Njeriu gjatë jetës mund të përballet me njërën prej katër gjendjeve: begati, vështirësi, sprovë dhe mëkate.

Kur njeriu gjendet në begati i furnizuar me dhunti (nimete), në këtë duhet falënderuar. Kur përballet me vështirësi dhe sprova duhet duruar dhe kur gjendet në gjendjen e mosbindjes dhe mëkateve duhet pastruar mëkatet e tija me pendim dhe kërkim falje. Robi i cili vepron kështu me siguri do t’i afrohet Allahut dhe do të arrijë përfundim të dobishëm në secilën prej këtyre gjendjeve. Nëse nuk vepron kështu, secila gjë që i ndodhë, qoftë e ëmbël apo e ithët, do të jetë shkas i shkatërrimit dhe dëmit të tij.
Shëndeti dhe sëmundja ju kanë dhënë robit për t’ia lidhur zemrën e tij me Allahun e madhërishëm. Pasuria dhe varfëria janë shkas (sebeb) për hyrjen e tij në Xhenet. Suksesi dhe mossuksesi janë të përcaktuar për të arritur njohuri dhe sjellje të bukur (edeb). Çdo gjë që i ndodhë njeriut ka një urtësi dhe qëllim të caktuar. Me rëndësi është që të gjitha gjërat të shikohen me sytë e zemrës.
Në realitet, ëmbëlsirën dhe ithtësin e secilës punë ndien zemra. Zemrat që kanë gjetur bukurinë me Allahun e madhërishëm në çdo gjë kërkojnë një bukuri, bile edhe nëse shijojnë diçka të ithët. Zemrat e nxira për shkak të mëkateve nuk ndiejnë ëmbëlsirë në asgjë.
Ibrahim b. Edhemi, Allahu e mëshiroftë ishte nisur këmbë në vizitë Qabesë. Në rrugë takon një njeri duke kalëruar në kalë. Kalorësi e pyeti: “O plak, ku je nisur?” Ibrahim b. Edhemi i tha: “Po shkoj me vizituar shtëpinë e Allahut!”.Kalorësi i tha: “Si je nisur në një udhëtim kaq të gjatë pa mjete kalëruese?” Ai iu përgjigj: “Unë kam shumë mjete kalërimi!” “Po ku i ke, nuk po shohë asgjë!” tha kalorësi. Ibrahimi u përgjigj: “Kur më ndodhë diçka e pakëndshme, do të kalëroj durimin. Kur më vie begatia, kalëroi falënderimin. Kur më ndodhë ndonjë sprovë, do të kalëroj kënaqësinë, ndërsa kur nefsi më fton në mëkat, mendoj edhe sa pak jetë më ka mbetur dhe ndalem nga mëkati.” Kur kalorësi dëgjoi këto fjalë tha: “Betohem në Allahun, ti qenke kalorës i vërtet, ndërsa unë këmbësor!
Ne me mend nuk mund të gjykojmë çfarë është mirë, e çfarë dëm. Ky gjykim i takon vetëm Allahut. E bukur është ajo që Allahu i madhërishëm e ka definuar të bukur, ndërsa e keqe ajo që Ai e ka definuar. Andaj mendja duhet të bindet dhe të pasoj Shpalljen e Tij. Sikur gjykimet t’i sjellin mendjet njerëzore, disa do të thonin: “E bardhë” e disa tjerë:”E zezë”, dhe do të bëhej çrregullim në mes njerëzve.
Përveç kësaj, duhet ditur çfarë është sprovë (mugibet),e çfarë mosbindje dhe mëkate (ma’sijjet). Sprovë është secila vështirësi (bela) e cila na godet jashtë zgjedhjes dhe dëshirës sonë, ndërsa mosbindje janë të gjitha mendimet dhe punët që janë të ndaluara. Me një fjalë quhen ndalesa (haram). Të gjitha gjërat e shëmtuara në këtë botë janë ato të ndaluarat (haram).
