Kurani e ka lavdëruar fuqinë e thirrjes si mjet edukues dhe që është qenësor në kuadër të metodologjisë së caves duke thënë: "E kush e ka fjalën më të mirë prej atij që thërret në rrugën e Allahut vepron punë të mira dhe thotë: “Unë jam prej myslimanëve.” (Fusilet 33)

Akviteti i një thirrësi mund të mblidhet në pesë shtigje esore: komunikimi e jo gjykimi, korrigjimi e jo zhvlerësimi, mësimdhënia e jo përmbarimi, thirrja e jo marrja në llogari, si dhe këshilla dhe jo demaskimi. Në fakt, këto janë edhe temat kryesore në të cilat duhet të koncentrohet thirrësi, e të mos harxhoj ë energji e forcë në çështjet e tjera, të cilat vetëm se e plogështojnë dhe e zhvendosin nga objektivi i thirrjes në islam.
Kurani e ka lavdëruar fuqinë e thirrjes si mjet edukues dhe që është qenësor në kuadër të metodologjisë së daves, duke thënë: "E kush e ka fjalën më të mirë prej atij që thërret në rrugën e Allahut, vepron punë të mira dhe thotë: "Unë jam prej myslimanëve". (Fusilet, 33).
Për të qenë fjalët tona të pranuara në mënyrën më të mirë dhe që të kenë ndikim te bashkëbiseduesi, ato duhet të jenë të lidhura direkt me veprat tona. Allahu na e tërheq vërejtjen për mospërputhjen e veprave tona me fjalët tona, duke thënë: "O ju që besuat, përse e thoni atë që nuk e veproni? Tek Allahu është e urryer ta thoni atë që nuk e punoni.” (Saf, 2-3)
Po ashtu, mjaft me rëndësi mbetet fakti se te Zoti ngjiten fjalët e bukura, e për këtë Allahu na sinjalizoi në një ajet kuranor: "Kush e dëshiron krenarinë, (le ta dijë) se e tërë krenaria i takon Allahut (pra le të kërkojë prej Tij), tek Ai ngritët fjala e mirë (besimi) dhe veprimi i mirë, e Ai i pranon. E ata që përgatitin dredhia të këqija, për ata është një dënim i rëndë dhe dredhia e tyre është e zhdukur." (Fatir, 10)
Ndikimi i thirrjes islame varet nga shkrirja e fjalës së thënë. Nëse pas thirrjes qëndrojnë me stoicizëm jetët e pastra, atëherë askush nuk e pengon dot atë thirrje. Përderisa njeriu nuk bëhet përkthyesi i gjallë i fjalëve që dalin nga goja e tij dhe përderisa nuk bëhet shëmbëlltyre praktike e asaj që thotë, assesi që nuk llogaritet si një përfaqësues i vërtetë i asaj që thotë. Nuk gjeni dot askënd që do t'i besojë këtij, vetëm nëse ai çlirohet nga kjo gjendje dhe të bëhet bota e jashtme dhe e brendshme në një. Ka mundësi të, sigurohet mbështetja e popullit edhe nëse fjalët nuk janë të shndritshme dhe joshëse. Në këtë rast, fjalët nuk do të marrinë fuqinë prej oratorisë, por nga të vërtetat.
Njerëzit në të shumtën e rasteve kërkojnë shembull dhe nuk marrin këshillë. Duke lënë në njërën anë filozofinë, letërsinë, retorikën, shkrimin dhe anën artistike të çështjes, rëndësi të veçantë ka aspekti i thirrjes që prek jetën e thirrësit. Kumtimi është akt i atyre që kalojnë përmes proceseve të mbrojtjes nga mëkati dhe edukata.(1)
Një tjetër element qenësor përgjatë misionit të daves mbetet fakti që, thirrësi duhet ta njoh gjendjen e njerëzve, psikologjinë e tyre, e të mos nxitoj në marrjen e vendimeve dhe gjykimeve për ta. Kështu ai do ta realizonte një nga objektivat e vendosjes së prioriteteve, dhe nga ana tjetër do ta artikulonte më mirë ligjërimin e tij. Pikërisht pa e njohur strukturën shpirtërore të njerëzve që ke përballë, nuk arrin të njohësh as dobësitë e as të metat e tij, nuk do i dish vlerat që i ka në plan të parë dhe që nga to ndjen kënaqësi. Pra, pa e ditur natyrën dhe karakterin e njerëzve, nuk mund të flasim për një sukses në thirrjen fetare. Njohja e faktorëve psikologjik në prapavijën e dukurive është shndërruar në mjet kolonizues në botën e sotme. Atë që disa shtete nuk kanë arritur ta fitojnë me luftë, e kanë fituar me shfrytëzimin e faktorëve psikologjik.
