Nuk ka dyshim se Kurani është libër udhëzimi dhe program jete. Nuk ka dyshim se të lidhurit me të përmes leximit, meditimit dhe veprimit është prej mjeteve më të avancuara të realizimit të udhëzimit dhe jetesës së ndershme.

5. Meditimi rreth efekteve që rezultojnë nga virtyti i mirë

Individi çdoherë duhet ta rikujtojë dhe të llogaris në shpërblim, pra si rezultat i virtytit të mirë.
En Nevas bin Seman thotë: "E kam pyetur Pejgamberin a.s. për të mirën dhe të keqën? Ai është përgjigjur: "E mira është virtyti i mirë, e keqja është ajo që të brenë në shpirt, dhe e urren që ta dinë njerëzit tjerë."(1)
Ebu Derda r.a. thotë: "Ka thënë Pejgamberi a.s.: "Gjëja më me peshë në peshore (Ditën e Llogaridhënies) është morali i mirë."(2)
Transmeton Enesi r.a., se Pejgamberi a.s. ka thënë: "Besimtarët më të kompletuar në besimin e tyre janë ata që kanë moral të mirë. Morali i mirë e arrin gradën e agjërimit dhe namazit."
Transmeton Aisheja r.a., se Pejgamberi a.s. i ka thënë asaj: "Mbajtja e lidhjeve familjare, morali i mirë dhe fqinjësia e mirë janë çështje që begatojnë shtëpitë dhe shtojnë jetëgjatësinë."(3,4)

6. Vështrimi në pasojat e moralit të keq

Kjo arrihet përmes procesit të të menduarit rreth keqardhjes së përhershme, brengës së vazhdueshme, ankthit dhe keqardhjes që mund të vijë si rezultat i moralit të keq. Këto çështje e inkurajojnë individin që të largohet nga sjelljet e këqija e të përqafojë sjelljet e mira.
Ibën El Kajimi ka thënë: "Prej ndëshkimeve të tyre, d.m.th., mëkateve dhe sjelljes së keqe, është rënia e prestigjit, vlerës dhe dinjitetit përpara Zotit dhe përpara krijesave të Tij. Njeriu më me vlerë te Zoti është njeriu më i devotshëm, e gjithashtu njeriu më i afërt te Zoti është njeriu më i përkushtuari ndaj Tij dhe, në bazë të nënshtrimit dhe respektimit të robit ndaj Krijuesit, ashtu është edhe pozita e tij te Zoti. Nëse njeriu bën mëkat ndaj Krijuesit dhe vepron në kundërshtim me urdhrat e Tij, atëherë vlera dhe pozita e tij bie përpara Tij, dhe si rezultat i kësaj kjo vlerë bie edhe përpara krijesave të Zotit. E, nëse nuk i mbetet atij prestigj përpara njerëzve të tjerë, atëherë ai do ta ketë një jetë shumë të keqe e të vështirë; do të jetë i panjohur dhe i pavlerë, si dhe nuk do të ketë autoritet dhe nuk do të gëzohet asnjëherë. Sepse të qenit i panjohur, i pavlerë dhe i pa prestigj sjell gjithë brengat, telashet dhe pikëllimet. Prandaj, ku mund të krahasohet kjo dhimbje me kënaqësinë e mëkatit. Prej mirësive më të mëdha të Zotit ndaj robit është ta ngritë emrin e tij mes njerëzve dhe ta shfaqë vlerën e tij.(5)
Paramendo pasojat e gruas që agjëronte ditën dhe falte namaz natën, mirëpo sjellja e saj ndaj fqinjëve ishte e keqe.
Transmeton Ebu Hurejre, i cili thotë: "Është pyetur Pejgamberi a.s., se: "Filan gruaja fal namaz të natës dhe agjëron ditën, bën punë të mira dhe jep lëmoshë (sadaka), mirëpo ajo i dëmton fqinjët e saj përmes gjuhës së saj?" Pejgamberi a.s. tha: "Vaj halli për atë grua. Ajo është prej banorëve të zjarrit." Më pastaj e pyetën prapë: "Filania i fal namazet e obliguara (farzet), jep lëmoshë (sadaka) dhe nuk e dëmton askënd?" Atëherë Pejgamberi a.s. tha: "Ajo është prej banorëve të Xhenetit."(6)
Gjithashtu, transmeton Xhabir bin Abdullah r.a., se Pejgamberi a.s. ka thënë: "Njerëzit më të dashur te unë dhe ata që do të jenë më së afërmi me mua Ditën e Kiametit janë ata që kanë sjellje të mira. Ndërsa njerëzit më të urryer te unë dhe që do të jenë më së largu prej meje Ditën e Kiametit janë ata që flasin shumë, ata që flasin mbi nivelin e masës, dhe ata që flasin me mendjemadhësi."(7)

