Transmeton Enesi se si ai me një rast e kishte pyetur Pejgamberin a.s. duke i thënë: “O i Dërguari i Allahut, nëse japim sadaka për të vdekurit tanë, nëse e kryejmë haxhin për ta, ose i lutemi Zotit për ta, a iu arrin ajo atyre?
“Po, dhe i vdekuri gëzohet me atë, siç gëzohet ndonjëri prej jush kur atij t’i dhurohet ndonjë pjatë (me ushqim)!” (Hadithi-sherif)146

Hyrje

Në qarqe të ndryshme hoxhallarësh e studiuesish, por edhe në mesin e xhematit e besimtarëve islamë, shumë herë janë folur e përfolur, diskutuar e debatuar dhe janë shtruar çështjet: Nëse njeriu ka të drejtë që ndonjë sevap të fituar t'ia dhurojë dikujt tjetër, i afërt qoftë ai ose i largët? Dhe, edhe çështja tjetër: Nëse lejohet që njeriu të lexojë Kuran për shpirt të të vdekurve të tij, dhe, për më tepër, nëse lexuesi i Kuranit mund të pranoj ndonjë kompensim material për këtë punë apo jo? Këto dhe pyetje të ngjashme, nga besimtarët tanë, na janë parashtruar, dhe vazhdojnë të na bëhen edhe neve në shumë mexhlise e kontakte të ndryshme me ta. Prandaj, përgjigjet tona, për çështjet e përmendura, të mbështetura në ajete kuranore, në hadithe të Pejgamberit a.s. dhe në mendimet e dijetarëve eminentë islamë, e pamë të arsyeshme që t’i sjellim edhe me shkrim për lexuesit e “Takvimit”, me një titull më gjithëpërfshirës e më të përgjithësuar “Obligimet tona ndaj të vdekurve”, por të shpjeguara thjesht dhe në mënyrë sa më koncize, me shpresën se kështu do të ndihmojmë në sqarimin sa më të mirë dhe kuptimin më të plotë të tyre.
Mirëpo, që në fillim, duhet thënë se jeta dhe vdekja janë dhuratë nga Allahu i Lartësuar, ndaj dhe njerëzit nuk mund t'i zgjedhin ose t'i refuzojnë ato. Njeriu, si krijesa më e dalluar e Allahut xh.sh., është shumë i pafuqishëm në këtë, sepse Allahut i takon ajo çfarë t’i japë dhe çfarë t’i marrë njeriut. Dhe, ndodh vetëm ashtu siç dëshiron Zoti, e assesi ndryshe! Allahu i Lartësuar jep jetë dhe vdekje; Ai është Krijuesi, i Lartësuari, i Plotfuqishmi, është Zoti i Madhëruar.
Në të vërtetë, Islami është një sistem i plotë dhe i përkryer i jetesës, në të cilin rregullohen të drejtat dhe detyrimet, d.m.th. marrëdhëniet dhe relacionet e njeriut edhe ndaj të tjerëve. Islami përcakton dhe përshkruan qartë se si duhet të sillen burrat, ashtu edhe gratë myslimane, në rast të vdekjes së ndonjë të afërmi të tyre. E meqë është kështu, e konsiderojmë të dobishme, që me pak fjalë, t'ua kujtojmë të gjallëve disa obligime që ata i kanë për të vdekurit e tyre, sipas dispozitave dhe mësimeve islame, por në anën tjetër, t’ua tërheqim edhe vërejtjen për disa gjëra të cilat nuk lejohen të bëhen për të vdekurit, përsëri sipas mësimeve islame.

Çfarë duhet të bëjnë të gjallët për të vdekurit

Dihet mirëfilli se Islami e ka caktuar me precizitet kodeksin e sjelljes së njerëzve edhe me rastin e vdekjes. Ka shumë rregulla të cilat janë të kategorisë së detyrimeve, janë farze, të cilat myslimanët dhe myslimanet duhet t'i përmbushin kur t’u vdes dikush nga të afërmit e tyre. Duke i shqyrtuar problemet e kësaj natyre, dijetarët islamë kanë përcaktuar saktësisht se çfarë duhet të bëjmë në rast se një burrë apo grua myslimane vdes, dhe ato janë përmbledhur në tri grupime kryesore:
1. Detyra e parë që duhet bërë është të përgatiturit (arabisht: texhhiz) e personit të vdekur në përputhje me rregullat islame. Kështu, të ndjerin duhet ta pastrojmë konform rregullave për pastrimin e xhenazes, ta mbështjellim me qefin, t’ia falim namazin e xhenazes dhe ta varrosim në varrezat myslimane. Përgatitja e xhenazes është përgjegjësi e trashëgimtarëve të tij, kurse shpenzimet e përgatitjes dhe të varrosjes merren nga pasuria e të ndjerit-rahmetliut. Nëse i ndjeri nuk ka lënë ndonjë pronë, atëherë këtë obligim janë të detyruar ta përmbushin trashëgimtarët nga pasuria e tyre. Përgatitja dhe varrosja sipas rregullave islame është një detyrim i rreptë (farzi 'ajn) për trashëgimtarët e personit të vdekur.
Namazi i xhenazes është detyrim i bashkësisë, i xhematit dhe kryerja e tij është e kategorisë farzi-kifaje, d.m.th. është detyrë fetare, të cilën nëse e kryen një grup besimtarësh, të tjerët lirohen nga ai detyrim. Mirëpo, nëse askush nuk do ta kryente këtë detyrë, sa kohë që dihet për vdekjen e një burri apo gruaje myslimane, atëherë i gjithë komuniteti mysliman do të jenë mëkatarë dhe përgjegjës.
2. Detyra e dytë e trashëgimtarit/ve është që t’i shlyejë borxhet e rahmetliut, nëse rahmetliu do t’i ketë pasur ndonjë borxh ndokujt. Trashëgimtarët janë të detyruar të paguajnë borxhin para ndarjes së pasurisë së lënë si trashëgimi. Në rast se personi i vdekur nuk ka pronë të trashëguar, ndërkaq ai është borxhli, është e dëshirueshme që trashëgimtarët të paguajnë (nga pasuria e tyre) borxhin e të ndjerit të tyre për shkak të përgjegjësisë që ai ka para Allahut xh.sh.. Në hadithe të Pejgamberit a.s. është thënë, se, madje, as shehidi nuk do të hyjë në Xhenet përderisa të mos shlyhet (kthehet) borxhi i tij që do t’ia ketë pasur dikujt tjetër.
3. Detyra e tretë e trashëgimtarëve të personit të vdekur është të zbatojnë porosinë (amanetin, testamentin, vasijetin), nëse është i vlefshëm dhe nëse ka një të tillë. Testament i vlefshëm konsiderohet ai që është në përputhje me rregullat e Sheriatit, d.m.th. nuk e kalon një të tretën e pronës dhe se ajo që është lënë trashëgim të jetë e lejuar sipas rregullave islame. Nëse këto kushte nuk plotësohen, testamenti i të ndjerit nuk është i vlefshëm dhe trashëgimtarët nuk janë të detyruar ta zbatojnë atë.(1)