Në botën e sotme, shumica e shoqërive bashkëkohore i kushtojnë rëndësi të veçantë kësaj teme. Ato i analizojnë strukturën psikologjike të shoqërive, historinë e tyre, çka pranojnë me lehtë dhe çka refuzojnë pa diskutim dhe këtë e kanalizojnë në procesin e ndryshimeve shoqërore. Si përfundim, me një përpjekje të vogël arrijmë kryerjen e punëve tejet të vështira.(2)
Çdo tentativë që shpie thirrësin drejt nxjerrjes së gjykimeve ndaj njerëzve, ai bie në mëkat nëse vepron një gjë të tillë, sidomos nëse gjykimi është i gabuar. Për këtë, Allahu xh.sh. ka thënë: "Detyra jote është të kumtosh shpalljen, se Ne na takon llogaria." (Rad, 40).
Vepra e mirë është shoqëruese e diturisë së dobishme dhe ajo sinjalizon për një iman të sinqertë. Ajo po ashtu është tregues për dituri të shëndoshë dhe reflektim të sinqeritetit të dijetarit dhe mësuesit. Vepra mund të jetë sqarim i së vërtetës dhe durimtare e jehonës së saj, ashtu siç ceket në argumentet kuranore, duke ua tërhequr vërejtjen të gjithë atyre të cilët ndjekin interesat e ngushta të kësaj bote dhe që nuk ndjekin këtë parim: "Dhe kur Allahu mori zotimin nga ata që u pati dhënë Librin, që gjithqysh t'ua publikoni atë njerëzve, e të mos e fshihni, por ata e lanë pas dore atë për pak sende të kësaj jete, pra bënë punë të keqe." (Ali Imran, 187)
Kurse në ajetin vijues, Allahu i ngrit ata të cilët veprojnë. "Po edhe nga ithtarët e librit ka që besojnë Allahun, e besojnë atë u është shpallur juve, e besojnë atë që është shpallur atyre, janë të bindur ndaj Allahut në shpallje, nuk i shesin për pak sende të kësaj jete. Të tillët kanë shpërblimin e vet te Zoti i tyre, e Allahu është që llogarinë e bën shpejt." (Ali Imran, 199).
Në këtë vazhdë, vepra e mirë mund të demonstrohet edhe me model në punët e mira dhe në rrugën e udhëzimit, ashtu siç e shënon edhe argumenti tjetër kuranor. ''A po i urdhëroni njerëzit për punë të mira, e veten tuaj po e harroni? Ndërsa ju e lexoni librin (Tevratin). A nuk po mendoni?" (El Bekare, 44); "Tek Allahu është shumë e urryer ta thoni atë që nuk e punoni." (Saf 3); "O populli im, më thoni pra, nëse unë kam argumente të sigurta nga Zoti im dhe nga ana e Tij, Ai më furnizoi mua me të mira (si mund të mos ju udhëzoj në rrugën e drejtë?) Unë nuk dua t'ju kundërshtoj (duke punuar) për atë nga e cila po ju ndaloj, unë nuk dua tjetër, vetëm të përmirësoj aq sa mundem, por këtë mund ta arrij vetëm me ndihmën e Allahut, vetëm Atij iu kam mbështetur dhe vetëm tek Ai jam drejtuar." (Hud, 88)
Thirrësi në islam e merr fuqinë nga thellësia e veprimit dhe moralit që ka. Ata të cilët nuk e kanë të përforcuar fjalën e tyre me vepra të mira dhe me moral të bukur, e kanë edhe fuqinë e ndikimit më të dobët. Nga ky aspekt, integrimi kumtim veprim, përshtatja teori-praktikë, identifikimi fjalë-vepër, sinkronizimi i ideales me realen në thirrje, kanë një rëndësi jetike. D.m.th. pajtueshmëria e fjalës me esencën është e pashmangshme.(3)
Shkencat islame mësojnë se si të veprohet me njohuri, ngase ajo nuk është shkencë teorike e dërdëllisje, porse është shkencë e cila vepron në mesin e ymetit. Ajo jeton në mesin e ymetit dhe nuk ndahet aspak prej tij, qoftë në rrafshin social apo kulturor. Nisur nga kjo bazë, ymeti islam zbukuron diturinë me praktikë dhe veprim, si dhe historia e saj lulëzon me dituri, mendim, kërkim dhe argumentim. Kërkimi i diturisë në islam është ibadet, e në kuadër të ombrellës së adhurimit janë edhe meditimi dhe veprimi i mirë.
