Tregon Aishja r.a. se i Dërguari i Allahut s.a.v.s. ka thënë:
“Nëse ndokush shpik ndonjë gjë të re, që nuk gjendet në fenë tonë (Islamin që ka sjell Allahu me mua), atëherë ajo gjë nuk do t’i pranohet”.(1) Në një version tjetër: “Kushdo që bën një vepër (të mirë), të cilën ne nuk e kemi urdhëruar ndokënd ta bëjë, nuk do t’i pranohet”.(2)

Shpjegimi i Hadithit:

Ky hadith tregon se është e domosdoshme që vepra ose puna duhet të jetë e ligjshme, e nëse nuk është e ligjshme është e papranueshme dhe e refuzueshme. Po nëse shikojmë hadithin tjetër që tregon se veprat çmohen vetëm sipas qëllimit, atëherë mund të përfundojmë se vepra nuk vlen përveçse të jetë e ligjshme dhe nijeti të jetë i ligjshëm, i pranuar. Hadithet dhe tekstet kuranore janë plotësues të njëri-tjetrit. Ky hadith ka lidhshmëri me hadithin që tregon se veprat çmohen vetëm sipas qëllimit, ngase ky i fundit është peshojë e veprave të brendshme, ndërsa hadithi i sipërshënuar është peshojë e veprave të jashtme, të gjymtyrëve.
Pra, pranimi i veprave të mira kushtëzohet nga dy kushtet themelore, që duhen plotësuar patjetër:
a) Duke punuar për vepra të tilla, qëllimet duhet të jenë të pastra, plotësisht për hir të Allahut dhe jo për t’u dukur ose për të fituar lëvdata, autoritet, famë etj.;
b) Vepra të tilla duhet të kryhen në përputhje dhe konform me traditën profetike, e cila është shëmbëlltyrë dhe model për jetën tonë.
Ai që e bën veprën të pastër për hir të Allahut, duke pasuar në atë të Dërguarin s.a.v.s., atëherë vepra e tij është e drejtë dhe e pranuar. Pra, vetëm qëllimi i mirë nuk është i mjaftueshëm, po edhe vepra duhet të jetë e mirë dhe e ligjshme. Mund të themi: “Qëllimi nuk e justifikon mjetin”, d.m.th. qëllimi të jetë patjetër i ligjshëm dhe mjeti gjithashtu po ashtu i ligjshëm.

Dijetarët veprat i kanë ndarë në dy grupe:
1 – Veprat që janë ibadet dhe që logjikisht janë të pakapshme;
2 – Veprat që janë ibadet por që logjikisht janë të kapshme.

1. Veprat që janë ibadet dhe që logjikisht janë të pakapshme

Janë veprat që nuk kanë urtësi apo nuk u dihet fshehtësia e tyre. P.sh. numri i rekateve të namazit: pse namazi i sabahut ka dy rekate farz ose pse namazi i akshamit ka tri rekate farz; numri i rrotullimit të tavafit dhe sa’jit: pse shtatë rrotullime të tavafit apo pse shtatë herë të ecet në sa’jin; cili është shkaku i përzgjedhjes së muajit ramazan që të jetë muaji i agjërimit, muaji i zbritjes së Kur’anit etj..
Në këtë grup të ibadetit nuk lejohet risia dhe as shpikja, burim i vetëm për t’u mbështetur mbetet teksti në legjislacionin islam. Nëse teksti i Sheriatit e konsideron atë ibadet - adhurim, ai është ibadet. E nëse nuk ka tekst të Sheriatit për atë ibadet, atëherë ai nuk konsiderohet ibadet.

