Përgënjeshtrimi: Në kuptimin etimologjik do të thotë mospranim dhe përgënjeshtrim.

Mosbesimi: shprehja (el kufr) në kuptimin etimologjik d.m.th. mbulim, ndërsa në kuptimin fetar nënkupton mohimin e ndonjë çështjeje që Allahu i Lartësuar e ka obliguar të besohet, edhe pasi janë prezantuar faktet dhe ka arritur e vërteta. Përgënjeshtrimi mund të jetë: përgënjeshtrim me zemër por jo edhe me gjuhë; përgënjeshtrim me gjuhë por jo edhe me zemër, në momentet kur nuk ka imponim; përgënjeshtrim me gjuhë dhe më zemër. Ndërsa, mosbesimi-kufri është kur veprohet ndonjë vepër që vjen në kundërshtim me atë që e ka paraqitur teksti (ajeti apo hadithi), dhe se kjo vepër vepruesin e saj e nxjerr nga besimi.
Argumenti për këtë: i Dërguari s.a.v.s. ka thënë: "Jam urdhëruar t'i luftoj njerëzit derisa të dëshmojnë se nuk ka zot tjetër pos Allahut, dhe të më besojnë mua për atë që po e sjell". Prandaj, ai që përgënjeshtron dhe mohon diçka nga ajo që e ka paraqitur i Dërguari a.s. konsiderohet i dalë nga besimi, sipas kuptimit të qartë të hadithit të Dërguarit s.a.v.s.
Vetë përgënjeshtrimi i ndonjë gjëje që ka sjell i Dërguari s.a.v.s. përcakton në mënyrë të prerë atë se përgenjështruesi e di se duhet të besojë atë që Allahu i Lartësuar e ka përcaktuar si obligim, e kjo d.m.th. se tek ai ka arritur e vërteta, i janë ofruar argumentet se Allahu e ka bërë obligimin besimin e asaj çështje dhe ai më pas e ka përgënjeshtruar dhe nuk e ka pranuar. Sa i përket përgënjeshtrimit me zemër, që shkakton daljen nga besimi, si argument është fjala e Allahut të Lartësuar: "E duke qenë se ata nuk ishin të urdhëruar me tjetër pos që ta adhuronin Allahun me një adhurim të sinqertë ndaj Tij."(1) Sinqeriteti është nga veprat e zemrës. Gjithashtu fjala e Allahut të Lartësuar: "Ka disa njerëz që thonë: Ne i kemi besuar Allahut dhe jetës tjetër (Ahiretit), po në realitet ata nuk janë besimtarë. Ata përpiqen ta mashtrojnë Allahun dhe ata që besuan por në të vërtetë ata nuk mashtrojnë tjetër pos vetvetes, por ata nuk e hetojnë. Në zemrat e tyre kanë sëmurje, e Allahu u shton sëmundjen edhe më shumë, e për shkak se ata përgënjeshtruan pësojnë dënim të dhembshëm."(2) Pra, në mënyrë të prerë Allahu i Lartësuar ka përcaktuar se kush pretendon se beson vetëm me gjuhë e jo edhe me zemër ai është jobesimtar. E ai që e përgënjeshtron me zemër ndonjë çështje të cilën Allahu ka obliguar të besohet, ai është përgënjeshtrues ndaj asaj që ka shprehur (imanin) me gjuhën e tij. Ndaj këtij Allahu i Lartësuar është kërcënuar me dënim të dhimbshëm dhe ka përcaktuar se nuk ka besim. Ja pra, ky është vendimi ndaj atij që e përgënjeshtron Allahun me zemër.
