“Mjeku i rëndomtë shëron sëmundjen, mjeku i mirë preveron sëmundjen, ndërsa mjeku më i mirë vendos baraspeshën në mes njeriut dhe Universit, si dhe harmoninë shpirtërore”

“Çfarëdo e mire që të vjen është nga All-llahu, e çka të ndodhë nga ndonjë e keqe është nga vetë ti. Ne të dërguam ty Pejgamber për mbarë botën. Mjafton që All-llahu është dëshmues për këtë.” (En Nisa, 79)
Në mjerimin tonë të tanishëm nuk kemi të drejtë të lavdërohemi me famën e dikurshme. Por ne, duhet të kuptojmë se neglizhenca e myslimanëve, e jo ndonjë e metë e mësimit Islam e ka shkaktuar dekadencën tonë të tanishme. Islami kurrë nuk ka qenë pengesë e progresit dhe e shkencës. Ai i çmon aktivitetet intelektuale të njeriut gjer në atë shkallë sa që e vë mbi engjëjt. Asnjë religjion tjetër, kurrë nuk ka shkuar aq larg në konfirmimin e dominimit të mendjes dhe sipas kësaj, mësimit - diturisë, mbi të gjitha manifestimet tjera të jetës njerëzore. Ne duhet medoemos ta kemi vullnetin për arsimim e përparim që të bëhemi të frytshëm në shkencë dhe në ekonomi, siç janë popujt perëndimor. Por, myslimanët nuk guxojnë të dëshirojnë që të shikojnë me syrin perëndimor, të mendojnë me modelet perëndimore të ideve; ata nuk guxojnë të lakmojnë, nëse duan të mbesin mysliman, ta zëvendësojnë civilizimin shpirtëror të Islamit me eksperimentimin materialist të perëndimit.
Dituria vetvetiu nuk është as perëndimore e as lindore; ajo është universale m’u siç janë universale faktet natyrore.
Vërtetë është për keqardhje që indiferenca dhe neglizhenca shumëvjeçare për sa i përket hulumtimeve shkencore na ka bërë plotësisht të varur prej burimeve perëndimore të mësimit. Po ta kishim pasuar për herë atë parim të Islamit, i cili imponon obligimin e të mësuarit dhe të diturisë, çdo myslimani e myslimaneje, sot nuk do të detyroheshim të shkojmë kah perëndimi për arritjen e shkencave bashkëkohëse, ngjashëm njeriut i cili në shkretëtirë duke vdekur nga etja shikon kah fatamorgana në horizont. Meqë perëndimi bëri hap të madh përpara në zbulimet tekniko-teknologjike, neve do të duhet kohë e gjatë që të tejkalohet ajo distancë. Pra, ne jemi të obliguar të pranojmë nga perëndimi vetëm materien dhe metodën shkencore, e asgjë më tepër.
Nuk guxojmë të ngurrojmë në të afruarit studimit të shkencave ekzakte në suazat perëndimore, por nuk duhet lejuar t’i afrohemi filozofisë së tyre në çfarëdo roli në arsimimin e rinisë myslimane. Ajo, çka botës Islame sot urgjentisht i duhet nuk është pikëpamja e re filozofike, por vetëm arsimim bashkëkohor, shkencor e teknik dhe aparati mental.
Natyrisht, mund të thuhet se tani shumë shkenca ekzakte p.sh. fizika nukleare, kanë shkuar jashtë hulumtimeve thjesht empirike dhe kanë hyrë në fushat filozofike dhe se në të shumtën e rasteve është jashtëzakonisht vështirë për të tërhequr ndonjë vi të qartë ndërmjet shkencës empirike e filozofisë spekulative. Kjo është më se e vërtetë. Por nga ana tjetër kjo është pikërisht pika ku kultura Islame do të duhej të dëshmohet.
Andaj, obligim i dijetarëve mysliman do të jetë që t’i përdorin aftësitë e veta personale të menduarit spekulativ, pavarësisht nga teoritë filozofike – perëndimore. Imitimi qoftë ai individual apo shoqërorë, padyshim është rreziku më i madh për ekzistimin apo më mirë të themi për ringjalljen e civilizimit Islam. Zanafilla e kësaj sëmundjeje kulturore daton nga disa shekuj më parë dhe është e lidhur me dëshpërimin e myslimanëve, të cilët e shikuan fuqinë materiale dhe progresive të perëndimit dhe e krahasuan me gjendjen e mjerë të shoqërisë së tyre.