Ibadeti bëhet me argument

Nëse diçka është ibadet në një ritual, nuk do të thotë se ai është ibadet gjithkund. Mirëpo ai ritual duhet të mbështetet në argument të Sheriatit, në mënyrë që të përdoret si ibadet i përgjithshëm.
Këtë që theksuam, mund ta ilustrojmë me shembullin nga (hadithi) një ngjarje që kishte ndodhur në kohën e Profetit s.a.v.s.: “Tregon Ibn Abasi se Profeti s.a.v.s. ishte duke mbajtur hytbe, kur papritmas sheh një njeri (që rrinte) në këmbë në diell. Pyeti për të. Ata i thanë se Ebu Israili është zotuar që të mos ulet, të mos futet nën hije, të mos flasë dhe të agjërojë. Atëherë Pejgamberi s.a.v.s. tha:
“Urdhëroje atë të flasë, të futet nën hije, të ulet dhe ta kryejë agjërimin”.(3)
Pejgamberi s.a.v.s. qëndrimin e tij në këmbë nuk e konsideroi ibadet-adhurim dhe nuk e la të plotësonte zotimin e tij, edhe pse dihet se qëndrimi në këmbë është ibadet në namaz, në thirrjen e ezanit, në lutjet e Arafatit. Po ashtu qëndrimin e personit në diell nuk e konsideroi ibadet, edhe pse për Haxhin në Islam qëndrimi në diell është ibadet.
Ky njeri e kishte adhuruar Allahun me ibadete që nuk i ka urdhëruar legjislacioni islam dhe kishte shpikur një gjë të re në fenë islame.
Kështu është edhe rasti i tre personave në kohën e Profetit s.a.v.s. kur njëri prej tyre tha: “Unë tërhiqem nga gratë dhe kurrë nuk do të martohem..”.. Ai dëshironte me këtë t’I bënte ibadet Allahut xh.sh., por këtë e ndaloi Pejgamberi s.a.v.s., kur atij dhe shokëve të tij u tha:
“Për Allahun, unë më shumë se ju I frikësohem Allahut dhe i druhem fort, mirëpo unë agjëroj dhe ha, falem e fle, dhe martohem. E ai që largohet nga tradita ime, nuk më takon mua”.(4)
Veprat tona duhet të jenë nën ombrellën e dispozitave dhe rregullave të Sheriatit, kështu që gjykues i veprave dhe çështjeve tona le të mbetet Sheriati. Ashtu siç nuk lejohet shpikja dhe risia e një ibadeti të plotë, nuk lejohet që në një ibadet të ligjshëm të shtohet diçka, të pakësohet ose të tjetërsohet:
a. Shtimi në një ibadet të ligjshëm. P.sh. Sikur ai që në namaz qëllimisht shton një rekat në shenjë adhurimi. Ky shtim është i refuzuar dhe njëkohësisht e prish krejt namazin. Ose sikur ai person që në agjërimin e tij shton një kohë, në shenjë adhurimi, agjërimin e vazhdon deri në namazin e jacisë, ose deri në gjysmën e natës. Ky shtim është i papranuar, për të nuk ka shpërblim, por nuk e prish agjërimin. Ose ai që shton në marrjen e abdesit më tepër se tri herë. Shtimi i tij është i refuzuar, nuk ka shpërblim për të, por në të njëjtën kohë nuk e prish abdesin. Kështu shtimi në ibadete të ligjshme konsiderohet i refuzuar dhe i pavlerë. Por, nganjëherë ky shtim e prish veprën në tërësi, e nganjëherë është i refuzuar pa e prishur veprën. Kjo varet nga tekstet e legjislacionit islam-Sheriati.
b. Lënia mangu në një ibadet të ligjshëm. Sikur një person të lërë mangu (pakësojë) diçka qëllimisht në namaz, në shenjë adhurimi të Allahut xh.sh. Ai e fal namazin e drekës dy regate të gjata e të ngadalshme me bindjen se është më e vlefshme dhe më e dashur tek Allahu xh.sh. se katër rekate të shkurtra e të shpejta. Kjo lënie mangu është e refuzuar dhe e prish namazin në tërësi, ngase ka pakësuar në shtyllat e namazit dhe ku-shtet e tij. E nëse lënia mangu ndodh jashtë shtyllave dhe kushteve të namazit, shpërblim nuk ka, po vepra nuk prishet.
c. Atë që je urdhëruar ta bësh e tjetërson me diçka tjetër. Sikur personi që fal namaz, e fal me tesha të vjedhura ose me tesha të mëndafshit natyral, ose falet në tokë apo banesë të uzurpuar, ose e pret kurbanin me thikë të vjedhur. Nuk ka dyshim se ky ndryshim tjetërsim refuzohet, por për faktin nëse e
prish apo jo veprën, dijetarët kanë mendime të ndryshme:
- Vepra nuk prishet apo nuk anulohet. Personi do të shpërblehet për namazin e tij aq sa ka pasur sinqeritet dhe frikë në të. Ndërkaq, për veprimin e ndaluar (tesha e vjedhur, toka e uzurpuar) ai ka bërë mëkat.
- Vepra nuk prishet, por ai nuk është i detyruar ta kryejë atë obligim me to, nuk ka shpërblim dhe ka bërë mëkat me veprën e ndaluar.
- Vepra është e prishur dhe e papranueshme.