Nga se kanë dobi dhe përfitojnë të vdekurit

Dijetarët islamë pajtohen se i vdekuri ka dobi edhe pas vdekjes së tij dhe pas kalimit nga kjo botë, nga disa vepra që ai i bëri gjatë jetës së tij. Kjo është e argumentuar me shumë hadithe të Pejgamberit a.s., nga të cilat do t'i shënojmë vetëm disa:
Transmetohet nga Ebu Hurejreja r.a., se Pejgamberi a.s. me një rast ka thënë:
“Kur njeriu vdes, i ndërpriten të gjitha veprimtaritë e tij (ndërpriten rrjedhjet e sevapeve) përveç në tri raste: sadakaja e vazhdueshme, dituria nga e cila kanë dobi njerëzit, dhe, nëse ka lënë trashëgimtarë që i luten Zotit për të!”(2)
Një dijetar i njohur islam në fushën e shkencës së hadithit, Imam al-Munavi, duke komentuar hadithin e përmendur ka thënë: “Në esencë, personi përfiton nga çdo lutje në të cilën dikush lutet për të, qoftë nga fëmijët e tij apo nga dikush tjetër. Në hadith, fëmija theksohet veçanërisht në mënyrë që të inkurajojë bërjen sa më të shpeshtë të lutjeve për prindërit. Gjithashtu, duhet ditur se prindërit përfitojnë nga punët e mira të fëmijës së tyre edhe nëse ai nuk do të bënte lutje për prindërit e tij, sepse prindërit ishin shkaku i ekzistencës së tij, udhëzimit dhe ndjekjes së rrugës së drejtë ... Në hadith gjejmë prova që sevapi nga lutjet arrijnë tek i vdekuri.”
Në një hadith tjetër, transmetohet nga Ebu Hurejrete se Pejgamberi a.s. ka thënë:
“Njeriut, edhe pas vdekjes së tij, i shkon shpërblimi për veprat dhe mirësitë e tij: dituria që i ka mësuar të tjerët, nga pasardhësi i mirë që ka lënë pas, nga Mus'hafi që ka lënë trashëgim, nga xhamia që ka ndërtuar, nga konaku për udhëtarët e rastit që ai ka ndërtuar, nga kanali ujitës që ai ka hapur, nga lëmoshat (sadakatë) që i ka shpërndarë nga pasuria e tij teksa ishte i shëndetshëm dhe i gjallë, e gjithë kjo i arrin edhe pas vdekjes së tij.”(3)
Bazuar nga sa u tha më sipër dhe në hadithe të tjera të ngjashme, dijetarët islamë kanë numëruar disa vepra të cilat i vdekuri i ka bërë ose ka qenë iniciator që ato të bëhen gjatë jetës së tij dhe prej të cilave ai vazhdon të përfitojë edhe pasi që ka vdekur, si:
1. Sadakaja e vazhdueshme, siç janë llojet e ndryshme të vakëfeve, ndërtimi i shkollave, spitaleve, klinikave, ambulancave, çerdheve, çezmave, etj. Për sa kohë që këto institucione vazhdojnë të ofrojnë ndihmesë dhe shërbime, dhe për sa kohë që njerëzit i përdorin ato ose kanë dobi prej tyre, i vdekuri do të ketë dobi dhe do të shpërblehet për to. Të japësh sadaka për prindërit, nuk ka asnjë mëdyshje se ju sjell dobi atyre edhe pas vdekjes, dhe kjo është vërtetuar me konsensus të ulemave se shpërblimi dhe sevapi i asaj sadakaje iu shkon aty re.
Nga Ebi Hurejreja tregohet se një njeri i kishte thënë Pejgamberit: “Babai më vdiq dhe ka lënë pasuri, por nuk ka lënë ndonjë testament. A i fshihen gjynahet atij sikur të japë sadaka në emër të tij? Pejgamberi i kishte thënë:“Po!”(4)
2. Njohuri (dituri) të dobishme, të tilla si shkrimi i librave të dobishëm, librave shkollorë dhe punimeve shkencore, pastaj mbajtja e ligjëratave të dobishme dhe këshillave e nasihatëve. Këtu, natyrisht, mund të përfshihen lloje të ndryshme të zbulimeve shkencore që janë me dobi të përgjithshme, etj. Nga gjërat e përmendura dhe të ngjashme, i vdekuri do të ketë shpërblim për sa kohë që njerëzit përfitojnë nga ato që ai ka lënë pas.
3. Fëmija i hairit. Një fëmijë që është edukuar në Islam dhe i cili i ka njohur të drejtat ndaj Allahut dhe të drejtat prindërore, kështu që i lutet Allahut për prindërit e tij, ose një fëmijë që bën vepra të mira në emër të prindërve të tij, ose që sevapin e veprave të tij ua dhuron prindërve si mirënjohje që e kanë edukuar sipas mësimeve të fesë islame.
