Kaptina El Felek, e shpallur para kaptinës En Nas dhe pas kaptinës El Fil, në radhitjen kuranore zë vend në xhuzin e fundit të Kuranit, respektivisht si kaptina njëqind e trembëdhjetë e tij. Kjo kaptinë e shkurtër, por e një rëndësie të veçantë, e shpallur në Mekë,(1) përbëhet nga vetëm pesë ajete, që në vete ngërthejnë tematikën e mbështetjes së njeriut dhe kërkimit të ndihmës tek Allahu i Madhëruar prej dëmit të çdo krijese, prej së keqes së njerëzve të prishur, të cilët veprojnë në errësirën e natës kur ngryset plotësisht, prej dëmit të mashtruesve/gënjeshtarëve si falltor e magjistarë, prej së ligës së smirëziut kur vepron sipas zilisë së tij. Kjo kaptinë njihet me emrin El Felek – kaptina e agimit, sabahut, emër i marrë nga ajeti i parë i saj ku thuhet: “Thuaj: I mbështetem Zotit të agimit.”(2) 

Lidhmëria e kësaj kaptine me kaptinat e tjera 

Kurani është libër hyjnor që mbart opinion të gjithanshëm dhe të përgjithësuar, që ndikon mbi ndërgjegjen e lexuesit, që ndriçon intelektin, imagjinatën dhe mendjen e njeriut, ndërsa përmbajtja dhe forma stilistike e tij janë të mahnitshme. Të këtillë kemi dhe lidhmërinë në mes të kaptinave apo ajeteve kuranore të cilat shprehin vlertat e mrekullisë së ligjërimit kuranor. E sa i përket lidhmërisë së kësaj kaptine me kaptinat e tjera kuranore vihet në pah fakti se kjo kaptinë përmban një lidhmëri të fuqishme përmbajtsore me atë paraprake El Ihlas, në të cilën sqarohet e vërteta se Krijuesi i gjithësisë është i pastër nga çdo gjë që nuk përkon me Madhërinë dhe cilësitë e Tij, dhe se vetëm Atij i drejtohet çdo krijesë për çdo nevojë dhe kërkesë, ndërsa në këtë kaptinë sqarohet se duhet mbështetur në Allahun e Madhërishëm dhe duhet të kërkohet prej Tij mbrojtje nga e keqja e krijesave, nga dëmi i errësirës së natës dhe nga e keqja e magjistarëve dhe ziliqarëve.
Se lidhja mes kaptinave në Kuran prej fillimit e deri në fund është hyjnore, dëshmon edhe lidhja në mes të kësaj kaptine dhe asaj të parës në radhitjen kuranore, pra El Fatiha, ngase në ajetin e 4-të të saj, përderisa kërkohet ndihmë vetëm prej Allahut të Plotfuqishëm duke thënë: “Vetëm Ty të adhurojmë dhe vetëm prej Teje ndihmë kërkojmë”,(3) në kaptinën El Felek, po ashtu udhëzohet që të kërkohet ndihmë e mbrojtje vetëm prej Tij, nga shumë të liga dhe të këqija të kësaj bote, të dukshme e të padukshme dhe prej të ligave të njerëzve.(4) 

Vlera e kaptinës el felek 

Sa i përket vlerës dhe praktikës që përmban kjo kaptinë, në shumë hadithe të Pejgamberit a.s., të cilat janë shënuar pothuajse në të gjitha koleksionet e mëdha të hadithit është përmendur se kjo kaptinë është e një rëndësie të veçantë. Një ndër to është edhe transmetimi nga Ebu Abdullah bin Aish el Xhuhenij, i cili kishte thënë: “Më ka thënë i Dërguari i Allahut: “O Ibën Aish! A të tregoj për lutjet më të mira dhe më të vlefshme, me të cilat kërkohet mbrojtje tek Allahu i Lartësuar?” “Po, si jo, o i Dërguar i Zotit”, ia ktheva unë. Atëherë më tha: “Lexoji këto dy sure: “Kul eudhu bi rabbi’l felek” dhe “Kul eudhu bi rabbi’n-nas.”(5) Në lidhje me këtë po ashtu transmetohet se Aisheja r.a., te ketë thënë: “Çdoherë që i Dërguari a.s. binte për të fjetur, mblidhte shuplakat e tij, u frynte atyre dhe lexonte: “Kul huvallahu ehad”, “Kul eudhu bi rabbi’l felek” dhe “Kul eudhu bi rabbi’nnas”, pastaj me shuplaka prekte trupin a tij aq sa arrinte, duke filluar prej kokës dhe fytyrës së tij. Këtë veprim e përsëriste tre herë radhazi.”(6) 