2. Veprat që janë iradet dhe që logjikisht janë të kapshme

Janë ato vepra që kanë urtësi ose urtësia e të cilave dihet, siç janë çështjet që kanë të bëjnë me financa, tregti, biznes, shitblerje etj.. Në esencë këto janë çështje të mira, të lejuara, të preferuara përderisa nuk kemi ndonjë argument që dëshmon të kundërtën apo e ndalon një gjë të tillë.
Ndalesa ndaj çështjeve që kanë të bëjnë me financat, tregtinë, biznesin janë dy lloje:
- Është e ndaluar për shkak se është e drejtë e Allahut apo është e drejtë e përgjithshme. Çdo veprimtari në këtë drejtim, qysh në esencë është e ndaluar, p.sh. marrëveshjet në të cilat parashihet të ketë kamatë. Edhe pse marrëveshja është bërë me pëlqimin e dy palëve, në esencë ajo është haram. Ose shitblerja me alkool, me mish derri, tregtia me qenie të gjalla etj., për të cilat ekzistojnë tekstet në Sheriat, se janë të ndaluara.
- Është e ndaluar për shkak se është e drejtë njerëzore ose e drejtë private. Këtu kemi të bëjmë me marrëveshjet që ndërlidhen me pronarin. Nëse pronari e lejon apo e jep pëlqimin, akti mund të ekzekutohet e, nëse jo, atëherë akti është i paekzekutueshëm.
P.sh. rasti kur dikush ta shesë sendin e tjetërkujt pa qenë pronar i tij, ose ta shesë tokën, pa qenë pronar i saj. Këtu mund të theksojmë edhe prindin që fejon të bijën pa lejen /pëlqimin e saj.
Në bazë të sa u theksua më lart, mund të përfundojmë se shprehja në hadith: – Të cilën vepër nuk e kemi urdhëruar”, ka kuptimin veprat që janë ibadet e që logjikisht janë të pakapshme, ka të bëjë me veprën për të cilën Sheriati nuk ka urdhëruar të veprohet.
Ndërkaq shprehja “Të cilën vepër nuk e kemi urdhëruar” në veprat që janë ibadet e që logjikisht janë të kapshme, ka të bëjë me veprën të cilën e ka ndaluar Sheriati
islam.

Ç’është bidati

Bidat quhet vepra që në kohën e Profetit s.a.v.s. nuk ka qenë e njohur. Imam Shafiu thotë: “Bidati është dy llojesh: bidat i mirë dhe bidat i keq. Bidat i mirë është ai që përputhet me Synetin, ndërsa bidat i keq është ai që është në kundërshtim me Synetin”. Nga vetë hadithi bazë mund të kuptohet se disa vepra do të shfaqen, por do të jenë brenda udhëzimit profetik dhe fetar. Shprehja në hadith – prej tij, ka kuptimin, veprat e shfaqura do të jenë prej fesë, e ky është bidati i mirë –

