Mektebetu Err Rruzhd, 1999) vëll.2, fq. 351.
10. Ibën Abdu es Selam, Ebu Muhamed Iziddin Abd el Aziz, Kavaid El Ahkam fi Mesalih El Enam, (Kajro, El Mektebatu El Kulijatu El Ezherijeh 1991), vëll. 1, faq.24.
11. Referimi paraprak, vëll.1, faq.23.
12. El Fejumi, Ahmed bin Muhamed bin Alij, El Misbah El Munir fi Garib Esh Sherh El Kebir, (Bejrut, El Mektebu El Ilmijeh) vëll.2, fq. 569.
13. Errafij, Abdulkerim bin Muhamed bin Abdulkerim, Esh Sherh El Kebir, (Liban, Bejrut, Dar El Kutub ElIlmijeh, 1997) vëll. 31, fq. 21.
14. Dr. Nuridin Iter, Usul El Xherh ve Et Tadil ve Ilm Err Rrixhal (Kuvajt, Dar El Jemameh dhe El Ferkun litbatu ve En Nesher ve Et Tevzia 2001) fq. 58.
15. Ebu Davud, Sulejman bin Davud bin el Xharud, Musnedi i Ebu Davudit; (Egjipt, Dar El Hixher, 1999) vëll.1, fq. 505.
16. Ibën Kthir, Ebu El Vefae, Ismail bin Omer, Ihtisar Ulum El Hadith, (Liban, Bejrut, Dar El Kutub El Ilmijeh) vëll.1 faq. 92.
17. Ibën Sallahu në Mukadimeh, vëll.2, fq. 497. Mugletaj, bi Kulejxh bin Abdillah bin El Bekxherij El Hanefij, El Isharatu Ila Sira El Mustafa ve Terih men badehu min El Hulefa, (Dimeshk, Dar El Kalem dhe Bejrut, Dar Esh Shamije 1996) Vëll.1, fq. 346. Këta dijetarë e kanë zgjedhur këtë mendim.
18. Ibën Kajmi, Ebu Abdullah, Muhamed bin Ebi Beker bin Ejup, Iaëlam El Mukiain an Rab El Alemin, (Arabia Saudite, Dar Ibën El Xhevzi Linesher ve Et Tevzia, 1423h.) vëll.2, fq.18-20.