Të vërtetën e ka thënë Allahu xh.sh.: "Zoti ynë, Ti je Ai që në një ditë do t'i tubosh njerëzit, ditë për të cilën nuk ka dyshim. Allahu nuk shkel premtimin e vet." (Ali Imran, 8); "Thuaj: "Unë ju këshilloj vetëm me një gjë. Për hir të Allahut të angazhoheni sinqerisht dy nga dy ose një nga një, e pastaj të mendoni thellë (që të kuptoni)." (Sebe, 46); "(ne u patëm thënë): "O ju të dërguar, hani atë që është e lejuar dhe mirë, bëni vepra të mira se Unë e di atë që ju veproni." (El Muminun, 51); "Dhe thuaj: "Veproni, Allahu do ta shohë veprën tuaj, edhe i dërguari i Tij e besimtarët, e vonë do të ktheheni te njohësi i së fshehtës dhe të dukshmes, e do t'ju njoftojë për atë që vepruat." (AliImran, 105); "Është e vërtete se ky Kuran udhëzon për atë rrugë që është më se e vërteta, e besimtarët që bëjnë vepra të mira i përgëzon, se ata padyshim do të kenë shpërblim të madh." (El Isra, 9).
Gjatë shpjegimit të bazave të fesë, thirrësi islam, duhet të ketë parasysh disa gjëra. Së pari, thjeshtësia në shpjegimin e gjërave dhe lehtësia në të folur. Këto ua lehtësojnë njerëzve të kuptuarit, largohet injoranca, bëhen më të qarta argumentet dhe marrin përgjigje pozitive. Kjo ngase çështjet që kanë të bëjnë me bazat e fesë janë trajtuar dhe shkruar shumë kohë më parë dhe janë të vështira për t'u kuptuar nga bashkëkohës it tanë. Së dyti, gjatë argumentimit duhet të përqendrohemi me fakte nga Kurani dhe Suneti, duke i shoqëruar këto edhe me thënie të dijetarëve të mëdhenj. Duhet pasur kujdes që, argumentet të mos përmenden të zhveshura nga komentet e dijetarëve, në mënyrë që njerëzit të mos dyshojnë në të kuptuarit e këtyre argumenteve, por edhe e kundërta, fjalët e dijetarëve të mos përmenden të zhveshura nga argumentet, në mënyrë që të binden në dijen e thirrësit. Fjalët e Allahut dhe të Pejgamberit a.s. kanë ndikim të fuqishëm në mendjet e njerëzve, menjëherë pas tyre vijnë fjalët e dijetarëve, që njerëzit më pas të jenë të qetë në saktësinë e interpretimit nga ana e thirrësit që predikon. Së treti, kur të fillojmë shtjellimin e bazave të fesë, duhet t'u japim shembuj të atyre që kanë ndodhur në fillimin e Islamin, pastaj shembuj që kanë ndodhur në kohët e më pasme. Pasi njerëzit ta kenë kuptuar dhe ta perceptojnë se çka është baza, atëherë u japim shembuj nga realiteti i tyre. Nëse në fillim ju jepen shembuj nga realiteti i tyre, ata do të ngelen të pakënaqur dhe mospajtues. Vetë Pejgamberi a.s. vepronte në një mënyrë të tillë. Sa e sa raste kemi nga jeta e tij kur thoshte: "Ka qenë një njeri që ka jetuar para jush që ... "(4)