Ndërkaq, neve si njerëz nuk na takon të merremi me njohjen e zemrave të të tjerëve, por duhet të veprojmë sipas asaj që ata e shprehin me gjuhën e tyre. Është më se e vërtetë se personi për veten e tij e di se çfarë ka në zemër, andaj për këtë secili le ta njohë çështjen e vetes. Secili person le të jetë i bindur krejtësisht në atë se Allahu e di çfarë ka në zemër njeriu, dhe e di se çfarë cyt-pëshpërit në zemrën e secilit. Allahu i Lartësuar ka thënë: "Ne e kemi krijuar njeriun dhe e dimë se ç'pëshpërit ai në vetvete, dhe Ne jemi më afër tij se damari (që rrah) i qafës së tij."(3)
Sa i përket mendimit tonë, se përgënjeshtrimi me gjuhë e jo me zemër dhe pa pasur kurrfarë imponimi a konsiderohet dalje prej besimit, si argument kemi fjalën e Allahut të Lartësuar: "Ai që pas besimit të tij e mohon Allahun, me përjashtim të atij që dhunohet (për të mohuar), e zemra e tij është e bindur plotësisht me besim."(4)
Ajo çfarë argumentohet në ketë ajet është se ai që e shpreh mosbesimin pa pasur presion ka dalë nga feja, e nëse këtë e bën nga presioni, por që zemra e tij është e mbushur me besim, ky tek Allahu është besimtar-mysliman. Allahu është Ai që di se çfarë ka në zemër, Ai di se çfarë pëshpëritet dhe pështillet në shpirt.
Sa u përket veprave - përveç atyre që janë përmendur në ajet, veprues i atyre del nga besimi edhe pse e shpreh me gojë shehadetin, e ai që vepron kundër urdhrave dhe ndalesave të Allahut konsiderohet mëkatar e jo edhe përgenjeshtrues dhe mohues. Për këtë kemi thënë se mosbesimi është veprimi i atyre veprave që vepruesin e nxjerr nga besimi.
Nuk lejohet që në mënyrë të përgjithësuar t'i jepet cilësia e mosbesimit përveç atij që i vepron veprat që e nxjerrin nga besimi, por edhe kjo do të ndodhë pasi t'i shpjegohet e vërteta dhe t'i sillen argumentet. Ne nuk na lejohet ta emërojmë dikë si jobesimtar pos atë që vetë Allahu e ka emëruar si jobesimtar. Përndryshe, secili njeri ndonjë gjë e beson e ndonjë tjetër e mohon. Myslimani konsiderohet jobesimtar edhe nëse thotë siç thanë çifutet, se Uzejri është biri i Allahut, apo nëse thotë sikur që thonë të krishterët, se Mesihu është biri i Allahut. Me konsensus të dijetarëve kurrsesi nuk lejohet të emërtohet myslimani jobesimtar në mënyrë të përgjithësuar, por mund të thuhet se për këtë e këtë çështje është bërë jobesimtar. Po kështu, çifutët janë besimtarë në atë se besojnë që Musai a.s. është i Dërguar i Allahut, prandaj edhe në këtë rast edhe çifuti nuk lejohet të emërtohet si besimtar në mënyrë të përgjithësuar. Por, mund të thuhet se ai beson në këtë e në këtë, pra duke përcaktuar besimin në mënyrë të precizuar se në çka beson.