4. Ndërtimi i xhamisë në të cilën do të bëhet namaz dhe lutje të tjera dhe do të mësohet Islami. Një xhami e tillë duhet të ndërtohet ekskluzivisht në emër të Allahut dhe jo sa për formalitet, shpërfaqje, lavdërime apo krenari.
5. Ndërtimi i qendrave dhe vendpushimeve të ndryshme publike (bujtina), në të cilat të varfrit, nevojtarët dhe të pastrehët do të qëndronin falas. Kjo mund të përfshijë çerdhe (kopshte) për fëmijë dhe jetimore ku do të rriteshin jetimë dhe fëmijë të braktisur nga prindërit e tyre, etj.
6. Ndërtimi i ujësjellësit për t’u furnizuar me ujë, hapja e puseve, llojeve të ndryshme të burimeve publike dhe sistemeve të ujitjes, nga të cilat do të përfitonin njerëzit.
7. Ndërtimi i sistemeve të ndryshme të ujitjes ose sistemeve për ushqimin e bagëtive.
8. Mbjellja e pemëve, nga frutat dhe prodhimet ose nga hija e të cilave do të përfitonin njerëzit, zogjtë, insektet dhe kafshët.
9. Lënia e Mus'hafit pasardhësit të tij për të mësuar prej tij, si dhe vakëfnimi i Mus’hafit për nevojat e xhamisë ose vendeve të tjera ku njerëzit do të mësonin dhe do të shërbeheshin me to.(5)
Për të gjitha këto që sapo i përmendëm, të cilat njeriu i bën në emër të Allahut dhe me qëllim që të arrijë kënaqësinë e Tij, ai do të përfitojë prej tyre edhe pasi të ketë vdekur, gjegjësisht, për sa kohë që ato do t’ju sjellin dobi njerëzve. Në shumë hadithe autentike të të Dërguarit të Allahut gjejmë argumentime për këtë. Në “Sahihun” e Muslimit është shënuar hadithi i Xherir bin Abdullahut, i cili thotë se Pejgamberi a.s. ka thënë:
“Kush trason në Islam ndonjë traditë të bukur dhe me të cilën do të veprohet edhe pas vdekjes së vetë personit, ai do të shpërblehet për të sikurse që do të shpërblehen ata që veprojnë sipas asaj tradite, pa ju zvogëluar aspak shpërblimi, dhe kushdo që trason në Islam ndonjë traditë të shëmtuar (të keqe) dhe me të cilën do të veprohet edhe pas vdekjes tij, ai do të pëson mëkat sikurse ata që kanë vepruar me atë traditë të keqe, pa ju zvogëluar në mëkatin e tyre!”(6)
Dijetari i njohur islam, Imam al-Mundhiri, ka thënë se “Ai që shkruan një vepër të dobishme do të ketë shpërblim për të, si dhe shpërblimin e atyre që e lexojnë, e përshkruajnë ose punojnë sipas tij, për sa kohë që ekziston ajo vepër. Dhe, nga ana tjetër, kushdo që shkruan ndonjë vepër të ndaluar (të dëmshme), do të ketë mëkat për të dhe mëkatin e të gjithë atyre që punojnë me të sa kohë që ajo vepër vazhdon të shfrytëzohet.”
Mesazhi i haditheve të mësipërme është i qartë: njeriut i rrjedhin sevapet nga veprat që janë me dobi të përgjithshme dhe të cilat ai i ka iniciuar gjatë jetës së tij. Për sa kohë që rrjedhin këto vepra, edhe sevapet i rrjedhin atij. “Pasardhësi i mirë” i përmendur në hadithe është shumë i rëndësishëm për shoqërinë dhe bashkësinë në përgjithësi, sepse ai do të jetë një anëtar i dobishëm i asaj bashkësie dhe nuk do ta dëmtojë atë.
Për sa i përket veprave të bëra nga dikush tjetër për të ndjerin, pra, veprat që nuk kanë rrjedhur nga i ndjeri, por janë bërë nga dikush tjetër pas vdekjes së tij, e në veçanti nga bijtë e tij (pasardhësit e të vdekurit), është e rëndësishme të theksohet se dijetarët islamë pajtohen që një person i vdekur mund të përfitojë nga ata si vijon:
- Kur myslimanët i bëjnë lutje (dua') Allahut për të vdekurin, duke kërkuar faljen e mëkateve të tij (istigfar). Kërkimfalja nënkupton të kërkuarit falje dhe shpëtim nga Allahu për prindërit tanë. Në fakt kjo është duaja më e lartë dhe më e shtrenjtë, për më tepër është duaja e të gjithë pejgamberëve. Sa për ilustrim po e përmendim ajetin 28 të sures “Nuh” si dhe ajetin 41 të sures ”Ibrahim” ku Allahu xh.sh. e tregon lutjen e hazreti Nuhut dhe të hazreti Ibrahimit kur ata kanë bërë për prindërit e tyre:
