Religjioni dhe feja

Që në fillim, është me rëndësi të theksohet se shprehja ‘religjion’, e cila përdorët tek perëndimorët, dallon nga ajo që kuptojnë muslimanët me fjalën fe.
Islami është jo vetëm ligj hyjnor, por edhe ideal dhe teori, një sistem i të menduarit dhe i jetës, i jetuar dhe i praktikuar nga miliona njerëz qysh prej 14 shekujsh dhe kështu do të vazhdoj edhe në të ardhmen, deri sa të jetë jeta.
Islami nuk është vetëm një trup i një doktrine metafizike, ai nuk është vetëm një kapicë ritualesh, apo thjesht thënë vetëm një vendosje e rregullave të sjelljes individuale. Ai është mënyrë e jetës, themelet e të cilit mbështetën në rrënjët e Shpalljes Hyjnore, mënyrë e jetesës e lejuar nga vetëdija për Zotin dhe e orientuar nga Vullneti i Zotit që e aktualizon të mirën dhe drejtësinë e jetës së njeriut. Muslimani e ka për detyrë që ta ndjekë mënyrën e këtillë të jetës, ta dëshmojë atë me fjalë e me vepra si dhe të përpiqet që ajo të mbizotërojë në këtë botë.[1]
Sipas Enciklopedisë së Madhe Franceze të Shkencave, Letërsisë dhe Artit, dijetarët, në mesin e njëqind definicioneve mbi religjionin, kanë zgjedhur dy:
1. Feja është mënyrë, sipas së cilës njeriu realizon lidhjen e tij me forcat e larta,
2. Feja është ajo që përfshin të gjitha njohuritë, dhe çdo forcë, të cilat nuk mund të provohen në mënyrë shkencore.[2]
Islami nuk pajtohet plotësisht me definicionin e parë, sepse Islami, përfshin njëkohësisht, jo vetëm çdo gjë të njohur, që ka të bëjë me lidhjet e njeriut me forcat e larta, por edhe marrëdhëniet e njeriut me njeriun.
Islami ndryshon edhe nga definicioni i dytë, sepse Kur’ani në këtë aspekt thotë: ”Po ia sqarojmë ajetet- shenjat atyre që dinë”,”…atyre që kuptojnë ”, dhe ”…atyre që mendojnë.”.
Pra, Feja, sipas Kur’anit, është ajo që pajtohet me dijen, arsyen dhe të menduarit.[3]
Madje, sikur pranimi i fesë të mos bazohej në arsyen, atëherë ai do të ishte subjektiv, arbitrar dhe ekscentrik. Kurrfarë tezash religjioze të bazuara në teke dhe trillime personale, nuk mund të pranohen në heshtje nga njerëzimi apo nga ndonjë masë e konsiderueshme e tij, për një kohë të gjatë. Të theksuarit e tepruar të intuitës në llogari të arsyes, padashje i hap dyert korruptimit të fesë. Mosdallimi i gjërave të trilluara dhe absurde, në mënyrë racionale, mund të sjellë deri tek ajo, që besëtytnitë dhe përrallat të maskohen si të vërteta dhe ta përshkojnë fenë. Po ashtu, theksimi i tepërt i ‘arsyes’ në llogari të besimit intuitiv, e korrupton (prish) ‘jetën e arsyes’, duke e reduktuar atë në: materializëm, utilitarizëm, mekanizëm dhe në pakuptimësi.[4]
Sipas Islamit, muslimanëve askush tjetër, përveç njerëzve të ditur dhe të mençur, nuk mund t’ua shpjegoj fenë.
Feselu ehle dhikri in kuntum la talemune .
Duke pasur parasysh këto fakte të përmendura, insistimi i muslimanëve se legjislacioni i tyre duhet të bazohet në Kur’an, nuk duhet të duket i çuditshëm.
Madje, Ibn Kajjim el Xhevzi, një nga juristët e shquar musliman, thotë: ”Ku është dobia, aty është edhe e drejta hyjnore.”, kurse Ibn Akili, duke e plotësuar këtë mendim, shprehet: ”Edhe nëse për atë, nuk ka ardhur shpallja, apo të mos ketë thënë diç i Dërguari i Zotit.”[5]
Dijetarët muslimanë, ndajnë mendimin unanim se legjislacioni islam, i cili vlen për të gjitha kohët dhe brezat, në dritën e interesit të përgjithshëm , mund t’u përgjigjet çështjeve të parimeve kushtetuese, të kodit civil, të kodit penal dhe të drejtës familjare, duke qenë në hap me të gjitha proceset e zhvillimit të gjithëmbarshëm.

