Të drejtat individuale kanë të bëjnë me të drejtat që janë të ndërlidhura me njeriun dhe që lindin me të dhe pasi që duhet të flas në mënyrë të drejtë për to, më duhej që këtë pjesë ta ndajë në nëntitujt vijues:

a. E drejta e njeriut në jetë.
b. E drejta e njeriut në adhurimin e Zotit.
c. E drejta e njeriut në mësim.
ç. E drejta e njeriut në punë.
d. E drejta e njeriut në pasuri.

ç. E drejta e njeriut në punë.

Që kur ekziston Ademi dhe fëmijët e tij në tokë, ata ishin të obliguar që të punojnë për të jetuar. Trupi i tyre duhej të lëvizte me ushqim sa herë që kishin nevojë dhe kështu vazhdon ky proces derisa të vijë exheli i caktuar. Në këtë kontekst, Zoti i Madhëruar thotë: “Ne nuk i bëmë ata (profetët) trupa që nuk hanë ushqim e as nuk ishin të përjetshëm (të pavdekshëm).” (Enbija, 8)
Çdo njeri është i obliguar që të sigurojë ushqim përmes punës që e zgjedhë në bazë të aftësive dhe njohurive të tij.(1)
Ekziston dallim i madh mes lirisë së punës që e konsideron punën të lejuar dhe shpirtit të Islamit, i cili e konsideron punën si obligim përmes lloj-lloj urdhrave dhe mënyrave.(2) Puna theksohet në formë të urdhëruar në Kur’anin Fisnik, si p.sh.: “Dhe thuaj: "Veproni, Allahu do ta shohë veprën tuaj, edhe i Dërguari i Tij e besimtarët, e më vonë do të ktheheni te Njohësi i të fshehtës dhe të dukshmes, e do t'ju njoftojë për atë që vepruat.” (Teube, 105)
“Ai është që juve tokën ua bëri të përshtatshme, andaj ecni nëpër pjesë të saj dhe shfrytëzoni begatitë e Tij, meqë vetëm te Ai është e ardhmja.” (Mulk, 15)
Po ashtu në Kur’an ekziston forma nxitëse për të shfrytëzuar të mirat dhe begatitë që i ka krijuar Zoti i Madhëruar, por vetëm nëpërmes punës dhe atë në tërë Universin:
“I Cili për ju e bëri tokën si djep, për të mirën tuaj hapi rrugë nëpër të, lëshoi shiun prej së larti, e kjo mundësoi që të mbijnë bimë të llojeve të ndryshme. Hani ju dhe kullotni kafshët tuaja (nga ato bimë). Vërtet, për të gjitha këto (që u përmendën) ka argumente për ata që kanë mendje të shëndoshë.” (Taha, 53-54)
Islami e konsideron punën si të drejtë të njeriut dhe obligim për të, me qëllim që të përfitojë e të jetojë i pavarur dhe të mos jetë barrë mbi njerëzit, për këtë shkak vërejmë se sahabët një herë për një djalosh të ri e të fuqishëm, i cili dilte të punojë, dhe e kalonte rininë dhe shfrytëzontefuqinë në rrugën e Zotit, u shprehën: “Nëse ka dalë për të punuar për fëmijët e tij të vegjël, është në rrugën e Zotit; nëse kadalë për të punuar për prindërit e tij të shtyrë në moshë, ai është në rrugën e Zotit; dhe nëse ka dalë për të punuar për vete,(3) ai është në rrugën e Zotit.”(4)
Një ensarit ia ka ofruar gjysmën e pasurisë së vet muhaxhirit, ky i fundit i është falënderuar duke i thënë: “Unë jam tregtar o vëllai im, më trego ku është tregu!”
Po ashtu transmetohet se Profeti a.s. ka thënë: “Dora e epërme është më e mirë se dora e poshtme.”(5)
Profeti a.s. urrente që myslimani të lypë lëmoshë nga njerëzit.

