Në radhën e gjatë të myderrizëve të shquar të Pejës, që jetuan e vepruan në shekullin XX dhe që lanë gjurmë jo vetëm në vendlindjen e tyre, por edhe më gjerë, pa dyshim se bën pjesë edhe hoxha, alimi e myderrizi Musa ef, Gashi.

I cilësuar nga kolegët e tij si ”Hoxha i Sheriatit", për shkak të njohjes së mirë të së drejtës së Sheriatit, dhe nga bashkëvendësit dhe xhematlinjtë si "Një hoxhë që s'do të ketë tjetër si ai në vendin e tyre”, Myderriz Musa ef. Gashi, u lind në fshatin Dubovë të Pejës, në një familje atdhetare, patriotike, kombëtare e fetare dhe arsimdashëse.
Mulla Musa që në fëmijëri mbeti jetim. Ai u rrit pa nënën e tij, Gjyke Zogajn, kurse në moshën gjashtë vjeçare ai humbi edhe babanë, Mehmetin, i cili u ekzekutua nga malazezët, në vitin 1912. Po atë ditë, përveç babait Mehmetit, Mulla Musa humbi edhe xhaxhanë Ramën dhe kushëririn Ferizin, që po ashtu u ekzekutuan nga malazezët. Kështu, mbikëqyrja e familjes do t'u mbetet katër djemve të Mehmetit.(1):
Haxhiut - i cili shërbeu si myezin xhamie dhe vdiq në moshën 94 Vjeçare; Kadriut - i cili i vazhdoi studimet në Gjakovë, por nuk i përfundoi sepse vdiq nga sëmundja e kolerës; Sadriut - i cili kreu Medresenë në Pejë dhe shërbeu si imam Ramazani në fshatin Ozdrim; dhe Musait - i cili kreu Medresenë "Atik" në Pejë, ku edhe punoi si edukator për një kohë, për shkak të gjendjes jo aq të mirë ekonomike që e kishte. Ky i fundit studimet i vazhdoi në "Medresenë e Madhe” në Gjakovë, të cilën e kreu me sukses dhe mori ixhazetnamenë/diplomën te myderrizi i shquar Fahri ef. Ilajzi.(2)
Mulla Musa, sa ishte talebe në medrese shërbeu si imam i Ramazanit në disa fshatra të komunës së Istogut.
Me vonë ai u martua me Rabie Kastratin nga Baica, me të cilën patën katër fëmijë: Abdullahun, Sabrijen. Jusufin dhe Subien.
Ndërsa, kur ai mbaroi studimet në Gjakovë, punoi tetë vjet me radhë si imam në Krushë të Madhe të Rahovecit.


Mulla Musa ef. Gashi pas diplomimit në "Medresenë e Madhe" të Gjakovës, në vitin 1940.


Ne vitin 1954 Mulla Musa emërohet imam në fshatin Vrellë të Istogut, fshat në të cilin më parë kishte shërbyer si imam Mulla Jashar ef. Gogaj.(3)
Në detyrën e imamit në xhaminë e fshatit Vrellë, Myderriz Musa ef. Gashi shërbeu deri në pension. Gjatë kësaj kohe, ai u shqua për përkushtimin e tij për xhaminë dhe xhematin e Vrrellës dhe jo vetëm, gjë që atë e bëri të dashur, të respektuar dhe të nderuar nga të gjithë. Mirëpo, puna dhe suksesi i Mulla Musës jo se i pëlqeu edhe pushtetarëve të asaj kohe, dhe për këtë ai nuk u prit mirënia ata. Kjo bëri që imami i nderuar gjatë punës së tij të përballej me vështirësi e keqtrajtime nga regjimi i asaj kohe, sikurse shumica e imamëve që e patën fatin e njëjtë. Kështu, gjatë viteve 1949-1950 Mulla Musën e dërgojnë në komitet për shkak të mbulesës së femrave myslimane, dhe i drejtohen në këtë mënyrë: ”Hoxhallarët e Prizrenit na kanë thënë se: "Nëse Mulla Musa thotë me hek ferexhenë, atëherë edhe ne themi, po."
Mulla Musa kishte nxjerrë një qitap dhe si përgjigje u kishte thënë atyre të Komitetit: "Unë tregoj/them vetëm atë çfarë thotë ky qitap". Kjo përgjigje nuk i kishte kënaqur pushtetarët e kohës, për se edhe e kishin burgosur. Mirëpo, për fat të mirë të Hoxhës dhe të gjithë shqiptarëve, atë natë kur u burgos Hoxha, po atë natë ra edhe pushteti i Rankoviqit. Në vendin ku edhe ishte i burgosur Hoxha shkon një polic shqiptar duke i thënë: "Qou e dil, o Hoxhë, se atë që të ka burgosi ty po e burgosin".
Hoxha u burgos përsëri, në vitin 1972, mirëpo për shkak se iu keqësua gjendja e tij shëndetësore ai qëndroi disa ditë në burg, dhe më pas u dërgua për në spital.(4)
Shkaku i burgosjes ishte me pretekstin se kishte bërë agjitacion dhe propagandë kundër shtetit. Ne fshatin Vrellë, në një dasmë, pasi që këngëtarët kishin kënduar një këngë, Hoxha kishte thënë: ”Vëllezër, ka ardh koha me mësue në shkollë, se a po e shihni serbin çka po na bën!?” Ishte një këngë për famëkeqin Savë Bataren, i cili kishte bërë kërdi dhe kishte kryer krime mbi shqiptarët.(5)
Myderriz Musa ef. Gashi, ishte njohës i mirë i gjuhës arabe, perse dhe turke. Ai kishte një biblioteke të pasur me libra, pjesën më të madhe të së cilës më vonë ia dhuroi Mulla Musa ef. Avdiut.


Mulla Musa në vitet e fundit të jetës

Mulla Musa ef, Gashi vdiq në moshën 74 vjeçare, më 1980. Allahu e shpërbleftë me Xhenet Hoxhën tonë!


______________________
(1) Nga arkivi i pasardhësve të Mulla Musës; Bisedë me nipin e Mulla Musës, Nijazi Jusuf Gashin nga Peja. Biseda është bërë në Pejë, më 15 shkurt 2015.
(2) Bisedë me nipin e Mulla Musës, Nijazi Jusuf Gashin nga Peja. Biseda është bërë në Pejë, më 15 shkurt 2015.
(3) Po aty.
(4) Po aty.
(5) Bisedë me djalin e axhës së Mulla Musës, Mehmet Gashin (85 vjeç) nga fshati Dubovë, bërë më 27 shkurt 2015, në Pejë.



Vehbi Shatri