Lexo me emrin e Zotit tënd që ka krijuar gjithçka, e ka krijuar njeriun prej një cope gjaku të ngjizur! Lexo në emër të Zotit tënd që është më bujari!...
Tregon Aishja r.a. se frymëzimi hyjnor i të Dërguarit të Allahut pati nisur në formë ëndrrash të mira (besnike), të cilat i shfaqeshin në gjumë. Nuk ka pasur ndonjë ëndërr që ta ketë parë e të mos i jetë shfaqur si shkëlqimi i mëngjesit. Pastaj atë e tërhoqi vetmia. Ai vetmohej në shpellën (e kodrës) Hira dhe adhuronte (meditonte) aty për net të tëra, derisa përmallohej për familjen e tij (Hatixhen), aty edhe furnizohej. Pastaj kthehej tek Hatixhja e furnizohej njësoj (si më parë), derisa, papritur, i erdhi e vërteta (frymëzimi hyjnor), për sa kohë që ndodhej në shpellën Hira. I erdhi meleku dhe i tha: - Lexo! - Unë nuk di të lexoj (iu përgjigj). (Pejgamberi a.s. e tregon ngjarjen.) Pastaj meleku Xhibril a.s. më shtrëngoi fort, derisa m’u prenë forcat, pastaj më liroi dhe më tha: -Lexo! -Unë nuk di të lexoj,- iu përgjigja përsëri. Meleku më shtrëngoi fort për të dytën herë, derisa m’u prenë forcat dhe më tha: - Lexo! Dhe i Dërguari i Allahut iu përgjigj përsëri po ashtu: - Unë nuk di të lexoj. Meleku më shtrëngoi fort për të tretën herë e pastaj më liroi dhe më tha: - Lexo me emrin e Zotit tënd që ka krijuar gjithçka, e ka krijuar njeriun prej një cope gjaku të ngjizur! Lexo në emër të Zotit tënd që është më bujari!... (Aishja r.a. vazhdon të tregojë) Dhe kështu i Dërguari i Allahut u kthye me të, e zemra e tij ishte e trembur. Hyri tek Hatixhja, e bija e Huvejlidit, i tronditur, dhe i tha: “Më mbulo, më mbulo!” E mbuluan (dhe pushoi), derisa e mori veten nga shqetësimi. I tregoi Hatixhes ndodhinë dhe i tha: “Vërtet kam qenë shumë i frikësuar për veten time”. Hatixhja iu përgjigj: “Kurrsesi, betohem në Allahun se Ai kurrë s’ka për të të lënë të turpërohesh! Sepse ti i viziton të afërmit, e merr mbi vete barrën e atyre që s’janë të zotët për ta mbajtur veten (të dobëtin, jetimin), ti i jep të varfrit dhe e ushqen mikun, ti e ndihmon popullin duke gjykuar me drejtësi (në mes njerëzve)...(1) 

Shpjegimi i hadithit 

Thënia në hadith – Për herë të parë kur filloi te Profeti s.a.v.s., d.m.th. për herë të parë kur Allahu xh.sh. e filloi me të Dërguarin e Tij ishin ëndrrat . Neveviu thotë: “Ky hadith hyn në mesin e haditheve që ashabi i transmeton pa qenë fare i pranishëm. Aishja e transmeton këtë ngjarje pa marrë pjesë ose pa qenë e pranishme në kohën kur kishte ndodhur ngjarja, por ka mundësi ta ketë dëgjuar nga vetë Profeti a.s.. apo nga ndonjë ashab. Transmetimi i ashabit, pa qenë i pranishëm, është argument i pranuar nga të gjithë dijetarët, me përjashtim të dijetarit Ebu Is’hak El-Isferajini”.(2) Nga ky hadith kuptohet se Allahu xh.sh. frymëzimin e Tij hyjnor tek Profeti i Tij e nisi me ëndrra të qarta, të mira dhe besnike, që i shfaqeshin në gjumë. Shprehja në hadith: – prej frymëzimit, tregon se parafjala – prej (këtu) është parafjalë që tregon burimin e dërgatës, që janë ëndrrat besnike. Po ashtu parafjala – prej ka kuptimin e parafjalës sqaruese(!) , d.m.th. ëndrrat besnike janë dërgatë e plotë dhe jo hyrje për dërgatë dhe as pjesë për dërgatën. Prej dobive të kësaj parafjale është të kihen në konsideratë edhe disa argumente dhe shenja të tjera përgatitëse për profetësinë që do të pasonte. Vlen të përmenden: guri që përshëndeste Profetin a.s. në Mekë, përgëzimi i priftit në Sham kur pa vulën profetike, etj.. Pra, vetë shprehja e hadithit se frymëzimi hyjnor ka filluar në formë ëndrrash besnike tregon më së miri se ëndrrat kanë qenë pa diskutim fillimi i Shpalljes. Kjo është një urtësi se ardhja e dërgatës në gjendje ëndrre për Profetin a.s. është më e lehtë sesa ardhja në gjendjen e zgjuar.

