Veçoritë esenciale të Islamit mesatar

Kur ne bëjmë përpjekje për të kthjelltësuar disa pikëpamje të mesatares islame, duhet të nisemi nga parimi i çiltër, dhe me bindje të fuqishme seai është versioni i vetëm që përputhet me natyrën e kësaj feje hyjnore, Fe kjo të cilën e zgjodhi Zoti i Madhërishëm që të jetë sistem gjithëpërfshirës i jetës dhe aplikueshëm për të gjitha kohët, e jo të jetë një tërësi dogmash të ngurta -siç mund t'i imagjinojë ndokush- e të cilat nuk do të arrinin t'u përgjigjeshin kërkesave të domosdoshme të shoqërisë, madje as në kohën e zbritjes së tyre. Prandaj do të ishte e udhës që të vinim theksin vetëm në disa prej atyre veçorive që konsiderohet të jenë qenësore në kristalizimin e imazhit të Islamit mesatar, të cilin dëshirojmë t'ua ofrojmë ballëhapur njerëzimit mbarë.

Ekuilibrimi në mes rolit të shpalljes hyjnore dhe atij të mendjes njerëzore

Pikësëpari, duhet vënë në pah se me ekuilibrimin nuk kemi për qëllim barazimin e rolit të mendjes dhe të shpalljes në determinizmin e pikëpamjeve islame, por synojmë të tregojmë se Islami mesatar është ai që normat e veta i ka të bazuara në argumente të sakta e të pamohueshme, të cilat dalin nga Kurani fisnik dhe Syneti i Pejgamberit a.s., porse këto argumente në asnjë mënyrë nuk pezullojnë rolin e mendjes dhe aktivitetin e saj karshi tyre. Përkundrazi, të gjitha citatet kuptohen dhe komentohen nga njerëz të cilëve Allahu u ka dhënë mendje të shëndoshë dhe rezonim të drejtë. Në këtë pikëpamje kanë devijuar dy grupe njerëzish; njëri prej të cilëve e shenjtëroi mendjen dhe e bëri kriter për vlerësimin e saktësisë ose "pasaktësisë" së Shpalljes, e këta ishin të ashtuquajturit filozofë islamë, që pararendës i tyre pa dyshim që konsiderohet të jetë fraksioni i Mu'tezilëve, të cilët, të ndikuar nga trashëgimia kulturore greke dhe filozofia e tyre, - avancuan rolin e mendjes, madje edhe bënë mbivlerësimin e saj ndaj shpalljes hyjnore. Ato ajete dhe hadithe që përputheshin me logjikën e "shëndoshë " të tyre, i pranonin, e ato që nuk përputheshin, nuk i pranonin. Logjika llogaritej pararendëse, ndërsa Shpallja hyjnore konsiderohej pasuese e saj. Këtë racionalizëm ekstrem e refuzuan dijetarët islamë qysh në fillet e shfaqjes së tij. Ndër më të zëshmit të asaj kohe ishte Imam Ebu Hamid El-Gazali, i cili madje bashkëkohësit e tij filozofë, në librin e tij "Kontradiktat e filozofëve", i konsideronte si të dalë nga feja sipas disa parimeve që kishte vendosur si kritere për këtë gjykim. Prandaj, për një racionalizëm ekstrem nuk kemi nevojë as sot, sepse logjika jonë e kufizuar nuk mund të jetë asnjëherë kriter vlerësues për Shpalljen, e cila buron nga dija Absolute e Allahut. Atyre më së miri do t'u fliste ajeti kuranor, ku Allahu thotë:" ...Dijetarët e pajisur me dituri (të thelluarit në shkencë) thonë: "Ne u kemi besuar atij (atyre që janë të paqarta), të gjitha janë nga Zoti ynë"! Por këtë e kuptojnë vetëm ata që janë të zotët e mendjes." (Ali- Imran, -7).