Gjithpërfshirja e Sheriatit
Ligji islam është universal dhe nuk kufizohet vetëm në ibadet dhe çështje juridike personale, siç janë martesa, shkurorëzimi, lirimi i robit, trashëgimia dhe të ngjashme, por ai përfshin, gjithashtu të gjitha llojet e veprimeve dhe transaksionet në të vepruarit dhe të udhëhequrit. Shitblerja, patundshmëria, penglënja, qiradhënia, huazimi dhe të gjitha llojet e marrëdhënieve private- juridike dhe ekonomike, veprimet në relacion individ-individ, individ- shoqëri, ose individ- shtet, të gjitha këto, Islami i rregullon juridikisht dhe të të gjitha këto marrëdhënie duhet të mbështeten në Sheriat. Islami e lejon tregtinë, ndërkaq ndalon kamatën, fajden, monopolin, plaçkitjen, grabitjen, mashtrimin, eksploatimin dhe grumbullimin e pasurisë në duart e një numri të vogël njerëzish. Edhe legjislacioni penal, ka dispozita të qarta dhe precize kur’anore, të cilat bashkësia islame është e obliguar t’i aplikojë. Aty hyjnë dënimet për vrasje, prostitucion, vjedhje, konsumim të alkoolit, dezertim, shkaktimin e turbullirave në popull, si dhe për kundërvajtje të kategorisë më të lehta.[6]
Në Islam praktikisht nuk ekziston lëmi që nuk është lëndë e ligjit; ligji islam paraqet rend që sundon në të gjitha sferat e jetës, ku edhe rregullat e protokollit dhe mirësjelljes janë të natyrës ligjore. Prandaj, është e pamundshme të bëhet dallim i qartë ndërmjet teologëve dhe juristëve islam.[7]
Dr. Hoking, prof. i filozofisë në Universitetin e Harvardit, në veprën e tij:
” Ruhus sijase el alemijeh ”, thotë:
” Rruga e progresit të shteteve islame nuk qëndron në përvetësimin e modaliteteve që favorizojnë idenë se feja s’ka çka thotë për jetën e përditshme të individit, për ligjin ose sistemet politike. Është e domosdoshme që njeriu të gjej në fe burimin e progresit dhe të zhvillimit.
Nganjëherë ndodh që të pyetet se deri në ç’masë sistemi islam është në gjendje të sjell ide të reja dhe të ofroj zgjidhje origjinale, që do t’u përgjigjeshin kërkesave të jetës bashkëkohore? Përgjigjja për pyetjen e parashtruar është: ‘Sistemi islam posedon të gjitha predispozitat e nevojshme për progres. Ndërkaq sa i përket prirjes së tij për evolucion, në këtë aspekt Islami është gjithëpërfshirës dhe i mbizotëron të gjitha ligjet dhe sistemet. Prandaj, vështirësitë në ligjin Islamik nuk lindin si rezultat i mosekzistimit të mënyrës ose metodës për zhvillim të vrullshëm dhe përsëritjes, por për shkak të mungesës së entuziazmit dhe predisponimit për t’i shfrytëzuar ato metoda.
E ndiej se kam plotësisht të drejtë kur pohoj se ligji islamik posedon tërësinë e duhur të parimeve, që janë të domosdoshme për transformim dhe zhvillim (të shoqërisë). ” [8]


Rregullat e ligjit penal paraqesin ligjin penal më të mirë që i është dedikuar njerëzimit. Pjesa më e madhe e ndëshkimeve janë sanksionuar nëpërmjet ajeteve kur’anore. Kështu, ai vë themelet e drejtësisë shoqërore. Sistemi i administrimit dhe të gjitha marrëdhëniet në relacion shtet- individ, janë të definuara në Kur’an dhe Sunnet. Kjo, arrihet nëpërmjet konstituimit të rregulloreve dhe nxjerrjes së kushtetutës nga ana e bashkësisë muslimane, e cila bazohet në Kur’an dhe në Sunnet, dhe miratohet sipas parimit të institucionit të shurasë (konsultimit), që nënkupton nënshtrim të plotë ndaj All-llahut, të Dërguarit të Tij dhe bartësve të pushtetit, me kusht, që ata t`i binden urdhrave të Zotit dhe sunnetit të të Dërguarit.
Zoti në Kur’anin fisnik thotë: “O ju që besuat, bindjuni All-llahut, respektoni të Dërguarin dhe (bindjuni) përgjegjësve tuaj. Por nëse nuk pajtoheni në ndonjë çështje, atëherë drejtohuni All-llahut (Librit të Tij) dhe të Derguarit, nëse i besoni All-llahut dhe Ditës së fundit. Ajo është më mirë dhe më i bukuri shpjegim.” (En Nisa, 59)
Ebu Bekri r.a.*, udhëheqësi-halifi i parë i shtetit, menjëherë pas Muhammedit a.s. me rastin e marrjes së pushtetit, thotë thënien e njohur: ”Bindmuni mua, për aq kohë sa unë i nënshtrohem All-llahut. E nëse unë nuk i nënshtrohem All-llahut dhe të Dërguarit të Tij, as ju mos m’u bindni mua.”[9]
Kjo thënie e halifit të drejtë, përputhet me hadithin e Muhammedit a.s. ku thuhet: ” Nuk ka bindje ndaj njeriut, i cili nuk i nënshtrohet All-llahut ”.