Nëse njerëzit që u predikohet janë të zhytur në bidate, dhe thirrësi do që t'ju flasë për këtë gjë, atëherë ai fillimisht ua bën të qartë bazën, kuptimin e bidatit dhe rrezikshmërinë e tij. Kur thirrësi të bindet se e kanë kuptuar këtë gjë mirë, atëherë ai jep shembuj me ngjarje që kanë ndodhur në kohën e Muhamedit a.s. Shembull të tillë kemi rastin e tre personave, që njëri prej tyre kishte thënë se nuk do të martohej, tjetri se nuk do të flinte natën dhe tjetri se vetëm do të agjëronte.(5) Kur thirrësi mendon se e kanë kuptuar këtë, atëherë kalon në shembujt nga jeta dhe realiteti i tyre. Së katërti, gjykimet kufizohen vetëm në fjalë dhe veprime. Të tillat nuk duhet ta kalojnë këtë prag, për t'i gjykuar individët, ngase predikuesi ngelet vetëm një thirrës. Thirrësi nuk do t'i hapë probleme vetes dhe nuk do të bëhet shkak për refuzimin e tij nga ana e njerëzve. Dhe e fundit, së pesti, lejohet për thirrësin, madje ndonjëherë është e detyrueshme që, nëse është e nevojshme t'i përcaktojë gjërat haptazi, t'ia fillojë duke dhënë shembujt, të japë gjykimin për çështjen që trajton dhe këtë ta pasojë me sqarimin e bazës së ku është mbështetur. Kjo ngase, në raste të domosdoshme nevoje, nuk është e lejuar që të vonohet qartësimi dhe sqarimi i gjërave, por duhet të jemi të matur dhe të jemi të kujdesshëm kur japim gjykime për shembuj konkretë.(6)
Vlerat e besimit e shtyjnë myslimanin që të veprojë mirë, të ketë seriozitet dhe nxitim, e jo dorëzim, parazitizëm, përtaci dhe vetmi. Vlerat e besimit nxisin vazhdimisht kërkojnë nga besimtari që ta kërkoj riskun, ashtu siç thotë edhe ajeti kuranor: "Ai është që juve ua bëri tokën të përshtatshme, andaj ecni nëpër pjesë të saj dhe shfrytëzoni begatitë e Tij, meqë vetëm tek Ai është e ardhmja." (El Mulk, 15)
Gjithashtu edhe mësimet hyjnore inkurajojnë njeriun që t'i mendoj gjërat dhe që t'i kuptojë ngjarjet, për të arritur një pasqyrim të saktë të tyre dhe po ashtu të shikojë në krijimtarinë e njeriut dhe të krijesave të tjera në gjithësi.
''A nuk udhëtuan ata nëpër tokë e të kenë zemra me të cilat do të kuptojnë, dhe vesh me të cilët do të dëgjojnë? Pse në të vërtetë sytë nuk verbërohen, por verbërohen zemrat në kraharorë." (El Haxh, 46); "Thuaj: "Udhëtoni nëpër tonë e shikoni se si filloi krijimi, e pastaj Allahu e fillon krijesën tjetër (ringjalljen). Është e vërtetë se Allahu ka mundësi për çdo send." (El Ankebut, 20); "Përpara jush kanë kaluar popujt, ndaj të cilëve janë zbatuar ligjet, ndaj udhëtoni nëpër tokë dhe shikoni si qe përfundimi i atyre që përgënjeshtruan." (Ali Imran, 137)
Këto ajete kuranore na tërheqin vëmendjen drejt popujve të mëhershëm, të cilët neglizhuan veprën e mirë dhe mbollën turbullira në tokë, duke mos urdhëruar për të mira dhe ndaluar nga e keqja. Kjo situatë më pas prodhoi humbje dhe rënie të tyre.
