Një pasqyrë nga koha e Muhamedit a.s.

Buxheti në sistemin modern shtetëror në përgjithësi ndahet në dy lloje: buxheti rrjedhës dhe buxheti kapital. Buxheti rrjedhës përgatitet për financimin e shpenzimeve në administratën civile e në mbrojtje, shpenzimet buxhetore dhe shpenzimet e kësaj natyre. Ndërsa buxheti kapital përgatitet për financimin e projekteve kapitale: ndërtimi i infrastrukturës, institucionet edukative, telekomunikacioni, infrastruktura rrugore, hekurudhat etj.. Buxheti i shtetit në një sistem islam është pak më ndryshe nga ai që u përmend. Të gjitha të ardhurat nga pagesa e Zekatit dhe sadakaja transferohen në bayt al-mal (thesari shtetëror) për financimin e projekteve të mirëqenies sociale për kategoritë e varfra dhe të nevojshme. Kurse të ardhurat e tjera nga taksat e ndryshme, dedikohen për financimin e projekteve të administratës civile, mbrojtjes, projekteve për zhvillimin ekonomik, pagesa e borxheve të shtetit nëse ekzistojnë, etj.. Kjo shpjegon se buxheti i shtetit islam ndahet në dy lloje: buxheti për mirëqenie sociale dhe buxheti i përgjithshëm.(1)

Ditët e para të Islamit

 Kur’ani dhe Syneti kanë themeluar instruksione t qarta në lidhje me politikën shtetërore rreth formimit të buxhetit dhe shpenzimit të tij. Në kohën paraislame të ardhurat e shtetit konsideroheshin të ardhura personale për udhëheqësin e shtetit, mirëpo, kur erdhi Muhamedi a.s., e konsideroi të ndaluar zekatin për veten dhe për familjen e tij. Ashtu si është e ditur, kur Islami filloi të predikohej, nuk ishte fe shtetërore, por në të kundërtën duhej të luftonte kundër shumë fenomeneve negative për të mbijetuar. Numri i simpatizuesve pa dyshim ishte rritur në mënyrë graduale, por ky numër i vogël i myslimanëve nuk kishte kushte as për të jetuar të lirë e lëre më për të organizuar diçka në nivel më të lartë. Mësimet islame të bazuara në nivelin më të lartë të moralit, është normale që Pejgamberi a.s. t’i ketë udhëzuar shokët e vet që të jepnin lëmoshë (sadaka), këtë e argumenton edhe Kur’ani. Në kaptinat që kanë zbritur në Mekë, përmenden edhe termat zekat (pastrim, rritje; që do të thotë të dhënët e rritjes për ta pastruar atë); sadaka (lëmoshë, vërtetësi: që do të thotë lëmosha është shenjë e besimtarit të vërtetë); hakk, (e drejta, do të thotë nëse lëmosha është e drejta e të varfrit, atëherë kjo është detyrë e të pasurit për ta dhënë); nafakah (shpenzim në rrugën e Allahut). Të gjitha këto kontribute janë dhënë në mënyrë private e jo në mënyrë të organizuar nga autoritetet qendrore. 

Organizimi pas hixhretit 

Me kalimin nga Meka në Medinë, gjendja e myslimanëve pati ndërruar krejtësisht. Atje themeluan shtetin, kishin lirinë e të jetuarit ashtu si dëshironin, pa pasur frikë dhe persekutime. Shteti që u themelua në Medinë, nuk ishte vazhdim i diçkaje që kishte ekzistuar apo një ndërrim dinastie, por ishte një evolucion - prej fiseve në një rregull/sistem superior të shoqërisë, një qytet-shtet në fillim, kurse një shtet i gjerë më vonë. Natyrisht, çdo gjë u desh të themelohej që prej fillimit, sepse personat në udhëheqje, Muhamedi a.s. dhe pasuesit e tij, nuk patën trashëguar ndonjë traditë qeverisjeje ose institucione administrative. Në aspektin e financimit të administratës, ishte bërë një zhvillim gradual, duke filluar me rekomandime për të përfunduar në obligime të përkrahura me tërë forcën që mund të ketë një shoqëri. Një nga prioritetet, menjëherë pas shpërnguljes, ishte rehabilitimi i të shpërngulurve dhe vëllazërimi në mes tyre.(2) Në fazën e dytë, vërehet një sistem i organizuar për distribuimin e lëmoshës., Pejgamberi a.s. i mblodhi ato vetë e pastaj i shpërndante tek njerëzit e nevojshëm. Në fazën e tretë, lëmosha bëhet obligim shtetëror, një taksë e vërtetë dhe ibadet (adhurim ndaj Zotit). Ndërsa në fazën e katërt, organizimi i mbledhjes dhe i shpërndarjes bëhet nga ana e zyrtarëve të shtetit, dhe kjo sipas disa dokumenteve kishte ndodhur në vitin 8 hixhrij. 