Ligji i drejtë
Ibn Sina dhe shumë intelektualë muslimanë, konsiderojnë se, drejtësia mund të sigurohet në popull me një ligj të drejtë, i cili nuk mund të caktohet nga njeriu, për dy arsye:
1. Njeriu nuk mund ta dallojë plotësisht të vërtetën, apo ta lirojë veten nga paragjykimet e tij;
2. S’ka garanci për zbatimin e ligjit, ngase nga vetë natyra e tij, njeriu preferon veten ndaj të tjerëve, prandaj, kur diçka është kundër interesit të tij, ai e refuzon.
Ligji duhet të vijë nga Zoti për të depërtuar në thellësinë e vetëdijës së njeriut dhe për të garantuar zbatimin, shpërblimin dhe dënimin. Kjo imponon njohjen e vetë Zotit, Ligjdhënësit të vërtetë.[10]
Një ligj që vjen prej Zotit pranohet lehtë dhe është më i besueshëm prej të gjithë besimtarëve sepse ata e dinë mirë që Bërësi i ligjit ka dije të plota për të gjitha aspektet e subjektit që trajton ligji, nuk ka interesa vetiake dhe i jep rëndësi interesave të të gjithëve.[11]


Burimet kryesore të ligjit islam.
Në të drejtën e Sheriatit ekzistojnë burime kryesore dhe sekondare. Të gjitha burimet kryesore nuk janë të një rangu, sepse disa prej tyre kanë më shumë përparësi se të tjerat. Juristët e Sheriatit i kanë renditur burimet kryesore sipas rangut, vlerës dhe rëndësisë së tyre juridike:
1. Kur’ani i shenjtë, 2. Sunneti, 3. Ixhmai dhe 4. Kijasi (Ixhtihadi).

Kur’ani
Është fjalë e drejtpërdrejtë e shpallur e Allahut, është burimi i parë i jurisprudencës islame. Ai është në arabishte dhe është i ndarë në njëqind e katërmbëdhjetë sure-kaptina, që përfshijnë më tepër se gjashtë mijë ajete-vargje. Sipas mendimit të juristëve muslimanë, numri i ajeteve që i përkasin të drejtës, që kanë karakter legjislativ, ose të asaj që në Perëndim e quajnën ‘juris corpus’, në mënyrë direkte ose indirekte është 500 deri në 600. Të drejtës familjare i përkasin 70 ajete, të drejtës civile 70, të drejtës penale 30, gjyqësisë dhe procedurës gjyqësore 13, të drejtës kushtetuese 10, marëdhënieve ndërkombëtare 25, ekonomisë dhe financave 10 etj.
Kur’ani është libër hyjnor, i cili iu shpall Pejgamberit Muhammedit (a.s.), gjatë njëzet e tre vjetëve të fundit të jetë së tij (vdiq në vitin 632), periudhë gjatë së cilës ai jetoi në dy qytete: në Mekë dhe në Medine. Në të thuhet qartë:”Shoku juaj nuk e ka lëshuar rrugën e drejtë dhe nuk është i humbur. Ai nuk flet me hamendje. Ai (Kur’ani) nuk është tjetër veçse shpallje që i shpallet.” (En Nexhm, 2-

Parime të përgjithshme

Vërtetësia e tekstit të shkruar të Kur’anit është jashtë çdo dyshimi. [12]
Përsa i përket parimeve të përgjithshme, Kur’ani i përmban në tërësi. Prandaj nga ky aspekt, Kur’ani është kushtetuta dhe ligji bazë në të drejtën islame. Në bazë të tij, ndërtohen të gjitha dispozitat një nga një të së drejtës, sikurse është rasti edhe me legjislacionet sekulariste, ku ekziston kushtetuta e parimeve bazë e të drejtave themelore, të cilat nuk ndryshohen, e pastaj ka edhe dispozita të veçanta të së drejtës zakonore, të cilat aplikohen në kuadër të parimeve të përgjithshme kushtetuese.
Prandaj, të gjitha parimet e përgjithshme, që janë precizuar në Kur’an, nuk mund të ndryshohen. Kur’ani tregon qartë se për zhvillim të drejtë të shoqërisë duhet të forcohet besimi dhe morali, e jo të sillen vetëm dispozita juridike, të cilat pa besim nuk do të kishin vlerë dhe rëndësi e as domethënie për përparimin e shoqërisë.[13]

Sunneti
Sunneti nënkupton të gjitha shënimet e mirëfillta të thënieve dhe veprimeve të Dërguarit a.s., ose të atyre veprimeve dhe thënieve të njerëzve të tjerë besimtarë, që kanë fituar miratimin e tij të qartë. Muslimanët besojnë se Sunneti është frymëzuar hyjnisht, më tepër në domethënie sesa tekstualisht.[14]
Autoriteti i Sunnetit nxirret nga pejgamberllëku i Muhammedit a.s. Zoti në Kur’an thotë: ” Ndërsa ty të shpallëm Kur’anin t’ua sqarosh njerëzve atë që u shpallet, mbase ata do të mendojnë. ” (En Nahl, 44 ).
Pra, Sunneti është një burim plotësues juridik dhe si i tillë ai është:
- ose pjesë integrale e Librit të Shenjtë;
- ose sqaron dhe detajizon ato që janë thënë në mënyrë të përgjithësuar dhe të thukët;
- ose përcakton rregulla të përgjithshme të përfituara nga tekstet kur’anore.[15]

