Me këtë punim përpiqem, të paktën në formë të përmbledhur, të hedh dritë mbi marrëdhëniet mes Sheriatit dhe Fikhut dhe të shqyrtoj burimet e të Drejtës Islame.

Duke pasur parasysh se një analizë e tillë kërkon më shumë hapësirë jam munduar që lexuesit t’ia bëj me dije se ka ngjashmëri dhe divergjenca mes Sheriatit dhe Fikhut. Kjo për faktin se shumë njerëz mendojnë që Fikhu dhe Sheriati janë sinonime dhe, për rrjedhojë, vijnë në përfundime të gabuara. Më është dashur të sqaroj edhe faktin se Islami është më shumë se religjion. Në fund kam shqyrtuar disa nga veçoritë e së Drejtës islame si dhe qëllimet e saj, duke venë theksin mbi atë se Sheriati, si Ligj i Allahut, është tejkohor dhe tejvendor, po megjithëkëtë ai nuk është teokraci.


Burimet e së Drejtës islame

Kur flasim për të Drejtën islame, duhet të kuptojmë se ekzistojnë burime kryesore dhe sekondare. Të gjitha burimet kryesore nuk janë të një rangu, sepse disa prej tyre kanë më shumë përparësi se të tjerat. Juristët e Sheriatit i kanë renditur burimet kryesore sipas rangut, vlerës dhe rëndësisë së tyre juridike:
1. Kur’ani i shenjtë, 2. Sunneti, 3. Ixhmai dhe 4. Kijasi (Ixhtihadi).


Kur’ani fisnik

Kur’ani është Fjalë e Allahut që iu shpall Pejgamberit, Muhammedit a.s., gjatë njëzet e tre vjetëve të fundit të jetë së tij (vdiq në vitin 632), një periudhë gjatë së cilës ai jetoi në dy qytete: në Mekë dhe në Medine. Në Kur’an Zoti e thotë qartë:
“Ndërsa ty (o Muhammmed) të zbritëm përkujtesën (Kur’anin) me qëllim që t’u sqarosh njerëzve atë që u është shpallur dhe mbase ata do të mendojnë.” (En Nahl, 44). Vërtetësia e tekstit të shkruar të Kur’anit është jashtë çdo dyshimi.[1]
Kur’ani është burimi i parë i Jurisprudencës islame. Është i shpallur në arabishte dhe konsiderohet mrekulli e paarritshme për njerëzit. Leximi i tij është adhurim. Na është përcjell si libër (i shkruar në mus’haf) dhe është i ruajtur në mendjet dhe gjokset e besimtarëve.[2] Ai është i ndarë në njëqind e katërmbëdhjetë sure – kaptina, që përfshijnë më tepër se gjashtë mijë ajete – vargje. Sipas mendimit të juristëve muslimanë, numri i ajeteve që i përkasin të drejtës, që kanë karakter legjislativ, ose të asaj që në Perëndim e quajnë ‘juris corpus’, në mënyrë direkte ose indirekte është 500 deri 600. Sipas autorit egjiptian Abdulveh’hab Hal’laf, së drejtës familjare i përkasin 70 ajete, së drejtës civile 70, së drejtës penale 30, gjyqësisë dhe procedurës gjyqësore 13, së drejtës kushtetuese 10, marrëdhënieve ndërkombëtare 25, ekonomisë dhe financave 10[3] etj.
Për sa i përket parimeve të përgjithshme, Kur’ani i përmban në tërësi. Prandaj nga ky aspekt, Kur’ani është kushtetuta dhe ligji bazë në të Drejtën islame. Në bazë të tij ndërtohen të gjitha dispozitat një nga një të së drejtës, sikurse edhe në legjislacionet shekullare, ku ekziston kushtetuta e parimeve bazë të të drejtave themelore, të cilat nuk ndryshohen, po pastaj ka edhe dispozita të veçanta të së drejtës zakonore, të cilat aplikohen në kuadër të parimeve të përgjithshme kushtetuese.
Prandaj, asnjë nga të gjitha parimet e përgjithshme, që janë precizuar në Kur’anin fisnik dhe në Sunnet, nuk mund të ndryshohen. Kur’ani tregon qartë se, për zhvillim të drejtë të një shoqërie, duhet të forcohet besimi dhe morali, dhe jo vetëm të nxirren dispozita juridike, të cilat, pa besim, nuk do të kishin vlerë dhe rëndësi, dhe as domethënie për përparimin e shoqërisë.[4]