“Zoti im, më fal mua dhe prindërit e mi, dhe ata që hynë në shtëpinë time duke qenë besimtarë, edhe besimtarët e besimtaret, ndërsa jobesimtarëve mos u shto tjetër, vetëm dëshpërim.”(7)
Dhe:
“Zoti ynë! Më fal (gabimet) mua edhe prindërve të mi, fali edhe të gjithë besimtarët ditën kur jepet llogaria.”(8) Ndërkaq, me një hadith tregohet se Pejgamberi a.s. e ka
shpjeguar mundësinë e pranimit të duasë së bijve për prindërit e tyre:
Transmetohet nga Ebi Hurejreja se Pejgamberi a.s. ka thënë: “Allahu xh.sh. e lartëson pozitën e robit të Tij të mirë në Xhenet, ndërsa robi pyet: O Zot prej nga kjo dhuratë mua? Allahu i thotë: Në bazë të kërkim faljes së fëmijëve tu!”
- Kur shpërndahet lëmoshë (sadaka) për personin e vdekur. Më sipër i përmendem argumentet për sadakanë e vazhdueshme, ndaj dhe këtu nuk e shohim të nevojshme që t’i ripërsërisim.
- Kur për të vdekurin kryhet haxhi (dhe umreja).(9) Argumente të shumta kanë sjellë dijetarët për këtë. Po e përmendim rastin e një gruaje e cila e kishte pyetur Pejgamberin a.s. për këtë çështje:
Transmeton Abdullah ibni Abbasi r.a. se ka thënë: “Një herë, një grua nga hajthemët gjatë vitit të Haxhit Lamtumirës, i kishte thënë Pejgamberit a.s.: Ja Resulallah, babanë tim e ka zënë obligimi i kryerjes së haxhit në moshë të shtyrë, aq sa ai nuk po mund të rrijë drejt mbi deve, andaj a konsiderohet se ai e ka kryer haxhin në qoftë se unë e bëjë haxhin për të? Pejgamberi a.s. i kishte thënë: “Po!”(10)
- Kur zbatohen porositë e tyre, të kultivuarit e marrëdhënieve të mira farefisnore, si dhe respektimi i shokëve të tyre. Ebu Davudi e transmeton një rast kështu:
“Transmeton Ebi Esjed es-Saadijj r.a.: Teksa ne rrinim ulur te Pejgamberi a.s. i erdhi një njeri nga fisi Selemete dhe i tha: “O i Dërguari i Allahut, a ka ndonjë mirësi që mund ta bëjë për prindërit e mi pas vdekjes së tyre?” Pejgamberi a.s. i tha: “Po! Lutja-duaja për ta, kërkimfalja (istigfari) për ta, përmbushja e premtimeve që ata do t’i kenë dhënë, vazhdimi i marrëdhënieve të tyre të mira që kanë pasur me farefisin dhe të respektuarit e shokëve të tyre!”(11)
Dijetarët islamë janë të një mendimi kur thonë se në lidhje me këto çështje të sapo përmendura ekziston konsensus i përgjithshëm (ixhmâ') i të gjithë dijetarëve të Ehli-Synetit (juristë, komentues të Kuranit dhe hadithologë), që të gjithë bien dakord se i vdekuri ka dobi nga lutjet, duatë, sadakaja, nga haxhi dhe umreja. Megjithatë, studiuesit kanë mendime të ndryshme kur bëhet fjalë për ato që quhen adhurime trupore, të tilla si agjërimi, namazi, mësimi i Kuranit dhe dhikri; disa mendojnë dhe besojnë se të vdekurit përfitojnë prej tyre, ndërsa të tjerët nuk e pranojnë këtë.
Në lidhje me këtë temë, kur debatohet për çështjen e namazit dhe agjërimit për të ndjerin, dijetarët thonë se kjo mund të bëhet nëse dikush dëshiron ta bëjë atë, por nuk është detyrim për trashëgimtarët. Pra, kushdo që dëshiron ta bëjë këtë, mund të falë namaz dhe të agjërojë për të ndjerin e tij (natyrisht, këtu qëllimi është për nafile) dhe sevapet e fituara me atë rast t'ia dhurojë të ndjerit. E njëjta gjë vlen edhe për dhikrin - të përmendurit e Allahut dhe edhe kjo mund të bëhet për të ndjerin.(12)
Në veprat kapitale të jurisprudencës islame (fikhut) ka diskutime të gjera për këto çështje. Është me rëndësi të dihet se ajo për të cilën ulematë bien dakord, pra, kur nuk ka mosmarrëveshje e polemika ndërmjet tyre, është më e mirë për t'u pasuar dhe më efektive për t'u ndjekur sesa ajo për të cilën dijetarët islamë kanë kundërthënie, polemika e mospajtime.(13)
Në vazhdim, do të ndalemi shkurtimisht te një çështje që është e pranishme në vendin tonë - leximi i Kuranit për të vdekurit ose për shpirtin e të vdekurit.

