Paramendoni si do të ishte, kur të hyni për herë të parë në sallën për fitnes të klubit modern të gjimnastikës dhe nuk e keni të qartë se çfarë po ndodh aty.

E para që do të vëreni janë mjetet e shumta mekanike të renditura aty, të cilat do t'ju ndihmojnë që të dobësoheni, të bëheni më të fortë dhe më vitalë. Por, do të jeni në mëdyshje të vështirë: cilin aparat do ta përdorni më parë dhe si? Si të ushtroheni, sa herë të përsëritni ushtrimin e caktuar? Në katin e dytë gjendet pishina, jashtë shtegu vrapues. E gjithë kjo ju krijon ngarkesë të madhe në tru. Ju nuk keni qetësi, përderisa nuk hyni edhe në sallën tjetër. Aty gjeni reklama të ndryshme për orët tai-çia, dy lloje të jogës dhe tre lloj aerobie. Me kohë, këtë vend do ta njihni më mirë; më mirë do të gjendesh me makinat dhe veglat e ndryshme. Mirëpo, duhet pranuar, që ende mbesin shumë pyetje të pa zgjidhura.
Pa instruktor, i cili do t'ju ndihmojë që të gjindeni në tërë këtë kaos, mund të ndodhë lehtë që kohën tuaj ta harxhoni kot, bile edhe mund të lëndoheni.
Në çdo traditë të gjallë shpirtërore, ekzistojnë aq shumë ushtrime shpirtërore të ndryshme sa edhe në klubin e fitnesit. Ata të cilët kanë arritur një lloj ndriçimi, padyshim do të kenë dëshirë që diturinë e tyre t'ua përcjellin të tjerëve, duke u këshilluar atë praktikë shpirtërore e cila më së tepërmi u ka ndihmuar edhe vetë atyre. Në anën tjetër, nxënësi fillestar do të kërkojë ndihmë nga ata që janë më të pjekur në sferën shpirtërore. Nga ky takim i nevojës së sinqertë dhe zemërgjerësisë lind një sistem i tërë i mësimit shpirtëror dhe kuptimor.
Praktikat që pasojnë besimtarët e sinqertë mund të shërbejnë si hyrje në njohuritë shpirtërore.
Kushtojini vëmendjen e duhur këtyre gjërave, dëgjoni zemrën tuaj.
Nëse zemra u jep shenjë që këto ushtrime janë për ju, atëherë filloni t'i praktikoni. Njëra praktikë rëndom drejton kah tjetra.
Ndoshta në këtë rrugë, një ditë arrin te pragu i mësuesit të vërtetë dhe tradita e gjallë shpirtërore.
Dikush e ka pyetur Rumiun, se a ka diç më të lartë se namazi. Në këtë pyetje mund të jepen dy përgjigje:
E para, shpirti i namazit është më i madh se vet namazi;
E dyta, vetë feja është më e lartë se namazi.
Namazi është i kufizuar në pesë kohë, ndërsa feja është një gjë e përhershme.
Namazi mund të lihet me ndonjë arsye të veçantë, ndërsa feja nuk lihet për asgjë. Andaj namazi pa fe nuk ka vlerë.
Ushtrimi shpirtëror i eksperiumit dhe inspiriumit me fjalën "La ilahe ilAll-llah", mund të praktikohet në çdo kohë.
Merrni frymë në mënyrë të natyrshme. Mendimi dhe ndjenja e njësimit mund t'ju ndihmojë që të jeni të pranishëm dhe me vetëdije të gjendjes dhe situatës në të cilën gjendemi. Ngadalë, kufizimi i qenies tënde do të zhduket në oqeanin e qenies suaj të vërtetë.
Pasi që u kthyen nga lufta, Muhammedi, a. s., u ka thënë shokëve: "Po kthehemi nga lufta e vogël në luftën e madhe". Në mënyrë alegorike kjo mund të thuhet me fjalët: “Ngadhënjyem në luftën e vogël – me luftën ndaj armiqve të jashtëm, tani është koha t'i kthehemi luftës së madhe – luftës kundër armikut të brendshëm”. E këto janë urrejtja, zilia, lakmia, etj. Kjo është mu ajo gjendje e vetëdijes me të cilën fillojmë meditimin.
Kjo fillon me përcjelljen e thjeshtë të frymëmarrjes, derisa frymën e sjellim në ritëm të caktuar.
Vëmendjen duhet drejtuar kah qendra e zemrës, në mesin e kraharorit. Këtë duhet praktikuar disa kohë, derisa kjo nuk bëhet e zakonshme.
Pastaj kalojmë në fazën tjetër të meditimit.
