Harami si dispozitë është gjithëpërfshirës d.m.th. nuk mund të konsiderohet për dikë haram e për dikë jo haram; nuk mundet një haram në një vend të jetë haram e në një vend tjetër jo.

Njohja e asaj që është e ndaluar (haram), e asaj që është e lejuar (mubah) dhe e asaj që është e obliguar (farz) është një nga parimet që duhet të njohë doemos myslimani, i cili me anë të kë- saj njohurie do të dijë të kryejë obligimet e caktuara nga Ligjdhënësi i vetëm All-llahu (xh. sh.) Përveç kësaj, në anën tjetër ai do të dijë të largohet nga ato që ia ka ndaluar Ligjdhënësi. Të gjitha ligjet e Allahut (xh.sh.) që janë përcaktuar nga Ai janë në dobi të njeriut dhe kurrsesi nuk janë në dëm të tij, pavarësisht nëse njeriu është në gjendje të kuptojë urtësinë e atyre obligimeve, ndalesave dhe dëshirave apo jo.
Të lejuarit e ushqimeve të këndshme ka për qëllim respektimin dhe nderimin e krijesës së përsosur, njeriut. Ndalimi i ushqimeve të papastra dhe i disa llojeve të mishrave të disa shtazëve është bërë për shkak të mbrojtjes së shëndetit dhe natyrshmërisë së njeriut nga gjërat e neveritshme dhe largimi nga çdo gjë që ia dëmton trupin, mendjen dhe shëndetin e tij nga shumë sëmundje dhe dëme. Për këtë Allahu (xh.sh.) thotë: “O ju njerëz, hani nga ajo që është në tokë e që është e lejuar dhe e mirë, e mos shkoni pas gjurmëve të djallit se ai është armik i hapët i juaji”.(1)
Gjithashtu edhe Pejgamberi (a.s.) thotë: “Nuk ka dëm e as të dëmtuar (reciprok)”.(2)
Rregullimi dhe sistemimi i të drejtës trashëgimore në mënyrë të hollësishme nga Kur’ani dhe syneti synon garantimin e drejtësisë në ndarjen e trashëgimisë familjare dhe largimin nga çdo nxitje e zilisë dhe hidhërimit ndërfamiljar.
Pa dyshim se e lejuara (mubahi) dhe e ndaluara (harami) janë dy antonime që secila ka kuptimin e vetë gjuhësor dhe terminologjik. Me shprehjen mubah (e lejuar) në terminologjinë e sheriatit nënkuptohet ajo vepër e cila është e lejuar të veprohet, por mbetet në zgjedhjen e të ngarkuarit me obligime (mukelef) që ta zbatoj apo të mos e zbatojë atë.
Haram konsiderohet ajo vepër e cila është rreptësisht e ndaluar të zbatohet dhe se vepruesi i saj ndëshkohet. Vepruesi i haramit (të ndaluarës) ndëshkohet në botën tjetër, por në disa raste ndëshkohet edhe në këtë botë si krimineli ndëshkohet në këtë botë, shpifësi në moral, ai i cili bën zina (prostitucion) etj.
Statusi i haramit sipas dijetarëve hanefi ndahet në dy grupe:
Harami që nga vetvetja është i ndaluar (haramun li dhatihi). Ky lloj i haramit është ai lloj i cili qysh në parim është i ndaluar ngase në të ka dëme dhe pasoja. Si p.sh. vjedhja, prostitucioni, pirja e pijeve dehëse, ngrënia e cofëtinës etj. Në këtë lloj të haramit hyjnë të gjitha ato lloje të harameve që sjellin dëme dhe pasoja në çështjet të cilat sheriati islam i konsideron interesa vitale (el-maslehatul muteberetu) siç janë: besimi, mendja, pasuria, jeta dhe nderi.
Harami që për shkaqe të tjera konsiderohet haram (haramun ligajrihi). Ky është harami që në parim është i lejuar (mubah), por për shkaqe të ndryshme bëhet haram. Si shitblerja në parim është e lejuar, por nëse ajo bëhet duke i mashtruar njerëzit, atëherë kjo shitblerje konsiderohet haram; agjërimi në parim është i lejuar, por nëse agjërohet dy ditë (Duhet sqarimi “jashtë ramazanit”. I.D.) pa ndërprerë nuk lejohet etj.