Leximi i Kuranit për të vdekurit

Dijetarët janë të mendimit se, lejohet dhurimi i sevapeve të leximit të Kuranit fisnik për Pejgamberin a.s. dhe, rrjedhimisht, edhe për të tjerët, në veçanti duke filluar nga prindërit, të cilët janë më meritorët për diçka të tillë.(14) Ngjashëm si kjo, ka edhe raste për veprime të tjera fetare. Hazreti Aliu i therte dy desh kurban për Pejgamberin a.s., e dy të tjerë për vete, siç transmetojnë Tirmidhiu, Ebu Davudi dhe Bejhekiu në hadithin e transmetuar nga Aliu.
Nga ana tjetër, Abdulla ibën Ymeri r.a. gjatë tërë jetës së tij, kishte bërë umre për Pejgamberin a.s. pasi që Pejgamberi
kishte ndërruar jetë. E, kjo është argument i pamohueshëm për lejimin e dhurimit të sevapeve të veprave të mira për Pejgamberin a.s..(15) Dikush, mbase edhe mund ta konteston lejueshmërinë e kryerjes së haxhit për tjetrin (bedel ani ‘l-gajr), por kjo është e paqëndrueshme dhe fare e pavend!
Tradita e leximit të Kuranit për të vdekurit është e njohur në mesin e myslimanëve tonë. Kjo është veçanërisht e theksuar në Ramazan. Edhe në xhami lexohen hatme dhe surja Jasin, e më pas iu dhurohen shpirtrave të të vdekurve. Është e qartë se një numër i konsiderueshëm e lexojnë personalisht Kuranin për shpirt të të vdekurve të tyre, sepse disa të tjerë, pasi nuk e dinë alfabetin arab, zgjedhin të porosisin ndokënd që do ta bënte këtë.
Sipas mendimit të dijetarëve islamë, lejohet që sevapin e leximit të Kuranit t’ua dhurojmë myslimanëve të tjerë. Në veprën “El-Hidâje” të Merginaniut dhe “Fetâvâ tâtârhâni- je” theksohet se dhurimi i sevapeve nga leximi i Kuranit është i lejuar. Madje, personi kur të japë sadaka vullnetare, më mirë është që të vendos se, shpërblimet e sadakasë t’ua dhuroj të gjithë besimtarëve dhe besimtareve, sepse ato u arrijnë atyre pa iu pakësuar asgjë atij për të cilin është bërë nijet. Ky është medhhebi i Ehli Sunnetit vel Xhemaatit.
Imam Alaudin Kasani, në veprën e tij “El-Bedâi' ves-sa- nâi'” thotë: “Nuk ka dallim nëse atij që i dhurohet dhe i dedikohet sevapi të jetë i gjallë apo i vdekur. Po ashtu, nuk ka dallim nëse personi kur e kryen veprën e mirë e vendos që sevapin t’ia dhuroj edhe të tjerëve, apo ai fillimisht veprën e punon për vete, pastaj, pasi ta kryejë atë, sevapin e saj ia dhuron edhe të tjerëve. Po ashtu, nuk ka dallim nëse vepra është farz apo nafile.”(16)
Mbi sa u tha më sipër, ekzistojnë argumente nga Kurani, Syneti, konsensusi i ulemave dhe analogjia. Ja disa prej tyre:
“...dhe thuaj: “Zoti im! Mëshiroi prindërit e mi, ashtu sikurse më edukuan mua kur isha i vogël.”(17)
Nga ajeti kuptohet se Allahu xh.sh. na urdhëron që të lutemi për prindërit (paraardhësit) tanë. Pra, pasardhësit janë urdhëruar që të luten për paraardhësit e tyre, sepse lutjet e tilla janë të dobishme për prindërit, prandaj, ky ajet është argument se, lutjet u arrijnë atyre.
“Dhe ata që kanë ardhur pas tyre (muhaxhirëve të parë) e thonë: Zoti ynë! Falna ne dhe vëllezërit tanë që qenë para nesh të pajisur me besim dhe mos lejo të futet në zemrat tona urrejtje ndaj atyre që kanë besuar. Zoti ynë, vërtet që Ti je shumë i butë, Mëshirues.”(18)
Në këtë ajet, Allahu xh.sh. urdhëron Pejgamberin e Tij të bëjë istigfar (kërkimfalje) dhe lutje për popullin (ymetin) e tij, nëse ata bëjnë ndonjë gjynah a gabim. Andaj, urdhri për istigfar dhe lutje, nënkupton se ato janë të dobishme për besimtarët dhe besimtaret, qofshin të gjallë apo të vdekur, dhe se një istigfar dhe lutje e tillë u arrin atyre.