Sunneti

Sunneti nënkupton të gjitha shënimet e mirëfillta të thënieve dhe veprimeve të të Dërguarit a.s., ose të atyre veprimeve dhe thënieve të njerëzve të tjerë besimtarë që kanë fituar miratimin e tij të qartë. Muslimanët besojnë se Sunneti është frymëzuar hyjnisht, më tepër në domethënie sesa tekstualisht.[5]
Autoriteti i Sunnetit nxirret nga pejgamberllëku i Muhammedit a.s. Zoti në Kur’an thotë:
“Shoku juaj nuk e ka lëshuar rrugën e drejtë dhe nuk është i humbur. Ai nuk flet me hamendje. Ai (Kur’ani) nuk është tjetër veçse shpallje që i shpallet.” (En Nexhm, 2-4).
Askush prej muslimanëve nuk e vë në pikëpyetje autoritetin e sunnetit si burim i dytë i Sheriatit[6] duke vepruar sipas fjalëve të të Madhërishmit: “...Çfarëdo që t’ju japë i Dërguari, merreni atë, e çfarëdo që t’ju ndalojë, hiqni dorë prej saj...” (El Hashr: 7); “Bindjuni Allahut dhe bindjuni të Dërguarit dhe kini kujdes!” (El Maide: 92).
Allahu na ka tërhequr vërejtjen për kundërshtimin e Pejgamberit a.s.:
“Le të frikësohen ata që kundërshtojnë urdhrin e tij, që të mos i arrij ndonjë sprovë, ose që të mos i godasë një dënim i dhembshëm.” (En Nur: 63).
Pra, Sunneti është një burim plotësues juridik dhe si i tillë ai është:
- ose pjesë integrale e Librit të shenjtë;
- ose sqaron dhe detajizon ato që janë thënë në mënyrë të përgjithësuar dhe të thukët;
- ose përcakton rregulla të përgjithshme të përfituara nga tekstet kur’anore.[7]


Ixhma’i

Ixhma’i do të thotë thjeshtë ‘konsensus’. Ai është vendim unik i të gjithë juristëve e dijetarëve autoritativë muslimanë të një epoke rreth një çështjeje të caktuar. Ai përkufizohet edhe si pajtim i muxhtehidëve, d.m.th. i atyre që kanë të drejtë, që duke u mbështetur në dijen e vet dhe në frymën e Kur’anit e të Hadithit, të marrin gjykime (qëndrime), pas vdekjes së Muhammedit a.s. në çdo kohë, për të gjitha çështjet e fesë. Zgjidhjet e tyre duhet të jenë të mbështetura doemos në ajet apo hadith. Ixhma’i është njëlloj kuvendi apo aforumi për komentimin autoritativ të parimeve dhe normave.[8] Nëse paraqitet ndonjë çështje, për të cilën nuk ka ndonjë qëndrim të detajuar në Kur’an dhe Sunnet, atëherë zbatohet ixhma’i. Kur’ani dhe Sunneti nuk i kanë përfshirë në mënyrë të hollësishme dhe të detajuar dispozitat. Kjo, sepse hollësitë dhe detajet mund të ndryshojnë sipas vendit a kohës.[9] Ixhma’i ka fuqi juridike sikurse edhe Kur’ani dhe Sunneti, ndonëse jo të një rangu. E drejta për të dhënë mendim nëpërmjet ixhtihadit, për ndonjë çështje, iu është njohur në fillim vetëm shokëve të të Dërguarit a.s. Por më vonë, iu njoh edhe nxënësve të tyre (tabiinëve) dhe më pas të gjithë dijetarëve eminentë muslimanë, sepse, sipas fjalëve të Muhammedit a.s.: “Dijetarët janë pasardhës dhe trashëgues të të dërguarve të Zotit.”
Autoriteti i institucionit të ixhmait, sipas disa juristëve, del nga ky ajet kur’anor: “Le të jetë prej jush një grup që të thërrasë për në mirësi dhe të urdhërojë për vepra të mira e të ndalojë prej veprave të shëmtuara. Ata do të jenë të shpëtuarit.” (Al’ Imran, 104); dhe nga fjalët e Muhammedit a.s. i cili thotë: “Bashkësia ime (Ummeti) kurrë nuk do të pajtohet në lajthitje”.