Islami e ndalon vjedhjen

Profeti a.s. thoshte: “Askush nuk ka pasur ushqim më të mirë ndonjë¬herë, përpos nga puna e dorës së vet, madje edhe i dërguari i Zotit, Davudia.s. hante nga puna e dorës së vet.”(6)
Nga çdo njeri kërkohet që të dalë në natyrë dhe të kërkojë dhuntitë e Zotit të Madhëruar, në këtë kontekst, Zoti i Madhëruar thotë: “E kur të kryhet namazi, atëherë shpërndahuni në tokë dhe kërkoni begatitë e Allahut, por edhe përmendeni shpeshherë Allahun, ashtu që të gjeni shpëtim.” (Xhumua, 10)
Pra, Islami e bënë punën simbol të myslimanit dhe e konsideron si fenomen që përputhet me mesazhin e ekzistencës si dhe si realizim të urdhrit të Zotit për ta kuptuar natyrën e kësaj bote dhe të vërtetën e fesë.
Dashuria ndaj kësaj bote nuk duhet të lejojë që njeriu të punojë vepra të shëmtuara, sepse puna, të cilën e obligon Zoti i Madhëruar përmban në vete një sasi të madhe të sinqeritetit, seriozitetit, drejtësisë dhe mëshirës.
Kur Zoti i Madhëruar ua ofroi robërve të Vet të mirat e kësaj bote, në të njëjtën kohë ua tërhoqi vërejtjen që të mos e shkelin hallallin e mirë.(7)
Krahas porosive islame për punë, shohim se edhe Profeti a.s. ndalon papunësinë dhe lypjen lëmoshë, ngase papunësia krijon varfëri, ndërsa ky dualitet (papunësia dhe varfëria) shkakton krim, dhe në këtë kontekst, Profeti a.s. thotë: “Çështja e ndonjërit prej jush vazhdon derisa të takojë Zotin fare pa mish në fytyrë!”(8)
Islami e ndalon përfitimin nëpërmjet mënyrave të lehta, përtacisë e pasurisë pa u lodhur, pa punë serioze dhe pa synim të përqendruar, si p.sh., ndalon kamatën (riba), sepse në këtë mënyrë përftohen të holla pa u lodhur fare në punë. Kur’ani Fisnik dhe Profeti a.s. i shpallin luftë fajdexhinjve, në këtë kontekst, në Kur’aninFamëlartë thuhet: “O ju që besuat, kini frikë Allahun dhe nëse jeni besimtarë të sinqertë, hiqni dorë prej asaj që ka mbetur nga kamata. E në qoftë se nuk e bëni këtë (nuk hiqni dorë nga kamata), atëherë binduni se jeni në konflikt me Allahun dhe të Dërguarin e Tij. E nëse jeni penduar, atëherë juve ju takon kryet e mallit tuaj - askënd nuk dëmtoni, as vetë nuk dëmtoheni.” (El-Bekare, 278-279)
Kjo gjë është e ndaluar te të gjithë popujt e botës, madje ndalimi i kamatës theksohet në të gjitha fetë.
Ajetikur’anor përgënjeshtron çifutët se kanë të drejtë që ta marrin kamatën prej njerëzve:
“Ata që e hanë kamatën, ata nuk ngrihen ndryshe vetëm se si ngrihet ai çmenduri nga të prekurit e djallit. (Bëjnë) kështu ngase thanë: "Edhe shitblerja nuk është tjetër, por njësoj sikurse edhe kamata"! E Allahu e ka lejuar shitblerjen, por e ka ndaluar kamatën. Atij që i ka arritur këshillë (udhëzim) prej Zotit të tij dhe është ndalë (prej kamatës), atij i ka takuar e kaluara dhe çështja e saj mbetet te Allahu, e kush e përsërit (pas ndalimit), ata janë banues të zjarrit, ku do të mbesin përgjithmonë.” (El-Bekare, 275)
Islami po ashtu ndalon të gjitha mënyrat që formojnë kapital përmes rrugëve të paligjshme, si p.sh., marrja me dhunë e pasurisë së njerëzve, mashtrimi i njerëzve apo keqpërdorimi i çështjeve elementare të jetës së njerëzve, në këtë kontekst, Zoti i Madhëruar thotë: “Dhe mos e hani pasurinë e njëri-tjetrit në mënyrë të palejuar, e as mos u paraqitni me te (me ryshfet) te gjykatësit për të grabitur në mënyrë të padrejtë një pjesë të pasurisë së njerëzve, kur ju e dini (se pa të drejtë po e hani atë).” (El-Bekare, 188)
Profetia.s.thotë:“Kushimashtron myslimanët,s’ështëprejnesh!”(9)
Profeti a.s. e ka qortuar një njeri që quhej IbnEl-Dulebijje për sadakanë e Beni Selimit, sepse kur ka ardhur arkëtari i tij, ka thënë: “Kjo është pasuria e juaj, ndërsa kjo është dhuratë.”; dhe në këtë kontekst, Profeti a.s. reagon dhe thotë: “A jeton në shtëpinë e babait tënd dhe të nënës tënde që të të vijë dhuratë nëse mbledh sadakanë?”; pastaj Profeti a.s. mbajti një ligjëratë, e falënderoi Zotin e Madhëruar dhe tha..., dhe më pas e qortoi njërin nga ne, për punën me të cilën nuk e ka autorizuar Zoti, i cili vjen e thotë: “Kjo është pasuria e juaj dhe kjo është dhuratë e imja!”; “Vallë, a jeton në shtëpinë e babait dhe të nënës së tij që kjo t’i vijë dhuratë?! Për Zotin, askush prej jush s’merr asgjë pa të drejtë...”(10)
Shteti islam ka përgjegjësitë e veta, e jo edhe në gjetjen e mundësive për punë përpos nëse njerëzit përjetojnë situata të vështira dhe nuk ka mundësi për punë. Nëse ndihet nevoja e punës, atëherë shteti duhet të sigurojë vende pune për individët sipas dëshirës dhe vullnetit të tyre, gjegjësisht sipas realitetit, aftësive dhe mundësive të tyre.
Disa dijetarë bashkëkohorë mendojnë se shteti duhet të sigurojë mundësi pune për individët, dhe në favor të kësaj, si shembull sjellin rastin e Profetit a.s. me një ensarit.
Ç’është e vërteta, në këtë ngjarjexrrëfehet se Profeti a.s.një ensariut ia ka siguruar veglat e punës, të cilat ky i fundit nuk i posedonte.
Kjo është diçka tjetër dhe nuk është gjetje e vendit të punës, shteti i lë individët të pavarur nga respekti ndaj dinjitetit dhe për shkak të faktit se ata duhet të mbështeten në përgjegjësinë e tyre personale, sepse vetëm në këtë mënyrë ata bëhen faktorë seriozë të prodhimtarisë dhe kjo sjellë shumë zekat.(11)
Nga kjo që u theksua më sipër, arrijmë në përfundim se njeriu mund të zgjedhë çdo lloj pune për të jetuar dhe se puna e tillë e tij konsiderohet adhurim (ibadet), por, duke iu përmbajtur kushteve vijuese:
- Puna të jetë e ligjshme sipas parimeve të Islamit, ndërsa punët e joligjshme nuk konsiderohen ibadet në asnjë mënyrë, në këtë kontekst, Profeti a.s. thotë: “Zoti është i Mirë dhe pranon vetëm të mirën!”(12)
- Të ketë qëllim të mirë, gjegjësisht myslimani të punojë për t’u shmangur nga harami e lypja lëmoshë dhe të pasurojë vetveten dhe familjen e tij, si dhe të jetë i dobishëm për mbarë ummetin dhe ndërtimin e tokës sipas urdhrit të Zotit të Madhëruar.
- Ta kryejë punën me mirësi dhe precizitet, në këtë kontekst, Profeti a.s. thotë: “Zoti i Madhëruar e do atë që punon punën të cilën e njeh!”(13)
- Gjatë punës njeriu duhet respektuar urdhrat e Zotit të Madhëruar, gjegjësisht të mos rrijë, të mos mashtrojë, të mos dëmtojë dhe të mos bëjë mëkate, si dhe mos të jetë puna ajo që e pengon nga obligimet fetare, në këtë kontekst, Zoti i Madhëruar thotë: “O ju që besuat, as pasuria juaj e as fëmijët tuaj të mos u shmangin prej adhurimit të Allahut, e kush bën ashtu të tillët janë mu ata të humburit.” (Munafikunë, 9)