Ibn Ethiri thotë: “Bidati është dy llojesh: bidati i udhëzimit dhe bidati i humbjes. Ai që kundërshton
Urdhrin e Allahut dhe të Profeti të Tij, është i humbur. E ajo që tek Allahu dhe i Dërguari i Tij është e pëlqyer, është udhëzim. P.sh., veprat që kanë të bëjnë me mirësi, bujari e që nuk kanë model nga Syneti dhe nuk vijnë në kundërshtim me
Sheriatin”.(5)
Profeti s.a.v.s. tha: “Kush inicion në Islam një vepër të mirë, për të ka shpërblimin e saj dhe shpërblimin e atyre që e veprojnë pas tij, pa u pakësuar asgjë nga shpërblimi i tyre..”(6)
Pra fjala– bidat në aspektin leksikor d.m.th. diçka e re, risi, e shpikur. Ndërsa në aspektin terminologjik d.m.th. çdo risi që bie ndesh apo e kundërshton islamin.
Këtu qëndron edhe kuptimi i hadithit se –“Çdo bidat është humbje”,(7) sepse risia që bie ndesh me Kur’anin, Synetin dhe Ixhmain, është humbje dhe shkatërrim. Në të kundërtën, nëse diçka nuk bie ndesh me Islamin, në terminologji nuk është bidat. Këtë mund ta argumentojmë me të kuptuarit e ashabëve për çështje të ndryshme.
- Tubimi i Kur’anit në kohën e Ebu Bekrit r.a., pastaj shumëzimi i tij në kohën e Othmanit r.a. Për këtë veprim të tyre nuk ka mbështetje në Kur’an as në hadith, dhe as Profeti s.a.v.s. nuk kishte bërë një veprim të tillë. Kur Ebu Bekri erdhi
në pushtet dhe e pa se ishte një çështje me interes të përgjithshëm dhe ishte një çështje që kishte kuptim logjik, urdhëroi për tubimin e Kur’anit në Mus’haf, dhe ashtu ndodhi. Këtë veprim nuk e kundërshtoi askush prej ashabëve dhe askush nuk tha se është bidat dhe nuk tha se, sikur të ishte vepër e mirë, do ta bënte i Dërguari i Allahut s.a.v.s.. Shkaku është se ky veprim ka kuptim logjik dhe nuk bën pjesë në hadithin – “Të cilën vepër ne nuk e kemi urdhëruar”, përderisa të ketë tekst të ndalimit, e për tubimin e Kur’anit nuk ka tekst të ndalimit, pra çështja në esencë mbetet e lejuar, bile vepruesi i saj ka shpërblim, pasi nga kjo kanë dobi të gjithë besimtarët.
- Omeri r.a. kishte shtuar numrin e rekateve në namazin e teravisë, nga tetë në njëzet rekate. Deri atëherë namazi falej grupe-grupe. Secili grup kishte imamin me të cilin bënin ujdi se si ta falnin namazin e teravisë. Ata që ishin të rinj, faleshin një kohë gjatë, e ata që ishin të moshuar, faleshin shkurt. Kur Omeri r.a. i bashkoi pas një imami, shtoi numrin e rekateve dhe shkurtoi kohën e leximit gjatë, për t’ua përshtatur të gjithëve. Pavarësisht nga kjo, askush nuk tha se ai bëri bidat, ngase kjo ndodhi në namazin vullnetar (nafile) që ka kuptim logjik, për shkak se për këtë veprim nuk ka ndalim, e kjo është çështje e ligjshme. Mirëpo, sikur ndonjëri të dëshironte të bënte një veprim të tillë në namazet farz, ai veprim bie në kundërshtim, sepse numri i namazeve farz është i caktuar dhe nuk lejohet shtesa e as mungesa e tyre.
- Othmani r.a. kishte shtuar edhe një ezan dhe pati bërë dy ezane në ditën e xhuma. Deri atëherë kishte vetëm një ezan që thirrej pasi të ngjitej në minber hatibi. E kur u zgjerua qyteti i Medinës, Othmani r.a. e pa se si disa njerëz vonoheshin në fillim të hytbes, prandaj urdhëroi të thirrej edhe një ezan para namazit të xhumasë, për të treguar se koha e xhumasë po afrohej.
Kështu njerëzit e thjeshtë e kuptonin më mirë se po afrohej koha e xhumasë, dhe nuk vonoheshin për hytbe. Askush prej ashabëve nuk i tha se kishte bërë bidat, ngase kjo ishte çështje që kishte kuptim logjik dhe për të cilën nuk ka ndalesë.
Pra, çdo risi që nuk bie ndesh me Islamin, nuk konsiderohet bidat e as humbje përderisa të mos bjerë në kundërshtim me Islamin. E me kundërshtim nënkuptojmë ibadetin që nuk e ka urdhëruar Sheriati në çështje që logjikisht janë të pakapshme, dhe ibadetin në çështje që ka ndaluar Sheriati, e që logjikisht janë të kapshme.