Shprehja: ëndrrat e mira (besnike) 

Fjala (erruje) në gjuhën arabe përdoret për diçka që personi sheh në gjumë. Këtë mund ta argumentojmë me citatin kuranor:“Pa dyshim që Allahu do ta përmbushë ëndrrën e vërtetë, të cilën Ai ia shfaqi të Dërguarit të Tij me plot vërtetësi”. (El Fet’h, 27) Sipas këtij ajeti, fjala (erru’je )identifikohet me diçka që shihet vetëm në gjumë. E njëjta fjalë, por me – -tu në fund (erru’jetu) përdoret për diçka që personi sheh në gjendjen zgjuar, edhe pse nganjëherë fjala (erru’ja) mund të përdoret për diçka që shihet në gjendjen zgjuar. P.sh. ajeti kuranor:“... Ne e bëmë pamjen që ta treguam ty (o Muhamed, si një dëshmi të parë me sy dhe jo si ëndërr Natën e Israsë) veçse provë për njerëzit ...”. (El Isra, 60). Në këtë ajet (erru’je) është përdorur si rrallëherë në kuptimin e pamjes në gjendjen zgjuar . Njëkohësisht ky ajet është argument i fortë se Israja dhe Miraxhi kanë ndodhur me trup dhe shpirt e jo siç pretendojnë disa, se një gjë e tillë ka ndodhur vetëm me shpirt. Atëherë, si mund të jetë mrekulli kjo ndodhi, kur dihet fare mirë se njeriu në gjumë sheh gjëra edhe më të çuditshme? Në versionin e Muslimit dhe në versionin tjetër të Buhariut është përdorur shprehja ëndrra besnike. Që të dy shprehjet kanë të njëjtin kuptim. Kjo e fundit es-sadika do të thotë diçka që nuk ngatërrohet, që është krejt besnike, e vërtetë, që nuk përzihet me të pavërtetën, ëndrra që nuk të tradhtojnë. Shprehja në gjumë është një fakt tjetër për të dhënë sqarime me intensitet edhe më të madh dhe për të larguar çdo fije dyshimi se fjala është për diçka që shihet në gjumë. Pra, kjo fjalë është ekskluzive për ëndrrat në gjumë. 

Shprehja: ato i paraqiteshin si agimi i mëngjesit 

Shprehja es-subhu ka sinonimin e saj – el-fexhru, që ka për qëllim mëngjesin ose fillimin e ditës. Në këtë hadith dërgata – ëndrra ka përngjarë me shkëlqimin e mëngjesit të pastër, ngase, ashtu siç ishin ëndrrat besnike hyrje në ndriçimin e profetësisë, në të njëjtin funksion është edhe paraqitja e agimit të mëngjesit si hyrje paraprake për lindjen e diellit të vërtetë.Versioni i transmetimit të Tirmidhiut ndryshon nga Buhariu dhe Muslimi:“Në fillimin e profetësisë së të Dërguarit të Allahut, kur Allahu dëshiroi të paraqiste vlerën e tij dhe mëshirën ndaj robërve, ai (Profeti) nuk shihte gjë, vetëm i paraqitej si shkëlqimi i mëngjesit”.(3) 