7. Urdhërimi për punë të mira, ndalimi nga punët e këqija dhe këshillimi për drejtësi

Kurani famëlartë porosit dhe obligon nevojën e rikujtimit, urdhërimin për punë të mira, ndalimin nga punët e këqija dhe këshillimin për drejtësi dhe realitet. Allahu xh.sh. në Kuran thotë: "Vazhdo me këshillë, sepse këshilla u bën dobi besimtarëve." (Edh Dharijat, 55)
"Ju jeni populli më i dobishëm, i ardhur për të mirën e njerëzve, të urdhëroni për mirë dhe të ndaloni nga veprat e këqija." (Ali Imran, 110)
Përkujtimi, urdhërimi për punë të mira, ndalimi nga punët e këqija dhe këshillimi për drejtësi dhe realitet janë prej metodave dhe mjeteve të edukatës islame, të cilat i ka përdorur edhe edukatori ynë i parë, Muhamedi a.s., përmes fjalëve dhe këshillave të tij të cilat i ka paraqitur përpara shokëve të tij dhe mbarë njerëzimit. Këshillimi është një mjet përmes të cilit i tërhiqet vëmendja myslimanit, që të jetë njeri i mirë dhe i dobishëm për rrethin dhe vendin ku jeton. Urdhërimi për punë të mira dhe ndalimi nga punët e këqija janë thelbi i edukatës islame, që shërbejnë për zhvillimin, si dhe janë vlera të mirëfillta islame tek individi dhe shoqëria. Transmetohet në një hadith se, kur Ebu Dherri ishte informuar për ardhjen e një pejgamberi, kishte porositur vëllanë e tij që të shkonte tek ai dhe të dëgjonte se çfarë po thoshte. Kur ai u kthye e informoi vëllanë se ai urdhëronte njerëzit në virtytet e moralit.(8)

8. Lartësimi i ambicies-aspiratës

Domethënia e kësaj është se, nëse ambicia e robit është e ndërlidhur fuqimisht me Zotin e gjithësisë, në mënyrë të sinqertë, reale dhe të kthjellët, atëherë ky është lartësim real i ambicies-aspiratës.(9)
Lartësimi i ambicies nënkupton që personi duhet të jetë shumë i përpiktë dhe duhet t'u shmanget çështjeve të ulëta dhe të kota.
Transmetohet nga Sehl bin Sad, se Pejgamberi a.s. ka thënë: "Vërtet Allahu është Bujar, prandaj e do bujarinë dhe moralin e mirë, dhe e urren moralin e keq."(10)
Ambicia e lartë në vazhdimësi e qorton individin ndaj qëndrimeve të ulëta dhe sjelljeve të liga, derisa ta ngritë prej pozitës së ulët në gradat më të larta të krenarisë dhe lavdisë.(11)
Personat e ndershëm nuk pranojnë asgjë përveç çështjes më të ngritur dhe më të vlefshme, ndërsa personat e ulët sillen vërdallë çështjeve të liga dhe rrëshqasin në to ashtu siç rrëshqet miza në ndyrësira. Personat me ambicie të lartë nuk pranojnë tiraninë, veprat e shëmtuara, vjedhjen, tradhtinë dhe korrupsionin, sepse ata janë më të lartë sesa këto çështje dhe më me vlerë, ndërsa personat degradues dhe të neveritshëm janë e kundërta e tyre. Nëse individi është i përkushtuar në përfitimin e mirësive, dhe e obligon vetën e tij të pajiset me sjellje të mirë, dhe nuk pranon asgjë përveç të përkryer ës në të gjitha çështje, atëherë mund të themi se ka arritur virtytet e moralit të mirë.(12)

9. Durimi

Morali i mirë qëndron përmbi katër shtylla: durimin, dëlirësinë, trimërinë dhe drejtësinë.(13)
Durimi është tri llojesh: Durim me Zotin, durim për Zotin, dhe durim së bashku me Zotin.
Lloji i parë: durimi i kërkimit të ndihmës përmes Tij, sepse durimi arrihet përmes Tij e jo drejtpërdrejt nga vetja, siç thotë Allahu xh.sh.: "Pra, të jesh i durueshëm! Durimi yt është vetëm me ndihmën e Allahut." (Nahl, 127)
Lloji i dytë: Durimi për Zotin, që nënkupton se stimuluesi për durim është dashuria ndaj Zotit; dëshira për të vepruar komfor porosive të Tij dhe të afruarit afër Tij.
Lloji i tretë: Durimi së bashku me Zotin, që nënkupton të qenit e robit në përputhje me dëshirën, rregullat dhe vullnetin e Zotit, duke qenë durimtar për çfarëdo që urdhëron dhe porosit Ai.
Dijetari i mirënjohur El Maverdij thotë: "Atij personi që i pakësohet durimi karshi nënshtrimit dhe respektimit të Zotit nuk ka hise në mirësi dhe drejtësi."
Njeriu i mençur duhet të llogaris në shpërblimin e Zotit, dhe kjo është prej çështjeve më të mëdha që i ndihmon atij në përfitimin e virtyteve të moralit dhe durimit ndaj dëmeve të njerëzve. Nëse një mysliman është i bindur se Zoti do ta shpërblejë për mirësjelljen e tij dhe durimin ndaj dëmeve të njerëzve, atëherë çdo gjë do t'i lehtësohet gjatë rrugëtimit të tij. Zoti xh.sh. thotë: "E Ne do t' ua japim shpërblimin më të mirë të asaj që vepruan atyre që ishin të durueshëm." (Nahl,96)


______________________
(1) Transmeton Imam Muslimi.
(2) Transmeton Imam Tirmidhiu dhe Ibën Hibani.
(3) Transmeton Imam Ahmedi.
(4) Mevsuatul Ahlak, Halid El Harraz, f. 69.
(5) El Xhevabul Kafij, f. 126.
(6) Transmeton Imam Ahmedi, Ibën Hibani dhe Hakimi.
(7) Transmeton Imam Tirmidhiu.
(8) Nadretu En Neim.
(9) Transmeton Imam Taberanij dhe Imam Hakimi.
(10) Mevsuatu El-Ahlak, Halid El-Harraz, f. 72.
(11) Medarixhu Es-Salikin, Ibën Kajim El Xhevzije, vëllimi II, f. 294.
(12) Medarixhu Es-Salikin, Ibën Kajim El Xhevzije, vëllimi II, f. 156.
(13) Edebu Ed-dunja ved-din, Elmaverdij, f. 454.