Transmetohet nga Amir bin Ebi Musa, se babai i tij i ku thënë: "Kur Pejgamberi s.a.v.s., i dërgoi Ebu Musain dhe Muadh bin Xhebelin në Jemen, u pati thënë: ”Lehtësoni, e mas rëndoni! Përgëzoni (argëtoni), e mos largoni! Njëri tjetrin dëgjoni, dhe mos u ndani!”(1)

Duhet të vihet në pah se tradita e Pejgamberit s.a.v.s., është inspiruar për t'i gëzuar njerëzit në këtë botë dhe në botën tjetër, dhe për t'ua realizuar interesat që përputhen me aftësitë e tyre intelektuale e të dhuruar nga Zoti, si dhe për t'i dalluar nga krijesat tjera. Tradita nuk është koncepcion që përmban diçka që njerëzit s'mund ta realizojnë. Në traditën e Pejgamberit s.a.v.s., nuk ka asgjë që njerëzit do t'i çonte në situata dhe rrethana të palakmueshme, ose që do t'i rëndonte me obligime të kësaj bote. Për këtë Pejgamberi s.a.v.s., duke komentuar fjalët e Zotit të Madhëruar, thotë: "E Ne të dërguam ty (Muhammed) vetëm si mëshirë për gjithë krijesat.” (El Enbija, 107).
Ndërsa, Pejgamberi s.a.v.s., për veten ka deklaruar: "Vërtet unë jam ajo mëshirë e dhuruar”
Në një version tjetër thuhet: "Vërtet Allahu nuk më ka dërguar (kryeneç) që të mos rëndoj, e as të mos kërkoj vrazhdësi, por me dërgoi mua si mësues, lehtësues.”(2)
Është vështirë të pritet që të gjithë njerëzit që janë nën ndikimin e situatave, rrethanave dhe ngjarjeve të ndryshme të mund ta realizojnë traditën e Pejgamberit s.a.v.s., në formën e përkryer. Mundësitë e njerëzve janë të llojllojshme, dhe aftësitë e tyre janë të ndryshme, kështu që secili punon sipas aftësisë dhe mundësisë që ka. Kështu që besimtarëve nuk duhet imponuar vështirësi dhe rëndime, si në fe ashtu edhe në jetë. Për këtë Zoti i Lartmadhëruar në Kuran thotë: "Nuk ju imponoj në fe me ndonjë vështirësi.” (El-Haxh, 78).
Zoti xh.sh., dëshiron që njerëzit, nëpërmjet legjislacionit islam, të punojnë me ndjenja dhe dashuri të ndërsjellë, e jo me shpirtligësi dhe urrejtje. Përmes lehtësimit dhe tolerancës do të bëhej mbrojtja e vëllazërimit dhe unitetit në radhët e myslimanëve, si dhe anulimi i çdo gjëje që ndikon negativisht dhe që dobëson. I tërë ky lehtësim vjen nga Zoti, ngase Ai e di dobësinë e njeriut. Për këtë Ai thotë: "Allahu dëshiron t'ju lehtësojë, e njeriu është krijuar i dobët.” (En-Nisa, 28).
Këtë lehtësim dhe tolerance, sidomos ne si pjesëtarë të fesë islame, duhet ta shfrytëzojmë dhe ta praktikojmë në fjalët, qëndrimet dhe veprimet tona.
Nuk lejohet përçarja e myslimanëve vetëm për shkak të të menduarit ndryshe, gjegjësisht nuk i lejohet besimtarit të bëjë një vepër të tillë, posaçërisht në këto rrethana kur një pale e botës është ngritur për ta sfiduar dhe shkatërruar dritën e besimit islam.

Feja është lehtësim, e jo vështirësim

Tregon Ebu Hurejra r.a., se i Dërguari i Allahut s.a.v.s. ka thënë: “Feja është shumë e lehtë (e thjeshtë), dhe kushdo që e stërmundon veten në fenë e tij, feja do ta përmbysë atë. Kështu pra, të mos jeni ekstremistë, por afrojuni mesit, gëzohuni për shpërblimin që do ta keni - jepni myzhde, forcohuni duke kryer rregullisht faljen e namazit në mëngjes e pasdite, dhe diçka gjatë orëve të fundit të natës!”(3)

Fjalët e panjohura në hadith:

Fjala Jusrun e ka kuptimin "e lehtë, e thjeshtë, modeste dhe praktike”. E kundërta e kësaj fjale është el-usru - vështirësia.
Fjalia len jushaddeddine d.m.th. kushdo që e stërmundon veten në fe, apo kushdo që e vështirëson këtë fe, apo e ngarkon veten e tij me adhurim më tepër sesa ka kapacitet, duke e bërë me shumë të mundimshme sesa është në realitet. Kjo fjalë ka prejardhje nga paskajorja mushaddetu - shtrëngim, ekzagjerim në vështirësi. Thuhet mushadetu, shadehu - e ka mbizotëruar, e ka bërë të mundimshme, e ka shtrënguar. Kjo formë e shprehjes ndodhet e përbashkët në mes foljes aktive dhe foljes pasive.(4)
Fjala gala-behu - do ta përmbysë atë, d.m.th. nuk do të mund të vazhdojë në atë mënyrë. Feja do ta kthejë personin në lehtësim, mesataren dhe në atë që është realiteti i fesë.
Fjala feseddidu - përmbaju mesatares, e cila është e vërteta e fesë, e mos u bëj ekstremist. Mos e ndiq vijën më të lartë të ekstremes, e as mos e ndiq frekuencën më të ulët të liberalizmit.
Fjala ve karibu - afrohuni, d.m.th. afrohuni në kryerjen e ibadeteve, e mos u largoni duke e stërmunduar veten. Realiteti i ibadeteve është ibadeti në mes dy palëve, d.m.th. mos ndiq vijën përfundimtare, e as atë më ekstreme.
Fjala ve ebshiru - jepni myzhde, për shpërblimet që na presin për veprat e mira në të dy botët, edhe nëse ato janë pak.
Fjala El-gadve, nënkupton udhëtimin që bëhet para drekës. Thuhet "udhëtimi nga agimi e deri te lindja e diellit”. Qëllimi në hadith është falja e namazit të mëngjesit dhe angazhimi në punë, në këto kohë të përshtatshme.
Fjala Err-rrevha, nënkupton udhëtimi që bëhet pas dreke, deri në mbrëmje, pra udhëtimi në pjesën e dytë të ditës. Qëllimi në hadith është falja e namazeve të pasdrekes. Thuhet falja e namazit të jacisë.(5)
Fjala Ed-dulxhe, nënkupton udhëtimi që bëhet në fund të natës. Qëllimi në hadith është shfrytëzimi i një pjese të natë për namaz dhe lutje të veçanta drejtuar Allahut xh.sh.

Kuptimi i hadithit

Feja islame është e thjeshtë dhe praktike. Askush nuk guxon të thellohet tej mase, në mënyrë që ta braktisë lehtësimin dhe thjeshtësinë e saj. Askush nuk bën të krijojë përshtypjen se kjo fe është ekstreme dhe jo praktike. Ai që ia vë për detyrë vetes vijën ekstreme, atëherë feja është më e fortë se ekstremi i tij. Ai do të mposhtet dhe nuk do të mund ta vazhdojë praktikumin e rregullave, kritereve, konditave e dispozitave të fesë. Prioritet i fesë është që njerëzit të ndihen të kënaqur, komodë, tolerantë dhe praktikë në fe. Ekstremi kurrë nuk ka qenë dhe nuk do të jetë pjesë e fesë islame.
Islami është program i jetës. Ai nuk është vetëm iradet e përkujtim, e as punë e mundim, por është një balancë e drejtë ndërmjet adhurimit dhe punës. Këtë më së miri mund ta ilustrojmë me programin ditor të Profetit s.a.v.s., i cili konsiston me të gjitha sferat e jetës.