Natyra e zekatit dhe sadaka 

Edhe pas shpërnguljes nga Meka në Medinë termat e përmendura më herët (zekat, hakk, sadaka) nuk ishin ndërruar apo zëvendësuar me terma të tjerë, por kishte ndryshuar domethënia e tyre. Në Mekë kët terma nënkuptonin lëmoshën, kurse në Medinë këta përdoreshin si një detyrim i caktuar, sikurse namazi dhe agjërimi. Ndërsa termi nafakah a infak përdorej në kuptimin origjinal, sikurse në Mekë ashtu edhe në Medinë, me kuptimin e lëmoshës në mënyrë vullnetare, sipas mundësisë dhe vullnetit të personave. Të gjithë këta terma - zekat, hakk dhe sadaka, për qëllime praktike, mund të merren si terma sinonime, që kanë kuptimin edhe si taksa të shtetit, për moszbatimin e të cilave pasonin sanksionime të ndryshme. Të gjithë këta terma që u përmendën deri më tani, janë burim vetëm nga myslimanët, të ardhurat prej jomyslimanëve shpreheshin me termat haraxh, ganimeh, etj.. Zekati dhe Sadakaja e kohës së Pejgamberit a.s. përfshinin jo vetëm taksat me para të gatshme, po gjithashtu edhe taksa për prodhimet e tokës dhe për shtazët shtëpiake (dele, dhi, lopë dhe deve); aty përfshiheshin edhe taksat për bletari, minerale (posaçërisht ari dhe argjendi) dhe të tjera. Me fjalë përmbledhëse, zekati dhe sadakaja përbënin gjithë të ardhurat e shtetit në kohën e Muhamedit a.s., derisa pagues ishin vetëm myslimanët. 

Tarifat e taksave

Kur’ani nuk e ka caktuar çmimin e tarifës për t’u taksuar artikuj të ndryshëm që u takonin myslimanëve. Kjo heshtje është një indikator i elasticitetit ose fleksibilitetit të rregullave islame në këtë temë. Para 14 shekujsh vendet arabe nuk prodhonin shumë edhe për shkak të kushteve klimatike. Toka e përdorur për kultivimin e agrikulturës që jepte prodhime, i nënshtrohej rregullit të tokës që paguante zekatin për të dhjetën, nëse arrinte të prodhonte një sasi të caktuar. Zekati i këtyre prodhimeve paguhej me mall në kohën e korrjeve. Zekati i monedhave paguhej 2.5 %, me vërejtjen se ky zekat a kjo taksë paguhej për kursimet dhe jo për të ardhurat. Përveç këtyre, kishte edhe të ardhura të tjera për shtetin, taksa mbi importin, e cila u ngarkohej të huajve. Tregtia ndërkombëtare ishte e njohur në Medinë asokohe; tregtarët e huaj dërgonin artikuj të ndryshëm për të cilët paguanin një lloj takse mbi importin. Përveç kësaj, ekzistonte edhe një lloj takse për ata që nuk e kishin bërë shërbimin në ushtri, ata paguanin një takse për t’u siguruar.(3)