Kërkimi i mbrojtjes te zoti i lartësuar 

Edhe kjo kaptinë, sikurse kaptina që zë vend para saj në radhitjen kuranore El Ihlas, fillon me shprehjen “kul/ Thuaj: I mbështetem Zotit të agimit”(7) , e cila është pjesë e vahjit, e mesazhit profetik të të Dërguarit të Allahut. Mirëpo për dallim nga kaptina El Ihlas,(8) në këtë kaptinë ky urdhër përçon një mesazh mëshire, dhembshurie dhe këshille hyjnore të Krijuesit drejtuar të Dërguarit të Tij në veçanti dhe të gjithë besimtarëve në përgjithësi me këshillën se kujt duhet t’i drejtohen për mbështetje dhe ndihmë. Shprehja “eudhu”, që në aspektin leksikor përmban kuptimin e strehimit, mbrojtjes dhe mbështetjes te dikush nga të liga të mundshme, në këtë varg kuranor paraqet kërkim mbrojtjen e njeriut tek Allahu i Lartësuar. Shprehja “felek”, e cila zë vend vetëm në këtë kaptinë të Kuranit madhështor dhe kuptimi linguistik i së cilës është ndarje apo çarje, në kontekstin e vargut kuranor paraqet agimin e mëngjesit që respektivisht simbolizon ndarjen e dritës nga errësira me fillim të dritës së parë të agimit.(9) Në këtë kontekst mesazhi i ajetit kuranor mund të kuptohet: “Thuaj, kërkoj strehim dhe mbrojtje tek Zoti i sistemit që ndan/krijon duke krijuar dhe ndarë.” Në këtë kuptim në kaptinën El Enam thuhet: “S’ka dyshim, Allahu është zbërthyes i farës (i kokrrës së saj) dhe i bërthamës (së pemës). Ai nxjerr të gjallin nga i vdekuri dhe Ai është nxjerrës i të vdekurit nga i gjalli. Ky është Allahu, e si atëherë shmangeni. (nga besimi)!”(10) Një pjesë e dijetarëve islam po ashtu shprehin qëndrimin se shprehja “felek” nënkupton “një vend të mbyllur në xhehenem”, “një shtëpi, pus në xhehenem” apo është edhe një nga “emrat e vetë xhehenemit.”(11) Sipas interpretuesve të Kuranit urtësia e përdorimit të emrit “Rabb” në vend të emrit “Allah” në këtë ajet kuranor qëndron në faktin se emri “Rabb” është në harmoni me kuptimin e përgjithshëm të kaptinës, pra mbështetjen dhe strehimin te Zoti i Lartësuar. Ngase emri Rabb nënkupton Zotëruesin e rububijes mbi të gjitha krijesat e Tij, domethënë Ai që i krijon dhe i sundon ato, si dhe i drejton/udhëheq dhe i rregullon/sistematizon çështjet e tyre. Në lidhje me këtë Taberiu thekson se emri Rabb në gjuhën arabe ka disa kuptime. Tek ata, zotëria të cilit i binden të tjerët quhet rabb. Njeriu që përmirëson diçka quhet rabb. Zotëruesi i diçkaje quhet rabb. Gjithashtu, ka edhe disa kuptime të tjera, mirëpo të gjitha kthehen te njëra prej këtyre tri kuptimeve. Pra, Rabbi (Zoti) i Madhërishëm, është Zotëria të Cilit askush nuk i shëmbëllen dhe ngjason në zotërimin e Tij. Ai është që i përmirëson çështjet e krijesave të Tij përmes dhuntive të cilat ua jep atyre në formën e plotë dhe të përsosur dhe është Sunduesi/Zotëruesi të Cilit i përket i gjithë krijimi dhe urdhri.(12) Në këtë kontekst kuptimi i ajetit është: “Kërkoj mbrojtje dhe strehim te Zoti i agimit i cili na nxjerr nga errësira e natës në ndriçimin e ditës. Ai është Zoti i Cili na nxjerr nga fatkeqësia e natës për të arritur lumturinë e ditës.”(13) Pra Zoti i felekut është Allahu i Madhëruar që prej mos ekzistencës nxjerr në ekzistencë çdo gjë, prej errësirës së natës sjell dritën e agimit, prej vështirësisë nxjerr çlirimin, prej pikëllimit gëzimin dhe prej frikës sigurinë.