Programi i Profetit s.a.v.s., ishte i lehtë dhe model për besimtarët

Ai, pas namazit të sabahut, qëndronte në xhami derisa lindte dielli, që ishte si vendtakim me sahabët, përgjegjësit, administratorët dhe xhematin në tërësi. Subjekt i këtyre bisedimeve ishin çështjet fetare dhe jetësore. Resulullahi s.a.v.s., e tregon rëndësinë e këtyre çasteve me këto fjalë: ”Qëndrimi bashkë me një grup sahabësh dhe përkujtimi i Allahut së bashku me ta, pas namazit të sabahut, derisa lind dielli, është më i vlefshëm për mua sesa lufta në rrugën e Allahut.”(6)
Pas bisedimeve me sahabët, Profeti s.a.v.s., e kalonte kohën me familjen e tij. Ai njihet si njeri që hante dy herë në ditë: një mëngjes të vonë dhe një darkë. Ai praktikoi parime me balancë, të ngrënit pa e tepruar, të fjeturit me masë, dhe të falurit me masë. Pas drekës ai merrte një sy gjumë, dhe nxiste edhe të tjerët të bënin një gjë të tillë, sepse kjo do t’i ndihmonte të forcohej gjatë punëve të ditës dhe adhurimit të natës. Dy aktivitete tjera më të rëndësishme, sipas radhës, ishin çështjet e komunitetit dhe çështjet e familjes.
Kështu, pas drekës-namazit vinte koha e çështjeve që kishin të bëjnë me komunitetin apo bashkësinë, e këtu përfshihej edhe përhapja e mesazhit të Allahut dhe çështjet që kishin ndodhur në shoqëri. Ai takohej me njerëzit duke u përpjekur t'u jepte zgjidhje nevojave të tyre. Duhet ta dimë se kohët e rregullta të namazeve formojnë kornizën e gjithë listës së aktiviteteve të rregullta. Çështjet ditore i kishte të orkestruara me kujdes. Aisheja r.a. tregon se Profeti s.a.v.s., flinte në pjesën e parë të natës, dhe ngrihej për t'u falur në pjesën e fundit të saj.”(7)
Ai, Profeti s.a.v.s., e ndante natën në tri pjesë: njëra pjesë i dedikohej adhurimit, njëra familjes, dhe e fundit çështjeve personale. Ai përfitonte nga çdo moment i përshtatshëm për të përkujtuar Allahun xh.sh., dhe për t'u lutur. Në raste të veçanta, Profeti s.a.v.s., është parë duke qëndruar zgjuar deri në orët e vona të natës, duke këshilluar njerëzit, Ai nuk e çonte dëm as çastin më të shkurtër, dhe i qortonte ata që vepronin ndryshe. Ai caktoi ditë dhe orë të veçanta për aktivitete të caktuara. Mund të themi se aktiviteti ditor i Profetit s.a.v.s. ishte me sa vijon: shtatë orë gjumë dhe adhurim, shtatë orë për çështje të komunitetit dhe bashkësisë, katër orë me familje, katër orë pushim dhe relaksime, dy orë takime e bashkëbisedime. Çdo aktivitet i jetës së tij udhëhiqej nga qëllimi kryesor, e që ishte të jetuarit dhe ndarja e besimit në Allahun me të tjerët, për të pasur një jetë të lumtur, si në këtë botë ashtu edhe në botën e pastajme.