Ixhma’i
Thjesht do të thotë ‘konsensus’. Ai është vendim unik i të gjithë juristëve e dijetarëve autoritativë muslimanë të një epoke rreth një çështjeje të caktuar. Ai përkufizohet edhe si pajtim i muxhtehidëve, d.m.th. i atyre që kanë të drejtë, që duke u mbështetur në dijen e vet dhe në frymën e Kur’anit dhe të Hadithit, të sjellin gjykime, pas vdekjes së Muhammedit a.s. në çdo kohë, për të gjitha çështjet e fesë. Zgjidhjet e tyre duhet të jenë të mbështetura doemos në ajet apo hadith. Ixhma’i është njëlloj kuvendi, forum për komentimin autoritativ të parimeve dhe normave.[16]
Nëse paraqitet ndonjë çështje, për të cilën nuk ka ndonjë qëndrim të detajuar në Kur’an dhe Sunnet, atëherë vjen në shprehje ixhma’i. Ixhma’i ka fuqi juridike sikurse edhe Kur’ani dhe Sunneti, ndonëse jo të një rangu. E drejta për të dhënë mendim, për ndonjë çështje, iu është njohur në fillim vetëm shokëve të Dërguarit a.s. Por më vonë u njihet edhe nxënësve të tyre (tabiinëve), dhe më pas të gjithë dijetarëve muslimanë, pasi sipas fjalëve të Muhammedit a.s.: ”Dijetarët janë pasardhës dhe trashëgues të të dërguarëve të Zotit.” Autoriteti i institucionit të ixhmait sipas disa juristave nxirret nga ky ajet kur’anor: ”
Le të ketë nga ju të atillë që do të thërrasin në mira dhe të pengojnë nga veprat e këqia. Ata do të jenë të shpëtuar.” (Al-u Imran, 104) dhe nga fjalët e Muhammedit a.s. i cili thotë:
” Bashkësia ime (Ummeti) kurrë nuk do të pajtohet në lajthitje ”.
Kijasi: Analogjia
Kijas veç tjerash dmth: krahasim, barazim, analogji, konkluzion sipas analogjisë. Sipas komentimit të juristëve muslimanë d.m.th. gjykim në bazë të analogjisë, respektivisht, konkludim në bazë të parimit të dhënë në Kur’an, Sunnet ose Ixhma, ku një rast i ri, i mishëruar me shembullin paraprak, përfshihet nën parimin e njëjtë, ose është i ngjashëm me shembullin paraprak, për shkak të karakteristikës së përgjithshme thelbësore të quajtur shkak ( il-le ).[17] Autoriteti i institucionit të kijasit nxirret nga një ngjarje me interes në kohën e Muhammedit a.s. Muadh Ibn Xhebel, pasi që ishte emëruar nga i Dërguari a.s. për gjykatës në Jemen erdhi tek i Dërguari a.s. që të përshëndetej me të. Pejgamberi a.s. e pyeti: Në çfarë baze do t’i zhvillosh kontestet? Sipas dispozitave të Kur’anit, tha ai. E nëse aty nuk gjen qëndrime të qarta, tha Pejgamberi? Atëhere sipas sjelljes së pejgamberit të All-llahut. Nëse edhe aty nuk gjen qëndrime të qarta? Atëherë do të përdor arsyen time të shëndosh, u përgjigj Muadhi. Kurse Muhammedi pas kësaj përgjigje tha: ‘Falenderimi i takon All-llahut i cili të dërguarin e Pejgamberit e udhëzoi në atë mënyrë e cila i pëlqen pejgamberit të All-llahut’!”[18]
Muxhtehidi është i obliguar që, për dhënien e mendimit rreth një çështje të caktuar, atëherë kur nuk ka tekst të qartë në Kur’an, Sunnet ose vendim të Ixhmait, të studiojë me themel çështjen në fjalë, të shohë ngjashmëritë dhe kundërshtitë, pastaj të bëjë krahasim, dhe më pas të japë mendimin-fetvanë e tij rreth saj, duke pasur parasysh frymën dhe qëllimet e përgjithshme të drejtës islame:
- se qëllimi i së drejtës islame është interesi i përgjithshëm;
- se aty ku është interesi i përgjithshëm është edhe ligji Hyjnor;
- se qëndrimi, i cili nga drejtësia kalon në dhunë, nga mirësia në urrejtje, nga dobia në dëm, nga urtësia në çmenduri, nuk është qëndrim i sheriatit.
Nga kjo del se, ixhtihadi ndihmon që të plotësohen të gjitha zbrazëtitë dhe mungesat juridike, dhe në të gjitha kohët dhe në të gjitha hapësirat, të gjenden zgjidhje adekuate për problemet aktuale për të cilat nuk ka zgjidhje tekstuale në tre burimet e para. Ixhtihadi zhvillohet sipas masës dhe dimensioneve të nevojshme për evoluimin e vazhdueshëm të jetës.[19]
Numri relativisht i vogël i normave juridike, nga njëra anë, dhe nevoja për rregullimin më të detajuar të raporteve të ndryshme dhe zgjidhja e rasteve të reja juridike, nga ana tjetër, i ka shtyrë ashabët eminent, ekspert të drejtës së sheriatit, që të fillojnë t’i mbulojnë zbrazëtitë juridike me ixhtihadin e tyre. Kjo do të thotë se në bazë të të menduarit juridik kompetent sjellin zgjidhje në bazë të deduksionit personal të cilat është dashur të jenë në përputhje me qëllimet dhe synimet e përgjithshme kur’ano-sunnetike (mekasidu-sh- sheri’a).[20]