Pasojat e bidatit

Hadithi bazë urdhëron pasimin e rrugës së Rusulullahut s.a.v.s. dhe njëkohësisht paralajmëron kërcënim për pasojat e devijimit nga rruga e drejtë. Prej pasojave të bidatit është futja e dyshimeve, largimi nga feja e vërtetë, mospërfillje e legjislacionit islam dhe shmangie nga rruga e vërtetë. Allahu xh.sh. thotë: “Kështu pas të vërtetës, ç’gjë tjetër mund të ketë përveç së gabuarës”? (Junus, 32)
Nuk ka alternativë ndërmjet tyre, ai që e gabon të vërtetën, bie në humbje.
Bidatet më të rrezikshme janë ato që ndodhin në çështje të akides-besimit të vërtetë. Pasojat e tyre lënë gjurmë të pashlyeshme në Ymetin islam. Kështu, paraqitja e shiizmit ishte fatale në çështje të Sheriatit islam dhe akides së pastër. Shiinjtë tejkaluan çdo normë, nuk lanë pa prekur as vetë Profetin a.s., pastaj ashabët dhe, në fund, edhe Ymetin në përgjithësi.
Mandej bidatet e kaderinjve që mohuan paracaktimin e Allahut në tërësi, duke thënë se asgjë nuk është e paracaktuar nga Allahu xh.sh..
Xheberinjtë janë një drejtim i fatalizmit, e kundërta e kaderinjve. Ata mendojnë se njeriu është i detyruar për t’i kryer veprat e tij, me dashje a pa dashje, pra, ata mendojnë se njeriu nuk gëzon lirinë e të zgjedhurit të veprave.
Muxhesiminjtë janë një sekt që mendojnë se Cilësitë e Allahut janë si cilësitë e njeriut.
Më tutje, paraqitja e batininjve, druzëve, alevinjve, bektashizmit etj., që të gjitha janë sekte të humbura. Këto sekte shkaktuan përçarje dhe thyerje të Ymetit duke e bërë Ymetin të plogësht dhe të dobët, si në aspektin ushtarak ashtu edhe atë ekonomik.
Profeti a.s. na kishte paralajmëruar për rrezikun që mund të ndodhë nga bidatet në fe: “Dëgjoni, vërtet ata që ishin para jush nga ithtarët e librit (jehudët dhe të krishterët) u ndanë në shtatëdhjetë e dy sekte (grupe). Dhe vërtet ky Ymet do të ndahet në shtatëdhjetë e tri grupe, shtatëdhjetë e dy janë në Zjarr, dhe vetëm një në Xhenet, që është shumica (el-xhematu)”.(8)
Në një version tjetër të Tirmidhiut është pyetur Pejgamberi a.s.: “Cili është ai grup (për Xhenet)”? Ai s.a.v.s. u përgjigj: “Në atë në të cilin jam Unë dhe Ashabët e mi”.
E ky grup sot përfaqësohet nga Sunitët (Ehlus-sune vel xhemati).
Edhe bidatet e tjera e kanë vijën e rrezikshme në fe, pavarësisht nëse ndodhen në akide, fikh apo në fusha të tjera fetare.
Po ashtu, edhe drejtimet shekullariste dhe filozofike në brendi të Ymetit islam ndikuan në ndarje dhe dobësim të Ymetit. Në këtë kontekst Profeti s.a.v.s. tha:
“Kush shpik diçka të re ose mbron shpikësin (bidatçiun), mbi të do të bjerë mallkimi i Allahut”.(9)
Ibn Abasi r.a. thotë: “Çdo vit, njerëzit shpikin nga një bidat të ri dhe lënë nga një Synet, derisa bidati të dominojë dhe Suneti të harrohet tërësisht”.
Hadithi bazë konfirmon se çdo vepër e pambështetur në Kur’an dhe Synet, është e refuzuar, pavarësisht nëse ka qenë risi më parë apo shpiket tash.
Puna jonë është të ndjekim rrugën e Resulullahut, të ngjallim Synetin, të praktikojmë Kur’anin dhe ta respektojmë Ixhmain.


________________________________
1 “Sahihul Buhari”, vëll.V, fq.301, nr.2697; “Sahihu Muslim”, vëll.III, fq.1347,
nr.1718.
2 “Sahihu Muslim”, vëll.III, fq.1343, nr.1718.
3 “Sahihul Buhari”, vëll.VI, fq.2465, nr.6326.
4 “Sahihul Buhari”, Kitabun-nikah, vël.IX, fq.104, nr.5063.
5 Ibn El-Ethir, “En-Nihaje fi garibil hadith vel ether”, vëll.I, fq.267.
6 “Sahihu Muslim”, vëll.II, fq.704, nr.1017.
7 “Sunen Ebi Davud”, vëll.I, fq.610, nr.4607.
8 “Sunen Ebi Davud”, vëll. II, fq. 608, nr. 4597; “Sunen Et-Tirmidhij”, vëll. V,
fq.26, nr.2641. Shuajb Arnauti thotë se hadithi është autentik në bazë të rrugëve
dëshmuese (Musned Ahmed, vëll.IV, fq.102).
9 “Sahihul Buhari”, vëll.II, fq.661, nr.1771.



Dr.sci. Musa Vila
Takvim – Kalendar 2013