Bota myslimane ishte me stagnime, shumë myslimanë erdhën deri në përfundim se sistemi shoqëror e ekonomik i Islamit nuk është në lidhshmëri me kërkesat e progresit dhe se, sipas kësaj duhet të modifikohet sipas modeleve perëndimore.
Pejgamberi s.a.v.s. ka thënë: “Ai i cili i imiton njerëzit tjerë, bëhet një prej tyre” (Musnedi, Ibn Hanbeli, Ebu Davudi)
Ky hadith i njohur nuk është vetëm urdhër moral, por edhe dëshmi objektive, e faktet në këtë rast, fakti mbi pashmangshmërinë e asaj, se myslimanët i asimilon cilido civilizim jomysliman, të cilin ata e imitojnë në forma të jashtme.
Andaj, nën ndikimin e ideve të reja dhe rrënimeve kontradiktore, aq karakteristike për periudhën në të cilën jetojmë, myslimani më nuk mund t’i lejojë vetës të mbetët formë e zbrazët, gjumi i tij magjik qindravjeçar është ndërprerë; ai duhet të zgjohet ose të vdes. Problemi me të cilën myslimanët sot ballafaqohen është sikurse problemi i udhëtarit i cili ka ardhur në udhëkryq. Ai mund të mbetet atje ku është por ajo për të do të ishte vdekje me drobitje. Mund ta zgjedhë rrugën e cila mbanë shenjën : “Kah civilizimi perëndimor” – por atëherë do të duhej t’i thotë lamtumirë përgjithmonë të kaluarës së vet!
Apo, mundet të zgjedh rrugën tjetër atë mbi të cilën shkruan: “Kah realiteti i Islamit”. Vetëm ajo rrugë mund t’i përgjigjet atyre të cilët besojnë në të kaluarën e vet dhe në mundësinë e transformimit të saj në ardhmëri të gjallë.
Për këtë duhet përdorë edhe atomin e fundit të energjisë shpirtërore, duke përkujtua dhe praktikua porosinë e Kur’anit famëlartë:
“Je jeni populli më i dobishëm, i ardhur për të mirën e njerëzve, të urdhëroni për mirë, të ndaloni nga veprat e këqija dhe të besoni në All-llahun. E sikur ithtarët e librit të besonin drejt, do të ishte shumë më e mirë për ta. Disa prej tyre janë besimtarë, por shumica e tyre janë larg rrugës së Zotit.” (Ali Imran, 110)
Duhet t’i shfrytëzojmë aftësitë tona të dhuruara nga All-llahu xh.sh. për të zbuluar këtë ekzistencë, për t’i zbuluar relacionet, për ta nënshtruar këtë gjithësi, për të ndërtuar qytetërimin Islam dhe për t’i realizuar qëllimin për të cilin na krijoi All-llahu i Madhëruar:
“Për ju nënshtroi diellin dhe hënën që në mënyrë të zakonshme vazhdimisht udhëtojnë. Për ju përshtati edhe natën e ditën.” (Ibrahim, 33)
Ajeti aludon në shfrytëzimin e energjisë solare, ndërsa Hëna si stacion kozmik, prej nga do të zhvillohet pushtimi i kozmosit.
“All-llahu është Ai që i krijoi qiejt dhe tokën, dhe Ai lëshoi prej së larti ujë (shi), e me të nxjerr fruta si ushqim për ju, dhe për të mirën tuaj u vuri në shërbim anijet, të lundrojnë nëpër det me urdhërin e Tij, e në shërbimin tuaj i vuri edhe lumenjtë.” (Ibrahim, 32)
“Dhe ai ju dha gjithatë që e kërkuat (që kërkoi nevoja juaj) dhe, edhe në qoftë se përpiqeni t’i numëroni të mirat e All-llahut nuk do të mundë të arrini t’i përkufizoni (në numër). Vërtet, njeriu është i padrejtë dhe shumë përbuzës.” (Ibrahim, 34)
Në këtë çështje ne shfrytëzojmë parimet e përgjithshme, udhëzimet dhe qëllimet e Islamit. Ne këtu gjithashtu shfrytëzojmë metodën e shqisës eksperimentit dhe intelektit në çdo zbulim të sistemit të relacioneve dhe sistemit të mënyrave të përfitimit, e pastaj zbulojmë urtësinë e All-llahut të Madhërishëm në to e cila është urtësi absolute.