Rrëfimi në kaptinë vazhdon me ndriçimin e së vërtetës se nga çka duhet të kërkohet mbrojtje dhe strehim, duke thënë: “Prej dëmit të çdo krijese, që Ai e krijoi.”(14) Sipas Raziut në lidhje me frazën “çdo krijesë” në këtë ajet kuranor kemi tre mendime: i pari, me këtë mund të aludohet në dëmin dhe të keqen që rrjedh nga shejtani i mallkuar, ngase kjo ndërlidhet me harmoninë kuptimore të vazhdimit të kaptinës ku shprehet kërkim mbrojtja nga dëmi i falltorëve, magjistarëve e ziliqarëve të cilët ndërlidhin lidhje me shejtanët në të bërit magji. E dyta, me këtë frazë kuranore është për qëllim kërkim mbrojtja te Zoti i Madhërishëm nga zjarri i xhehenemit dhe ndëshkimet e tij. Ndërsa qëndrimi i tretë, që përfaqësojnë edhe shumica e interpretuesve të Kuranit është se duhet të kërkohet mbrojtje dhe strehim te Zoti Fuqiplotë nga të gjitha llojet e të këqijave, materiale dhe shpirtërore, të lidhura me këtë botë dhe me ahiretin, natyrore dhe artificiale, nga e liga e çdo krijese pa marrë parasysh se çfarë është ajo. Pra përfshihen të gjitha dukuritë që rrjedhin qoftë nga njeriu dhe xhinët, apo nga të gjitha llojet e krijesave shtazore, insekteve dhe mikrobeve, helmeve dhe zjarrit, nga e keqja e mëkateve dhe e vetvetes dhe çdo gjë që mund të sjellë dëm.(15) 
Nga gjërat që duhet të kërkojmë mbrojtje-strehim te Zoti, të përmendura në këtë kaptinë është edhe: “Prej errësirës së natës kur ngryset plotësisht.”(16) Shprehja “gasik/errësirë” është një fjalë gjithëpërfshirëse që është interpretuar në shumë kuptime. E para, me këtë shprehje nënkuptohet errësira e natës, e cila zbret shpejt në tokë dhe mbulon gjysmën e rruzullit tokësor, kurse fjala “vekab” do të thotë “ka hyrë/përfshi”, dhe simbolizon shtrirjen e errësirës në tokë.(17) Në këtë kuptim në një ajet tjetër kuranor thuhet: “Fale namazin kur zbret (nga zeniti) dielli, e deri në errësirën e natës dhe duke bërë lutjen (namazin) e agimit.”(18) Fakti që është theksuar errësira e natës në kaptinën Felek, tregon se ashtu siç në këtë kohë e keqja fillon të përhapet dhe punët e këqija të veprohen, ashtu dhe dëmi i kafshëve të egra dhe helmuese është më i pranishëm për njeriun. Andaj në një mënyrë simbolike është më se e nevojshme të kërkohet mbrojtje para se e keqja të përhapet. Në këtë ajet, veçanërisht është inkurajuar strehimi tek. Allahu i Lartësuar që sjell agimin, nga të gjitha fatkeqësitë dhe të ligat që dalin posaçërisht gjatë natës. E dyta, qëndrimin se shprehja “gasik” paraqet hënën në të sosur të saj, në fund të muajit, sepse në një transmetim thuhet që i Dërguari a.s. e kishte porositur Aishen r.a. me fjalët: “Kërko mbrojtje tek Allahu i Madhëruar prej hënës në të sosur, sepse kjo është “gasiku”- errësira kur ngryset”.(19) Sipas Mevdudiut, interpretimi i saktë i këtij hadithi është se hëna dallohet vetëm gjatë natës. Edhe pse është në qiell gjatë ditës, ajo nuk shihet. Prandaj, kuptimi i fjalëve të Pejgamberit a.s. është “Kur hëna dallohet, pra gjatë kohës së errësirës, strehohuni tek Allahu.”(20) 
Rrëfimi në kaptinë vazhdon me kërkim mbrojte tek Allahu i Lartësuar edhe prej mashtrimeve e falleve, të cilat e hutojnë njeriun: “Dhe prej dëmit të atyre që lidhin dhe fryjnë nyja.”