Kijasi: Analogjia

Kijas, veç të tjerash, domethënë: “krahasim, barazim, analogji”, konkluzion sipas
analogjisë. Sipas komentimit të juristëve muslimanë do të thotë: gjykim në bazë të analogjisë, respektivisht, konkludim në bazë të parimit të dhënë në Kur’an, Sunnet ose Ixhma, ku një rast i ri, i mishëruar me shembullin paraprak, përfshihet nën parimin e njëjtë, ose, për shkak të karakteristikës së përgjithshme thelbësore të quajtur shkak (il-le), është i ngjashëm me shembullin paraprak,.[10]
Autoriteti i institucionit të kijasit del nga një ngjarje me interes në kohën e Muhammedit a.s. Muadh Ibn Xhebel, pasi ishte emëruar nga i Dërguari a.s. gjykatës në Jemen, shkoi tek ai që të përshëndetej me të. Pejgamberi a.s. e pyeti: Në çfarë baze do t’i zgjidhësh kontestet? Sipas dispozitave të Kur’anit – tha ai. E nëse aty nuk gjen qëndrime të qarta? – i tha Pejgamberi a.s. - Atëherë sipas sjelljes së Pejgamberit të All-llahut – iu përgjigj Muadhi. E nëse edhe aty nuk gjen qëndrime të qarta? – e pyeti i Dërguari i All-llahut? - Atëherë do të përdor arsyen time të shëndoshë – tha Muadhi. Kurse Muhammedi a.s., pas kësaj përgjigje, tha: “Falënderimi i takon Allahut i Cili të dërguarin e Pejgamberit e udhëzoi në atë mënyrë e cila i pëlqen Pejgamberit të Allahut’!”[11]
Ixhtihadi nënkupton vlerësimin individual nga ana e muxhtehidit me qëllim të njohjes së domethënies së tekstit të Kur’anit dhe të Sunnetit, ose konkretizim të normës së përgjithshme të Sheriatit në rastin konkret.[12]
Muxhtehidi është i obliguar që, për dhënien e mendimit rreth një çështje të caktuar atëherë, kur nuk ka tekst të qartë në Kur’an a Sunnet ose, vendim të Ixhmait, ta studiojë me themel çështjen në fjalë, të shohë ngjashmëritë dhe kundërshtitë, pastaj të bëjë krahasim dhe, më pas të japë mendimin – fetvanë e tij rreth saj, duke pasur parasysh frymën dhe qëllimet e përgjithshme të drejtës islame, se:
- qëllimi i së Drejtës islame është interesi i përgjithshëm;
- aty ku është interesi i përgjithshëm, është edhe ligji hyjnor;
- qëndrimi, i cili nga drejtësia kalon në dhunë, nga mirësia në urrejtje, nga dobia në dëm, nga urtësia në çmenduri, -nuk është qëndrim i Sheriatit.
Prandaj, nga kjo del se, ixhtihadi ndihmon që të plotësohen të gjitha zbrazëtitë dhe mungesat juridike, dhe në të gjitha kohët dhe në të gjitha hapësirat të gjenden zgjidhje adekuate për problemet aktuale për të cilat nuk ka zgjidhje tekstore në tri burimet e para. Ixhtihadi zhvillohet sipas masës dhe dimensioneve të nevojshme për evoluimin e vazhdueshëm të jetës.[13]
Numri relativisht i vogël i normave juridike, nga njëra anë, dhe nevoja për rregullim më të hollësishëm të raporteve të ndryshme dhe zgjidhja e rasteve të reja juridike, nga ana tjetër, i ka shtyrë as’habët eminentë, ekspert të së drejtës së sheriatit, që të fillojnë t’i mbulojnë zbrazëtitë juridike me ixhtihadin e tyre. Kjo do të thotë se, në bazë të të menduarit juridik kompetent, ata gjenin zgjidhje në bazë të deduksionit personal, të cilat është dashur të jenë në përputhje me qëllimet dhe synimet e përgjithshme kur’ano-sunnetike (mekasidu-sh- sheri’a).[14]
Në Islam, dijetarët-muxhtehidët nuk krijojnë ligje, por zbulojnë dispozitat hyjnore. Prandaj, nxjerrja e ligjeve nga parlamenti konsiderohet e lejueshme, nëse këto ligje nuk bien ndesh me të Drejtën islame.[15]
Analogjia, në realitet, nuk mund të merret si burim i veçantë i drejtësisë. Ajo më tepër është si një lloj komentimi a metodë, me ndihmën e së cilës rastet e paparapara futen nën rregullat që ekzistojnë. Juristët analogjinë e kanë quajtur burim, sepse në këso rastesh më shumë kanë marrë parasysh rezultatet e arritura se sa vetë veprimin. Prandaj analogjia mund të konsiderohet si burim indirekt i Sheriatit.[16]
Si përmbledhje, themi se Kur’ani i shenjtë dhe Sunneti, përfundimi analogjik, konsensusi shoqëror dhe nxjerrja individuale e të drejtave, së bashku përbëjnë legjislacionin islam, përmbledhjen e normave juridike, të cilat vlejnë për të gjithë muslimanët.[17]


Religjioni dhe feja

Që në fillim, është me rëndësi të theksohet se shprehja ‘religjion’ (religio) e cila përdorët tek perëndimorët, dallon nga ajo që kuptojnë muslimanët me fjalën ‘fe’. Islami është jo vetëm ligj hyjnor, po edhe ideal dhe teori, një sistem të menduari dhe një sistem jetese, që është jetuar dhe praktikuar nga miliona njerëz, qysh prej 14 shekujsh dhe kështu do të vazhdojë edhe në të ardhmen, deri sa të jetë jeta.
Në mësimet e Islamit merren parasysh të gjitha nevojat e njeriut dhe jepen udhëzime të shumta e të përsosura për secilin rast. Islami nuk është vetëm një trup i një doktrine metafizike, ai nuk është vetëm një kapicë ritualesh, apo, thënë thjesht vetëm një vendosje e rregullave të sjelljes individuale.
Islami është mënyrë e jetës dhe themelet e tij mbështetën në rrënjët e Shpalljes Hyjnore, mënyrë e jetesës e lejuar nga vetëdija për Zotin dhe e orientuar nga Vullneti i Zotit, që e aktualizon të mirën dhe drejtësinë e jetës së njeriut. Muslimani e ka për detyrë që ta ndjekë mënyrën e këtillë të jetës, ta dëshmojë atë me fjalë e me vepra dhe të përpiqet që ajo të mbizotërojë në këtë botë.[18]


Islami bazohet në dy principe bazë:

Principi i parë është ai i monoteizmit. Ai mohon adhurimin e tjetërkujt, përveç Krijuesit – Allahut, shkatërron çdo gjurmë të politeizmit, pastron shoqërinë nga idhujt e fuqisë e të pasurisë, hedh poshtë vlerat djallëzore, është besim në përtej-jetën dhe i bën thirrje shoqërisë për vlerave hyjnore.
Principi i dytë është Respektimi/nderimi i njeriut dhe trajtimi i tij si mëkëmbës i Zotit në tokë. Respekti që i jepet njeriut, duhet të jetë i vërtetë dhe i ndjeshëm, dhe jo një slogan i thjeshtë. Ai duhet lejuar të zgjedhë për veten e tij se si ta ndërtojë jetën e tij individuale e shoqërore, në dritën e udhëheqjes që ka siguruar i Gjithëfuqishmi për të.[19]
Pra, feja, sipas Kur’anit, është ajo që pajtohet me dijen, arsyen dhe të menduarit. Se parimet e fesë duhet të jenë kërkimore e jo të detyruara a imituese, kjo është në të vërtetë një tezë të cilën Islami e përkrah fuqimisht, përkundrejt Krishterizmit, i cili parimet e fesë i ka shpallur të ndaluara për mendjen.[20]
Madje, sikur pranimi i fesë të mos bazohej në arsyen, atëherë ai do të ishte subjektiv, arbitrar dhe ekscentrik. Të theksuarit e tepruar të intuitës në llogari të arsyes, pa dashje i hap dyert korruptimit të fesë. Mosdallimi i gjërave të trilluara dhe absurde, në mënyrë racionale, mund të sjellë deri tek ajo që besëtytnitë dhe përrallat të maskohen si të vërteta dhe ta përshkojnë fenë, sikurse ka ndodhur mjerisht me religjionet e ndryshme në botë. Po ashtu, theksimi i tepërt i ‘arsyes’ në llogari të besimit intuitiv, korrupton (prish) ‘jetën e arsyes’, duke e reduktuar atë në: materializëm, utilitarizëm, mekanizëm dhe në pakuptimësi.[21]
Sipas Islamit, muslimanëve nuk mund t’ua shpjegojë fenë askush tjetër përveç njerëzve të ditur dhe të mençur. Për këtë, kemi shumë vargje kur’anore: “Andaj pyetni dijetarët e Librit, nëse nuk e dini (këtë).” (En Nahl: 43). Duke pasur parasysh këto fakte të përmendura, insistimi i muslimanëve që legjislacioni i tyre të bazohet në Kur’an nuk duhet të duket i çuditshëm.
Dijetarët muslimanë janë unik lidhur me çështjen se legjislacioni islam, i cili vlen për të gjitha kohët dhe brezat, në dritën e interesit të përgjithshëm, mund t’u përgjigjet çështjeve të parimeve kushtetuese, të kodit civil, të kodit penal dhe të drejtës familjare, duke qenë në hap me të gjitha proceset e zhvillimit të gjithëmbarshëm.


Sheriati

Sheriati është gjithëpërfshirës dhe nuk kufizohet vetëm në ibadet dhe në çështje juridike personale, siç janë martesa, shkurorëzimi, lirimi i robit, trashëgimia dhe të ngjashme, por ai përfshin, gjithashtu, të gjitha llojet e veprimeve dhe transaksionet në të vepruarit dhe të udhëhequrit. Shitblerja, patundshmëria, penglënia, qiradhënia, huazimi dhe të gjitha llojet e marrëdhënieve private – juridike dhe ekonomike, veprimet në relacionin individ –individ, individ – shoqëri , ose individ – shtet, të gjitha këto, Islami i rregullon juridikisht dhe të gjitha këto marrëdhënie duhet të mbështeten në Sheriat.[22]
Në Islam, praktikisht, nuk ekziston lëmë që nuk është lëndë e ligjit; ligji islam paraqet rend që sundon në të gjitha sferat e jetës. Koncepti islam mund të interpretohet si arritje e paqes, duke iu dorëzuar vullnetit të Zotit dhe duke iu përmbajtur Ligjit të Shenjtë dhe udhëzimeve të tij. Në kontekstin islam, Ligji i Shenjtë, përfshin të gjitha ligjet që kanë për qëllim paqen universale dhe përparimin, ku paqja dhe përparimi janë parakusht esencial për mirëqenie materiale, morale dhe shpirtërore.[23]
Dr. Hoking, profesor i filozofisë në Universitetin e Harvardit, në veprën e tij “Ruhus sijase el alemijeh ”, thotë: “Rruga e progresit të shteteve islame nuk qëndron në përvetësimin e modaliteteve që favorizojnë idenë se feja s’ka ç’thotë për jetën e përditshme të individit, për ligjin ose sistemet politike. Është e domosdoshme që njeriu të gjejë në fe burimin e progresit dhe të zhvillimit. Nganjëherë ndodh që të shtrohet pyetja se deri në ç’masë sistemi islam është në gjendje të sjellë ide të reja dhe të ofrojë zgjidhje origjinale, që do tu përgjigjeshin kërkesave të jetës bashkëkohore?
Përgjigjja për pyetjen e parashtruar është: “Sistemi islam posedon të gjitha predispozitat e nevojshme për progres. Ndërkaq, sa i përket prirjes së tij për evoluim, në këtë aspekt Islami është gjithëpërfshirës dhe i mbizotëron të gjitha ligjet dhe sistemet. Prandaj, vështirësitë në ligjin islamik nuk lindin si rezultat i mosekzistimit të mënyrës ose metodës për zhvillim të vrullshëm dhe përsëritjes, por për shkak të mungesës së entuziazmit dhe predisponimit për t’i shfrytëzuar ato metoda.
E ndiej se kam plotësisht të drejtë kur pohoj se ligji islam posedon tërësinë e duhur të parimeve, që janë të domosdoshme për transformim dhe zhvillim (të shoqërisë).” [24]
Rregullat e ligjit penal paraqesin ligjin penal më të mirë që i është dedikuar njerëzimit. Pjesa më e madhe e ndëshkimeve janë sanksionuar nëpërmjet ajeteve kur’anore, dhe kështu janë vënë themelet e drejtësisë shoqërore. Sistemi i administrimit dhe të gjitha marrëdhëniet në relacionin shtet–individ janë të përcaktuara në Kur’an dhe Sunnet. Kjo arrihet nëpërmjet konstituimit të rregulloreve dhe nxjerrjes së kushtetutës nga ana e bashkësisë muslimane, e cila bazohet në Kur’an e në Sunnet dhe miratohet sipas parimit të institucionit të shurasë (konsultimit), që nënkupton nënshtrim të plotë ndaj Allahut, të Dërguarit të Tij dhe bartësve të pushtetit, me kusht që ata t’u binden urdhrave të Zotit dhe sunnetit të të Dërguarit.
Zoti në Kur’anin fisnik thotë:
“O besimtarë! Binduni ndaj Allahut, binduni ndaj të Dërguarit dhe përgjegjësve tuaj. Nëse nuk pajtoheni në ndonjë gjë, drejtojuni Allahut (Librit të Tij) dhe të Dërguarit, nëse besoni Allahun dhe Ditën e Kiametit. Ajo për ju është më e mira dhe shpjegimi më i bukur.” (En Nisa, 59)
Ebu Bekri r.a., udhëheqësi (halifi) i parë i shtetit menjëherë pas Muhammedit a.s., me rastin e marrjes së pushtetit tha thënien e njohur: “M’u bindni mua, për aq kohë sa unë i nënshtrohem Allahut. E nëse unë nuk i nënshtrohem Allahut dhe të Dërguarit të Tij, as ju mos m’u bindni mua.”[25] Kjo thënie e halifit të drejtë përputhet me hadithin e Muhammedit a.s. ku thuhet: “Nuk ka bindje ndaj njeriut, për atë që është mëkat ndaj Allahut”.
Në Islam nuk pranohet lojalitet tjetër veç lojalitetit ndaj Zotit, Pejgamberit të tij, prindërve dhe bashkësisë që ka për qëllim konstituimin e mëshirës së Zotit në Tokë.