Shpenzimi i të ardhurave të shtetit (parasë publike) sipas Kur’anit

Në kaptinën 9, verseti 61, Kur’ani e sqaron në mënyrë shumë të saktë se ku duhet të shpenzohen të ardhurat e shtetit. “Sadakaja (d.m.th. taksat që vijnë nga myslimanët) janë të destinuara vetëm për: të varfrit (fukarenjtë) nga myslimanët, të varfrit nga të huajt që jetojnë aty (mesakin), për punonjësit që i mbledhin taksat, për t’i përfituar zemrat e tyre, për lirimin e robërve dhe të burgosurit e luftës, për t’u ndihmuar njerëzve të mbytur në borxhe, në rrugë të Allahut, dhe atij që ka mbetur në rrugë; ky është një obligim nga Zoti dhe Zoti është i Gjithëdijshëm, i Urtë. Një shpjegim i shkurtër i këtij verseti Kur’anor do të ishte i nevojshëm. Për fukarenjtë a të varfrit nga myslimanët nuk ka nevojë për sqarim; mesakin, ky term ka të bëjë me jomyslimanët që jetojnë në shtetin mysliman. Këtë e vërteton edhe shpjegimi dhe praktika e Omerit r.a.. Punonjësit që merren me mbledhjen e taksave, pagat e të cilëve merren nga ky fond, - kjo nuk nënkupton vetëm ata që punojnë në mbledhjen e taksave, po edhe ata që punojnë si kontabilistë, auditorë dhe bëjnë shpërndarjen e tyre. ‘Për t’i përfituar zemrat e tyre’ , - kjo pjesë mund të ketë një interesim të veçantë, ata ndahen në katër grupe: E para, janë ata zemrat e të cilëve janë për t’u përfituar, për t’i bërë ata që t’u vijnë në ndihmë myslimanëve. E dyta për t’i përfituar zemrat sa për t’i ndaluar nga ndonjë dëm që mund të bëjnë kundër myslimanëve. E treta, për t’i përfituar zemrat e atyre, në mënyrë që të hyjnë në Islam. E katërta, që me përfitimin e zemrave të tyre, të bindin popullin e tyre ose fiset e tyre për të hyrë në Islam. Kështu që lejohej që, kushdo që u takon këtyre grupeve, duhet të jetë përfitues i kësaj kategorie të zekatit, pa marrë parasysh nëse është mysliman apo jomysliman. ‘Për lirimin e robërve dhe të burgosurit e luftës’, - buxheti shtetëror duhej të ndante një shumë për lirimin e robërve të luftës, të ziheshin në fillim si të burgosur të luftës. ‘Për t’u ndihmuar njerëzve të mbytur në borxhe’, - kjo kategori është mjaft e gjerë, përveç ndarjes nga buxheti shtetëror, kësaj kategorie i duheshin dhënë edhe borxhe pa kamatë nën përkujdesjen e qeverisë, gjë që do të kontribuonte për eliminimin e kamatës nga vendi. ‘Në rrugë të Allahut’, - është gjithashtu një term shumëpërfshirës, që nga dhënia për ushtrinë e vendit e deri tek dhënia e granteve mjeteve për ndihmë studentëve, të gjitha përfshihen aty. Dhe grupi i fundit ‘Atij që ka mbetur në rrugë’, - ai mund të ndihmohet duke i paguar udhëtimin, sigurinë e rrugës dhe sigurinë e qëndrimit. Nëse studiohet gjendja e Arabisë në kohën e Muhamedit a.s., mund të kuptohet shumë qartë se kategoritë e përmendura më lart, përmbushnin në mënyrë praktike të gjitha nevojat e organeve shtetërore dhe të banorëve të shtetit të atëhershëm. Në të vërtetë, Pejgamberi a.s. themeloi një sistem që ishte më i zhvilluar se sistemet në vendet fqinje të asaj kohe - Bizantit dhe Iranit. Shteti që themeloi dhe udhëhoqi Pejgamberi a.s., ishte një shtet në rritje dhe zgjerim të vazhdueshëm. Filloi në një qytet të vetëm dhe për 10 vjet, deri në fund të jetës së tij, u zgjerua në shumë shtete, të cilat sot shtrihen në dy kontinente – në Afrikë dhe Azi. Kjo tregon se ligji islam mbi financat ka një elasticitet të madh për zgjerim, për t’iu përgjigjur nevojave të çdo kohe, vendi dhe qytetërimi.(4) tërë sistemi ekonomik duhet te funksionojë bazuar në rregullat Kur’anore, gjithashtu edhe buxheti i shtetit, grumbullimi dhe shpenzimi i parasë publike, - duhet të jenë në atë formë që i tërë populli të jetë përfitues dhe të gjithë të ndihen të sigurt. Nëse arrihet të fitohet besimi i popullit për drejtësi në këtë lëmë, atëherë kjo do të kontribuonte si një stimulim për punë dhe për pagesë të taksave, që është një shtytës i madh për rritje dhe zhvillim ekonomik.
______________________
 1. Muhammad Sharif Chaudry, Fundamentals of Islamic Economic System, (Lahore: Burhan Education and Welfare Trust, 1999), f. 195. 
2. Muhammad Hamidullah, “Budgeting and Taxation in the Time of the Prophet Muhammad ”, The Islamic Revieë 1956. F 20.
3. Ibid, 21.
4. M.A. Sabzëari, “Economic and Fiscal system during the Life of the Holy Prophet Mohammed ”, Journal of Islamic Banking and Finance, Vol: 1, No. 4, 1984. f..9-10.

Dituria Islame 235