Kjo është përgjigjja që do të duhej të dëgjohej prej tyre, nëse mendjet e tyre nuk do të kenë mundësi të akceptojnë (të thithin) diçka nga citatet hyjnore. Përballë tyre qëndruan një grup tjetër, që vepruan sipas teksteve kuranore dhe atyre të haditheve, porse u mjaftuan me kuptimin kallëp- të jashtëm të tyre,nuk pranuan të thelloheshin në arsyet e ardhjes së atyre teksteve, as nuk bënë analogji rastesh të reja, kur kishte nevojë për një krahasim të tillë. Ata shenjtëruan Shpalljen, ashtu edhe siç kërkohej, porse pezulluan rolin e mendjes pothuajse në tërësi, duke mos pranuar të dalin jashtë margjinave kallëpe që ua kishin vënë teksteve kuranore dhe atyre profetike. Këta njiheshin me emrin Dhahirij- "kallëpistët" (që i marrin gjërat si në kallëp) , mendimin e të cilëve e pëlqyen edhe disa nga ata që vetveten e quajtën Ehlul-hadith- Pasues të hadithit. Përqafues të këtij mendimi kishte gjatë gjithë historisë islame, e të tillët nuk mungojnë as sot. Këtu është e udhës që të sinjalizojmë që dijetarët si Imam Maliku , Imam Ahmedi , Buhariu , Muslimi, e më vonë Neveviu e Ibn Haxheri e të tjerë, konsideroheshin prej njohësve të shkëlqyeshëm të hadithit (El-fukaha dhe El-muhadithun), porse të tillët ishin thellësisht të njohur me urtësitë dhe qëllimet e teksteve të Shpalljes, bënin analogji dhe vepronin sipas argumenteve të tjera logjike si Interesi i përgjithshëm (Elmaslahatul -mursele), pastaj me Të drejtën zakonore-U'rfin, Istihsanin- Rezonimi juridik i bazuar në preferencën juridike, vetëmse me kusht që të tillat të mos bien në kundërshtim me natyrën e përgjithshme të normave sheriatike. Të parët(racionalistët ekstremë)mohuan shumë prej normave islame me pretekstin se ato nuk përputhen me logjikën e tyre, ndërsa këta të fundit (kallëpistët) lanë shumë prej ndodhive dhe rasteve që lindën pas vdekjes së Muhamedit a.s., të pazgjidhura dhe pa përgjigje, me pretekstin e vetëm se për ato gjëra "nuk kemi" argumente tradicionale, prandaj edhe duhet të heshtim për to. Përballë këtyre dy ekstremeve, gjatë gjithë historisë islame, janë pozicionuar shumica absolute e dijetarëve islamë (në krye të të cilëve qëndronin Katër Imamët e Mëdhenj). Ata e kishin të qartë se Sheriati islam nuk ka zbritur për një kohë dhe për një vend, por ai ka zbritur që të jetë tablo juridike gjithëpërfshirëse për të gjitha kohët, dhe një rol të tillë ka mundësi ta luajë vetëm nëse hapen dyert e ixhtihadit-përpjekjes së thellë juridike, sepse aty qëndron edhe sekreti i efikasitetit të këtij ligji hyjnor, që të ofrojë zgjidhje për të gjitha problematikat juridike, të cilat janë të rigjenerueshme dhe s'pushojnë asnjëherë. Këta të fundit e pasuruan jurisprudencën islame, dhe ia ruajtën asaj petkun e të qenit ligji i vetëm sublim, i ruajtur me zell dhe përkushtim, i cili është një burim i pashtershëm i zgjidhjeve më të favorshme për të gjitha kohët.(1)

Objektivizmi dhe maturia në gjykime ndaj njerëzve në përgjithësi , e ndaj myslimanëve në veçanti