Shprehja: pastaj atë e tërhoqi vetmia 

Shprehja – e deshi, e tërhoqi, e dashuroi është folje pasive, ku kryefjala e fjalisë foljore – vepruesi nuk është cekur për disa shkaqe: 
- nuk dihet se kush e kishte dërguar në shpellë, edhe pse çdo gjë ishte prej Allahut xh.sh.; 
- apo për të tërhequr vëmendjen se dërguesi në shpellë nuk kishte motiv njerëzor, as nga vetja, e as nga natyra apo rrethanat; 
- apo tërheqja në vetmi ishte frymëzim në shpirt. Bazuar në këto opsione, kuptimin e kësaj shprehjeje mund ta përkufizojmë se Allahu është vërtet dërgues duke vënë në zemrën e tij motivin e vetmisë dhe duke ia bërë të dashur vetminë, izolimin prej krijesave dhe njerëzve në drejtim të Krijuesit.
Shprehja – vetmia, izolimi nënkupton zbrazëtinë që ekziston në zemër në raport me atë që njeriu ka përballë. Nga kjo shprehje mund të përfitohet edhe vlera e izolimit për atë person që është i kujdesshëm ndaj fesë së vet. Ai izolohet vetëm e vetëm për t’u larguar nga përçarjet dhe devijimet që herë pas here paraqiten në një mjedis a shoqëri. Disa njerëz e kanë keqkuptuar këtë shprehje të hadithit “El-Huluv” dhe e kanë komentuar ashtu siç e mendojnë ata, gabimisht. Ata menduan se largimi nga mjedisi dhe izolimi total i personit dhe qëndrimi në vende izoluese për strehim, konsiderohet huluv – vetmi. Por kjo bie ndesh me udhëzimin tradicional profetik dhe me qëndrimin unanim të ashabëve. Izolimi a vetmia e Profetit a.s., të cilën zemra e tij e deshi para dërgatës, është një tregues i madh dhe ka rëndësi të veçantë për jetën e myslimanëve në përgjithësi dhe thirrësve në rrugën e Allahut, në veçanti. Ajo sqaron se myslimani, pavarësisht se është i pajisur me lloje të ndryshme adhurimesh, nuk mund ta përkryejë Islamin e tij përderisa të mos fusë në veten e tij izolimin për ta llogaritur veten e tij, për të pasur në konsideratë vëzhgimin hyjnor, për të medituar në hapësirë shenjat që tregojnë për madhështinë e Allahut xh.sh.. Paraqitja e dërgatës pas atij izolimi, nuk është argument se profetësia përfitohet me mund, izolim, angazhim. Sikur ato ditë adhurimi të ishin shkak i zakonshëm për paraqitjen e dërgatës, atëherë këtë nderim do ta meritonte më shumë Umeje bin Ebi Salt, i cili për një kohë të gjatë kishte qëndruar i vetmuar në periudhën e injorancës dhe në fund ishte kthyer i zhgënjyer. Begatia e Allahut i jepet atij që Allahu do, dhe Ai e di më së miri se ku e vendos dërgatën e Tij.(4) 