Pikëreferimi në ibadete duhet të jetë lehtësimi

Pra, feja islame është e thjeshtë në besimin e saj, moralin dhe veprimet e veta. Ajo është e lehtë, dhe çdo person i moshërritur ka kapacitet dhe mundësi që t'i kryejë çështjet e saj. Ato nuk janë të pakapshme, e as të papërballuara. Ato konsistojnë me natyrshmërinë njerëzore. Instruksionet e fesë mbeten ilaçi më i mirë i shpirtit dhe trupit. Falja e pesë kohëve të namazit ndodh në kohë të përshtatshme, Aty ka pushim shpirtëror dhe trupor. Aty besimi forcohet e shpërblimi shtohet në një afat të afërt apo të largët kohor. Zekati nuk është obligim për të varfrit, por për të pasurit që pasuria vazhdon t'u shtohet. Ai është pastrim i pasurisë dhe mbrojtje e shpirtit dhe trupit nga çdo e ligë.
Njeriu e jep zekatin si falënderim ndaj Allahut, që i ka dhënë shëndet e të mira. Agjërimi është për njerëzit e shëndoshë. Aty bëjnë përjashtim fëmijët, të moshuarit, udhëtari e i sëmuri. Përmes agjërimit braktisen të këqijat, dhe punohen vepra të mira. Ai është lehtësim në të gjitha aspektet. Gjithashtu, haxhi është obligim për atë që ka mundësi fizike dhe materiale. Ai është lehtësim ngase njeriun e lehtëson dhe e pastron nga mëkatet e kultivuara me dekada të tëra. Bazuar në atë që feja është lehtësim në të gjitha sferat, Allahu xh.sh., thotë: “Allahu ju dëshiron lehtësim (në obligime) e jo vështirësi.” (El-Bekare, 185).
Shprehja në hadithin bazë, fesddidu - të mos jeni ekstremë, tregon mjaft qartë se Islami është rrugë e vërtetë, e mesme, praktike dhe reale. Këtu mund të nënvizojmë rëndësinë e vetë përmbajtjes dhe shmangies nga ekstravaganca - el-ifratu dhe mospërfillja - tefritu, apo të shmangia nga ekstremizmi dhe radikalizmi. Disa njerëz bëhen ekstremistë duke ndjekur mendimet vetëm të një dijetari, dhe i mbyllin sytë para shumë dijetarëve të tjerë. Apo ndjekin një drejtim duke i mbyllur të gjitha dyert e angazhimit - el-ixhtihadu. Në këtë kontekst Profeti s.a.v.s. thotë: “O ju njerëz, ruajuni nga ekstravaganca (teprimi) në fe! Vërtet ata para jush teprimi në te i ka shkatërruar.”(8)
Pra, ekstremizmi në çështjet fetare është devijim dhe shkatërrim. Aty nuk ka fitues, por ka vetëm humbës, e ata janë besimtarët dhe ata që i prijnë këtyre gjërave. Si rrjedhim, nuk është e domosdoshme të pohohet se të gjitha cilësitë, sjelljet, veprimet e një myslimani janë islame. Sipas hadithit, ekstremja është një formalitet i jashtëm, që ditët e saj janë të numëruara. Mesazhi i Profetit s.a.v.s., në këtë hadith është të lehtësohet e të mos vështirësohet, të jemi të dashur dhe tolerantë, sepse do të jemi me efikas në shoqërinë ku jetojmë dhe veprojmë.
Shprehja tjetër, ve karibu - dhe afrohuni, pra afrojuni mesit në kryerjen e ibadeteve, tregon se në ibadete pikëreferimi mbetet lehtësimi. Për këtë me së miri aludon ky hadith: "Kur ndokush prej jush u prin njerëzve në namaz, le t'ua lehtësojë, se vërtet midis tyre ka të dobët, të sëmurë dhe pleq...”(9)
Ky hadith jep të kuptojmë se ai që promovon ekstravagancën (ekstremin) për veten e tij, këtë nuk duhet imponuar edhe të tjerëve, duke krijuar përshtypjen se ibadeti me shumë është i mundimshëm sesa kënaqësi dhe freskim, Allahu xh.sh., këtë ymet e ka lehtësuar në shumë çështje, që paraprakisht kishin qenë të vështira. Përmes disa citateve kuranore e ka konfirmuar se nga ky ymet e ka larguar vështirësinë, dhe ajo që mbetet për t'u kryer është e lehtë dhe e kapshme. Më herët,në ymetet e përparshme, namazi nuk lejohej të falej përveçse në një vend të caktuar. Nuk lejohej pastërtia me dhe (tejemum). Tesha duhej të shqyhej nëse e kaplonte ndyrësira. Pendimi nuk i pranohej përveçse nëse e mbytnin njëri-tjetrin.(10) Në këtë kontekst Allahu xh.sh., thotë: ”...(Allahu) Nuk ka vënë mbi ju ndonjë mundim në fe.” (El-Haxh, 78).

