Personalitete
Emrin e Hafiz Jusuf Këlmendit, për herë të parë e kam dëgjuar aty nga vitet '90 nga gjyshi im, që e përmendte shpesh për diturinë dhe emrin e mirë që kishte patur ndër dijetarë të Shkodrës.
Në plejadën e hoxhallarëve të dalluar të Dukagjinit e më gjerë, të cilët u shkolluan në medresetë që vepruan në mes të dy luftërave botërore, në Pejë, dhe që lanë gjurmë në kujtesën e popullit për dituri islame, për mençuri, trimëri dhe devotshmëri, veçohen: Mulla Jahja Daci, Mulla Zekë Byrdyna, Mulla Ramush Shatri, Mulla Iljaz Broja, Mulla Sadik Hoxha, Mulla Isa Haxhijaj e të tjerë. Këta ishin krenaria e myslimanizmit dhe patriotizmit. Ishin të tillë meqë ishin predikues të shkëlqyeshëm të Ilsamit dhe të arsimimit kombëtar.
Pa dyshim se i tillë ishte edhe Myderriz Isa H. Rexhë Haxhijaj, nga fshati Dubovë e Madhe, komuna e Pejës.
(3.11.1947 – 13.11.2016)
Ndër intelektualët e shquar fetarë e atdhetarë renditet pa dyshim edhe Xhemal Naipi, i cili për disa dekada, që nga shpallja e Pavarësisë e deri në fund të Luftës së Dytë Botërore ishte ndër protagonistët e këtyre ngjarjeve në shkallë kombëtare.
Mulla Sinan Maxhera ishte një atdhetar i rëndësishëm shqiptar, ai i takonte radhës së ulemave dhe brezit të patriotëve shqiptarë dhe ndër intelektualet e ulematë e shkolluara në medresenë Isa Beu në Shkup, kreu Fakultetin e Drejtësisë në Stamboll dhe rreshtohet në kryengritjet për pavarësinë shqiptare 1910-12.
Tahir efendiu, në letrat shqipe njihet me tre mbiemra: si Tahir Efendi Boshnjaku, Tahir Efendi Gjakova dhe Tahir efendiu i Madh. E mbiemëruan Boshnjaku, sepse lindi në Jeni Pazar (Tregu i Ri - Novi Pazar) ku popullsia shqiptare prej kohësh jetonte në fqinjësi me atë boshnjake; E mbiemëruan Gjakova, sepse aty e filloi karrierën profesionale dhe aty e kaloi jetën; E mbiemëruan dhe e cilësuan si Tahir Efendiu i Madh, në shenjë mirënjohje për veprën e madhe që la.
Hafiz Idriz Hoxha lindi në vitin 1874, në mahallën e "Mulla Jusufit" në Gjakovë. Rrjedhë prej një familje të njohur hoxhallarësh, një familje e madhe e cila ka tre mbiemra, Mullahasani, Mullashabani dhe Mullamuslija, prej të cilës vjen Hafiz Idrizi.
Deçani me rrethinë në të gjitha proceset e mëdha kombëtare kombit tonë i ka dhenë shumë personalitet të mëdha, të cilët kanë lenë gjurmë në shumë aspekte të jetës. Ndër personalitete më të shquara të kësaj ane janë edhe prijësi fetarë Tahir ef. Lluka, mulla Musa dhe mulla Hysni Hoxhaj etj.
Në këtë punim do të mundohemi që shkurtimisht të pasqyrojmë disa të dhëna me interes për tre personalitete e sipërtheksuar.
Hafëz Jakub ef. Muqeziu u lind në Prizren në vitin 1919, mejtepin e kreu pranë xhamisë së Emin Pashës, pas së cilës vazhdoi edhe mësimin e hifzit të Kuranit te muhafizi i njohur i asaj kohe hafëz Beqir ef. Kajserliu, i cili njëkohësisht ishte edhe imam i xhamisë së Emin Pashës.
“Sikur kjo kopje të ishte publikuar në Shqipëri, Imam Raifi do të njihej sikur njëri nga imamët e parë shqiptar që kanë përkthyer Kuranin në gjuhen shqipe”.
(Në përkujtim të alimëve tanë)
Mulla Abdurrahman Devaja rrjedh nga një familje e madhe tregtarësh dhe e pasur në regjionin e Anamoravës.
S'ka dyshim se vdekja e dijetarëve është humbje për mbarë umetin islam, por vdekja e Shuajb el-Arnautit është humbje e dyfishtë për ne shqiptarët, ngase ai ishte njëri prej kolosëve dhe dijetarëve me renome ndërkombëtare, por që me origjinë ishte shqiptar.
Krye-Myftiu i qarkut të Kukësit Adem Salihi gjatë kohës së Luftës II Botërore i paralajmëroi njerëzit për rrezikun sllavo-komunist, që i kanosej të gjithë shqiptarëve në Shqipëri e Kosovë.
Myderriz Ramadan ef. Shatri - alias Mulla Ramush Efendiu (1909-1999) -
(1880-1964)
Hoxha që me guximin e tij e mbrojti fenë deri në pikën e fundit të jetës.
-Skicë për një monografi -
(Hoxha që e sakrifikoi punën e tij për ta mbrojtur xhematin)