Tani duhet depërtuar në vetë zemrën, duke ndier brendinë e saj. Këtu do të gjejmë përshtypjet sipërfaqësore të ditës ose brengat e ekzistencës dhe vetëmbrojtjen. Me këtë teknikë të frymëmarrjes duhet liruar këto nga zemra. Kur lirohemi nga të gjitha ndikimet e jashtme do të arrijmë te përshtypjet e thella të fshehura në zemër.
Tani, ndoshta do të ballafaqohemi me pakënaqësinë tonë ndaj ndonjë personi të caktuar, si dhe mënjanimin e ndjenjave të frikës dhe urrejtjes. Çfarëdo përshtypje që të paraqiten aty, duhet të ballafaqoheni me ato, duke drejtuar kah këto dritën e vetëdijes suaj dhe duke vazhduar me përqendrimin e frymëmarrjes (në çdo marrje dhe nxjerrje të frymës thuhet ALLAH). Disa prej përshtypjeve tuaja nuk do t'ju nënshtrohen lehtë, por me përpjekje të vazhdueshme dhe me ndihmën e Allahut të Madhërishëm do të liroheni edhe nga mbresat më të rënda.
Ky proces quhet "Lustrimi i zemrës".
Gjëja thelbësore në këtë praktikë shpirtërore është natyra e saj e brendshme. Në vend që të përpiqemi ta përmirësojmë ndonjë person ose një situatë nga jashtë, ngadalë dhe me durim lirohemi nga shtrembërimet brenda nesh.
Kam marr abdes ashtu si më ka mësuar Hasani: "Nëse nuk ke ujë, fërkohu me rërë; nëse nuk ke rërë, fërkohu me gur; ndërsa nëse nuk gjen as gur, atëherë pastrohu me nijet, për t'ju qasur namazit i liruar nga e kaluara e jote.”
Vazhdimisht duhet të përgatiteni, që domethënë duhet të jeni vazhdimisht në gjendje të zgjuar. Nëse jeni zgjuar, ndoshta një ditë do ta shihni botën me sytë e zemrës. Si mund të shpresoni në botën e vërtetë, kur ecni si hënorët? Nuk mund t'ju zgjojnë as librat të cilat ju flasin se jeni në gjumë. Bile edhe mësuesi, nëse ju thotë se jeni në gjendje të harresës.
Do të zgjoheni vetëm nëse dëshironi me të vërtetë të zgjoheni dhe filloni të punoni me veten tuaj, duke e pastruar nefsin, përderisa të arrini natyrën tuaj të vërtetë.
Mësuesi im më mësoi një ushtrim që bëhet duke qenë ulur, i palëvizshëm, me vëmendje të drejtuar kah zemra.
Më tha: "Lejo që Allahu i Madhërishëm të marrë frymë nëpërmjet qenies tënde. Dorëzoju Atij në tërësi dhe kupto se je tërësisht i paaftë para Zotit, i Cili është Shkak i të gjitha gjërave".
Bëhu i vëmendshëm; meleku i vdekjes mund të paraqitet, ndërsa ti, sapo ke filluar praktikën shpirtërore. Andaj, çfarëdo që do të bësh në fushën e zhvillimit shpirtëror, bëje sot.
Ebu Hamid el Gazaliu ka thënë: “Uluni në vetmi në vend të qetë, të liruar nga të gjitha preokupimet. Mos të ngecë asgjë në mendjen tonë, përveç Allahut të Madhërishëm.
Pas kësaj thuaj “Allah, Allah” me vëmendje dhe përqendrim të plotë.”

Një ditë një besimtar më kërkoi të shkruaj diç nga kerametet e mësuesit tim. Pas, kësaj mësuesi më thirri në vizitë. Kur hyra në dhomën e tij, më pyeti se me çfarë merrem.
I tregova për qëllimet e mia.
"O Abdul Kerim, - më tha Ebu Seidi, mësuesi im, - largohu nga tregimet e kota. Në vend të kësaj, mundohu të arrish ndonjë rang (mekam) shpirtëror, në mënyrë që të tjerët të flasin për ty".
Nxënësi e pyeti Ebu Seidin: “A dëshiron të flasësh me Allahun e Madhërishëm?”
"Natyrisht që dëshiroj", - u përgjigj.
“Atëherë, - i tha mësuesi, - kur je vetëm, përsëriti këto fjalë: ‘Pa Ty, o i Dashur, nuk kam qetësi! Asnjëherë nuk mund të të falënderoj sa duhet për mirësinë Tënde. Sikur edhe secila qime në trupin tim të bëhet gjuhë, nuk jam në gjendje të falënderoj Ty, për borxhin që kam ndaj Teje".