Hadithi promovon disa rregulla të Fikut

Vështirësia e tërheq lehtësimin
Ky rregull i Fikhut e ka bazën në hadithin e lartpërmendur, si dhe në disa hadithe që ndërlidhen me hadithin bazë. Profeti s.a.v.s., thotë: ”Jam dërguar në fenë (hanifija - fenë e adhurimit vetëm të Allahut Një e të Vetëm) tolerante.”(11)
U Gjithashtu Profeti s.a.v.s., thotë: ”S'ka fare dyshimi se jam dërguar te ju për t'ju lehtësuar, e nuk jam dërguar për t'ju vështirësuar.”(12)
"Tregon Aisheja r.a., se kur i është mundësuar Resulullahit s.a.v.s., të zgjedhë në mes dy çështjeve, e ka zgjedhur më të lehtën nga ato, nëse nuk ka qenë mëkat.”(13)
Ky rregull, që për burim ka hadithet e Profetit s.a.v.s., konfirmon se aty ku paraqitet vështirësia për kryerjen e detyrimit, ekziston edhe lehtësimi për atë detyrim. P.sh. nuk je i lirë, nuk e ke detyrim namazin e xhumasë. Nuk ke mundësi të arrish tek uji, mund ta përdorësh tejemumin. Nuk ke mundësi të shkosh në haxh për shkak, atëherë s'je i detyruar ta kryesh haxhin.
Nga këto hadithe burojnë edhe shumë lejime dhe lehtësime të legjislacionit (sheriatit) islam.
Dijetari lz-Zdin Abdus-Selam thotë(14): "Lehtësimet në legjislacionin islam janë gjashtë llojesh:
1. Lehtësimi përmes shfuqizimit, p.sh.: shfuqizimi i vendimit me arsye të plotë për faljen e xhumasë, për kryerjen e haxhit, umres, xhihadi etj. Nuk mund të shkosh në luftë nëse nuk ka kush të përkujdeset për prindërit. Kjo shfuqizon vendimin farz për luftë, me arsyen se edhe kujdesi për prindërit është farz.
2. Lehtësimi përmes mangësimit, p.sh.: shkurtimi i namazit në udhëtim. Namazi i udhëtarit lehtësohet përmes shkurtimit nga katër regate në dy rekate,
3. Lehtësimi përmes zëvendësimit, p.sh.: siç ndodh kur tejemumi e zëvendëson abdesin apo gusulin. Ndonjëherë ndodh që për shkak të pamundësisë zëvendësohet qëndrimi në këmbë në namaz - el-kijamu me ulje - el-ku’udu.
4. Lehtësimi përmes zgjedhjes së kohës së parë, siç ndodh kur bëhet bashkimi i dy namazeve dhe falja në fillim të kohës, apo dhënia e zekatit para se të bëhet një vit i plotë, shpagimi me kefaret për zotim të kryhet para kohe, apo dhënia e sadakatul fitrit në Ramazan, para kohës.
5. Lehtësimi përmes zgjedhjes së kohës së fundit, siç ndodh në bashkimin e dy namazeve dhe faljen në fund të kohës; vonimi i agjërimit të Ramazanit për të sëmurin dhe udhëtarin; apo vonimi i namazit me arsye të plotë, p.sh.: shpëtimi i personit nga uji i rrëmbyeshëm apo nga zjarri etj.
6. Lehtësimi përmes lejimit, siç ndodh në raste të jashtëzakonshme, kur alkooli mbetet opsion i vetëm për të shpëtuar jetën, kur pra edhe lejohet pirja e tij. Apo pirja a ngrënia e ndonjë ndyrësire për shërim nga sëmundja, kur nuk gjendet ilaç i pastër. Përpos këtyre gjashtë llojeve të lehtësimit, dijetari El-Alaij e ka plotësuar edhe një lloj tjetër, e ai është: Lehtësimi përmes ndryshimit, siç ndodh kur gjatë faljes së namazit për lutje të shiut, apo namazit të frikës, rregulli të ndryshojë nga pesë kohët, apo edhe falja e namazit të xhenazes në rregulla ndryshon nga namazi i pesë kohëve etj,


________________
(1) "Sahihul Buhari", nr. 6124, Kitabul edeb.
(2) "Sahihu Muslim", nr. 1478, Kitabu t-talak.
(3) "Sahihul Buhari”, v. 1, f. 23, nr. 39; "Sunen En-Nesaij”, v. 8, f. 121, nr. 5034.
(4) El-Ajni, "Umdetul Kariji", v. 1, f. 237.
(5) El-Ajnij, "Umdetul karij”, v. 1, f. 238.
(6) Ibn El-Ethir, "Usdul gabe", v. 2, f. 466.
(7) "Sunen Ibn Maxhe", El-lkame, nr. 182.
(8) "Sunen En-Nesaij”, v. 5, f. 268, nr. 3057.
(9) "Sahihu Muslim”, v. 1, f. 341, nr. 467; ”Sahi.hul Buhari", v. I, fq. 248, nr. 671.
(10) El-Ajni, ”Umdetul Karij”, v. 1, f. 235. El-Hanifë tek arabët konsiderohet feja e pastër e trashëguar nga Ibrahimi a.s., Es-Semha - tolerante, nënkupton fenë që nuk ka vështirësi-mundime në të, diçka e lehtë për njerëzit, tolerante. Nuk është sikur feja e krishtere, që e vështirësuan klerikët - popët e tyre.
(11) "Musned Ahmed”, v. 5, f. 266, nr. 22345.
(12) ”Sahihul Buhari”,v. 1, f. 89, nr. 217.
(13) Pa aty, v. 3, f. 1306, nr. 3367.
(14) Iz-Zudin Abdus-Selam, "Kavaidul Ahkami fi mesalihil enami”, V. 3, f. 8.



Prof. Ass. Dr. Musa Villa