Përkujtojmë versetin kur’anor:
“Elif, Lam, Ra, (ky është) Libër, ajetet e të cilit janë radhitur (në mënyrë të përsosur, njëkohësisht) edhe shkoqitur nga i Dijshmi i të gjitha çështjeve në hollësi.” (Hudë, 1)
Islami e shpie njeriun kah unifikimi i të gjitha aspekteve të jetës së tij. Islami është vepër e përkryer arkitektonike. Të gjitha pjesët e saja janë harmonikisht të konceptuara për të plotësuar e mbështetur njëra-tjetrën, asgjë nuk është tepër dhe asgjë nuk mungon çka si rezultat jep ekuilibrin dhe qetësinë e plotë.
Nëse besojmë se Kur’ani është fjalë e Zotit dhe se Muhammedi a.s. është i Dërguari i All-llahut, ne jo që jemi moralisht por edhe intelektualisht në mënyrë implicite të obliguar ta pasojmë udhëheqjen e tij. Të pasuarit e tij në çdo gjë që ai urdhëron do të thotë ta pasosh Islamin; ta braktisesh Sunnetin e tij don të thotë ta braktisësh realitetin Islam. Vetëm nëse përsëri fitojmë vetëbesimin mund të shpresojmë që sërish do të nisemi përpara. Kurrë nuk do t’ia arrijmë cakut nëse i rrënojmë institucionet tona personale shoqërore dhe e imitojmë ndonjë civilizim të huaj jo vetëm në kuptimin historik e gjeografik, por para së gjithash në kuptimin shpirtërorë ndërsa rruga na është treguar qartë në fjalët e Kur’anit të lartësuar:
“Ju e kishit shembullin më të lartë në të dërguarin e All-llahut, kuptohet, ai që shpreson në shpërblimin e All-llahut në botën jetër, ai që atë shpresë e shoqëron duke e përmendur shumë shpesh All-llahun.”(El Ahzabë, 21)
Sot, pedagogët e përkrahin definicionin nga UNESCO dhe në institucionet tjera kulturore, gjegjësisht definicionin që thotë: “Njohja është çdo gjë e ditur që i nënshtrohet shqisës dhe eksperimentit, ndërsa çdo gjë që ka të bëjë me njësinë e Zotit, botën tjetër dhe me Pejgamberët nuk konsiderohet shkencë”.
Por, nëse kërkohet nga ne, ndonjë alternativë tjetër të këtij definicioni deklarojmë: “NJOHJA ËSHTË ÇDO GJË QË NA TREGON SHPALLJA, SHQISA DHE EKSPERIMENTI”. Duhet të shtojmë se shpallja ka ardhur përmes metodës shkencore dhe prezanton mrekullinë e vërtetë. Kur’ani famëlartë ka kërkuar prej njerëzve që të sjellin diçka që i ngjanë atij, dhjetë sure ose vetëm një por s’patën sukses.
“E në qoftë se jeni në dyshim në atë që Ne ia shpallëm gradualisht robit tonë, atëherë sillni ju një kaptinë të ngjashme si ai (Kur’ani) dhe thirrni (për ndihmë) dëshmitarët tuaj (zotërat) pos All-llahut, nëse jeni të sinqert (në thëniet tuaja se Kur’ani nuk është prej Zotit).” (El Bekare, 23)
Prandaj me tërë fuqinë tonë duhet t’i rikthehemi trashëgimisë Islame dhe ajo që përputhet me udhëzimet e Kur’anit dhe Sunnetit pranohet e nëse jo , refuzohet, ngase ne kemi dritën, siç rikujton verseti Kuranor:
“O ithtarë të librit, juve ju erdhi i dërguari Jonë që ju sqaron shumë nga ajo që fshihnit prej librit, e për shumë nuk jep sqarime. Juve ju erdhi nga All-llahu dritë, dhe libër i qartë”. (El Maide, 15)
Njerëzimi gjatë kohërave ka pasur nevojë për mënyra të ndryshme të plotësimit të nevojave të tij fizike dhe shpirtërore. Arti ka qenë një nga mënyrat e para të qetësimit dhe kënaqësisë shpirtërore të njeriut. Arti, nga njëra anë, përmbush nevojat estetike te njeriut dhe nga ana tjetër, qetëson vuajtjet dhe tallazet e jetës së tij.