Ibn Arabiu ka thënë:
"Bëj çdo gjë që t'i afrohesh Zotit tënd, në ibadetin dhe namazin tënd. Mendo që secili çast, secili namaz është ndoshta i fundit; ndoshta më nuk do të kesh rast. Ky qëndrim dhe mendim do të ndihmojë të bëhesh i kujdesshëm, i sinqertë dhe i devotshëm".
Dije se qenia jote e ka Zotin e vet. Sulltani jeton në pallatin e qenies tënde. Njihe veten, që të mos turpërohesh kur të takohesh me Të. Mos e nënçmo askënd; mos merr për vete atë që u takon të tjerëve; dalloje të mirën nga e keqja, drejtësinë nga padrejtësia. Trupi i njeriut është i ndërtuar nga tullat – ushqimi hallall dhe suvatimi – këshillat e njerëzve të urtë.
Bëhu i vetëdijshëm, merr mësim nga çdo gjë që sheh. Dëgjoje ndërgjegjen tënde dhe fol me mend. Ulu në gjunjë dhe bëhu i përulur në praninë e njerëzve të ditur. Mos fol, derisa nuk të pyesin. Nëse të pyesin, përgjigju shkurt dhe thuaj vetëm atë që di. Dije që e vërteta është gjithmonë me ty dhe kudo.
Fol me kujdes me ata që nuk dinë. Bëhu modest dhe i heshtur para njerëzve të urtë. Nëse pyet mësuesin, pyete me respekt.
Asnjëherë mos bëj pyetje me qëllim që të vërtetosh. Pranoji fjalët e të urtëve, pa marrë parasysh se ndoshta nuk ke pritur një përgjigje të tillë.
Tusteriu tregon:
Kur isha trevjeçar i thosha fjalët e lutjes së natës, duke parë xhaxhanë që e bënte këtë. Një ditë më pyeti:
"A e përkujton Allahun e Madhërishëm, krijuesin tënd?"
"Po, si nuk e përkujtoj?" – u përgjigja me habitje.
"Kur të biesh për të fjetur, ngadalë, në qetësi, pa fjalë, thuaj në zemrën tënde: Allahu është me mua, Allahu më sheh, Allahu më ruan! - më tha ai.
Kështu bëra disa net me radhë. Pastaj ai më udhëzoi që çdo natë këto fjalë t'i përsëris shtatë herë, e më vonë njëmbëdhjetë herë.
Kështu në zemrën time lindi kënaqësia për këtë. Pas një viti, xhaxhai më tha:
"Vazhdo këtë që të thashë deri në vdekje, sepse kjo do të ndihmojë në këtë dhe në botën tjetër.”
E bëja këtë disa vite me radhë duke përjetuar kënaqësi shpirtërore në vete, kur xhaxhai më thirri dhe më tha:
“Sehl! Nëse Allahu i Madhërishëm është gjithmonë me dikë, në çdo moment e sheh dhe e ruan, a duhet ky njeri të jetë i padëgjueshëm? Andaj, edhe ti nuk duhesh të jesh i tillë!”
Një i urtë thoshte:
“Nëse dëshiron qetësi shpirtërore, mundohu ta qetësosh mendjen tënde njëzet, dhjetë ose qoftë edhe pesë minuta. Bëje këtë me vendosmëri, me besim të plotë, me besnikëri dhe këmbëngulësi që ta njohësh Allahun e Madhërishëm dhe urtësinë e Tij. Kur të meditosh thellë për këtë, në zemrën tënde përsëriti fjalët LA ILAHE IL-LALL-LLAH.
Nëse zemra jote këto fjalë i përsërit me besim, sinqeritet dhe vendosmëri, me siguri do të arrish qetësinë e shpirtit tënd.
Ibn Arabiu ka thënë:
“Mësuesit tanë kanë pasur zakon që të regjistrojnë çdo gjë që kanë folur apo kanë vepruar gjatë ditës. Në mbrëmje tërhiqeshin në shtëpi, merrnin shënimet e tyre dhe analizonin fjalët dhe veprimet e tyre.
Nëse për ndonjë fjalë apo vepër duhet të kërkonin falje, këtë e bënin; nëse për këtë duhej të pendoheshin, këtë e bënin.”
Një i urtë thoshte:
“Mendoje vdekjen. Mbylli sytë dhe mendo sikur je i vdekur, sikur t’i heqin rrobat prej trupit, të lajnë, të mbështjellin me qefin, të vendosin në tabut, ta falin xhenazen dhe në fund të fusin në varr.
Këtë duhet t’ia bësh të qartë vetvetes, për të menduar mirë për këtë proces.
Ky është një ushtrim shpirtëror i përkujtimit të vdekjes dhe shërben në shumë ushtrime praktike të lartësimit shpirtëror.