Veçoritë e së drejtës islame

E drejta islame i ka udhëhequr popujt muslimanë gjatë gjithë kohës që nga shpallja e Islamit. Dijetarët muslimanë, duke u bazuar në burimet dhe parimet e saj, nën frymën e saj kanë ofruar zgjidhje përkatëse. Sepse është e pamundshme që, tekstet dhe parimet e Sheriatit, që është universal dhe i amshueshëm, të jenë të pamjaftueshme apo të kufizuar për të ofruar dispozita për çfarëdo sjelljeje ose veprim.[26]
E drejta islame, me të gjitha dispozitat e saj, zbatohet qysh prej 14 shekujsh dhe këtë nuk e ka arritur asnjë legjislacion në botë. Legjislacioni perëndimor ka një moshë, përafërsisht, dyqindvjeçare. Horizonti i ligjit islam nuk është i ngushtë që të mos gjejë dot zgjidhje për të gjitha çështjet dhe problemet që paraqiten në kohëra të ndryshme. Legjislatura islame, përmes dispozitave të saj, individin nuk e sheh jashtë familjes, as familjen jashtë shoqërisë dhe as shoqërinë jashtë shoqërisë mbarënjerëzore.
Ligji islam, kundruall ligjit evropian – duke përjashtuar të drejtën kishtare – që nga fillimi për faktin se: “Sheriati e konsideron veten si ligj të shpallur në kuptimin më të ngushtë të fjalës, gjegjësisht ligj autentik hyjnor.”[27]