Pavarësisht se me çfarë harami kemi të bëjmë, për ne është e qartë se harami është në dëmin tonë dhe për këtë shkak Ligjdhënësi e ka ndaluar. Këtë në mënyrë shumë të qartë Allahu (xh.sh.) e sqaron: “Dhe thuaj: “Zoti im i ndaloi vetëm të këqijat e turpshme, le të jenë të hapta ose të fshehta, ndaloi mëkatin, ndaloi shtypjen e tjetrit pa të drejtë, ndaloi t’i vishni Allahut shok pa pasur për të kurrfarë argumenti, dhe ndaloi të thonë për Allahun atë që nuk e dini se është e vërtetë”.(3)
Duke u bazuar dhe analizuar rregullin e sheriatit që thotë: “Çdo gjë që të shpie deri te harami konsiderohet haram”, e bën të qartë se myslimanit i vihen ndalesa që të mos afrohet haramit, ngase kur njeriu i përdor dhe i zbaton gjërat që e shpien deri te harami, i tilli pa dyshim bie në haram. Mbyllja e rrugëve që shpien deri te harami është një begati e madhe për njeriun që dëshiron të ruhet prej haramit. Për këtë do të sjellim si shembull ajetin: “Ju mos ua shani ata (zota) që u lutën (idhujtarët), pos Allahut, e si (hakmarrje) të shajnë Allahun nga armiqësia, duke mos ditur (për madhërinë e Tij)”.(4)
Po ashtu mund të përmendim edhe hadithin e Pejgamberit (a.s.) i cili me një rast i është drejtuar as’habëve të tij duke u thënë: “Vërtetë njëri prej mëkateve të mëdha është sharja e prindërve! As’habët i thanë: A mund t’i shaj njeriu prindërit e tij? (Pejgamberi a.s.) u përgjigj: “Po, kur dikush ta shajë babanë e dikujt, edhe ai ia shan babanë e tij. Kur dikush ta shaj nënën e dikujt, ai i shan nënën e tij”.
Si nga ajeti ashtu edhe nga hadithi vërehet qartë se si myslimanit i mbyllen rrugët që e shpien deri te harami. Preventivat që pengojnë arritjen deri te harami në sheriatin islam njihen si “Seddu dheria”.
Harami si dispozitë është gjithëpërfshirës d.m.th. nuk mund të konsiderohet për dikë haram e për dikë jo haram; nuk mundet një haram në një vend të jetë haram e në një vend tjetër jo; harami e përfshin prijësin dhe njeriun e zakonshëm, gjykatësin dhe atë që është duke u gjykuar etj.
Domosdoshmëria e qëndrimit larg nga harami është i prerë dhe i qartë, por gjithashtu duhet të distancohemi edhe nga ato gjëra që janë të dyshimta nëse janë haram apo jo, pasi që largimi nga gjërat e tilla do të thotë mbrojtje prej të ndaluarës (haramit). Kur ndodh që çështja është e dyshimtë nëse është haram apo jo, atëherë duhet të largohemi nga ajo vepër në mënyrë që të mos biem në dyshim se a kemi vepruar një akt haram apo jo.
Një veprim i tillë kuptohet qartë nga hadithi i Pejgamberit (a.s.): “Në të vërtetë hallalli (e lejuara) është e qartë, por dhe harami (e ndaluara) është e qartë. Ndërmjet tyre janë gjërat e dyshimta, të cilat shumë njerëz nuk i dinë. Kush ruhet nga gjërat e dyshimta, është i siguruar në pikëpamje të besimit dhe të nderit, ndërsa kush bie në gjërat e dyshimta, ka rënë në të ndaluarën, njësoj si bariu i cili e ruan kopenë rreth vendit (kullotës) të ndaluar, në këtë moment kopeja mund t’i ik dhe të kullosë në të. Çdo sundues e ka vendin (kullotën) për të tjerët të ndaluar, kurse vendi i ndaluar i Allahut janë ndalesat (haramet) e Tij…”(5)
Duke u mbështetur në këtë tekst kuptojmë qartë se myslimani e ka obligim të domosdoshëm të largohet nga harami dhe ta veprojë atë që i është urdhëruar sipas mundësive. Pa dyshim se gjithmonë vjen në shprehje largimi apo mënjanimi i të keqes para se të veprohet e mira dhe e dobishmja.