All-llahu i Gjithëfuqishëm nga mëshira e tij e pafund i dhuroi natyrës njerëzore një prirje të brendshme për ritëm dhe harmoni. Dëshira për të bukurën dhe harmoninë dhe prirja për unitet në natyrë pritën thelbin e brendshëm njerëzor. Karakteri ritmik dhe harmonik njerëzor bën që njeriu të ndjejë kënaqësi dhe të lumturohet nga efekti i artit dhe të veprave të bukura.
Kur’ani famëlartë është arti më i afërt, më i bukur dhe më i dashur për besimtarët. Kur’ani i Lavdishëm është ndjellës i ndjenjave më të bukura të mirëkuptimit dhe të lidhjeve më të fuqishme shpirtërore.
Kur’ani fisnik gjithmonë ka pasur një rol qetësues të zemrës dhe shpirtit, përtëritës dhe rigjallërues të intelektit njerëzorë:
“Ne të shpallim Kur’anin që është shërim dhe mëshirë për besimtarët, kurse jobesimtarëve nuk u shton tjetër përpos dëshprim.” (El Israë, 82)
Ritmi ekuilibrues, gjatë leximit të Kur’anit fisnik sjellë stabilitet ndjenjash dhe zotërim të arsyes tek besimtari dhe nxitjen e vibracioneve mendore tek lexuesi qëllimmirë, gradualisht mund të krijohen ndryshime në kahjen e duhur, duke drejtuar ndjenjat në drejtimin pozitiv.
Kur’ani Fisnik, gjithmonë ka tentuar të ngacmojë aksiomën, të zgjojë ndjenjën, që prej tyre të përcillet drejtpërdrejtë në syrin e zemrës e pastaj të kalojë në intuitë. Lëndë e tij janë dëshmitë shqisore, rrëfimet konkrete, dëshmitë analitike dhe lëvizjet e ilustruara.
Rruga më e afërt deri te ndërgjegjja është INSTIKTI, kurse rruga më e afërt e intuitës është SENSI, që në këtë hapësirë logjika nuk është asgjë pos një dritare, e cila për çdo rast nuk do të thotë se është dritarja më e gjerë, më e qëndrueshmja e as më e afërta për ta arritur synimin.
Disa intelektual ia rritën vlerën logjikës sot, meqë njerëzit u mahnitën me ndikimin e logjikës si në teknologji, industri dhe zbulimet shkencore.
Edhe disa fetarë të thjeshtë e naivë i fascinojnë këto shpikje dhe u besojnë atyre. Ata përpiqen që ta konsolidojnë fenë duke i aprovuar mendimet e tyre të mbështetura në logjikë apo në eksperimente shkencore!
E logjikshmja në botën e mendimit dhe “konkretja” në eksperimentet e shkencës nuk janë e tërë - njohuria” në botën e individit.
Në të vërtetë intelekti (mendja) nuk është asgjë pos një fuqi e vogël e kufizuar e cila lidhet për përditshmëritë ku ajo përsëri nuk është faktor i ndryshimeve në përditshmëri.