Sheriati dhe fiku

E drejta islame filloi si një ligj i një shteti, një bashkësie sunduese që nuk mbetej pa iu përgjigjur nevojave të shoqërisë, derisa arriti të sundonte prej Atlantikut gjer në Paqësor. Kjo e drejtë posedon mundësi të zhvillimit dhe u përshtatet nevojave të të gjitha kohërave dhe vendeve. Ajo nuk e ka humbur dinamikën e vet as sot dhe kthimi, gjithnjë e më tepër, merret si ndërrim nga e mira për shtetet muslimane, të cilat deri para ca kohe ishin nën dominimin politik dhe juridik të shteteve të huaja.[28]
Në shumë pjesë të botës islame, Ligji Hyjnor (Sheriati), për një kohë të gjatë, nuk është duke u aplikuar në tërësi në rrafshin ligjor, por etika, që është në brendi të mësimeve të tij, e përshkon gjithnjë shoqërinë islame. Sheriati përcakton Etosin (Ehos) religjioz të Islamit në rrafshin personal dhe shoqëror dhe është i pandashëm nga jeta e fesë.[29]
Sheriati nuk është vetëm ligj pozitiv konkret, por është edhe tërësi e vlerave dhe kornizë për jetën religjioze të muslimanëve.[30] Sheriati është kodi islam që përmban një tërësi normash dhe rregullash që e udhëheqin jetën në interes të saj.”[31]
Sheriati në kuptimin leksikologjik është rruga e drejtë apo burimi i ujit që synohet për të pirë. Sikurse që s’mund të ketë jetë pa ujë, po ashtu nuk mund të ketë as jetë në aspektin shpirtëror pa sheriat. Sheriati është përshkruar si “shteg” shpëtimi i skicuar qartë, i cili duhet pasuar, apo si e drejtë speciale islame (fikh: -fjalë për fjalë do të thotë, ‘të kuptuarit’, ‘futje’, ‘njohje’). [32] Sheriati është rruga që Allahu i Gjithëdijshëm e ka caktuar për të gjithë ata që pranojnë ta pasojnë atë, me qëllim që të arrihet suksesi edhe në këtë jetë, edhe në jetën tjetër, të pasosur.
Sheriati, duke qenë një Ligj Hyjnor, nuk varet nga deduktimet apo përfundimet studiuese të një natyre subjektive, por është i formuar në tërësinë e tij, në urdhëresat e qarta të Kur’anit dhe sunnnetit.[33]
Sheriati në thel është feja e shpallur në nususet/tekstet e Kur’anit dhe të sunnetit. Kurse fikhu është kuptimi i atyre nususeve. Fikhu që përmban mendimet dhe interpretimet e fukahave mund të ofrojë zgjidhje për një vend dhe një kohë të caktuar dhe të mos ofrojë për kohë dhe vende të ndryshme. Ndërkaq, Sheriati ofron zgjidhje gjithëpërfshirëse për vende dhe kohë të ndryshme. Librat e shkencës juridike (fikh) përmbajnë ligje të veçanta të Sheriatit, por vetë Sheriati përfshin mësimet etike dhe shpirtërore, të cilat, thënë rigorozisht, nuk janë të karakterit juridik, ndonëse e Drejta islame nuk është ndarë asnjëherë nga morali.[34]
E drejta islame, në çdo vepër njerëzore, shikon kualitetin etik (husën dhe kubh). Ky kualitet etik nuk mund të njihet përmes mendjes njerëzore. Ai varet plotësisht nga Shpallja, sikurse predikojnë shkollat autoritative të mendimit islam. Ndërkaq, në fushën e çështjeve indiferente juridike, hapësirë i është lënë normimit njerëzor përmes ixhtihadit.[35]
Islami, pra, nuk bënë ndarjen e së drejtës nga morali. E Drejta islame përpiqet që, në marrëdhëniet e kësaj bote, të vendosë parimin e drejtësisë. Fakti se teologjia dhe jurisprudenca janë të harmonizuara, do të thotë që: Islami si besim dhe civilizim, fe dhe kulturë, nuk mund të kuptohet pa të kuptuarit e së drejtës islame. [36]
Për një numër shumë të madh muslimanësh, zbatimi i dispozitave të Sheriatit paraqet mënyrën e zbatimit të tyre për t’iu nënshtruar Vullnetit të Zotit, mënyrën e jetesës virtuoze dhe jetës korrekte, e cila shpie drejt lumturisë në këtë botë dhe shpëtimit në Botën tjetër. Madje edhe ata që nuk e praktikojnë Sheriatin, etikën e tyre, -të kuptuarit e asaj që është e mirë dhe që është e keqe, dhe daljen e tyre nga kaosi i kësaj bote, e nxjerrin nga Sheriati.[37]


Qëllimet e Sheriatit

Në thelb Sheriati ka për qëllim që t’ua lehtësojë njerëzve vështirësitë dhe t’u sigurojë zgjidhje për të gjitha problemet e tyre. Sheriati e inkurajon individin dhe shoqërinë që të jenë të devotshëm dhe afër Allahut. Shoqëria duhet të jetojë në harmoni dhe siguri, me ndjenjën e bashkimit dhe besimit, ku të gjithë ndihmohen mes vete, e përqafojnë atë që është e mirë dhe e eliminojnë atë që është e ligë dhe me të cilën All-llahu nuk është i kënaqur.


Qëllimet e sheriatit janë:

1. Mbrojtja e fesë, - qëllimi i parë dhe kryesor i Sheriatit është mbrojtja e fesë, sepse ajo është thelbi dhe shpirti i jetës.
2. Mbrojtja e jetës, - Sheriati, gjithashtu, mbron edhe jetën. Askujt nuk i lejohet t’u bëjë keq, ose t’u shkaktojë dëm njerëzve.
3. Mbrojtja e mendjes, - Sheriati e mbron mendjen (intelektin). Muslimani gjatë gjithë kohës duhet të jetë inteligjent (me mendje të shëndoshë) dhe nuk duhet të konsumojë alkool ose drogë.
4. Mbrojtja e pasurisë, - Sheriati mbron pasurinë. Është e natyrshme që njeriu të ketë ndjenjën e sigurisë nën mbrojtjen e Sheriatit, të ndiejë se edhe produktet e punës së tij janë të ruajtura dhe se nuk janë objekt i vjedhjes ose i dëmtimit.
5. Ruajtja e prejardhjes, - Sheriati kujdeset që të ruhet prejardhja (zanafilla). Pasardhësit janë të mbrojtur dhe për këtë lidhjet paramartesore dhe lidhjet jashtëmartesore janë të ndaluara dhe të dënueshme. Sheriati ndalon jo vetëm kurvërinë (shthurjen morale) dhe shkeljen e kurorës, por edhe çdo gjë që shpie drejt tyre.
Në sistemet shekullare ligji dhe etika nuk janë të lidhura domosdoshmërisht. Ndërkaq, etika dhe Sheriati janë të lidhura me një lidhje direkte: ligji i Sheriatit përpiqet që të sendërtojë dhe të nxisë standarde etike brenda shoqërisë. Madje, Sheriati nuk mund të zbatohet plotësisht nëse nuk ka sinqeritet dhe nëse nuk pranohet si rrugë e vërtetë dhe e vetme, që duhet ta çojë shoqërinë drejt instruksioneve të Krijuesit të të gjitha qenieve.