Ne nuk jemi përgjegjës për sprovat që na godasin, por jemi përgjegjës për haramet që i bëjmë. Ai i cili në fatkeqësi humbë tërë familjen, në këtë nuk ka përgjegjësi. Mirëpo ai i cili e mëson familjen e tij në gënjeshtra dhe pluhurin e mëkateve, ai bartë përgjegjësi. Punët e këqija nuk do të jenë të mira edhe pse nijeti ka qenë i mirë. Mirëpo, pa nijet të mirë, as punët e mira nuk janë të mira. P.sh. alkooli me nijet të mirë nuk bëhet hallall. Gjithashtu, namazi i cili falet me nijet të keq p.sh. për të fituar myshterinj më shumë, nuk është vepër e mirë.
Nëse robi bëhet i pa bindur për shkak sprovave që e godasin, këto sprova janë të dëmshme për te. Mirëpo nëse duron,ato bëhen begati për të cilat do të gëzohet. Secila vështirësi, në realitet paralajmëron lehtësi. Çdo humbje mund të jetë fillim i suksesit të rinj. Allahu i madhërishëm na ka lajmëruar që pas çdo vështirësie vie lehtësia. Na ka lajmëruar se shumë gjëra që nuk i duam në realitet janë të mira për ne. Dëm i vërtet është ajo punë përfundimi i së cilës është i keq dhe robin e udhëheqë në shkatërrim.
Allahu i madhërishëm falë atë që kërkon falje, udhëzon atë që kërkon udhëzim, jep qetësi (rahati) ai që kërkon shëndet, jep begati atij i cili kërkon furnizim, largon nga Xhehenemi atë që kërkon shpëtim nga zjarri, e fuqizon me rahmet dhe udhëheqë në Xhenet atë i cili kërkon kënaqësinë e Tij.
Modestia dhe maturia janë dy thesare të mëdha. Këto ju nevojitën më shumë të pasurve se sa të varfërve. Modestia (kana’at) d.m.th. me e ditur masën, me qenë i kënaqur me atë që kalon nevojat reale, me qenë i kënaqur me furnizim të pakët, në begati me e ruajt humanitetin, mos me u frikësuar për shaka të pasurisë së pakët, dhe mos me u kryelartësuar për shkak të pasurisë së madhe.
Maturia (iktisad) d.m.th. me qenë i baraspeshuar në çdo punë, me u sjellë me maturi, me iu përmbajtur rrugës së drejtë, me u larguar nga shkapërderdhja dhe ruajtur nga koprracia.
Maturia është e kundërta nga shkapërderdhja (israf). Shkapërderdhësi është njeri i cili nuk ka masë dhe i cili nuk njehë realitetin e tij, as edhe vlerën e pasurisë së tij. Për këtë padituri të tij ai çdo gjë që posedon e mendon të pavlerë, dhe harxhon për kënaqësi. Shkapërderdhja është cilësi e shejtanit. Andaj shkapërderdhësit janë vëllezër të shejtanëve dhe bashkudhëtar të tyre. Shkapërderdhje nuk është vetëm harxhim i tepruar i pasurisë. Shkapërderdhës është secili që kot i harxhon vlerat e tija shpirtërore dhe materiale, ai i cili tejkalon kufirin e të lejuarës dhe hynë në gjëra të ndaluara (haram) me gjuhën e tij, sytë, mendimet, dëshirat etj. duke harxhuar me këtë kohën dhe të hollat e tij. Gjuha, e cila flet gënjeshtër, në realitet shkapërderdhë dhe harxhon kot fjalët e tija. Ai i cili shikon njerëzit me zili dhe nënçmim, kot shkapërderdhë shikimet e tij. Jeta e cila harxhohet në harame dhe argëtim, është shkapërderdhje. Dashuria e cila harxhohet për kënaqësinë e epsheve shtazarake, është kotë e harxhuar dhe e shkapërderdhur.
Kur flitet për shkapërderdhjen, njerëzit kryesisht mendojnë që bëhet fjalë për hedhjen e bukës apo të gjellëve në mbeturina. Natyrisht, edhe kjo është shkapërderdhje. Mirëpo shkapërderdhje e vërtetë është harxhimi i ushqimit, të futur në organizëm me dhunë dhe përbuzje.