Dijetarët-muxhtehidët nuk krijojnë ligje, por zbulojnë dispozitat hyjnore. Prandaj, nxjerrja e ligjeve nga parlamenti konsiderohet e lejueshme, nëse këto ligje nuk bien ndesh me të drejtën islame.[21]
Analogjia, në realitet, nuk mund të merret si burim i veçantë i drejtësisë. Ajo më tepër është si një lloj komentimi apo metodë, me ndihmën e së cilës rastet e paparapara futen nën rregullat që ekzistojnë. Juristët analogjinë e kanë quajtur burim, sepse në këso rastesh më shumë i kanë marrë parasysh rezultatet e arritura se sa vetë veprimin. Prandaj analogjia mund të konsiderohet si burim indirekt i Sheriatit.[22]
Pra, mund të rezymojmë se Kur’ani i Shenjtë dhe Sunneti, përfundimi analogjik, konsesusi shoqëror dhe nxjerrja individuale e të drejtave, së bashku e përbëjnë sheriatin, përmbledhjen e normave juridike, të cilat vlejnë për të gjithë muslimanët.[23]

Veçoritë e së drejtës islame
E drejta islame i ka udhëhequr popujt muslimanë gjatë gjithë kohës që nga shpallja e Islamit. Ajo është pranuar nga popujt e ndryshëm, që i përkisnin civilizimeve të lashta, apo kishin zhvillim të ulët ose të mesëm. Dijetarët muslimanë, duke u bazuar në burimet dhe parimet e saj, nën frymën e saj kanë ofruar zgjidhje përkatëse. Sepse është e pamundshme që, tekstet dhe parimet e këtij legjislacioni universal dhe të amshueshëm, të jenë të pamjaftueshëm apo të kufizuar për të ofruar dispozita për çfarëdo sjellje ose veprim. [24]
E drejta islame, me të gjitha dispozitat e saj, është duke u zbatuar qysh prej 14 shekujsh dhe këtë nuk e ka arritur asnjë legjislacion në botë. Legjislacioni perëndimor ka një moshë, përafërsisht, dyqind vjeçar.
Horizonti i ligjit islam nuk është i ngushtë, që të gjejë zgjidhje për të gjitha çështjet dhe problemet që paraqiten në kohëra të ndryshme. Legjislatura islame, përmes dispozitave të saj, nuk e sheh individin jashtë familjes, ose familjen jashtë shoqërisë dhe as shoqërinë jashtë shoqërisë mbarënjerëzore.
Ligji Islam, kundruall ligjit evropian- duke përjashtuar të drejtën kishtare- që nga fillimi dallohet në atë se:
“Ligji Islam veten e konsideron ligj të shpallur në kuptimin më të ngushtë të fjalës, gjegjësisht ligj autentik Hyjnor.Ai është përshkruar si ” shteg ” i shpëtimit i skicuar qartë, i cili duhet pasuar (Sheriat), apo si e drejtë speciale islame (fikh: fjalë për fjalë, të kuptuarit, futje, njohje).[25]
Të gjithë popujt e vjetër kanë pasur ligjet e veta të posaçme, mirëpo asnjë popull nuk ka pasur shkencë juridike me ligje apstrakte dhe të qarta, kode, nuk ka ekzistuat para Shafiut (150-204h./767-820 e.s.). Në veprën e tij me emrin“Risale” prej të cilave këtë shkencë e quan “Rrënjët e ligjit”, rrënjë prej të cilave zhvillohen degët e rregullave të sjelljeve, njerëzore. Ajo shkencë, më vonë e quajtur usuli Fikh, tek muslimanët njëkohësisht merret me filozofinë e drejtësisë, terminët dhe principet ligjdhënëse, interpretimin dhe aplikimin e teksteve juridike. Vetë ligjet janë degë të këtij “druri”.[26]Këta autorë për zgjedhjen e këtyre terminëve kanë qenë të inspiruar nga këto ajete kur’anore:

“A nuk e sheh se All-llahu sjell shembull fjalën e mirë sikur pemën e mirë, rrënja e së cilës është ngulitur fort, kurse degët i ka kah qielli. Me leje të Zotit të vet i jep frytet e veta në çdo kohë-dhe All-llahu u sjell shembuj njerëzve, ndoshta do të mendojnë.” (Ibrahim, 24-25)
Sheriati mund të kuptohet më së miri nëpërmjet përdorimit të simbolit të pemës së përmendur në këtë ajet kur’anor: Ligji i Zotit është i ngjashëm me pemën rrënjët e së cilës janë të mbjella fortë në truallin e Shpalljes, degët e së cilës përhapen në anë të ndryshme dhe degëzohen në shumë drejtime. Fortësia e rrënjëve nuk tregon se druri nuk është i gjallë. Përkundrazi, vetë fortësia dhe qëndrueshmëria e rrënjëve është ajo që siguron, të rrjedhurit e lëngut nëpër degët, dhe jetën e pemës së papërkulur.