Sheriati nuk është teokraci

Teokracia është plotësisht joislame dhe vetëm Kur’ani i shenjtë dhe Sunneti e përcakton aspektin juridik të Islamit dhe e pasqyron kuptimin e tij të vërtetë. Duke përjashtuar çdo autoritet jashtë këtyre të dyjave, përmbajtja dhe praktikimi i së Drejtës islame lirohet nga trashëgimia e shtresuar e ndikimeve të ndryshme njerëzore.
Nëse muslimanët harrojnë se aktet politike janë domen i të vdekshmit, se Zoti toleron pushtetin, por nuk e shenjtëron, se Islami nuk njeh kler, – atëherë Islami mund të jetë teokraci, despotizëm dhe ankth i vërtetë totalitar.[38] Prandaj, zbatimi i së Drejtës islame nuk duhet të ngatërrohet me kurrfarë koncepti perëndimor të teokracisë, sipas të cilit sundimtari është trashëgimtar i Zotit dhe pushtetin e tij nuk e kufizon asgjë.[39]
Ndërkaq, Kur’ani për të gjithë muslimanët është ligj i Zotit, prandaj që të gjithë ata, e edhe udhëheqësit e tyre, u janë nënshtruar këtyre ligjeve, që prej ditës së parë. Duhet pranuar, se gjatë historisë ka pasur regjime autokratike, sikurse ka edhe sot në Botën Islame, por autokracia e pushtetit, sipas Kur’anit, ka qenë dhe është shkelje e këtyre ligjeve!
Prandaj, nuk është dashur që të shtypurit, duke u thirrur në Zot, sikurse vepruan perëndimorët, që të shpikin fillimisht të drejtat e njeriut, e pastaj t’i fitojnë nga sunduesit. Muslimanëve u është dashur vetëm t’u kthehen fundamenteve të Islamit dhe, duke u frymëzuar prej tyre, të flaknin tutje regjimet totalitare, sikurse po ndodh sot me të ashtuquajturën “Pranvera Arabe”.
Islami nuk është fe idealiste apo vetëm adhurim (ibadet), gjegjësisht ai ka të bëjë jo vetëm me marrëdhëniet në relacionin njeri – Krijues dhe kështu të mos lidhet aspak me rregullimin dhe organizimin e shoqërisë dhe të shtetit. Islami është besim, adhurim, jetë dhe ligj, projekt i jetës në tërësi, me fjalë të tjera është plan dhe program i tërësishëm i jetës, sepse ka vendosur parime dhe rregulla, ka themeluar jurisprudencën, e cila ka të bëjë me jetën e njeriut si individ, me jetën e tij në familje, me pozitën dhe rolin e shoqërisë, me bazat e shtetit dhe me marrëdhëniet ndërkombëtare.[40]
Jam plotësisht kundër pretendimit të dr. Bassam Tibit, profesor i së Drejtës Ndërkombëtare, në Universitetin e Gëtingenit në Gjermani, i cili thotë se Deklarata Islame për të drejtat e njeriut e vitit 1981, ka për qëllim krijimin e të drejtave specifike islame të njeriut dhe kështu, në mënyrë implicite, të ndajë qytetërimin islam nga pjesa tjetër e njerëzimit.[41]
Ndaj mendim të njëjtë me dijetarin e madh pakistanez, Mevlana Mevdudin, i cili thotë: Besimi ynë islam gjithnjë e më tepër freskohet dhe forcohet, kur shohim se madje edhe në këtë kohë moderne – e cila bën aq shumë zhurmë me pohimet e saj për progres dhe lumturi – bota akoma nuk është në gjendje, dhe as që do të jetë ndonjëherë në gjendje, që të përpilojë ligje më të drejta dhe më të paanshme se ato që janë dhënë nga Islami, para 1400 (e më shumë) vjetësh. [42]
Mesazhi i Islamit ka konceptuar dhe sendërtuar në praktikë qytetërimin, në të cilin nuk ka pasur vend për kurrfarë nacionalizmi, për kurrfarë interesash të veçanta, kurrfarë ndarje klasash, kurrfarë kishe, kurrfarë priftërie, kurrfarë aristokracie, në realitet, kurrfarë funksionesh trashëguese përgjithësisht. Qëllimi ka qenë konstituimi i teokracisë në raport me Zotin dhe demokracisë ndërmjet njeriut dhe njeriut. Cilësia më e rëndësishme e këtij qytetërimi të ri – cilësi që e dallon nga të gjitha lëvizjet tjera në historinë njerëzore – ka qenë fakti se ai është konceptuar me anë të pranimit vullnetar të njerëzve të interesuar. [43]