(21) Me fjalë të tjera, kërkoj strehim tek Allahu nga të këqijat e krijuara nga ata që punojnë me lloj-lloj nyjash, fijesh dhe litarësh, nga e keqja e shpirtrave magjistarë, apo e grave dhe burrave magjistarë, apo e shoqërive të cilat në një formë të pa kuptuar dhe të fshehur bëjnë magji dhe merren me falle. Falli dhe magjia në Islam janë në mesin e dukurive të shëmtuara, të ndaluara dhe nuk u lejohet myslimanëve që të mashtrohen me fjalët dhe premtimet që thonë magjistarët apo falltorët dhe as të mashtrohen me numrin e shumtë të njerëzve që u drejtohen si pasojë e padijes, sepse ata janë gënjeshtarë dhe njerëz të prishur. Pejgamberi a.s. e ka ndaluar frekuentimin e tyre, të pyeturit e tyre dhe besimin te fjalët që thonë, sepse kjo është diçka shumë e urryer që mbart me vete rrezik të madh dhe përfundim të shëmtuar: “Largohuni prej shtatë gjërave shkatërruese.” Sahabët i thanë: “Cilat janë ato, o i Dërguari i Allahut?” E ai tha: “Shirku (t’i bësh shok Allahut në krijim e sundim), magjia (sihri), mbytja e dikujt që e ka ndaluar Zoti, përveçse me arsye, marrja e kamatës, marrja (grabitja) e pasurisë së jetimit, ikja nga fushëbeteja dhe akuzimi i grave të ndershme e besimtare (për amoralitet)”.(22) 
Kaptina përfundon duke theksuar se në mesin e veprimeve të liga që vijnë nga njerëzit shpirtligë po ashtu është edhe smira, në lidhje me të cilën thuhet: “edhe prej dëmit të smirëkeqit, kur sipas smirës vepron!”(23) Shprehja “hased” nënkupton pasionin (dëshirën) për zhdukjen e mirësisë, bekimit, pasurisë, gradës dhe pozitës së tjetrit. Zilia karakterizohet nga cilësitë e këqija dhe të shëmtuara të përmendura në shumë ajete dhe hadithe. Arsyeja pse zilia është e ndaluar dhe konsiderohet nga veset e shëmtuara është sepse kundërshtimi i ziliqarit është në të vërtetë kundër caktimit të Zotit të Madhëruar, sepse Allahu i Lartësuar është ai që i jep njeriut të gjitha llojet e mirësive, pozitave, gradave, epërsisë dhe begatisë. Prandaj, të qenit ziliqar dhe smirëzi për bekimet e tjetrit, do të thotë mos pranim i caktimit të Zotit të Madhëruar. Dëmi i kësaj më së shumti kthehet prapë te vetë personi ziliqar. Në lidhje me këtë Pejgamberi a.s. ka thënë: “Besimi dhe zilia nuk mund të bashkëjetojnë në zemrën e një robi.”(24) Prandaj, zilia nuk mund të jetë karakteristikë e besimtarëve të vërtetë. Kur zemra sëmuret me një sëmundje dhe ndotje të tillë shpirtërore, vlera dhe shpërblimi i veprave të tjera të mira ulet ose shkatërrohet. Për shkak të lidhmërisë së ngushtë në mes të magjisë dhe zilisë Allahu xh.sh. i ka përmendur njërën pas tjetrës në këtë kaptinë kuranore. Zilia qëllimkeqe është mëkati i parë që është bërë në qiell, atëherë kur Iblisi shfaqi zili ndaj Ademit a.s., duke bërë mendjemadhësi dhe mëkati i parë që është bërë në tokë, atëherë kur Kabili xhelozoi vëllain e tij, Habilin. Si rezultat i kësaj smire në rastin e parë ishte mallkimi i Iblisit nga ana e Allahut xh.sh., ndërsa në rastin e dytë ishte mbytja e të vëllait nga ana e Kabilit. 
Në anën tjetër, ekziston një zili (lakmi) e lejuar e quajtur “gibtatun”. Në lidhje me këtë i Pejgamberi a.s. ka thënë: “Nuk bën të ketë zili (myslimani ndaj myslimanit) përveçse në dy raste: zili (lakmi) ndaj një njeriu të cilit Allahu i ka dhënë pasuri dhe ia ka mundësuar që atë pasuri ta shpenzojë në rrugë të Tij e për mirësi, dhe zili (qëllimmirë) ndaj një njeriu, të cilit Allahu i ka dhënë urtësi (dije), me të cilën dije ai punon dhe gjykon ndërmjet njerëzve.”(25) Në këtë hadith janë shprehur dy raste kur është e lejuar zilia ndaj tjetrit, por gjithmonë në kontekstin e veprave të mira dhe për hir të Allahut. E para, zili për pasuri, të cilën e shpenzon në rrugë të mirësisë dhe për hir të Allahut. Kjo është një mënyrë për të inkurajuar për vepra të mira dhe ndarje të pasurisë në bamirësi. E dyta, zili për dije, të cilën e përdor për të ndihmuar njerëzit dhe për të dhënë gjykim të drejtë. Kjo tregon rëndësinë e dijes dhe përdorimit të saj për të ndihmuar të tjerët. 