Nga hadithet e Pejgamberit a.s. në këtë kontekst ka shumë të tilla. Ndër këto hadithe është edhe ky:
Transmeton Aisheja r.a. se një njeri i kishte thënë Pejgamberit a.s.: “Vërtet nënës sime shpirti ju mor befas, ndërkohë që unë jam i mendimit se, sikur ajo të kishte mundësi të fliste, ajo do të kishte dhënë sadaka (vasijet), andaj a shpërblehem unë nëse japë sadaka për të? - “Po!” i kishte thënë Pejgamberi a.s..”(19)
Nga tradita e Pejgamberit a.s., është i njohur edhe rasti kur Pejgamberi a.s. therte kurban për ymetin e tij dhe thoshte:
”O Allahu im! Këtë kurban për ymetin tim, të gjithëve të cilët kanë dëshmuar për Ty se je Një, i Vetëm dhe kanë dëshmuar për mua se e kam komunikuar mesazhin!.”(20)
Transmetuesit e haditheve të Pejgamberit e kanë shënuar edhe rastin e Enesit kur e kishte pyetur Pejgamberin a.s. nëse sadakaja për të vdekurit ose kryerja e haxhit (ose umres) për ta, ose lutjet për ta, a ju arrijnë atyre, e ai qe përgjigjur:
“Po, dhe i vdekuri gëzohet me atë, siç gëzohet ndonjëri prej jush kur atij t’i dhurohet ndonjë pjatë (me ushqim).”(21)
Nga këto hadithe kuptohet se Pejgamberi a.s. praktikisht na e ka sqaruar se, lejohet therja e kurbanit, dhënia e sadakasë për të vdekurit, kryerja e haxhit për ta, kërkimfalja Allahut për ta, edhe nëse i vdekuri nuk e ka lënë porosi një gjë të tillë. Për këtë kuptohet se, i vdekuri ka dobi dhe sevapet e tilla i arrijnë të vdekurit, pavarësisht se kush jep sadaka apo therë kurban, qoftë nga fëmijët, të afërmit e tij apo të tjerët.
Adhurimet dhe ibadetet të cilat kanë karakter dhe natyrë materiale (financiare), i gjalli mund t’i kryej për të vdekurin dhe një veprim i tillë lejohet dhe i vdekuri shkarkohen nga obligimi që ka pasur. Po ashtu, i gjalli mund të japë sadaka për të vdekurin dhe sevapi i asaj i arrin të vdekurit dhe ai ka dobi.
Se i vdekuri ka dobi nga ajo që i dhurohet prej të gjallit flasin edhe këto hadithe:
Transmeton Enes ibni Maliku r.a. se Pejgamberi a.s. ka thënë: “Kush hynë në varreza dhe e lexon suren Jasin, pastaj sevapet e atij leximi ia dhuron të vdekurve, Allahu do t’ua lehtësojë atyre, e ai do të ketë sevape sa numri i të varrosurve në ato varreza!.”(22)
Transmeton Ma’kil ibni Jesari r.a. se i Dërguari i Allahut a.s. ka thënë: “Zemra e Kuranit është “Jasini”, nuk ka njeri i cili e lexon atë, duke shpresuar në ndihmën e Allahut xh.sh. dhe lehtësitë në Shtëpinë e Fundit (Ahiretin), e Allahu të mos ia falë atij (gjynahet), andaj lexoni atë për të vdekurit tuaj!”(23)
Transmeton Ali ibni Ebi Talibi r.a. se Pejgamberi a.s. ka thënë: “Kush kalon pranë varrezave dhe e lexon “Kulhuvell-llahu ehad” njëmbëdhjetë herë, e pastaj shpërblimin ua dhuron të vdekurve, atij i jepen sevape sa numri i të vdekurve.”(24)
Nga këto hadithe kuptohet se leximi i Kuranit për të vdekurit është i lejuar, dhe se sevapi i leximit të tij u arrin të vdekurve dhe ata kanë dobi prej tij.
Dijetarët eminent të Sheriatit kanë pohuar se mundësia e dhurimit të sevapeve, të veprave të mira për të vdekurit është vërtetuar edhe me konsensusin e dijetarëve islam, sepse asnjë dijetar nuk e ka mohuar këtë.(25)
Një studiues i mirënjohur i medhhebit hanefi, Ibën Abdil 'Izz (vdiq më 792/1389), në komentin e tij të famshëm për veprën “el-'Akideh et-Tahavijjeh” thotë se sevapet nga leximi i Kuranit i arrijnë të ndjerit (të ndjerëve), dhe për këtë çështje ai sjellë argumente të mjaftueshme.(26)
Me pak fjalë, ky është qëndrimi i medhhebit hanefi në lidhje me këtë çështje.