Pangopësia është sëmundje e zemrës, e jo e stomakut. Zemra frikësohet për shkak të furnizimit e jo stomaku. Ai i cili nuk mund të lirohet nga sëmundja e shkapërderdhjes dhe pangopësisë nuk do të jetë i lirë, nuk do të gjen qetësinë dhe të lirohet nga frika për shkak të furnizimit. Sepse sytë e atij që është i pakënaqur me atë që posedon nuk mund të ngopet me dynjanë. Një i tillë digjet nga dëshira për të arritur pasuri, e pastaj shet dinjitetin e tij dhe nderin për shkak të pasurisë. Kur arrin atë që dëshiron atëherë e kaplojnë brengat si ta ruan atë që ka arritur.
Me qenë i kënaqur me atë që ke, ka të bëjë me ushqimin, e jo me punën. Puna është obligimi përhershëm i të gjithë anëtarëve të shoqërisë, ndërsa ushqimi është nevojë e përkohshme. Besimtari punon shumë, por harxhon pak. Tepricën e fitimit ju ndanë atyre që ju nevojitet ndihma. Besimtari shumë fiton për të ndihmuar në rrugën e Allahut. Nuk është bujari që njeriu të harxhon më tepër se sa janë mundësit e tij. Bujar është ai i cili kënaqet me pak,por nuk njeh kufijtë në ndihmesën e tjerëve dhe nuk mërzitet në ndarjen e përhershme në rrugën e Allahut. Njerëzit bujar janë të lumtur, të cilët Pejgamberi, s.a.v.s.i ka përshkruar në këtë mënyrë: “Besimtari i vërtet nuk mund të ngopet me bërjen e mirësive përderisa nuk hynë në Xhenet”.(1)
Dy principe themelore të shpërdorimit në ekonominë familjare Pejgamberi s.a.v.s. i ka definuar në këtë mënyrë:
“Ai i cili harxhon me maturi nuk do të ketë vështirësi në mbajtjen e familjes”.(2)
“Ju këshilloj kënaqësi me atë që keni sepse vërtet në te ka thesar që nuk mund të harxhohet”.(3)
Përkujtojmë këshillat e Pejgamberit,s.a.v.s. të cilat janë ilaç për dhembjet e njerëzve në çdo kohë:
“Pasuria nuk është në shumicë,por pasuri e vërtetë është pasuria e zemrës”.(4)
“Bëhu i kënaqur me ndarjen e Allahut, dhe do të jesh më i pasur ndër njerëzit”.(5)
“Atij i cili e ka brengë Ahiretin, Allahu në zemrën e tij e vendos pasurinë, ia përmirëson gjendjen e tij dhe ia bënë që kjo botë t’i vie e lehtë. Atij të cilit e vetmja brengë i bëhet kjo botë, Allahu ia bënë që varfëria t’i jetë gjithnjë para syve, ndërsa gjendjen e tij ia bënë të keqe. I tilli nuk mund të vendos rend (në jetën e tij) ndërsa nga kjo botë nuk do t’i vij përveç ajo që i është përcaktuar”.(6)
Historia është dëshmitare që shkapërderdhësit në jetën e tyre nuk mund të jenë të kënaqur, dhe gjithnjë kërkojnë më tepër. Shpirtin e tij nuk mund t’ia ngopin as gjërat e ndaluara, përkundrazi e sjellin në kriza të ndryshme.
Pas këtyre, ai mendon për vetëvrasje. Kërkon ndihmë në alkool dhe substanca narkotike. Kërkon kënaqësi të veçanta që nuk mund t’i gjejë. Kjo quhet krizë e njerëzimit. Në këtë krizë për njeriun me rëndësi janë parat, pasuria, materia... Feja lihet anash. I jepet përparësia pasurisë. Krenaria dhe dinjiteti shiten për pasione. Hadithi vijues fletë shumë qartë për njeriun që ka mend:
“Kush zgjohet i sigurt në pasurinë e tij, i shëndosh në trup dhe ka ushqim për atë ditë sikur me qenë e tërë bota e tij”.(7)
Bujari i shquar, Hatem Tai, me një rast kishte përgatitur një ceremonitë madhe për mysafir. Kishte therë dyzet viça dhe për të gjithë të ftuarit kishte përgatitur dhurata të veçanta.