Esencialisht, e drejta Islame, dallohet nga e drejta evropiane, në aspekt të burimeve të veta ligjore dhe të materies të cilën e rregullon në një sferë më të gjerë, sikurse kemi theksuar më lartë.
E drejta islame, në esencë, është me karakter fetar, ndërsa e drejta evropiane me karakter laik.
Me të drejtën evropiane, nënkuptohet e drejta e Evropës kontinentale, e bazuar në traditat romake. E drejta romake, e cila qëndron në bazat e së drejtës së Evropës kontinentale, ka fituar artikulimin e saj më autoritativ në kohën e imperatorit Justinian (527- 565), kur Perandoria Romake zyrtarisht ishte shtet i krishterë. Legjislacioni i Justinianit është themeluar në bazë të veprave të juristëve të epokës antoniane, kur paganizmi i vjetër e humbi ndikimin te njerëzit e arsimuar, e krishterizmi ende nuk e kishte marrë vendin e tij. Kështu që në esencë, sikurse përfundon edhe profesori J. N. D. Anderson, e drejta romake paraqet të drejtën e testamentuar nga njeriu njeriut. Kjo është e drejtë, e cila mund të ndryshohet, nëse këtë e kërkojnë rrethanat, në të njëjtën mënyrë sikur që edhe është formuluar. [27]
Meqë libri krishter Bibla, nuk ka karakter ligjdhënës, në kulturat perëndimore vetë njerëzit janë ata, të cilët formulojnë ligje për njerëzit.

Mirëpo ligjet e formuluara nga njerëzit mund të pësojnë ndryshime dhe janë të bazuara në teori. Prandaj, sa herë që një trup i ri ligjvënësish, merr kompetenca autoriteti ose paraqitet një teori e re e pëlqyer tek ata, atëhere ligjet mund të ndërrohen.[28]


Dimensioni tej kohor dhe tej vendor i Sheriatit
E drejta Islame filloi si një ligj i një shteti, një bashkësie sunduese që nuk mbetej pa iu përgjigjur nevojave të bashkësisë, gjersa ajo sundonte prej Atlantikut gjer në Pacifik. Kjo e drejtë posedon mundësi të zhvillimit dhe u përshtatet nevojave të të gjitha kohërave dhe vendeve. Ajo nuk ka humbur dinamikën e vet as sot, dhe kthimi gjithnjë e më tepër merret si ndërrim kah e mira për shtetet muslimane, të cilat para ca kohe ishin nën dominimin politik dhe juridik të shteteve të huaja.[29]
Sistemi islam i legjislaturës, u qaset problemeve nga një kënd i gjërë, duke u bazuar në njohjen e shpirtit të njeriut, në njohjen e ndjenjave dhe prirjeve të tij, në njohjen e jetës së njeriut, duke i marrë parasysh nevojat dhe ndryshimet e tij, duke krijuar lidhje organike mes vlerave fetare dhe morale.[30]
Legjislacioni hyjnor islam, në anën tjetër, është i pandryshueshëm dhe i gjithmonshëm, sepse Ai, që e dhuroi atë, është i Pavdekshëm dhe i Përjetshëm. Ai është Krijuesi, që krijoi njerëzit dhe caktoi për ata atë, që do t’u përgjigjej nevojave të tyre deri në fund të kohës.[31]
” A nuk di Ai që ka krijuar dhe që njeh çdo send në hollësi ” (el Mulk, 14)

Ligji Hyjnor është i pastër nga mangësitë dhe teprimet, nga të anuarit dhe pandehma të njerëzve. Islami është jo vetëm ligj hyjnor, por edhe ideal dhe teori, një sistem i të menduarit dhe i jetës, i jetuar dhe i praktikuar nga miliona njerëz qysh prej 14 shekujsh dhe kështu do të vazhdoj edhe në të ardhmen, deri sa të jetë jeta.
Ligji islam është i dhënë nga Zoti i Gjithëmëshirshëm, që dëshiron të ofrojë lehtësim për robërit e vet e jo vështirësim. Si të mos veprojë kështu kur i Gjithëmëshirshmi është më i mëshirshëm se sa nëna ndaj fëmijës së vet? Ai s’ka nevojë për ndihmën e robërve të vet, nuk anon nga ndonjë sekt, gjini apo gjeneratë dhe nuk ia lejon ndokujt atë që ua ndalon të tjerëve. Si të veprojë kështu, kur Ai është Zoti i të gjitha botërave?[32]
Sheriati nuk është vetëm ligj pozitiv konkret, por ai është edhe shumë e vlerave dhe kornizë për jetën religjioze të muslimanëve[33]. Librat nga shkenca juridike (fikh) përmbajnë ligje të veçanta të Sheriatit, por vetë Sheriati përfshin mësimet etike dhe shpirtërore, të cilat, thënë rigorozisht, nuk janë të karakterit juridik, ndonëse e drejta islame nuk është ndarë asnjëherë nga morali.[34]
E drejta islame, në çdo vepër njerëzore, shikon kualitetin etik (husën dhe kubh). Ky kualitet etik, nuk mund të njihet përmes mendjes njerëzore, ai plotësisht varet nga Shpallja, sikurse predikojnë shkollat autoritative të mendimit islam. Ndërkaq, në fushën e çështjeve indiferente juridike i është lënë hapësirë normimit njerëzor.[35]
Islami, pra, nuk bënë ndarjen e së drejtës nga morali.
Fakti se teologjia dhe jurispudenca janë të harmonizuara, d.m.th. se: Islami si besim dhe civilizim, fe dhe kulturë, nuk mund të kuptohet pa të kuptuarit e së drejtës islame. [36]