''A nuk udhëtuan ata nëpër tokë të shohin se si ishte përfundimi i atyre që patën qenë para tyre? Ata ishim edhe më të fuqishëm se këta, e edhe lanë më shumë gjurmë në tokë, po Allahu i dënoi për shkak të mëkateve të tyre dhe nuk patën ndonjë që t'i mbrojë prej dënimit të Allahut." (Gafir, 21); ''A nuk udhëtuan ata nëpër tokë e të shohin se si ishte mbarimi i atyre që ishin përpara tyre, e që Allahu ata i rrënoi, e edhe jobesimtarët (mekas) i pret shembulli i tyre." (Muhamed, 10); "Thuaj: Unë ju këshilloj vetëm me një gjë: Për hir të Allahut angazhohuni sinqerisht dy nga dy ose një nga një, e pastaj të mendoni thellë (që ta kuptoni) se shoku juaj (Muhamedi) nuk ka ndonjë çmendje. Ai nuk është tjetër vetëm se t'ju tërheqë vërejtjen për një dënim të ashpër (nëse nuk besoni)." (Sebe, 46); "Në krijimin e qiejve e të tokës, në ndryshimin e natës dhe të ditës, ka argumente të qarta për ata që kanë arsye dhe intelekt." (Ali Imran, 190); "E në tokë, copa sipërfaqesh, të ngjitura njëra me tjetrën, kopshte të hardhisë, të mbjella (të llojllojshme) dhe hurma (bimë këto) që kanë të degëzuara në shumë trupa dhe jo të degëzuara (nga një filiz) e të gjitha ujiten nga një ujë, dhe Ne shijen në ngrënies të frutave të tyre e kemi dalluar njërën pas tjetrës. Edhe kjo dëshmon për argumente për njerëzit e mençur." (Rrad,4)
Tërë kjo punë apo vepër, por edhe dituria (shkenca) janë në shërbim të njerëzimit dhe konsiderohen si lëndë të mira për të nisur shpirti i njeriut drejt ushtrimit të rolit të tij në këtë univers dhe po ashtu ajo ka të bëjë me një jetë të lumtur, ku nuk do të ketë vend për urrejtje, padrejtësi e as tejkalime, por ka të qartë objektivin se këtu në këtë botë është të jetë rnëkëmbës dhe nga kjo të pres edhe shpërblimin nga Krijuesi.(7)
"E nëse prapësoheni (nga mësimet e mia), unë nuk u kërkoj ndonjë shpërblim, se shpërblimi im është vetëm prej Allahut. Unë jam i urdhëruar të jem njëri prej myslimanëve." (Junus, 72); "Unë kërkoj për këtë ndonjë shpërblim prej jush, shpërblimi im është te Zoti i botëve." (Esh Shuara, 164).
Pra, daveti (thirrja) është detyra më e lavdishme dhe më e ndershme në jetë. Ai është roli i të dërguarve dhe lajmëtarëve. Është bërë zakon që, ata që merren me rolin e davetit të gëzojnë respektin dhe dashurinë e njerëzve, e me këtë të kenë edhe pozitë të veçantë. Me rëndësi është të dimë se, ai që punon për hir të Zotit të Madhëruar, nuk duhet të ketë synim këtë pozitë, por puna dhe aktiviteti i tij duhet të bëhet vetëm për hir të Allahut. Por nëse një pozitë e tillë, e cila vjen pa kërkesë dhe qëllim, atëherë le ta falënderojë Allahun e Madhëruar, le t'ua kthejë njerëzve me dashuri, modesti, shërbim të palodhur dhe përmbajtje nga pasuria e tyre. Këtë pozitë le ta marrë si përgjegjësi, e jo si famë, si barrë e jo si stoli, si borxh e jo si fitim, si obligim e jo si lavdërim.(8)
Edhe në traditën e Muhamedit a.s. vërejmë se parimet edukative bazë në traditën e tij na mësojnë që duhet të përdoren të gjitha mënyrat e mundshme audio-vizuele, të cilat do ta kishin mundësuar e lehtësuar komunikimin e së vërtetës që mendohet. Këtu do të sjellim disa shembuj praktikë që vërtetojnë këto fakte.
Transmetohet nga Ibën Mesudi r.a., i cili ka thënë: "I Dërguari i Allahu e shkroi një vizë me dorën e tij, e pastaj tha: "Kjo është rruga e drejtë e Allahut." Pastaj e vizatoi edhe një vizë tjetër, në të djathtë dhe në të majtë të tij, dhe tha: "Këto rrugica asnjë prej tyre nuk ka që djalli nuk fton në to." Pastaj e lexoi ajetin kuranor: "Dhe se kjo është rruga (feja) Ime e drejtë (që e caktova për ju), pra përmbajuni kësaj, e mos ndiqni rrugë të tjera e t'ju ndajnë nga rruga e Tij. Këto janë porositë e Tij për ju, ashtu që të ruheni." (El Enam, 153).
