Para dy vitesh isha i ftuar në një tribunë fetare në xhaminë e Cyrihut, ku përpos meje kishte edhe bashkëbisedues të tjerë të cilët i çmoj, me ç‘rast temë e diskutimit ishte „Ndikimi i hallallit dhe haramit në jetën e besimtarit”, temë e cila vërtet kërkonte analizë të thuktë e shumëdimensionale.

Mes tjerash, gjatë ligjërimit tim u mundova të fokusohem në principet se çfarë e bën hallallin hallall, e çfarë haramin haram. Çdo herë duke iu referuar një hadithi të mrekullueshëm të Pejgamberit (alejhi selam), në të cilin thuhet: “Hallalli është i qartë gjithashtu edhe harami është i qartë, kurse mes tyre ka gjëra të dyshimta të cilat shumë njerëz nuk i njohin. Andaj ai që ruhet nga gjërat e dyshimta ai e ka ruajtur fenë dhe nderin e tij, kurse ai që bie në gjëra të dyshimta vërtet ai ka rënë në haram. (Kjo i ngjan) si shembullit të bariut i cili i ruan kafshët e tij rreth kufirit të tjetrit të cilat është shumë e mundur ta kalojnë atë kufi. Vërtet çdo mbret i ka kufijtë e tij (që nuk dëshiron kush t’ia kalojë) kështu edhe Allahu i ka kufijtë e Tij të cilët janë haramet (dhe nuk dëshiron të tejkalohen). Në trup është një copë mishi e cila sikur të përmirësohet me të përmirësohet i tërë trupi ndërsa po të prishet ajo bashkë me të prishet edhe trupi, ajo është zemra”, hadith i tranmsetuar nga Numan ibën Beshir (Allahu qoftë i kënaqur me të!).
Mund të imagjinojmë se si do dukej puna po të mos ekzistonte çështja “e lejuar/hallall” apo thjesht çdo gjë të ishte e ndaluar haram, si do të dukej jeta e njeriut?! Pa hezitim po themi se do të ishte e barabartë me vdekjen, ose vdekja do të ishte një alternativë më e mirë.
Apo thjesht njeriu të meditojë mirëfilli, si do të dukej puna po të mos ekzistonte çështja e ashtuquajtur “haram” /rreptësisht e ndaluar, si do lëviznim në rrugë, në punë, si do mbroheshim nga sherri e telashet e diletantëve? Si do mbroheshim nga dhuna, hajnia e marifetllëqet e dashakëqinjve që dëshirojnë të dominojnë, duke shfrytëzuar forcën, pozitën, autoritetin për të ushtruar edhe më tepër dhunë e siklet?
Vërtet hallalli dhe harami përkufizojnë dhe i japin një ngjyrim logjik sjelljes dhe veprimtarisë sonë. E aq më tepër, kur ekzistimi i haramit përskaj hallallit, këtij të fundit i jep shkëlqimin e duhur për të shfaqur mbrapshtinë e haramit, zymtësinë e tij, sesa i kobshëm është harami (si vepër), sa i turpshëm dhe sa i tmerrshëm. Çdo herë në krahasim me haramin na shfaqet hallalli si ylberi në horizont. A po me fjalë tjera, për të kuptuar dallimin mes tyre, ne nuk do mund të dallonim bukurinë apo hijeshinë sikur krahas vajzave simpatike të mos ekzistonin më pak simpatiket (ndonëse kjo është vepër e Zotit të Madh, i cili krijon me Urtësinë e Tij), gjë që kjo i jep vlerë bukurisë, sepse po të ishin të gjitha të bukura e simpatike, bukuria nuk do të kishte vlerë.
Dijetarët e famshëm islam kanë dhënë shpjegimet e duhura përkitazi me hallallin bazuar në këtë hadith apo edhe ajetet nga Kurani fisnik se hallall i qartë është buka, uji, frytet, mjalti, qumështi, veshmbathja etj, ndërsa haram i qartë është: vera, bixhozi, droga, ryshfeti, kamata, mishi i derrit etj, ndërsa gjërat e dyshimta janë çështjet që nuk janë edhe aq të qarta të cilat shumica e njerëzve e kanë vështirë t’i njohin. Por, për këtë janë dijetarët e umetit islam, të cilët japim shpjegime të duhura bazuar në tekstet e Kuranit apo duke bërë analogji apo bazuar në principe tjera të njohura në fushën e jurisprudencës islame.
Ndërtimi i sistemit të vlerave njerëzore bazuar mbi këto principe, jetës së muslimanit i jep domethënie të veçantë e cila i ngjan lëvizjes së njeriut në komunikacion që duhet të respektojë shenjat e komunikacionit të cilat në asnjë rast nuk nënkuptojmë kufizim të lirisë por thjesht sistemim dhe rregullim për të respektuar lirinë dhe të drejtën e secilit. Ose rendi kushtetues i shtetit, i cili rregullon marrëdhëniet, të drejtat dhe obligimet e çdo qytetari, e cila do t’i pamundësojë individit të keqpërdorë lirinë e vet për t’i shkaktuar telashe lirisë së individëve të tjerë të shoqërisë apo të nëpërkëmbë të drejtat e tyre.