________________________________________
[1] Abdulhamid A. Ebu Sulejman, Drejt Një Teorie Islame për Marrëdhëniet Ndërkombëtare, f. 75. Botues Logos-A, Shkup 14191998, & Nexhat Ibrahimi, Shkolla Juridike Hanefite dhe Karakteristikat Themelore të Doktrinës të saj, Botues Zëri Islam, Prizren 2000/ 1421, f. 21
[2] Muhamed Jusri Ibrahim, Tarih Et Teshri, botoi Darul Endelus El hadra, Xhide, 2005, f. 62.
[3] Fikret Karcic, Historia e së drejtës së Sheriatit, Prizren, 1994, f. 32.
[4] Hutbe dhe Vaze të zgjedhura, vëll. I, Muftinia BI Tetovë, 1997, f. 70
[5] Abdulhamid A. Ebu Sulejman, Drejt Një Teorie Islame për Marrëdhëniet Ndërkombëtare, op. cit., f. 75-76
[6] Muhamed Jusri Ibrahim, Tarih Et Teshri, op. cit., f. 82.
[7] Dijalog Islamskih i Evropskih Ucenjaka, Sarajevë, 1979, f. 64
[8] Nexhat Ibrahimi, Shkolla Juridike Hanefite, op. cit., f. 72.
[9] Muhamed Jusri Ibrahim, Tarih Et Teshri, op. cit., f. 98.
[10] Nexhat Ibrahimi, Shkolla Juridike Hanefite, op. cit, f. 74-75.
[11] Dr. Muhammed Hamidullah, Hyrje në Islam, Tiranë, 1993, f. 144-145.
[12] Fikret Karcic, Historia e së drejtës së Sheriatit, op. cit., f. 41.
[13] Dijalog Islamiskih i Evropskih Ucenjaka, op. cit., f. 65.
[14] Mr. Ibrahim Dzananovic, Hudud i Tazir- Krivicna Djela i Prekersaju u seriatskom Pravu, Zbornik Radova 2, Islamski Teoloski Fakultet u Sarajevu, 1987, f. 119.
[15] Dr. Vehbe Ez Zuhejli, Hakul Hurrijeti fil Alem, Damask, 1421/2000, f. 66.
[16] Hutbe dhe Vaze të zgjedhura, op. cit., f. 83.
[17] Christian H. Hoffman, I shtrirë nga të gjitha anët, Asr, Tetovë, 2003, f. 186.
[18] Ebul Ala El Mevdudi, Të Drejtat e Njeriut në Islam, Shkup, 1413/1992, f. 6
[19] Beheshti & Bahonar, Filozofia Islame, pa vend dhe vit botimi, f. 8.
[20] Murteza Mutahhhari, Shkaqet e Animit nga Materializmi, Tiranë, 2003, f. 64.
[21] Ismail Faruki, Islamizimi i Diturisë, Shkup, 1999/1420, f. 55.
[22] Muhammed Kutub, Sa jemi Muslimanë, Furkan ISM, Shkup, 1420/1999, f. 23-24.
[23] Ekmeleddin Ihsanoglu, Zapad i Islam, Sarajevë, El Bejan, 2001, shih artikullin Islam i Mir, f. 59- 62.
[24] Cituar sipas Dr. Jusuf el Kardavi, Islamsko pravo, Sarajevë, 1989, f. 85.
[25] Hasan Ejub, Katër Halifët e Drejtë, Shkup, 1424/2003, f. 31.
[26] Dr. Jusuf el Kardavi, Islamsko pravo, op. cit., f. 15.
[27] Dr. Murad Hofmann, Islami si Alternativë, Shkup, 1421/2000, f. 151-152.
[28] Dr. Muhammed Hamidullah, Hyrje në Islam, op. cit., f. 152.
[29] Sejid Husein Nasr, Srce islama, El kalem, Sarajevë, 1423/2002, f. 202.
[30] Zhvillimi i ‘së drejtës islame’, paraqet një ndërmarrje ‘ndërkombëtare’, pasi që juristët muslimanë vijnë nga popuj të ndryshëm, flasin gjuhë të ndryshme dhe njohin tradita të ndryshme. Ka muslimanë evropianë nga Spanja, Portugalia, Sicilia, Kina, Abisinia, India, Persia, Turqia dhe shumë të tjerë përveç arabëve. Shih dr. Muhammed Hamidullah, Hyrje në Islam, op. cit., f. 152.
[31] Ahmed Hurshid, Familja dhe Islami, Tiranë, 1999, f. 11.
[32] Dr. Murad Hofmann, Islami si Alternativë, op. cit., f. 151-152.
[33] Muhammed Asad, Parimet e shtetit dhe qeverisjes në Islam, Zëri Ynë, Prishtinë, 2011, f. 28.
[34] Sejid Husein Nasr, Srce islama, op. cit., f. 201.
[35] Fikret Karçiç, Historia e së drejtës së Sheriatit, op. cit., f. 11-12.
[36] Dr. Murad Hofmann, Islami si Alternativë, op. cit., f. 152.
[37] Sejid Husein Nasr, Srce islama, op. cit., f. 202.
[38] Parvez Manzoor, The Muslim Book review, 1990, nr. 4, f. 12, cituar nga Murad Hofmann, Islami si Alternativë, op. cit., f. 125.
[39] Ebul Ala El Mevdudi, Të drejtat e njeriut në Islam, op. cit., f. 9-10.
[40] Dr. Jusuf El Kardavi, Islami dhe Politika, Kaçanik, 2002, f. 16.
[41] Ekmeleddin Ihsanoglu (dhe një grup ligjëruesish ), Zapad i Islam Ka Dijalogu, shih artikullin e dr. Bassam Tibit, Ljudska Prava u Islamskoj Civilizaciji i na Zapadu, op. cit., f. 63- 76
[42] Ebul Ala el Mevdudi, Të Drejtat e Njeriut në Islam, op. cit., f. 58.
[43] Muhammed Asad, Rruga për në Mekë, Prishtinë, 2003, f. 406.