Sheriati nuk është teokraci
Është fakt se, vetëm Kur’ani i shenjtë dhe Sunneti e përcakton aspektin juridik të Islamit dhe e pasqyron kuptimin e tij të vërtetë. Duke përjashtuar çdo autoritet jashtë këtyre të dyjave, përmbajtja dhe praktikimi i së drejtës islame lirohet nga trashëgimia e shtresuar e ndikimeve të ndryshme njerëzore. Sipas legjislacionit islam, pushteti i kreut të shtetit është i kufizuar dhe pushteti i tij buron nga ‘mubajja’-miratimi i popullit, i cili në kushtet e sotme do të mund të realizohej me plot sukses përmes referendumit, e jo nga pohimi se ai është trashëgimtar i Zotit në Tokë.[37]
Prandaj, nuk duhet të ngatërrohet zbatimi i së drejtës islame me kurrfarë koncepti perëndimor të teokracisë, sipas të cilit sundimtari është trashëgimtat i Zotit dhe se asgjë nuk e kufizon pushtetin e tij.
Sistemi politik i Islamit bazohet në tri themele kryesore: në tevhid (Njësinë e Zotit), risale (Pejgamberia) dhe hilafe(Mëkëmbësia në tokë).[38] Pushteti islam nuk është as tirani, as pushtet absolutist, por është pushtet kushtetues i bazuar në mendimin e shumicës, në përputhshmëri të plotë me parimet kur’anore dhe me traditën e Muhammedit a.s.
Prandaj lufta e gjatë e Kishës dhe shtetit, që u zhvillua në Perëndim, është tërësisht e huaj për mendimin islam. Në Islam askush nuk është i autorizuar, qoftë ai individ apo institucion, që të kërkojë për vete të jetë përfaqësues i Zotit sikurse pretendon, pa të drejtë, Kisha dhe kleri i krishterë.
Në Islam nuk ka klerizëm. Zoti është Zot, ndërsa njeriu është njeri. Pejgamberi ka qenë transmetues i Shpalljes dhe me vdekjen e tij përfunduan të dyja (pejgamberia dhe shpallja). Ligjet hyjnore, të cilat i la pas vete Muhammedi a.s., janë ligje të Zotit, por nuk janë vetë Zoti. Zoti ka biseduar vetëm me pejgamberë, ndërsa të gjithë njerëzit e tjerë janë në nivel të njëjtë.[39]
Nuk ekziston kurrfarë autoriteti tjetër jashtë vetë tekstit. Autoriteti i tekstit shtrihet vetëm aq sa përfshin gjuha dhe sa arrin mendja e njeriut.
Të gjitha dispozitat e të drejtës islame janë të koncipuara me qëllim të dobisë së barabartë për të gjithë anëtarët e bashkësisë, pa marrë parasysh lindjen, racën, gjininë ose përkatësinë më të hershme shoqërore.
Në islam pushteti ligjdhënës i takon vetëm All-llahut dhe vetëm Atij i takon të sjellë ligjin. Askush nuk ka të drejtë të sjellë ligje përveç Ligjdhënësit Hyjnor. Nuk ka kurrfarë të drejtash të veçanta, apo privilegje që do të ishin të rezervuara për grupe të caktuara njerëzish. Të gjithë, para ligjit, duke filluar që nga më i thjeshti e deri te i pari i shtetit, janë të njëjtë. Më të lartë dhe më të ulët, në kuptimin shoqëror, janë shprehje joekzistuese dhe as që ekziston koncepti i klasës. Të gjitha të drejtat, detyrat dhe mundësitë aplikohen njëlloj mbi të gjithë që i përkasin Islamit.
Nuk ka nevojë për prift, që të ndërmjetësojë ndërmjet njeriut dhe Zotit . Në Islam nuk pranohet lojalitet tjetër veç lojalitetit ndaj Zotit, Pejgamberit të tij, prindërve dhe bashkësisë që ka për qëllim konstituimin e mëshirës së Zotit në Tokë.
Islami nuk e duron ndarjen e njerëzve në klerikë dhe laikë, ai insiston që të gjithë të dinë, të mësojnë dhe të vrojtojnë të vërtetën. Vizioni i Islamit është i nevojshëm në mënyrë që të gjithë njerëzit t’i mbrojë nga ideologjitë, të cilat e invadojnë vetëdijen e tyre, në mënyrë që të mos bëhen viktimë. Islami është një fe gjithëpërfshirëse, vizioni i së cilës është relevant për çdo aktivitet dhe për çdo përpjekje njerëzore, qoftë fizike, shoqërore, ekonomike, politike, kulturore ose shpirtërore.
Nuk është një religjion i botës tjetër, sikurse janë Krishterizmi dhe Budizmi, të cilët kënaqen duke u marrë me çështje ‘hyjnore’, e çdo gjë tjetër ia lënë perandorit.[40] Ndërsa, kristianizmi duke u kënaqur vetëm me përfaqësimin moral, duke iu këshilluar ithtarëve të vet që mbretit t’ia japin të tijën, e ka kufizuar thirrjen e vet universale në sferën shpirtërore, Islami duke përmbushur atë që nuk nuk arriti Kristianizmi, ka nxjerrë para botës vizionin e organizimit politik, në të cilin vetëdija për Zotin ka qenë burimi kryesor i mirësjelljes praktike të njeriut dhe themeli i vetëm i të gjitha institucioneve shoqërore.
Për këtë, Islami ka hapur kaptinë të re në zhvillimin e njeriut: rasti i parë i shoqërisë së hapur, ideologjike, përkundër shoqërive të mbyllura, racore dhe gjeografikisht të kufizuara të kaluarës.[41]
E drejta islame, me parimet e saja të përgjithshme kur’anore dhe me dispozitat e saja aplikative të veçanta, është legjislacion i së drejtës së amshueshme humaniste. Dispozitat islame janë në harmoni me dijen, arsyen, të kuptuarit, u përgjigjen nevojave të kohës dhe ofrojnë platformën e nevojshme për prosperitet dhe përparim të përgjithshëm të njerëzimit në dritë të interesit të gjithëmbarshëm.