Leximi i Kuranit, i qelimes dhe i mevludit

Ka disa tradita të tjera te ne që janë gjerësisht të pranishme e të cilat, në të vërtetë, ka shekuj me radhë që organizohen, madje aq sa janë bërë pjesë e kodeksit fetar islam. Të tilla janë organizimi i mevludit në disa vise ose i qelimeve (kelimei teuhidit) në disa të tjera. Në këto raste, zakonisht, lexohet Kuran, mbahen derse e ligjërata, lexohet mevlud e bëhen qelime, qoftë në shtëpitë e besimtarëve e më rrallë edhe në xhami. Në të kaluarën e afërt, njëra nga rastet kur imami ka mundur t’ju flet prezantuesve diçka nga feja kanë qenë pikërisht këto raste, dhe në këtë kontekst, janë shfrytëzuar mjaft mirë këto mexhlise. E rëndësishme është që këto organizime kur bëhen me qëllim që sevapin e fituar t’ia dhurojmë të vdekurit, nuk bënë të bëhen ditën e shtatë të vdekjes, ose të dyzetën, ose me rastin e kalimit të një viti, por kurdoherë jashtë këtyre datave. Prandaj, shikuar nga aspekti i Sheriatit, konsiderojmë se nuk ka të keqe, nuk është e ndaluar të organizohen raste të tilla dhe, për më tepër, as që duhet larguar këtë traditë të cilën e kemi trashëguar nga shumë breza para nesh në të kaluarën. Nuk ka pas një hoxhë, një imam, një hatib apo mual-lim që nuk e ka ditur se një gjë e tillë nuk është e urdhëruar me Kuran ose Synet, por, duke ditur rolin e Kuranit, rëndësinë e salavatit mbi Pejgamberin a.s., mësimet islame që i kanë dëgjuar në gjuhën e tyre, kjo ka qenë më shumë se e dobishme. Për më tepër, dijetarët tonë më të shquar, si hfz. Ali ef. Korça, hfz. Ibrahim ef. Dalliut, hfz. Ali ef. Ulqinakut, hfz. Abdullah ef. Zemblakut, Ferid ef. Vokopola, Islam ef. Nekofci, Tahir ef. Popova, Mehmet ef. Salihu, e shumë e shumë të tjerë, kanë qenë vetë autor të Mevludit në gjuhën shqipe. Përmes këtyre rasteve është treguar edhe dashuria ndaj Pejgamberit a.s., prandaj, kush mund ta luhatë këtë dashuri nga populli?! Po edhe sikur ta largojmë këtë traditë, a po e ndihmojmë fenë islame me këtë, sa po e ndihmojmë?! Përkundrazi! Me të tilla orvatje, gjithnjë e më shumë do të vijmë kah zhveshja e popullit myslimanë nga elementet islame. A është kjo, vallë, ndihmë ndaj Islamit dhe myslimanëve?!
Duhet theksuar edhe këtë se në rast të organizimit të qelimes apo mevludit duhet kushtuar kujdes që ai tubim të shfrytëzohet sa më shumë në të mirë të komunitetit dhe shoqërisë: të lexohet Kuran, mevlud (ose qelime), sa më shumë salvate mbi Pejgamberin a.s., mundësisht ndonjë vazinasihat dhe gjithsesi lutje e dua.
A lejohet ose jo leximi i Kuranit, i dhikreve të ndryshme ose i qelimës, mevludit etj. me pagesë (ose me mëditje)?
Dijetarët në lidhje me këtë çështje kanë dy qëndrime: Qëndrimi i parë - Dijetarët e këtij mendimi konsiderojnë
se leximi i Kuranit, përsëritja e dhikrit, të mësuarit e diturive fetare të tjerëve, kryerja e riteve fetare, si imami, myezini etj., për këto dhe të ngjashme me këto, nuk lejohet të merret pagesë apo mëditje, sepse këto janë obligim për myslimanin, andaj atij nuk i lejohet, që për kryerjen e tyre të pranojë pagesë ose t'i kryen me mëditje.
Në të vërtetë, në fillim të normimit të jurisprudencës islame, dijetarët kanë konsideruar se personit i cili ua mësonte të tjerëve Kuranin apo njohuritë e tjera islame, apo personit, i cili kryente detyra me karakter fetar, siç është ushtrimi i detyrës së imamit, hatibit dhe myezinit, nuk i lejohet të marrë pagë për kryerjen e këtyre detyrave dhe se të njëjtat duhet të kryhen falas dhe për hir të Allahut xh.sh.. Mirëpo, me kalimin e kohës dhe me ndryshimet e rrethanave, në veçanti pas ndryshimit të traditës së mëparshme, kur qeveritarët dhe bamirësit u dhuronin dhurata personave që kryenin ato detyra, dijetarët lejuan që personi, i cili ua mëson të tjerëve Kuranin apo njohuritë e tjera fetare, të pranojë pagesë dhe mëditje, nga shkaku se po që se nuk lejohet një gjë e tillë, atëherë nuk do të ketë kush t’i ushtrojë dhe kryejë ato detyra me shumë rëndësi në Islam.(27)
Ndërkaq, për kryerjen e detyrës së imamit, hatibit, muallimit dhe myezinit dhe disa veprimeve të tjera, duke u bazuar në parimin e “domosdoshmërisdarure” dhe akoma më shumë në “Istihsan”, e ndryshuan qëndrimin, sepse këto detyra i llogaritën si të domosdoshme për shoqërinë islame, ndaj dhe lejuan kompensimin për to. Kurse, për leximin e Kuranit dhe dhikrit, nuk e konsideruan si domosdoshmëri, prandaj ngelën në dispozitën e njëjtë, që kuptohet se nuk lejuan që Kurani apo dhikri të bëhet me pagesë apo me mëditje.(28)
Qëndrimi i dytë - Përfaqësuesit e këtij mendimi konsiderojnë se leximi i Kuranit dhe dhikrit me pagesë (me mëditje) është i lejuar. Lidhur me këtë çështje dijetari dhe myftiu Mahmud ef. Hamzavi, njëri nga dijetarët autoritativ të medhhebit hanefi, i cili jetoi në fundin e periudhës së Perandorisë Osmane dhe ishte myfti i Shamit (Damaskut), hartoi një libër me titull: “Ref’u ‘l-gishâveti an xhevâzi ahdhi ‘l- uxhreti ‘alet-tilâveti”
Autori në këtë vepër sqaron se lejohet leximi i Kuranit dhe dhikrit me pagesë apo me mëditje. Fillimisht, ai bëri të ditur se në lidhje me këtë çështje dijetarët kanë kundërthënie që nga lejimi deri në moslejim, për ta përzgjedhur më pas mendimin më të argumentuar sipas të cilit lejohet t'i jepet kompensim për punën e bërë. Madje, ai shkoi edhe më larg se kaq dhe caktoi edhe sasinë e çmimit që lexuesi i Kuranin mund ta marrë. Sipas autorit të “El-Xheuhere” dhe të tjerëve, lexuesit me mëditje për leximin e një hatme (të lexuarit një herë Kuranin), nuk i lejohet për një hatme të marrë më pak se sa 157.5 gr. argjend ose 11.25 gr. ari. Ai duke shënuar mendimet e dijetarëve, shënoi se çmimi i një hatmeje në periudhën e të Dërguarit të Allahut a.s. dhe të shokëve (sahabëve) të tij ishte 11.25 gr. ari. Këtë çmim dijetarët e bazuan në transmetimin nga Abdulla ibni Mesudi dhe Enes ibni Maliku. Muftiu Hamzaviu përmendi se, të gjithë dijetarët e mëvonshëm (mute’ehirin), qofshin ata nga Buharaja, India, Rumelia, Egjipti apo Shami, të gjithë në këtë çështje janë në pajtueshmëri të plotë, sidomos duke u mbështetur në parimin e Istihsanit.(29)
Mirëpo, gjithmonë duhet pasur në mendje dhe nuk duhet lejuar që kjo punë të marrë karakter tregtie, sepse me fjalën e Zotit dhe as me organizimet e tjera fetare nuk lejohet të tregtohet.