Në të njëjtën ditë doli në qytet dhe në rrugë hasi një plak i cili ishte i kërrusur nga barra që e barte mbi shpinë. Hatemi e ndali dhe i tha: “O njeri, a nuk e njeh Hatem Tain? Ai sot përgatitë një ceremoni me dhurata për shumë njerëz. Shko atje merr çfarë dëshiron dhe mos u lodhë me këto thera që nuk vlejnë as pesë para!” Plaku iu drejtua Hatemit:”Këto thera i bartë me krenari dhe dinjitet. Përderisa i bartë këto, nga balli im rrjedhë djersa, por nuk e shesë dinjitetin tim për asgjë. Unë nuk shkoj te Hatem Tai për shkak të stomakut, dhe për shkak të mirësisë së tij nuk e humbas lirinë time!”
Hatem Tai mbeti i mahnitur me fjalët e plakut dhe kur e pyetën njëherë kush është më bujar dhe fisnik se ti, u përgjigj:“Kam takuar një plak i cili barte dru dhe nuk qante kokën për ftesën time. Ai, vërtetë ishte më bujar dhe më i mirë se unë.”
Shkapërderdhja shkakton lakmi, ndërsa nga lakmia shkaktohen tre pasoja të dëmshme:
1. Njeriu lakmitar nuk mund të jetë i kënaqur me atë që ka. Moskënaqësia e tij shkatërron dëshirën e tij për punë, e nxitë në ankime të përhershme, nuk falënderon dhe e bënë përtac. E nxitë të kërkoj fitimin e shpejtë dhe të lehtë në punët që janë të ndaluara (haram), dhe e largon nga gjërat e lejuara (hallall). Në këtë rrugë njeriu sakrifikon krenarinë dhe dinjitetin e tij.
Në shoqëritë shkapërderdhëse numri i harxhusve vazhdimisht rritet, ndërsa numri i prodhuesve zvogëlohet, kështu që prodhimtaria dhe degët e saja që sigurojnë ekzistencën e popujve ndalën së funksionuari.
2. Rezultati përfundimtar i lakmisë është perëndimi dhe shkatërrimi. Askush nga qeniet e gjalla në tërë universin nuk kanë gjetur lumturin dhe qetësin në lakmi.
3. Lakmia për pasuri shkatërron sinqeritetin e njeriut, e bënë hipokrit dhe e zgjon tek ai ndjenjën e vetëparaqitjes dhe koprracinë. Me rëndësi është të njihen këto pasoja të lakmisë, sepse me këtë sëmundje nuk është e mundur të adhurohet si duhet Allahu i madhërishëm. Lakmia për pasuri, famë,pozitë, e bënë njeriun rob të tjetrit, e ky është shkatërrim i vërtetë. Maturia (iktisad) në harxhim dhe kënaqësia me atë që posedon (kana’at) e bëjnë zemrën e njeriut të qetë dhe të lumtur, e kjo është e nevojshme për kryerjen e ibadetit si duhet.
Pra, lumturia nuk është në pasuri të shumtë, por në kënaqësinë e asaj që ke.
Se çfarë është natyra e njeriut më së miri e tregon hadithi në vijim:
“Sikur njeriu t’i ketë dy lugina me ar do të dëshironte edhe një. Epshin e tij nuk mund ta ngopë përveç dheut, ndërsa Allahu pranon pendimin (teuben) e atyre që pendohen!”
Allahu i madhërishëm nga dashuria e Tij i bënë të pasura zemrat e robërve të cilët pendohen dhe orientohen kah Ai. Zemra e pasur me Allahun është e lirë. Kur ka- falënderon, kur ngushtohet- me durim përballon vështirësitë dhe i drejtohet Allahut. Në këtë mënyrë gjen qetësinë dhe lumturinë.