Kur’ani Famëlartë hapëron dhe i kapërcen të gjitha sferat e mendjes dhe të gjitha sferat e shqisave duke përdorur metodën e ilustrimit dhe përfytyrimit:
“Lartmadhëri të merituar i shprehin Atij shtatë qiejt e toka dhe çka ka në to, e nuk ka asnjë send që nuk e madhëron (nuk i bënë tesbihë), duke i shprehur falënderim Atij, por ju nuk kuptoni atë madhërim të tyre (pse nuk është në gjuhën e tuaj). Ai është i butë dhe fal shumë.” (Israë, 44)
Ndërsa ata (engjëjt) që e mbajnë Arshin dhe ata që janë për rreth tij e lartësojnë dhe falënderojnë Zotin e tyre, I besojnë Atij dhe i luten Atij T’i falë ata që besuan (duke thënë):
“Ndërsa ata (engjëjt) që e bartin Arshin dhe ata që janë përreth tij, lartësojnë me falënderim Zotin e tyre, i besojnë Atij dhe i luten Atij t’i falë ata që besuan (duke thënë): “Zoti ynë, Ti me mëshirën dhe me diturinë Tënde ke përfshirë çdo send, andaj falu atyre që u penduan dhe ndoqën rrugën tënde, e edhe ruaj ata nga dënimi i Xhehennemit! Zoti ynë, shtiji në Xhennete të Adnit, të cilët ua ke premtuar, ata edhe kush ishte i mirë, prej etërve të tyre, grave të tyre dhe pasardhësve të tyre. Vërtet, Ti je ngadhnjuesi, i urti! dhe i mbron ata prej të këqiave, pse atë që Ti e mbron atë ditë prej të këqiave, Ti e ke mëshiruar atë, e ai është shpëtimi i madh”. (Gafir, 7-9)
Kështu pra ndikim ilustrimi konkret në shpirt me atë trishtim që e ndien para të panjohurës dhe me atë kënaqësi që e ndien kur shpirti bredh në atë botë misterioze ku nuk arrin as logjika as shqisat, atje ku: Engjëjt që e mbajnë Arshin dhe ata që janë për rreth e tij e lartësojnë me falënderim Zotin e tyre... dhe i luten Atij t’i falë ata dhe atje ku: Lartmadhëri të merituar i shprehin Atij shtat qiejt e toka dhe çka ka në to.
Ndonjëherë gajbi (sekreti) nuk është kështu larg, ai mund të jetë konkretë (i prekshëm) por ai në realitet është i panjohur. Ai gjithashtu ngacmon intuitën, vërteton fuqinë e Krijuesit të gjithësisë dhe e pasuron shpirtin me iman:
“S’ka dyshim se All-llahu nuk mund t’i fshihet asgjë në tokë e as në qiell.Ai është që ju krijon (formon) juve në mitra ashtu si të dojë. S’ka Zot pos Tij, e që është fuqiplotë i urti.” (Ali Imran, 5-6)
Ky është fakt për diturinë e cila përshkon çdo misteri, dhe çdo fakt intuitiv praktik të cilën mendja nuk mund ta kuptojë dhe të ndriçojë.
Për të vërë në spikamë diturinë gjithëpërfshirëse të All-llahut të Madhërishëm, Kur’ani i Lavdishëm, zgjedh fjalët më të bukura shprehëse dhe shprehjet ilustruese:
“Çelësat e fshehtësive janë vetëm te Ai, atë (fshehtësinë) nuk e di kush pos Tij. Ai e di çka ka në tokë dhe në det, Ai e di për çdo gjeth që bie dhe s’ka kokërr në thellësi të tokës, s’ka të njomë dhe s’ka të thatë që nuk është (shënuar) në librin e qartë (Levhi Mahfudh).” (En’am, 59)
Kjo në të vërtetë është pikturë e çuditshme imagjinuese. Në këtë rast imagjinata sillet nëpër të gjitha hapësirat e dynjasë edhe ato të panjohurat që t’i përcjell ato gjethe të vëra dhe ato kokrra të fshehura që bëjnë pjesë në gjërat misterioze ku fshehja e tyre është në dije të All-llahut të Gjithëdijshëm. Pastaj i kthehet shpirtit dhe e përmbush përplot madhëri të All-llahut dhe përulshmëri ndaj Tij.
Në këtë mënyrë Kur’ani Famëlartë shpirtin e orienton kah All-llahu i Madhërishëm i cili e përshkon me diturinë e Tij të gjitha këto mistere dhe hapësira.
Kjo është pra logjika intuitive dhe polemika ilustruese.
Kur’ani Fisnik e ngacmon intuitën dhe e trason në të metodën e ilustrimit. Ai e arriti qëllimin me anë të lëndës dhe metodës së tij, e bashkoi dhe unifikoi qëllimin fetar dhe atë artistik me anë të metodës më të afërt dhe më të lartë.