Shirku: Me fjalën shirk në kuptimin etimologjik nënkuptohet bashkimi i dy gjërave, gjegjësisht shoqërimi i tyre mes vete. Në kuptimin profesional fetar me këtë shprehje nënkuptohet mosbesimi-mohimi i Allahut (duke ia shoqëruar Atij dikë si rival), dhe kjo shprehje konsiderohet si sinonim i shprehjes mosbesim-mohim, andaj edhe në Kuran janë përdorur si sinonime. Si argument për këtë kemi fjalët e Allahut të Lartësuar: "Dhe ai hyri në kopshtin e vet (e me besimtarin për dore), po duke qenë dëmtues i vetes (duke mos besuar dhe duke u krenuar) tha: "Unë nuk mendoj se zhduket kjo kurrë!" Dhe nuk besoj se do të ndodhë Kiameti, (Dita e Gjykimit), por nëse bëhet që të kthehem te Zoti im pa dyshim se do të gjej ardhmëri edhe më të mirë se kjo". Atij ai, shoku i vet (besimtari), i tha - duke e polemizuar atë - " A e mohove Atë që të krijoi ty nga dheu, pastaj nga një pikë uji, pastaj të bëri njeri të plotë?" - "Por për mua Ai, Allahu, është Zoti im, e Zotit tim unë nuk i bëj shok askënd!" E pse ti kur hyre në kopshtin tënd nuk the: "Ma shaell ah, la kuvvete il-la bil-lah!" - (Allahu çka do bëhet, s'ka fuqi pa ndihmën e Tij!). Nëse ti më sheh mua se unë kam më pak prej teje edhe pasuri edhe fëmijë (krah më të dobët). Por, unë shpresoj se Zoti im do të më japë edhe më të mirë nga kopshti yt, e këtij tëndit t'i shkaktojë fatkeqësi nga qielli e të gdhijë tokë e lëmuar (e zhveshur). Ose të gdhijë uji i saj i shterur, e ti kurrsesi nuk mund ta kërkosh atë!" Dhe vërtet u shkatërruan frutat e tij, e ai filloi të rrahë shuplakët për atë që kishte shpenzuar në të, e ajo ishte rrënuar në kulmet e saj dhe thoshte: "O i mjeri unë, të mos i kisha bërë Zotit tim askënd shok.”(5)
Në këto ajete shihet qartë se dy shprehjet, mosbesimi dhe shirku, janë përdorur si dy terma fetarë me kuptim të njëjtë. Përdorimi i këtyre shprehjeve vërehet qartë se u bë nga ai që i kishte bërë dëm vetes duke menduar se pasuria e tij do të jetë e përhershme, dhe se i tilli dyshonte në ringjalljen dhe takimin me Allahun në botën tjetër. Gjithashtu Allahu i Lartësuar ka thënë: "E jehuditë thanë: "Uzejri është djali i Allahut", - e të krishterët thanë: "Mesihu është djalë i Allahut." Ato ishin thënie të tyre me gojët e tyre (fraza të thata), që imitojnë thëniet e jobesimtarëve të mëhershëm. Allahu i vraftë, si largohen (nga e vërteta)! Ata i konsideruan "ahbarët" (priftërinjtë jehudi) të tyre, "ruhbanët" (murgjit e krishterë) të tyre dhe Mesihun (Isain) birin e Merjemes për zota pos Allahut, ndërsa ata nuk janë urdhëruar për tjetër (nga pejgamberët) pos për adhurimin ndaj Allahut Një, e që nuk ka të adhuruar tjetër pos Tij. I lartë është Ai nga çka i shoqërojnë."(6) "Denoncim nga Allahu dhe i Dërguari i Tij ndaj idhujtarëve me të cilët ju patët lidhur kontratë (kumtesë për shkëputjen e marrëveshjes). Pra, ju (idhujtarë) qarkulloni nëpër tokë (lirisht) katër muaj, e dijeni se fuqinë e Allahut nuk mund ta bëni të paaftë dhe se Allahu i mposht mohuesit. Dhe (ky është) një kumtim nga Allahu dhe i Dërguari i Tij drejtuar të gjithë njerëzve në ditën e haxhit të madh, se Allahu është tërhequr nga (marrëveshja e) idhujtarëve, e njëkohësisht edhe i Dërguari i Tij. Po nëse pendoheni, do të jetë më mirë për ju, e nëse ia ktheni shpinën (rrugës së drejtë), ta dini se nuk mund t'i shpëtoni (ndjekjes së) Allahut. E ti përgëzoji ata që mohuan me një dënim të padurueshëm."(7)