Shprehja: Ai vetmohej në shpellën e kodrës Hira 

El-gar është shpellë në majë të kodrës. Hira është kodër e njohur në pjesën verilindore, si - Kodra e Dritës. Shprehja - Gari Hira në gjuhën arabe është futja e pjesës në tërësi – , d.m.th. shpella e cila është në kodrën e quajtur Hira. Këtu nuk përmendet fjala kodër, sepse ajo njihet nga vetë emri i saj, Hira. Duhet të bëjmë dallim në mes kësaj shpelle dhe shpellës në të cilën u strehuan Profeti a.s. dhe Ebu Bekri gjatë emigrimit. Kjo e fundit quhet shpella e kodrës Thevr, e cila ndodhet në jug të Mekës. Shprehja – dhe ai meditonte në të (shpellë). Dijetari i njohur Ez-Zuhrij,(5) njëherazi transmetues i hadithit, këtë fjalë e kishte sqaruar me kuptim të adhurimit.(6) 
Në transmetimin e Ibn Hishamit ndodhet shprehja – meditonte dhe lutej. Thuhet se në shpellë Profeti s.a.v.s. kishte medituar për urtësitë e krijimit të qiejve dhe të Tokës. Thuhet se ai a.s., bënte adhurim me tesbih dhe temxhidë (pastrim të Allahut nga shirku dhe madhërim për Krijuesin). Thuhet se aty lutej në formën që gjeneratat e kishin trashëguar nga gjurmët e Ibrahimit a.s. dhe Ismailit a.s.. Mirëpo, për të gjitha këto adhurime nuk kemi fakte, ato mbeten mendime dhe supozime. Shprehja – net të tëra tregon për qëndrimin e Profetit a.s. në shpellë, i vetmuar.. Pavarësisht se mund të bëhet pyetja pse janë cekur netët, kur dihet se veprat e mira në vetmi mund të bëhen fort mirë edhe ditën e jo vetëm natën, arsyeja është se nata është e qetë dhe mbizotëron stabiliteti fizik dhe shpirtëror. Zemra gjatë natës është e qetë nga problemet dhe ngarkesat e ditës. Kështu, përkushtimi i Muhamedit a.s. ndaj Zotit të tij në ato momente është më me vlerë dhe ai është më stabil dhe shpirti gjatë natës është më vigjilent. Me natën këtu qëllim është lutja dhe falja deri në orët e vona të saj. Në këtë kontekst, Allahu xh.sh. për robërit e Tij të devotshëm thotë: “Ata ishin që gjithnjë flinin fare pak natën”. (Edh Dharijat, 178).Pra, ata njerëz e gjallëronin natën duke iu lutur Allahut dhe duke u falur me frikë prej Tij dhe me shpresë tek Ai për premtimet e dhëna në Kur’anin famëlartë, për Xhenetin dhe kënaqësitë në të. Shprehja – el-lejali për arabët nënkupton edhe ditët edhe netët. Shprehja – net të tëra në versionin e Muslimit jepet me – disa net. Kjo shprehje përdoret si mesatare, në mes netëve të shumta dhe netëve të pakta. Pra, Muhamedi a.s. as nuk e tepronte që netët të kalonin në monotoni, por as nuk e anashkalonte krejt natën, por ishte i mesëm. Mesatarja është emblemë për Ymetin islam dhe simbol i udhëzimit profetik. Në këtë kontekst, Kur’ani thotë: “Kështu, pra, ne ju bëmë ju një komb (për nga feja) i zgjedhur i mesëm për të qenë ju dëshmitarë ndaj njerëzimit dhe i Dërguari të jetë dëshmues për ju ...”. (El Bekare, 143) Ky ajet tregon se në çdo çështje duhet të zgjedhim mesataren. Nuk duhet ndjekur vija më e lartë e ekstremit, as frekuenca më e ulët e liberalizimit, por duhet të përqafojmë frekuencën e mesme, e cila është realja; edhe Allahu Fuqiplotë këtë dëshiron prej nesh. Sa net kishte qëndruar Profeti s.a.v.s. në shpellë, është e panjohur, për shkak të kundërthënieve për sa u përket çasteve të shkuarjes dhe ardhjes në familjen e tij. Izolimi që kishte praktikuar, ishte një muaj, muaji i Ramazanit, sipas konfirmimit të Ibn Is’hakut(7) në librin e Sires.(8) Tek shprehja në hadith – para se të përmallohej për familjen e tij, folja (jenziu) ka kuptimin e përmallimit, mallëngjimit. Disa e kanë shpjeguar se kjo folje ka kuptimin e kthimit - .E vërteta është se, nëse pas foljes (jenziu) vjen parafjala – nga, atëherë ka kuptimin e kthimit ((jerxhiu ve jeuduemi (nezatu anil emri) – jam tërhequr apo kthyer nga mendimi im – (rexhatu an). E nëse pas foljes ((jenzi vjen parafjala – deri, atëherë ka kuptimin e përmallimit, mallëngjimit; themi (nezatu ilejhi)– jam mallëngjyer për të, jam përmalluar për të (ishtektu ilejhi). Shumëkush tek ne këtë pjesë të hadithit e ka përkthyer gabimisht. Feja islame ka vënë të drejtat e tyre për të gjitha kategoritë dhe strukturat njerëzore. Njeriu ka të drejta ndaj vetvetes, ndaj Allahut, ndaj familjes dhe ndaj njerëzimit. Në esencë, njeriu për të gjitha këto të drejta duhet të kujdeset maksimalisht, për të konfirmuar mesataren, drejtësinë dhe barazinë, që janë platforma kryesore të Islamit. Shprehja në hadith – dhe për atë edhe furnizohej. Profeti a.s., gjatë kohës së izolimit dhe vetmisë merrte ushqim dhe furnizohej aq sa kishte nevojë për t’i përballuar ato net në shpellën e kodrës Hira. Këtu kemi një tregues të qartë që njeriu duhet t’i sigurojë edhe kushtet, të cilat nuk bien në kundërshtim me faktin se njeriu duhet të ketë mbështetje tek Allahu xh.sh.. Në fakt, e vërteta e tevekulit – mbështetjes është kur personi, krahas kushteve që siguron, mbështetet tek Allahu për suksesin e tij. Këtë më së miri e dëshmon biografia e Profetit a.s., në të gjitha fazat që ka kaluar ai. Prej fakteve madhore në këtë aspekt është edhe hixhri – emigrimi, nga i cili mund të nxirren mësime, përvoja dhe këshilla. 