Te dijetarët është e diskutuar çështja e gjërave për të cilat nuk ka tekst: a duhet të konsiderohen haram apo të lejuara. Rreth kësaj çështje dijetarët ndajnë këto mendime:
1. Një grup i dijetarëve janë të mendimit se në parim çdo gjë është e ndaluar derisa të mos sillen argumente se ajo është e lejuar. Të këtij mendimi janë disa mutezili, Ibn Hamid dhe Kadi Ebu Jala prej hanbelive.
2. Esharitët dhe ehli hadithi janë të mendimit se për atë çështje që nuk ka argument ajo duhet konsideruar e ndalur dhe të mos gjykohet pa sjellë argument.
3. Disa dijetarë shafi janë të mendimit se gjërat e dobishme rreth të cilave nuk ka argumente fetare duhen konsideruar të lejuara, ndërsa gjërat që janë të dëmshme ato në parim konsiderohen të ndaluara.
4. Shumica e hanefive dhe shafive janë të mendimit se çështjet për të cilat nuk ka argument, në parim konsiderohen të lejuara. Mendimi më i saktë është ai që çështjet për të cilat nuk ka argumente duhen konsideruar të lejuara përderisa nuk ka argumente që ajo vepër duhet vlerësuar haram – e ndaluar.
Mendimi i tillë mbështet në këto argumente:
1. Fjala e Allahut xh.sh.: “Ai është i cili ka krijuar në tokë për ju gjithçka…”(6) .
2. Ajeti: “Thuaj: “Kush i ndaloi bukuritë dhe ushqimet e mira, që Allahu i krijoi për robët e vet?(7)
3. “Sot u janë lejuar ushqimet e mira…”(8)
4. “Thuaj: “Në atë që më është shpallur mua (në Kur’an) nuk po gjej të ndaluar diçka nga ushqimi, përveçse cofëtinë, gjak i derdhur …”(9)
5. Fjala e Pejgamberit (a.s.): “Më i madhi krim i myslimanëve është që nëse dikush është pyetur për diçka që nuk është e ndalur, i është përgjigjur pyetësit duke i thënë se ajo është haram”.(10)
6. Hadithi i Pejgamberit (a.s.): “E lejuar konsiderohet ajo që e ka lejuar Allahu në librin e Tij, po ashtu haram konsiderohet ajo që e ka ndaluar Allahu në Librin e Tij, e atë që e ka lënë në heshtje ajo është e lejuar për ju”.(11)
Nga të gjitha këto argumente bëhet e qartë se ato çështje të cilat i ka lënë në heshtje Ligjdhënësi d.m.th. nuk i ka përcaktuar se a janë haram (të ndaluara) apo të lejuara (mubah) konsiderohen të lejuara, për shkak se po të ishin të ndaluara Allahu (xh.sh.) kishte për t’i ndaluar, sepse e ndaluara është e dëmshme. Për këtë Allahu (xh.sh.) thotë: “Ç’keni ju që të mos hani nga ajo për të cilën është përmendur emri i Allahut, e Ai ju sqaroi juve se çka është e ndaluar për ju, përveç kur jeni të detyruar…”(12)
Thënë shkurt sheriati islam buron nga Ligjdhënësi i vetëm, Allahu (xh.sh.) në dallim nga ligjet e tjera të cilat burojnë nga njeriu dhe janë me të meta dhe të papërkryera.



________________

1 El-Bekaretu: 168
2 Malik, Ahmed, Nesai, Behjeki, Darekutni dhe Ibn Maxhe.
3 Araf: 33
4 El-En’am:108
5 Buhariu dhe Muslimi
6 El-Bekaretu:29
7 El-E’araf: 32
8 El-Maide:5
9 El-En’am: 145
10 Buhariu, Muslimi dhe Ahmedi
11 Tirmidhiu dhe Ibn Maxheh
12 El-En’am: 119



Mr. Flamur Sofiu