Isai a.s. kaloi pranë një njeriu të verbër, i palëvizshëm i kapluar nga lebra. Për deri sa qëndronte i paralizuar dhe pa ndihmë, njeriu thoshte: “E falënderoj Allahun i cili më shpëtoi, nga sëmundja e cila i ka goditur shumë njerëz.” Isai a.s. i tha: “O njeri, nga cila sëmundje të ka shpëtuar Allahu, që e falënderon?” Njeriu i tha: “O i Dërguar i Allahut, mua Allahu më ka mundësuar që ta njohë dhe në zemrën time e vendosi besimin, njohurinë dhe dashurin ndaj Tij. Andaj, sa i pasur jam dhe në gjendje kaq të bukur ndaj atyre që në zemrën e tyre nuk kanë dritën e besimit (Iman it)?!” Isai a.s. i tha: “ E ke thënë të vërtetën! Ma jep dorën tënde!” Njeriu zgjati dorën ndërsa Isai a.s. drejtoi lutje për te. Pas kësaj njeriu u shërua tërësisht, ndërsa fytyra dhe trupi ju bënë të pastër e të bukur. Pastaj u bë shok i afërt me Isain a.s.dhe së bashku bënin ibadet.
Imani (besimi) dhe shëndeti(afijet) janë begatit më të mëdha në këtë botë për një njeri. Por, gjithashtu begatia më e çmuar është imani. Secili besimtar duhet me kujdes ta ruaj margaritarin e imanit duke e menduar si gjënë më të vlefshme, sepse imani është “biletë” për Xhenet dhe garanci për lumturi të përhershme. Njeriu pa iman nuk është asgjë, përveç një grumbull eshtrash dhe mishi.
Pra, dynjaja secilit i është dhënë në shërbim. Për dikë ai është mjet me të cilin arrin mëshirën e Allahut, e për dikë shkak i dënimit të tij. Nuk është fajtore dynjaja, por ata që e shfrytëzojnë. Le të dëgjojmë me vëmendje versetet e Kur’anit fisnik :
“Kush është që e ka për qëllim vetëm këtë botë, Ne atij që duam i japim në të aq sa duam, e pastaj atij i bëjmë të hyjë në xhehenem i nënçmuar, i përbuzur. E kush ka për qëllim botën tjetër, duke qenë ai besimtar, përpiqet për të ashtu si i takon asaj, angazhimi i tyre do të jetë i pranishëm (të Zoti). Ne secilit atyre edhe atyre i japim nga të mirat e Zotit tënd dhe dhënia e Zotit tënd nuk është e kufizuar”.(8)
Njohësit e vërtet të Allahut të Madhërishëm nga Ai kërkojnë kënaqësinë e Tij. Tërë jetën presin në derën e Tij për t’u pranuar. Për këtë qëllim të sakrifikojmë çdo gjë. Dhe çdo gjë që bëjmë për Allahun, përpjekjen e tyre e shohin të vocërr duke thënë “Pak kemi bërë”.E pastaj me përulësi i ngritin duart duke ju drejtuar me lutje të sinqertë:
“O Zoti ynë, ne nuk të falënderojmë dhe të lartmadhërojmë ashtu si e meriton Ti! Ti je i Lartë dhe i Madh ashtu si e ke përshkruar vetën Tënde!”
Secili duhet përcaktuar qëllimin që ka në këtë botë, duhet përcaktuar dhe për kënd përpiqet. Duhet, saktë të precizoj Kiblën e zemrës së tij. Nëse zemrën e lidhë me Allahun e madhërishëm atëherë sytë e kërkojnë në çdo gjë. Ai i cili e kërkon Atë, do ta gjejë. Ndërsa ai i cili e gjen, do ta shpëtoj.


1.Tumidhiu, Ilm,19
2.Ahmedi, Musned,1/447; Taberaniu, El kefir, nr.10118; Hejthemi, Mexhmeuz-zevaid, 10/252
3.Taberani, El Evzat, nr.6918; Hejthem, Mexhmeuz-zevaid,10/256
4.Buhariu, Rikak,15; Muslimi, Zekat,120; Tirmidhiu, Zuhd, 40
5.Tirmidhiu, Zuhd, 2
6.Tirmidhiu, Kijame,30; Ibn Maxhxheh, Zuhd, 2; Ibn Hibban El-Ihsan,nr. 68o
7.Tirmidhiu, Zuhd, 34;Ibn Maxhxheh, Zuhd, 9; Buhariu El-debul-mufred, nr. 300
8.El Israë,18-20