Shprehja: pastaj kthehej tek Hatixhja e furnizohej njësoj (si më parë). 

Fjala (jetezevedu) ka kuptimin se ai siguronte furnizimin me ushqim. Ndërsa pjesëza ( limithliha) ka kuptimin sikur apo ngjashëm me netët e mëparshme. Kjo është faza e vetmisë dhe nga kjo shprehje e hadithit nënkuptohet se izolimi ishte përsëritur herë pas here dhe ai çdo herë ishte furnizuar me ushqim. Në këtë pjesë të hadithit, paraprakisht është theksuar emri familje duke mos u sqaruar, e më pas përmendet se fjala është për bashkëshorten e tij, Hatixhen. Ajo ishte bashkëshortja e parë e Profetit a.s., Kur u martua me të, ajo ishte dyzet vjeçe, kurse Profeti njëzet e pesë vjeç. Hatixhja kishte vërtet cilësi dhe virtyte të jashtëzakonshme. Ajo e besoi atë dhe e përkrahu me tërë fuqinë dhe pasurinë që kishte, prandaj edhe Profeti s.a.v.s. nuk e harroi kurrë thellësinë shpirtërore të saj, kujdesin dhe butësinë e saj. Pas vdekjes së Hatixhes, sa herë që ndodhte të priste kurban, i Dërguari i Allahut gjithmonë një pjesë të tij ua dërgonte të afërmve të saj. Profeti a.s., nuk u martua me gra të tjera sa ishte ajo gjallë(9). Ajo ishte një kujtim i vyer, i paharruar për Profetin dhe model i gruas për jetën bashkëshortore. (vijon) 

____________________
1. “Sahihul Buharij”, vëll.1, f. 18, nr. 3, “Fet’hul Bari”, vëll. 1, f. 30, nr. 3. “Sahihu Muslim”, vëll. 2, f. 197. “Musned Ahmed”, vëll. 6, f. 153. “Sunen Et-Tirmidhij” /3711. 
2. “Sahihu Muslim bi sherh En-Nevevij”, vëll.2, f. 197. 
3. “Tuhfetul ahvedhij, bi sherh Et-Termidhij”, vëll. 10, f. 109; Ibn Hisham Fis-Sire, vëll. 1, f. 251. 
4. Dr. Ramadan Butij, “Fikhus-sire”, f. 84; Dr. Diraz, “El-Muhtar min kunuzis-sune”, f. 12. 
5. Ky është Muhamed bin Muslim bin Ubejdilah bin Abdilah bin Shihab Ez-Zuhrij Ebu Bekr. I njohur si hafidh dhe fekih. Nga ky kanë regjistruar hadithe autorët e gjashtë koleksioneve të hadithit. Ka vdekur më 125h (Ibn Haxher, “Takribut-tehdhib”, f. 506, nr. 6296. 
6. Në hadith kjo ndërhyrje quhet el-idraxh, d.m.th. fjalë që nuk është nga teksti apo origjinali i hadithit, por është futur nga transmetuesi i tij. 
7. Muhamed Ibn Is’hak El-Vakidij, i njohur si autor kyç në transmetimin e luftrave të Profetit a.s. – sahibul megazij dhe autor kyç në transmetimin e biografisë së Profetit a.s. (Ibn Haxher, “Tehdhibu tehdhib”, vëll. 9, f. 42; Ez-Zejleij, “Nasbu Rraje”, vëll. 1, f. 107).
 8. “Siretu Ibn Hisham”, vëll. 1, f. 253. 
9. Pas Hatixhesë, Profeti u martua me Sevdijen (Sevde bint Zem’a). Ai bashkoi në shtëpinë e tij dy gra vetëm pas emigrimit, pas një viti e gjysmë, kur u martua edhe me Aishen r.a.