Në këtë hadith vërehet që Muhamedi a.s. ua komentoi shokëve të tij porosinë e fundit nga dhjetë porositë e kaptinës El Enam. Mirëpo, ai këtë nuk e bëri vetëm me fjalë të thjeshta, por e përdori edhe mjetin të cilin e dispononte, atë që ishte më i lehtë për të, e ajo ishte rëra (toka). Mbi të, me dorën e vet vizatoi rrugën e Allahut e cila theksohet në suren fisnike, në formë të vizës së drejtë. Pikërisht për këtë edhe tha: "Kjo është rruga (feja) e Allahut të drejtë."
Kjo formë e shpjegimit dhe sqarimit të mësimeve fetare do të kishte ndikim në shpirtin dhe trupin e dëgjuesit dhe të shikuesit, sepse këtu marrin pjesë që të dyja në zotërimin e kuptimit të ajetit dhe të kuptuarit e synimit (qëllimit) të Allahut.
Po ashtu, në një hadith tjetër të transmetuar nga Xhabiri r.a. thotë: "I Dërguari a.s. kaloi nëpër treg dhe njerëzit po qëndroni anëve të tij (tregut). Ai kaloi me një kec të ngordhur, me vesh të vogël, të cilin e kishte kapur për tyre, dhe pastaj tha:
"Cili prej jush po e blenë këtë me një dërhem?" Të pranishmit thanë:
"Nuk e duam, ai nuk na duhet neve asgjë, ç'të bëjmë me të?" "A dëshironi që ky të jetë i juaji?" - i pyeti Pejgamberi. Sikur të ishte i gjallë kjo do të ishte turp për të, sepse ai ka veshët e vegjël, aq më tepër se ishte i ngordhur. Betohem në Allahun se, kjo botë për Allahun është më e lirë se ky (keci) që është për ju."(9)
Muhamedi a.s. e shpjegoi këtë shembull, duke përdorur mënyra të çuditshme, për të arritur synimin që donte të arrinte te shokët e tij. Ajo ishte një mënyrë të cilën nuk e kishte blerë e as nuk e kishte prodhuar, nuk kushtonte e as nuk e shpiku të përdorurit e saj. Por ishte mënyrë që njerëzit e kishin parë dhe shumë herë e kishin përdorur atë. Mirëpo, Muhamedi a.s. dëshiroi që ta marrë këtë si mjet për ta bërë të qartë vlerën e kësaj bote (të mirat e saj), për të cilën njerëzit grumbullohen, madje edhe bëjnë luftë për të. Ky mësim e vë në pah parëndësinë e kësaj bote tek Allahu, në krahasim me ahiretin dhe nuk mund të shlyhet nga mendja e as të harrohet nga të menduarit për shkak të lidhjes së saj me kecin e ngordhur dhe të kapurit për veshëve të tij.(10)



1. Ramazan Kayan, Thirrja islame akt profetik, Fleta, Prizren, 2017, f. 225.
2. Cevdet Said, Bireyesel ve toplumsal degismenin yasalari, Istanbul, 1984, f. 85.
3. Ramazan Kayan, Ibid. f.224.
4. Ahmedi, 2/413. Buhariu 6480, Muslimi 2088, Nesaiu8/315.
5. Buhariu, 5063.
6 Adnan Al Araur, Menhexh ed-da 've fi. dev 'i el vaki el muasir; bot. i parë, 2005 f. 140.
7. Tevfik el Vai, Ed-da'vetu ilallah, Darul Jekin, Mensure, Egjypt, botim i dytë, 1995, f. 226.
8. Hisham Talib, Besëlidhja e thirrjes islame, Logos-A, Shkup, 2017, f. 55.
9. Muslimi. "Et-tergib", nr.2644.
10. Jusuf Kardavi, Er-resul ve-l- ilm, Muesesetu-rrisale, Bejrut, bot. i gjashtë, 1995, f. 144.