Kërkimi i mbrojtjes dhe i strehimit te Zoti i Madhëruar nga dëmi dhe e liga e çdo krijese njëkohësisht është tregues i një bindjeje të plotë ndaj Fuqiplotit. Të kërkosh ndihmën e Zotit nuk është mangësi dhe dobësi e njeriut, sepse nuk ka krijesë që nuk ka nevojë për Krijuesin, nëse dikush mendon se është i vetëmjaftueshëm, ai veçse është shmangur nga realiteti. Por megjithatë duhet të kuptohet fakti se me kërkimin e mbrojtjes te Zotit njeriu duhet edhe t’i shfrytëzojë të gjitha aftësitë dhe mundësitë e veta, dhe në momentin kur ato shteren është ndihma e Zotit, të cilën nuk mund ta pengojë asgjë.
 ___________________ 
1. Në mesin e dijetarëve islam ka divergjenca në lidhje me përkatësinë e kësaj kaptine. Përderisa shumica e dijetarëve si Hasen el Basriu, Atau, Ikrimja, Ibën Xherir et Taberiu, Muhamed Abduhu, Muhamed Reshid Rida, Muhamed Ali Sabuni dhe një pjesë e mufesirëve janë të mendimit se kjo kaptinë i takon periudhës mekase, në anën tjetër, Ibën Abbasi, Katadeja dhe një grup po ashtu i konsiderueshëm i dijetarëve, përfshirë dhe Rraziun, Ibën Kethirin, Ebu Bekr el Xhezairiun etj., mendojnë se kjo kaptinë është nga kaptinat medinase. (Vahidi, El Vasit fi Tefsiri’l-Kur’ani’l-Mexhid, IV/573 
2. Felek, 113/1. 
3. Fatiha, 1/4. 
4. Vahidi, El Vasit fi Tefsiri’l-Kur’ani’l-Mexhid, IV/57 
5. Ibën Kethir, Tefsiru’l-Kur’ani’l-Adhim, IV/74 
6. Buhari, Sahih, nr. 5018. 
7. Felek, 113/1. 
8. Urdhër të prerë. 
9. Taberi, Xhamiu’l Bejan, XXIV/742. 
10. Enam, 6/96. 
11. Taberi, Xhamiu’l Bejan, XXIV/743. 
12. Taberi, Xhamiu’l Bejan, I/7143. 
13. Razi, Mefatihu’l Gajb, XXXII/620. 
14. Felek, 113/2. 
15. Razi, Mefatihu’l Gajb, XXXII/622. 
16. Felek, 113/3. 
17. Shenkiti, Advau’l Bejan, IX/160. 
18. Isra’ë, 17/78. 
19. Tirmidhi, Tefsiru Sure, 113, 114-1; Musned, VI/ 60, 206, 215, 237, 252.
20. Mevdudi, Tefhimu’l Kur’an, VII/327. 
21. Felek, 113/4. 
22. Buhari, IX/192; Muslim, IV/1719. Sa i përket sihrit dhe realitetit të tij, dijetarët janë ndarë në dy qëndrime: Të gjithë dijetarët që përfaqësojnë Ehli Synetin, janë unikë se sihri si realitet ekziston dhe se ai është një bashkëveprim i forcave të errëta djallëzore dhe ato njerëzore dhe për të ka dhënë shenjë edhe Allahu xh.sh. në Kuran më se 60 vende. Dijetarët e shkollës së muëteziles (racionalistët) janë kategorikë se sihri nuk është një realitet, por vetëm një mashtrim optik. Këtë qëndrim e përkrahin edhe shumica e dijetarëve bashkëkohorë me në krye Muhamed Abduhunë, Reshid Ridanë, Sejjid Kutbin etj. 
23. Felek, 113/5. 
24. Nesai, Xhihad, 8. 
25. Shenkiti, Advau’l Bejan, IX/162