Është dëm i madh mos të mendosh për vdekjen, sepse ajo është një gjë e pashmangshme, nga e cila askush nuk mund të ikë. Andaj ky ushtrim është i domosdoshëm për çdo rob të Allahut.”
Besimtari nuk mund të jetë plotësisht i sinqertë pa pastrimin e plotë të brendshëm, gjegjësisht nefsit (natyrës sonë të ulët), e këtë e arrin me ibadet, ushtrim shpirtëror dhe dhikër. Vetëm në këtë mënyrë arrihet qetësia e brendshme, pastrohet zemra dhe shpirti.
Abdul Kadër Gjejlaniu ka thënë:
“Ekzistojnë nivele të ndryshme të dhikrit dhe secili prej tyre ndryshon. Ekziston dhikri xhehri, i cili bëhet me zë më të lartë dhe dhikri hafi, i cili thuhet me zë të ulët në qendër të zemrës. Në fillim është e preferuar që me zë të ngritur të thuhet emri ALL-LLAH. Dalngadalë dhikri – përkujtimi i Allahut - përhapet brenda qenies tonë duke u lëshuar në zemër, e pastaj ngrihet kah shpirti, e më pastaj kah niveli i fshehtësisë, e më tej në nivelin e fshehtësisë së fshehtë, e në fund në nivelin e fshehtësisë së fshehtësisë.
Sa larg do të na dërgojë dhikri ynë, varet nga ajo sa Allahu i Madhërishëm dëshiron të na tregojë nga begatia e Tij e pafund.”
Es Saraxhi ka thënë:
“Para namazit, duhet të përgatitemi, duke e sjellë veten në gjendjen e meditimit dhe përkujtimit, duke u liruar nga të gjitha mendimet e padëshiruara dhe çdo gjëje, përveç Allahut të Madhërishëm.”
Ata të cilët i qasen namazit në këtë mënyrë, me zemër të orientuar kah Allahu, do të mbesin në këtë gjendje prej një namazi në tjetrin, por edhe më gjatë.

Ja edhe një shembull i ushtrimit shpirtëror:
“Qëndroni ulur, vendosni duart në gjunjë, përqendroni zemrën tuaj, mbyllni sytë dhe me përkushtim të plotë përsëritni fjalët LA ILAHE IL-ALL-LLAH. Thoni fjalët LA ILAHE nga stomaku juaj, ndërsa kah zemra drejtoni fjalët IL – LALL-LLAH. Në këtë mënyrë fuqia e këtyre fjalëve do të përhapet nëpër tërë qenien tuaj. Mos e ngrini zërin; le të jetë ky zë i ulët dhe i fshehur.
Meditoni në kuptimin e këtyre fjalëve në zemrën tuaj. Me fjalën “la ilahe”, hidhni çdo mendim i cili sillet në zemër. Duke e bërë këtë, në vete thua: “Unë nuk dëshiroj asgjë dhe nuk kam qëllim tjetër, përveç dashurisë ndaj Allahut (IL-LALL-LLAH)”.
Duke mënjanuar të gjitha mendimet kaluese si “la ilahe”, ju pastaj vërtetoni praninë e madhështisë së Zotit, i cili është i vetmi qëllim yti, ndërsa kuptimi dhe dashuria ndaj Tij shprehet me “IL-LALL-LLAH”.
Mu për këtë, në errësirën më të madhe të nefsit tënd fshihet drita më e fuqishme.
Në këtë luftë të pafund, në lojën e errësirës dhe dritës, pandërprerë reflektohet esenca e fshehtë shpirtërore dhe qëllimi i ekzistencës.
Dhe kur mendojmë se gati nuk ka zgjidhje dhe errësira e nefsit mbulon çdo gjë, rrezet e dritës ende janë aty në afërsi. Rrezet e dritës shpresëdhënëse gjithnjë jetojnë në fshehtësitë e zemrës tënde.
Në jetën e trazuar në të cilën jetojmë është bukur t’i bëjmë këto ushtrime praktike shpirtërore, ngase në këto momente lufta në mes errësirës dhe dritës paraqitet në mënyrën më drastike.
Në njërën anë forcat e materializmit më të egër, e në anën tjetër rrezet e shumta të mallëngjimit dhe kërkimit shpirtëror, si dhe paraqitja e shumë qendrave shpirtërore të cilat mbijnë si kërpudhat pas shiut, flasin për dominimin e etheve shpirtërore.
Për këtë ne kemi përmbledhur shumë urtësi dhe përvoja praktike të shumë mësuesve të Islamit gjatë historisë, perla të vërteta të cilat mbetën gjatë në kujtesë. Ndonjëherë vetëm një fjalë e urtë mund të jetë e mjaftueshme që të na zgjojë dhe frymëzojë në cakun kah Allahu i Madhërishëm.