Fillet e konflikteve lindin gjithnjë në mendjet e njerëzve, eventualisht nëse ata marrin qëndrime në bazë të paragjykimeve të tyre tekanjoze, pa i vlerësuar gjithanshmërisht dhe me objektivizëm të pastër gjërat dhe individët përreth. Gjykimet e kësaj natyre patjetër që do të jenë të distancuara nga e drejta dhe nga e vërteta. A pajtohemi më dikë apo jo, është çështje tjetër, por që kërkohet prej nesh të jemi të drejtë në vlerësime dhe gjykime, kjo është një çështje për të cilën s'ka dilemë fare. Allahu na e tërhoqi vërejtjen në një ajet kuranor dhe na tha: "Allahu ju urdhëron që t'u jepni amanetin të zotëve të tyre dhe, kur të gjykoni, ju urdhëron të gjykoni me të drejtë në mes njerëzve. Sa e mirë është kjo që ju këshillon. All-llahu dëgjon dhe sheh si veproni". (El-a'raf, 58).
Në përpjekje për të komentuar këtë ajet, Prof. Sejjid Kutb thotë: " ..Ndërsa, për sa i përket të gjykuarit me drejtësi në mes njerëzve, teksti është përgjithësues, duke kërkuar drejtësi në mënyrë absolute, në mes të gjithë njerëzve, jo vetëm drejtësi të myslimanëve në mes tyre. E as nuk është kërkuar drejtësi vetëm me
pasuesit e librit, duke i veçuar ata nga të tjerët, por drejtësi për të cilën është meritor çdo njeri, vetëm për faktin se është njeri. Prandaj ky tipar "ai i njerëzores", është i mjaftueshëm për të merituar drejtësinë në Programin Hyjnor"(2)
Nëse kërkohet kjo drejtësi në raport me ata që s'i kanë besuar Allahut në mënyrë të drejtë, atëherë çfarë mund të thuhet për drejtësinë në raport me myslimanët, ndaj të cilëve Krijuesi na e ka bërë obligim dashurinë, vëllazërinë,respektin, ndihmën, dhe ka ndaluar në mënyrë të prerë të kundërtat e tyre. Është obligim vëllazëror në Islam që në "lajthitjet " dhe lëshimet eventuale të ndonjë myslimani, e në mënyrë të veçantë ndaj dijetarëve islamë, të mendojmë për arsyet e tyre, përderisa ka hapësirë për të menduar në to, e jo të shprehim gatishmërinë që ato t'i marrim si pretekst për t'i fuqizuar paragjykimet tona tendencioze në raport me ata.