Disa kanë thënë: mushrik-politeist konsiderohet ai tek i cili nuk ka arritur shpjegimi dhe thirrja islame, dhe ky nuk emërtohet si jobesimtar përveç nëse i arrin thirrja islame dhe nuk i përgjigjet asaj, e kundërshton dhe shpreh arrogancë ndaj saj. Ky mendim bie poshtë me vetë fjalën e Allahut të Lartësuar: "Pos atyre idhujtarëve me të cilët keni lidhur marrëveshje e të cilët nuk ju kanë shmangur asgjë."(8) "Nuk është e drejtë e idhujtarëve të kujdesen për xhamitë e Allahut, duke qenë se vetë dëshmojnë për veten e tyre se janë mohues."(9) "Si mund të kenë idhujtarët besë (marrëveshje) tek Allahu dhe te i Dërguari i Tij, përveç atyre me të cilët keni lidhur marrëveshje pranë xhamisë së shenjtë (Qabesë), e derisa ata i përmbahen (marrëveshjes) përmbajuni edhe ju! Allahu i do ata që ruajnë besën. Si (mund të kenë besë) ata që, nëse ju mundin nuk përfillin ndaj jush as farefisni e as marrëveshje. Ata ju bëjnë lajka me fjalët e tyre, kurse zemrat e tyre kundërshtojnë ngase shumica e tyre janë besëthyes. Ata i shkëmbyen ajetet e Allahut për një vlerë të vogël dhe penguan nga rruga e Tij. Ata vepruan keq. Ata nuk respektojnë asnjë besimtar e as farefisninë a marrëveshjen; si të tillë ata janë përdhunues. Po nëse ata pendohen, e falin namazin dhe e japin zekatin, atëherë i keni vëllezër në fe. Ne i sqarojmë argumentet për ata njerëz që kuptojnë. E nëse ata i thyejnë zotimet e tyre
pas marrëveshjes, ofendojnë fenë tuaj, atëherë luftoni krerët e mohuesve. Ata vërtet nuk kanë besë, luftoni që të frenohen (nga krimi e fyerja)."(10)
Këto ajete janë nga kaptina "Beraetun-Teubetun", e cila kaptinë është zbritur pas kaptinës El-Fet'h dhe pas përhapjes së thirrjes islame dhe triumfit të saj në gadishullin arabik dhe jashtë tij, dhe se këtë marrëveshje që ka ndodhur në mes të Dërguarit s.a.v.s., myslimanëve dhe të tjerëve që Allahu i Lartësuar i ka emërtuar si mushrik-politeistë, e ka ditur çdokush. Prandaj i Dërguari s.a.v.s. nuk do të bënte një marrëveshje me një popull jomysliman pa e ftuar atë në fenë islame dhe pa ia tërhequr vërejtjen për mosbesimin e tij, kur dihet qartë se detyra parësore e të Dërguarit s.a.v.s. ka qenë kumtimi i mesazhit islam. Allahu i Lartësuar ka thënë: "O ti i Dërguar! Komunikoje atë që t'u zbrit prej Zotit tënd, e nëse nuk bën (kumtimin në tërësi), atëherë nuk e ke kryer detyrën (revalatën-risalen). Allahu të garanton mbrojtjen prej njerëzve (prej armiqve)."(11); "O ti i mbuluar! Ngrihu dhe tërhiqu vërejtjen (duke i thirrur)."(12)
Asnjë mysliman që i është ofruar fakteve nuk mendon se i Dërguari s.a.v.s. ka lidhur marrëveshje me një popull e në të njëjtën kohë ta ketë mbajtur fshehtë mesazhin e tij ndaj atij populli (duke mos u kumtuar te ta thirrjen islame). Sikur t'i përgjigjeshin thirrjes ata do të hynin në Islam. Këta që Allahu i ka emëruar si "mushrikë-politeistë", këtyre u ishte kumtuar thirrja islame pa kurrfarë dyshimi, por këta ishin treguar kryeneçë, duke mos pranuar ftesën dhe ishin kundërvënë ndaj vetë thirrjes islame.