Çka nuk lejohet të bëhet për të vdekurin

Më sipër e përmendëm se çfarë duhet bërë me rastin e ndërrimit jetë të ndonjë të afërmi tonë. Mirëpo, ka edhe disa veprime, të cilat, në bazë të Sheriatit, nuk bënë që të gjallët t’i bëjnë.
Për ndërrimin jetë të një të afërmi të familjes, familjarët e tjerë kanë të drejtë të pikëllohen, mbase edhe të derdhin ndonjë pikë lot, sepse edhe mërzia e pikëllimi janë pjesë të natyrës së njeriut, ndonëse kjo duhet të bëhet me shumë maturi. Ajo që nuk lejohet në të tilla raste është vajtimi i tepruar, rrahja e fytyrës e dhe shqyerja e rrobave të trupit. Të gjitha këto kanë qenë pjesë e zakoneve të arabëve të injorancës, e të cilat i Dashuri i Allahut i ka ndaluar rreptësishtë. Ai me një rast, pikërisht lidhur me këto veprime, ka deklaruar:
Transmeton Abdullah ibni Mesudi nga Pejgamberi a.s. të ketë thënë: “Nuk është nga radhët tona ai që e rrah fytyrën, ai që i shqyen rrobat e tij dhe ai që vajton me shprehje të injorancës!”(30)
Kur jemi këtu, duhet të themi edhe se nuk lejohet që ndaj të vdekurve të bëjmë atë që është e ndaluar sipas rregullave islame. Në vendin tonë dhe jo vetëm, fatkeqësisht, duke qenë se ish sistemi komunist ka pasur ndikimin e tij, ai ka bërë që disa fenomene të caktuara të praktikohen në lidhje me vdekjen, me varrosjen e një personi të vdekur, me rregullimin e varrit të tij dhe ato që pasojnë pas tij, veprime këto të cilat, vërtet, nuk kanë asnjë bazë në Islam dhe në burimet islame. Shumë vëllezër dhe motra, për fat të keq, kanë pranuar zakone që jo vetëm që nuk janë islame, por qartësisht janë të ndaluara sipas mësimeve islame.
Një i tillë është teprimi me ndërtimet mbivarrore, si bie fjala, vendosja e fotografive të të ndjerëve, ndërtimi i ngrehinave të tipit të mauzoleve e të ngjashme si këto, të cilat, përtej qëllimeve të mirave dhe dëshirës për të bërë një vepër të mirë për të dashurit tanë, ato, megjithatë, janë në kundërshtim me frymën e Islamit dhe të mësimeve të tij. Në të vërtetë, mbi varrin e të dashurve tanë, dhe kjo është obligim i ynë, duhet të vihet një mbishkrim i cili do të tregonte se aty ekziston një varr dhe se në të është i varrosur një person, mbi të cilin nuk bënë të shkelet, sepse dhunimi dhe përdhosja e varreve, sipas mësimeve islame, është veprim i ndaluar, është haram. Mbi një varr të një myslimani duhet të vendoset një gurë varri te koka dhe një te këmbët e të ndjerit, jo vetëm sa për të kufizuar varrin e tij, por në këtë nishan mund dhe duhet të vihet edhe një mbishkrim i cili do të tregonte për emrin, mbiemrin, titullin dhe datën e lindjes e të vdekjes, me se do të identifikohej dhe do të mundësohej më lehtë gjetja e varrit të të ndjerëve tanë, gjithnjë duke pasur parasysh që në këto mbishkrime e nishane të mos ketë teprime e përmbajtje jo islame, të cilat do të na bënin gjynahqar dhe përgjegjës para Allahut xh.sh.. Myslimanët janë të detyruar të sigurojnë për varrosjen e të vdekurve të tyre varreza që do të rregullohen në përputhje me dispozitat islame dhe ato hapësira obligohemi që t’i mirëmbajmë dhe të kujdesemi për to ashtu siç kujdesemi për shtëpitë tona ku banojnë të gjallët. Të dashurve tonë të ndjerë duhet t’ju sigurojmë varre në hapësira të përshtatshme, sepse ata e meritojnë një gjë të tillë, por gjithnjë pa e tepruar dhe konform rregullave të përcaktuara me Sheriat.

Si përfundim

Nga sa u shpjegua më lartë kuptohet se është e lavdërueshme dhe nga ne kërkohet që t'i bëjnë lutje Allahut të Madhërishëm që të ketë mëshirë për të tanë, që t’ua falë mëkatet e tyre, t’ua falë veprimet e tyre të gabuara dhe t'i shpie në Xhenet. Gjithashtu, është e nevojshme që për të vdekurit tanë të shpërndajmë sadaka dhe të bëjmë vepra që janë në dobi të përgjithshme për shoqërinë dhe sevapet e fituara për kryerjen e këtyre veprave, t'u dhurojmë shpirtrave të të vdekurve tanë. Nëse ekziston mundësia, është shumë mirë që për të vdekurin të kryhet haxhi dhe umreja. Të vdekurit, siç edhe u tha më sipër, sigurisht që do të përfitojnë nga këto veprime.
Sa traditë e mirë është kur pasardhësit për prindërit e tyre që tashmë kanë kaluar në botën tjetër-Ahiret, ndërtojnë ndonjë hajrat si, fjala vjen, çezme, kroje e të ngjashme nga të cilët kanë dobi jo vetëm njerëzit, por edhe shpezët e kafshët.
Sikundër që të përmendurit dhe të përkujtuarit e prindërve tanë, me fjalë dhe me vepra, siç u shpjegua më lartë, u bënë dobi atyre dhe për to shpërblehemi edhe ne të gjallët, po ashtu të harruarit, të mos përkujtuarit dhe të mos përmendurit e tyre, janë veprime të dënueshme nga Allahu xh.sh. dhe për të cilat ne do të japim përgjegjësi.
Prandaj, e lusim Allahun e Madhërishëm që të na bëjë prej atyre që nuk i harrojnë prindërit dhe paraardhësit e tyre dhe po ashtu e lusim Allahun që të ketë mëshirë për ne dhe të vdekurit tanë dhe të na dhurojë, si neve ashtu edhe atyre, mëshirën dhe mbrojtjen e Tij!



[IMG]http://www.islamgjakova.net/uploads/untitled_1686302429.jpg[/IMG]



Resul ef. Rexhepi
Takvim 1443-1444 / Kalendar 2022