________________________________________
[1] Mevdudi, Të Drejtat e Njeriut në islam, Shkup, 1413/1992, f. 6
[2] Dr. Muhammed Abdullah Draz, Ed- Din, Bejrut, 1390/1970, f. 34-37.
[3] Dijalog islamskih i Evropskih Ucenjaka, Sarajevë, 1979, f. 21.
[4] Ismail Faruki, Islamizimi i Diturisë, Shkup, 1999/1420, f. 55.
[5] Dijalog Islamskih i Ivropskih Ucenjaka, Sarajevë, 1979, f. 20,21.
[6] Muhammed Kutub, Sa jemi Muslimanë, Furkan ISMShkup, 1420/1999, f. 23-24.
[7] Dr. Murad Hofmann, po aty, f. 152.
[8] Jusuf Kardavi, E Drejta Islame, f. 85.
* Radija All-llahu anhu: All-llahu qoftë i kënaqur me të.
[9] Hasan Ejub, Katër Halifët e Drejtë, Shkup, 1424/2003, f. 31.
[10] Dr. Murteda Mutahari, Qëllimi i Jetës, Gjilan, 1997, f. 15,16.
[11] Beheshti & bahonar, po aty, f. 342.
[12] Abdulhamid A. Ebu Sulejman, Drejt Një Teorie islame për marëdheniet ndërkombëtare, f. 75. Botues Logos-A, Shkup 1419\1998, & Nexhat Ibrahimi, Shkolla Juridike Hanefite dhe karakteristikat themelore të doktrinës të saj, Botues Zëri Islam, Prizren 2000/ 1421, f. 21
[13] Hutbe dhe Vaze të zgjedhura, Tetovë, 1997, f. 70
[14] Abdulhamid A. Ebu Sulejman, po aty, f. 75-76
[15] Dijalog Islamskih i Evropskih Ucenjaka, f. 64
[16] Nexhat Ibrahimi, Shkolla Juridike Hanefite, po aty, f. 72.
[17] Nexhat Ibrahimi, po aty, f. 74-75.
[18] Dr. Muhammed Hamidullah, po aty, f. 144-145.
[19] Dijalog Islamiskih i Evropskih Ucenjaka, f. 65.
[20] Zbornik Radova, 2 Islamski Teoloski Fakultet u Sarajevu, 1987, Mr. Ibrahim Dzananovic, f. 119.
[21] Dr. Vehbe ez Zuhejli, Hakul Hurrijeti fil Alem, Damask, 1421/2000, f. 66.
[22] Hutbe dhe Vaze të zgjedhura, po aty, f. 83.
[23] Christian H. Hoffman, I shtrirë nga të gjitha anët, Asr, Tetovë, 2003, f. 186.
[24] Dr. Jusuf el Kardavi, Islamsko pravo, Sarajevë, 1989, f. 15.
[25] Dr. Murad Hofmann, Islami si Alternativë, Shkup, 1421/2000, f. 151-152.
[26] Dr. Muhammed Hamidullah, Hyrje në Islam, Tiranë, 1993, f. 137.
[27] Fikret Karçiç, Historia e së Drejtës së Sheriatit, Prizren, 1994, f. 11.
[28] Ligjet të cilat i vendos një pushtet mund t’i anullojë vetëm ai pushtet, ose një pushtet më i lartë, e asesi më i ulët: Shpalljen e All-llahut mund ta anullojë vetëm një shpallje tjetër e Tij, Shpallje e re. Gjithashtu një udhëzim të Pejgamberit a.s. mund të ndrrojë vetëm ai ose All-llahu xh.sh. dhe askush tjetër. Mirëpo, kjo teori, në shiqim të pare e ashpër, në Islam bëhet mjaft elastike duke i lënë mjaft hapsirë njerëzve që t’u përshtaten kërkesave në çdo situatë. Shih Dr. Muhammed Hamidullah, po aty, f. 143.
[29] Dr. Muhammed Hamidullah, po aty, f. 152.
[30] Dr. Jusuf Kardavi Veçoritë e përgjithshme të islamit, f. 133.
[31] Mahmud Rida Murad, Islami me pak fjalë, Prishtinë, 2001, f. 11.
[32] Dr. Jusuf Kardavi, Hallalli dhe Harami në Islam, Shkup, 1998/1418, f. 350.
[33] Zhvillimi i ‘së drejtës islame’ ,paraqet një ndërmarrje ‘ndërkomëtare’, pasi që juristët muslimanë vijnë nga popuj të ndryshëm, që flisnin gjuhë të ndryshme dhe njihnin tradita të ndryshme. Kishte muslimanë evropian nga Spanja, Portugalia, Sicilia, kinez, abisinas, Indian, Persian, turq dhe shumë të tjerë përveç arabëve. Shih dr. Muhammed Hamidullah, po aty, f. 152.
[34] Sejid Husein Nasr, Srce islama, f. 201.
[35] Fikret Karçiç, po aty, f. 11-12.