Disa dallimin në mes el kufr dhe shirk e kanë argumentuar me fjalët e Allahut të Lartësuar: "Ata nga Ithtarët e Librit dhe idhujtarët, të cilët nuk besuan, nuk iu ndanë (besimit të tyre) derisa u erdhi argumenti i qartë."(13); "S'ka dyshim se ata që nuk besuan nga Ithtarët e Librit dhe nga idhujtarët, do të jenë në zjarrin e Xhehenemit, aty do të jenë përgjithmonë. "(14)
Sikur të kishte ajete tjera pos këtyre dy ajeteve që e trajtojnë këtë tematikë, atëherë edhe ne do të thoshim se kjo është e vërtetë. Por, ajetet që i përmendem më lart në mënyrë të prerë dhe shumë të qartë shpjegojnë se termat el kufr dhe esh shirk kanë një kuptim sipas terminologjisë së sheriatit islam. Ajo që argumentohet është se dy ajetet e kaptinës El-Bejjineh përmendin mushrikin-politeistin dhe Ithtarin e Librit pasi përmenden jobesimtarët në mënyrë të përgjithësuar, e që më pas përmenden edhe ata në mënyrë të veçantë. Prandaj, një stil/formë e tillë
e shprehjes është e njohur në gjuhën arabe. Këtë stil të të shprehurit e ka përdorur edhe Kurani fisnik: "Kush është armik i Allahut, i engjëjve të Tij, i të dërguarve të Tij, i Xhibrilit dhe i Mikailit (ai është jobesimtar), Allahu pa dyshim është armik i jobesimtarëve."(15) Nuk ka mospajtim rreth asaj se Xhibrili a.s. dhe Mikaili janë engjëj të dërguar prej Allahut. Këtë e vërteton edhe ndodhia e saktë në historinë e të Dërguarit s.a.v.s.: "Pasi i Dërguari a.s. dhe besimtarët kishin dalë të përballen me kurejshët në kodrën e Uhudit, atëherë Abdullah Ubej bin Seluli u largua me 1/3 e njerëzve që kishin dalë me të Dërguarin a.s., të hidhëruar pse nuk qe pranuar mendimi i tyre që myslimanët të qëndrojnë brenda Medinës për t'u përballur me kurejshët, e jo siç kishin dalë jashtë qytetit. Pasi ndodhi kjo, disa prej ensarëve ia përmendën të Dërguarit s.a.v.s. që të kërkojë ndihmë nga aleatët çifutë, por i Dërguari s.a.v.s. e refuzoi këtë duke thënë: "Ne nuk kërkojmë ndihmë prej politeistit."(16) I Dërguari s.a.v.s. çifutët që janë prej ithtarëve të Librit i ka emërtuar si politeistë-mushrikë. Pa dyshim se këtyre çifutëve u është kumtuar thirrja islame qysh kur kishte ardhur i Dërguari s.a.v.s. në Medinë, por edhe më herët, mirëpo këta u treguan kryeneçë dhe refuzuan Islamin. Jo vetëm kaq, por i Dërguari s.a.v.s. i kishte luftuar çifutët e fisit Beni Kajnuka dhe kishte dërguar ekspeditë për ta mbytur Ke'ab bin Eshrefin. Që të dy këto ndodhi kishin ndodhur para se të ndodhte beteja e Uhudit.

(Vijon)


_________________
(1) El-Bejineh: 5
(2) El-Bekaretu: 8-10
(3) Kaf: 16
(4) en-Nahl: 106
(5) El-Kehf: 35-42
(6) Et-Teubetu: 30-31
(7) Et-Teubetu: 1,2, 3
(8) Et-Teubetu: 4
(9) Et-Teubetu: 17
(10) Et-Teubetu: 7-12
(11) El-Maidetu: 67
(12) El-Muddeththir: 1-2
(13) El-Bejjineh: 1
(14) El-Bejjineh: 6
(15) El-Bekaretu: 68
(16) El-Muhala: vol. VII, f. 335



Hasan El-Hudajbi
Përktheu nga gjuha arabe:
Dr. Flamur Sofiu