Angazhimi i mendjes njerëzore që ta arrijë urtësinë burimore për jetën gjatë historisë ka krijuar kultura dhe qytetërime të ndryshme, religjione dhe filozofi të ndryshme. Në të shumtën e rasteve, këto angazhime arritën rezultate relative, për shkak të paaftësisë dhe pafuqisë së mendjes ta arrijë të Vërtetën themelore: nga vjen e vërteta, ç’do të thotë jeta, ku shpie ajo e pyetje të ngjashme. U dhanë shumë përgjigje, por të gjitha ato të vërtetën përfshinin vetëm në mënyrë periferike dhe të pjesshme.
Nëse do t’i hedhim një shikim, qoftë edhe sipërfaqësor, kulturave dhe religjioneve të lashta kineze dhe të Lindjes së largët, atyre induse, pastaj religjionit të egjiptianëve të vjetër dhe brutalitetit faraonik, asirianëve të vrazhdë dhe grekëve e romakëve materialistë evropianë, para vetes do të kemi një bollëk pikëpamjesh, madje edhe me ‘krijime’ dhe rezultate të ndryshme fascinuese, dhe një paraqitje të shtrembëruar mbi Krijuesin dhe fenë e vërtetë.
Pikërisht për këtë arsye, për arsye të pamjaftueshmërisë njerëzore për ta arritur të vërtetën, Krijuesi në vazhdimësi reflektoi frymëzim nga Burimi i jetës dhe i urtësisë. Ky frymëzim bëri që kohë pas kohe, varësisht nga nevojat dhe rrethanat, Krijuesi të dërgojë përfaqësues specialë, pejgamberë, të cilët do ta drejtojnë botën e mashtruar drejt Cakut Përfundimtar, drejt Rrugës së drejtë.
Misioni filloi me Ademin a.s.. U dërguan një numër i madh i pejgambereve të Zotit në shërbim të Fjalës së vërtetë, kundrejt angazhimeve të kundërshtarëve për ta shtrembëruar misionin pejgamberik dhe për ta injoruar të vërtetën absolute, të promovuar nga pejgamberët. Vështirësitë e tyre në prezantimin e fesë gjatë historisë kanë qenë të jashtëzakonshme. Angazhimi i Nuhit a.s., Ibrahimit a.s., Musait a.s, dhe Isait a.s. në misionin e tyre tregon seriozitet të jashtëzakonshëm në historinë e fesë së vërtetë dhe të mendimit në përgjithësi.
Kjo ndërhyrje hyjnore në dobi të njerëzisë për herë të fundit ndodhi në shkretëtirën arabe, pranë burimit Zemzem, në Mekë. Më 570 të e.r. u lind në Mekë pejgamberi i fundit, Muhammedi a.s., për të sjellë Fjalën e Fundit, Kur’anin, vlefshmëria e të cilit do të zgjasë deri në Ditën / Çastin e Fundit, Fjala që unjëson urtësitë e të gjithë pejgamberëve: bekimin e punës në tokë që filloi qysh me Ademin a.s. pas largimit nga xheneti; kurbanin, sakrificën e Ibrahimit a.s.; durimin e Ejubit a.s.; këmbëngulësinë e Musait a.s., dashurinë e Isait a.s. ndaj të shtypurve dhe të afërmve etj.
Shpallja e Fundit, që e shpalli Pejgamberi i fundit, hollësisht e tregoi tërë urtësinë, e zbuloi domethënien e vërtetë dhe botëkuptimin e jetës. Kjo shpallje zgjidhi çështje deri atëherë të pakapshme për arsyen, perceptimin e drejtë të Krijuesit dhe të tërë asaj që e rrethon. Pasuesi i Kur‘anit e ka të qartë se çfarë qëndrimi të marrë kundrejt temave të shumta gjatë jetës. Kjo s’do të thotë se liria njerëzore është cenuar. Kur’ani nxit njeriun ta përdorë arsyen, meditimin dhe të gjejë urtësinë e plotë duke zmadhuar diturinë dhe duke plotësuar njohuritë. Duke soditur rendin e përkryer kozmik njeriu nxjerr përfundim dhe beson bindshëm për Krijuesin Një dhe të Vetëm.
Prandaj, Islami pranon përparimin e arsyes. Për këtë dëshmon më së miri vetë Kur’ani, i cili thërret në mendje, në arsye të shëndoshë, në meditim. Kur’ani jo që nuk i frikësohet arsyes së shëndoshë, por arsyen e mendon si aleat, si mjet nëpërmjet së cilës arrihet deri te e vërteta. Kur’ani insiston në përdorimin e arsyes, përsiatjes së matur dhe marrjes së vendimeve.