Uniteti rreth parimeve të patundshme dhe zemërgjerësia në çështjet divergjente

Prandaj nuk mund të imagjinohet asnjëherë që myslimanët, me dijetarët e tyre në krye, të bien në ujdi për diçka që është në kundërshtim me parimet e tyre. Pejgamberi a.s., në një hadith ka thënë: "Nuk bie i tërë Ymeti im në ujdi për diçka që është në shkatërrim të tyre".(3)
Mirëpo, për gjërat që kanë të bëjnë më dispozitat juridike të Sheriatit islam, në shumë prej tyre, është dhunti e Allahut që ekziston hapësirë që të elaborohet dhe të shtrohen mendimet e ndryshme, duke i lejuar secilit për të fuqizuar me argumente mendimin që ai përqafon. Në lidhje me këtë pikëpamje, janë shfaqur në skenë dy mendime të skajshme ekstreme. I pari përfundon se, meqenëse çështja është e diskutueshme dhe pranon divergjencë mendimesh, dhe as nuk ka të bëjë më parimet e fesë, - atëherë lejohet zgjedhja e cilitdo mendim, qoftë ai edhe fare i paargumentuar ose edhe i distancuar tërësisht nga fryma e përgjithshme e normave sheriatike. Përballë këtij mendimi, qëndron ekstremi tjetër i skajshëm, i cili trumbeton se vetëm mendimi i përqafuar nga pasuesit ideologjisë, xhematit ose shkollës juridike të tij, cilado qoftë ajo, është i saktë dhe i vërtetë, ndërsa të gjitha mendimet e tjera divergjente, janë të pasakta dhe gjithsesi të pavërteta. Sipas tyre, në të gjitha çështjet juridike ekziston vetëm një e vërtetë e ata janë pasuesit e vetëm të saj, dhe ekziston e pavërteta, që të gjithë ata që mendojnë ndryshe, hyjnë në taborin e saj. Çështjet divergjente, sipas tyre, duhen dogmatizuar në përputhje me mendimet e tyre, dhe duhet të konsiderohen si postulate rreth të cilave nuk pranohet kurrfarë diskutimi. Të tillët harrojnë me qindra raste gjatë historisë islame, për të cilat ka pasur debate dhe diskutime të thella shkencore, madje edhe në disa prej çështjeve të besimit akides (me qëllim që të gjendet e vërteta), e lëre më në aspektin e jurisprudencës islame, që pothuajse e tërë literatura e fikhut islam është e stërmbushur me diskutime të tilla, duke shfaqur mendime nga më të ndryshmet që kanë përfaqësuar juristët e shkollave dhe metodologjive të ndryshme juridike. Madje, kur Halifi Ebu Xha'fer El-mensur kishte kërkuar nga ImamMalik Ibn Enesi që librin e tij "Elmuvet-ta" ta shpërndante nëpër provinca islame, në mënyrë që të unifikohej praktikimi i ritualeve fetare nga të gjithë myslimanët, ai kishte refuzuar prerazi, dhe kishte arsyetuar fuqishëm mendimin e tij duke thënë: "O udhëheqës i besimdrejtëve, mos e bëj këtë, sepse njerëzve u kanë arritur para meje mendime të ndryshme, ata kanë dëgjuar hadithe të ndryshme, dhe secili prej tyre ka marrë nga ata dijetarë që u kanë shkuar së pari, i kanë praktikuar ashtu dhe E kanë adhuruar Allahun në atë mënyrë, gjithnjë duke u bazuar në divergjencat e shokëve të Muhamedit s.a.v.s. edhe atyre që erdhën më vonë, prandaj t'i kthesh ata nga ato praktika, - është çështje e vështirë, kështu që lëri njerëzit ashtu siç janë duke i praktikuar ritualet e tyre, në bazë të asaj që kanë zgjedhur secili prej tyre për vetveten". E Halifi ia kishte kthyer: "Të betohem se, sikur të pranosh një gjë të tillë, do t'i urdhëroj njerëzit për të".4 Por, për një gjë duhet të jemi të bindur thellë, se ekstremet e skajshme dhe qëndrimet përjashtuese, në çfarëdo fushe qofshin ato, janë të dënuara të jenë jetëshkurtra dhe atyre u mungon përkrahja nga masat e gjera myslimane,ndërsa të qëndruarit në mesataren islame dhe fuqizimi i saj - është e vetmja alternativë që garanton vazhdimësi dhe konstruktivitet për shoqëritë islame në çdo kohë dhe në çdo vend.

_____________________
(1) El-vesatijje el-islamijje. Dr. Jusuf El-karadvi. (fq . 49) Bot. I Parë. 2009. Daru Shuruk. Kajro.
(2)Fi dhilalil- Kur'an , Sejjid Kutb .(2688) .Bot. i 35.Daru Shuruk. Kajro.2005.
(3)Transmeton Imam Ahmedi nga Ibn Ebi Hajtheme . Shih. Usul Fikh El-islamij. Dr. Vehbet Ez-zuhejli. (1 543) Bot. I dytë, Darul- fikr.2001. Bejrut.
(4)Elintika fi fedail eim-met eth-thelathetul- fukaha, Ibn Abdul-Berr El-malikijj.( fq. 80). Bot. i parë. Darul- beshair. 1997. Bejrut. Gjatë këtij shkrimi jemi mbështetur edhe në këtë literaturë: Elfehmul islamij bejnel guluvi vel I'tidal .Dr. Tevfik El-Vai'i. Pastaj Ethevabit vel mutegaj-jirat - Dr. Salah Es-savij. Pastaj Mushkiletul Guluv fid-diin. Abdurrahman El-luvejhik

Dituria Islame 236