Hallalli e mëson njeriun të jetojë si njeri, të respektojë të tjerët, me kë të shoqërohet, kujt t’i besojë, kë ta bëjë mik, me këtë të bashkëpunojë, çfarë të hajë, ku të investojë paranë etj.
Harami e mëson njeriun se cilat janë vijat e kuqe, ku duhet ndaluar, ku duhet ecur, ku duhet pritur, çfarë duhet pranuar e çfarë duhet refuzuar. Kjo në shikim të parë dikujt mund t’i duket cenim i lirisë së të vepruarit, por pas një analize të thellë, bazuar në principet e logjikës së shëndoshë jep të kuptohet se Urtësia Hyjnore i zgjidhi të gjitha paqartësitë. Pa mos pasur nevojë që çdo fenomen e dukuri t’ia nënshtrojmë analizës së thellë, pa mos pasur nevojë që secili njeri, fis, popull e milet të përcaktojë rregulla të veçanta për vetveten, këtë problem e zgjidhi me Urtësinë e Tij duke e ditur se çfarë është më e dobishme për njerëzimit.
Fjalët e Pejgamberit (alejhi selam): “Andaj ai që ruhet nga gjërat e dyshimta ai e ka ruajtur fenë dhe nderin e tij, kurse ai që bie në gjëra të dyshimta vërtet ai ka rënë në haram.” Janë decide dhe të qarta, se personi duhet të ruhet nga gjërat e dyshimta, ngaqë kështu do ta ruajë fenë dhe nderin e tij. Madje Pejgamberi (alejhi selam) ishte jashtëzakonisht i kujdesshëm në këto çështje, mes tjerash transmeton Enesi (Allahu qoftë i kënaqur me të!) se Pejgamberi (alejhi selam) rrugës kishte gjetur një hurmë me ç’rast ka thënë: “Po të mos frikohesha se mund të jetë hurmë (e destinuar për sadaka) do ta kisha ngrënë!”, hadith autentik të cilin e transmetojnë Buhariu dhe Muslimi.
Gjithashtu nga kjo kuptojmë që njeriu duhet të distancohet nga vendet e dyshimta, nga shoqëria e dyshimtë, nga punët dhe veprat e dyshimta për të ruajtur nderin e tij, sepse pasojat do të jenë fatale dhe në të kundërtën nuk duhet fajësuar askë, përpos vetvetes. Rrëfehet nga disa sahabë të Pejgamberit (alejhi selam) të kenë thënë: “Ai i cili e ekspozon vetveten për t’u drejtuar kah ai gishti i fajësimit të mos e fajësojë askë, përpos vetvetes.” Një shembull i cili rrallë herë mund të lexohet në histori të njerëzimit, e gati për të mos thënë hiç, transmetohet se Pejgamberi (alejhi selam) ishte duke ecur në mbrëmje me bashkëshorten e vet zonjën Safije (Allahu qoftë i kënaqur me të!) dhe në ndërkohë kishte takuar dy ensarë të Medines, të cilët kur e panë Pejgamberin me bashkëshorten e vet, filluan të shpejtojnë së ecuri, me ç’rast Pejgamberi u tha : “Mos u ngutni, kjo është Safija, bashkëshortja ime!” Për të evituar dilemat nga kokat e tyre se kush vallë ishte në shoqëri të Pejgamberit (alejhi selam).
Në ndërkohë dobitë nga ky hadith janë të shumta, që ia pasqyrojnë madhështinë e vet Islamit dhe mësojnë njeriun si të ndërtojë sistemin e vlerave universale.
Në vazhdën e kësaj transmetohet se Abdullah ibën Omeri shkoi tek një çun i cili po ruante delet e padronit të vet dhe i tha: “Do të kishte qenë mirë sikur për ne të therje një dele, ndërsa padronit tënd t’i thuash se e ka ngrënë ujku. Por ky çun i edukuar mirë me nervozizëm ia priti duke i thënë: “Pasha Allahun, po t’i thosha padronin tim se delen e ka hëngër ujku apo se ka ngordhur do të më besonte, ngaqë ai ka besim të madh tek unë dhe as që do të merrte vesh të vërtetën, por ... ku mbetet Zoti!?”
Sikur këtë vlerë universale të posedojmë, sigurisht që prindi do të sillet me drejtësi, sunduesi do të gjykonte me drejtësi, bashkëshorti do të sillej në mënyrë të njerëzishme, do të kishte frikë ndaj Allahut dhe nuk do të malltretonte bashkëshorten, do të kujdesej për fëmijët, për prindërit e tij pleq. Po të kihej në konsideratë kjo vlerë, shoku i ngushtë nuk do të tradhtonte shokun e vet, i forti nuk do të poshtëronte të dobëtin, i pasuri nuk do të skllavëronte të varfrin, i dituri nuk do të përbuzte injorantin dhe hajnat e delenxhinjtë nuk do preknin pasurinë e huaj.
Njeriu mund të bëjë ç’të dojë, por ... ku mbetet Zoti?!