Fjalët kur’anore synojnë përsosurinë e jetës njerëzore, e që është synimi i përsosurisë në amshueshmëri. Çdo individ duhet të synojë drejt këtij qëllimi. Prandaj, kërkohet disiplinim i jetës sonë për t’u ngjitur lartë e më lartë. Kur’ani përcakton dispozita të detyrueshme të veprimit, nëpërmjet të të cilave formon dhe ngre lartë vullnetin, mirësinë shpirtërore dhe qenien ideale morale. Këmbëngulja në këtë e sajon natyrën tonë konstante, e cila natyrë na bënë të ndërgjegjshëm dhe të obligueshëm t’i shërbejmë tërësisë, duke mos i qitur përpara prioritetet vetjake.
Kur’ani e pranon rolin e njeriut në jetë. Ai duhet të jetë fisnik dhe i dobishëm për të mirën e përgjithshme dhe për lumturinë e përgjithshme të të gjithëve. Dashuria e përgjithshme ndaj njerëzve është kërkesa kryesore e mësimit islam mbi botën.
Islami ka pajtuar skajet dhe ka ndjek mesin e rrugës. Ne këtë mënyrë Islami ka përfillur kërkesat e materies dhe të shpirtit. Ai nuk e pranon as materializmin e vrazhdë as idealizmin fanatik, por kërkon që të dyja të kooperojnë krah për krah.
Islami nuk ndalon pasurimin dhe posedimin e të mirave materiale, por, si mjet pastrimi të pjesës së huaj, ka paraparë tatimimin detyrues dhe atë vullnetar respektivisht të kohëpaskohshëm. Islami ndalon edhe format e tjera të shfrytëzimit të njeriut nga njeriu apo nga grupi e shoqëria.
“Ai (Zoti) është ai i cili për ju ) (njerëzit) krijoi çdo gjë që gjendet në tokë.”
“Zoti ua bëri tokën të përshtatshme, ecni nëpër të dhe kërkonie furnizimin tuaj.”
“Por, në pasurinë e tyre (të pasanikëve) kanë të drejtë (në një pjesë) të varfrit dhe të përvuajturit.”
Kështu flasin fjalët e shumta të urta kur’anore.
Ja, synimi kryesor mbi lejen e pasurimit. Sipas sistemit islam, me rritjen e numrit të pasanikëve do të zvogëlohej numri i varfanjakëve, deri sa rasti është i kundërt në vendet kapitaliste: me rritjen e numrit të pasanikëve, do të rritej edhe numri i varfanjakëve.
Islami nuk e donë jetën asketike, dhe nga ana tjetër, rigorozisht e gjykon shkapërderdhjen në bollëk.
“Hani e pini, por mos e teproni, sepse Allahu nuk i do ata që e teprojnë. ", thuhet në Kur’an. Sidomos dehja, e cila më së shumti nxit shkapërderdhje, më së rrepti është e ndaluar. Kjo është urtësia tashmë e njohur e Kur’anit dhe Islamit.
Islami është fe optimiste dhe nuk e lejon njeriun ta urrejë jetën në asnjë mënyrë. Dëshmia më e mirë për këtë është ndalimi rigoroz i vetëvrasjes. Para asnjë problemi nuk bënë të dëshpërohemi as të humbet vetëmohimi. Edhe pse kundrejt Të Gjithëfuqishmit njeriu është “krijuar i dobët”, ai megjithatë për veten është një fuqi, e cila duhet të ballafaqohet me të gjitha problemet. Sepse, “njeriu e posedon vetëm atë që e fiton me angazhimin e tij.” (Kur’ani).
Tërë kjo është dëshmia më e mirë se është lajthitje e përkryer të jesh fatalist i verbër dhe defetist i pashpresë e t’i dorëzohesh “fatit të fatit. Islami është fatalist vetëm në aspekt që kërkon besim në një të vërtetë – se çdo gjë i nënshtrohet vullnetit absolut të Zotit. Dhe kjo është pikërisht ajo fe e cila në fillim i dha Islamit atë dinamikën e fuqishme dhe forcën jetësore. Sepse vetëm me fenë, ku çdo gjë zhvillohet dhe organizohet sipas përcaktimit të Zotit, mund të ndërmerren aksione të guximshme dhe të vetëmohueshme, mund të punohen punë të rrezikshme për të mirën e përgjithshme. Deri sa mbështetjen qyqare në Zotin, pa përdorimin e angazhimit, sakrificës dhe vetëmohimit, e kanë trilluar dembelët, egoistët dhe qyqarët dhe kjo gjendje shkallë-shkallë çon në shkatërrim. Këtë pikëpamje Kur’ani e gjykon në mënyrë rigoroze, kurse ai është udhëzimi më i qartë dhe më i hollësishëm në botë.