Respektimi i të drejtave të tjetrit

Islami ndalon marrjen e gjërave me padrejtësi apo dëmin e hapur, në këtë kontekst, Zoti i Madhëruar thotë: “Sa i përket anijes, ajo ishte pronë e do të varfërve që veprojnë në det, e unë desha ta bëj atë me të meta, ngase para tyre ishte një sundues që grabiste çdo anije (të aftë - pa të meta).” (Kehf, 79)
Dhuna nënkupton marrjen e pasurisë së të tjerëve me fuqi e kundër vullnetit të tyre,(14) dhunë kjo e cila rreptësisht ndalohet nga Kur’ani Fisnik, Sunneti i Profetit a.s. dhe ixhmai’ (konsensusin islamik). Në Kur’anin Fisnik thuhet: “O ju që besuat, mos e hani mallin e njëri-tjetrit në mënyrë të palejuar, përpos tregtisë në të cilën keni pajtueshmëri mes vete, dhe mos mbytni veten tuaj (duke mbytur njëri-tjetrin). Vërtet, Allahu është i Mëshirshëm për ju.” (En-Nisa, 29)
“Dhe mos e hani pasurinë e njëri-tjetrit në mënyrë të palejuar, e as mos u paraqitni me te (me ryshfet) te gjykatësit për të grabitur në mënyrë të padrejtë një pjesë të pasurisë së njerëzve, kur ju e dini (se pa të drejtë po e hani atë).” (El-Bekare, 188)
Në një hadith të Profetit a.s. thuhet: “Gjaqet tuaja dhe pasuritë tuaja janë të garantuara për ju në këtë ditë, në këtë muaj dhe në këtë vend tuajin.”(15)
Profeti a.s. po ashtu thotë: “Nuk lejohet që ndokush prej jush të marrë pasurinë e vëllaittë vet me seriozitet apo me lojë, dhe nëse ndokush ia merr vëllait shkopin, le t’ia kthejë atij!”(16)
Edhe në një hadith tjetër të Profetit a.s. thuhet: “Nuk lejohet marrja e pasurisë së besimtarit mysliman, përpos nëse ai vetë pajtohet me të.”(17)
Marrja e pasurisë me dhunë më shumë ka të bëjë me tokat bujqësore, ndaj dhe për këtë shkak rreptësisht ndalohet një veprim i këtillë.
Transmeton IbnMes’udi se e ka pyetur Profetin a.s.: “O i Dërguari i Allahut, cili dëm është më i madh?”; Ai i është përgjigjur: “Një pëllëmbë tokë, të cilën e merr besimtari mysliman nga pasuria e vëllait të vet dhe për atë që e korrë nga toka, në Ditën e Gjykimit kjo do t’i bëhet një humnerë e thellë aq e madhe, saqë thellësinë do ta dijë vetëm Zoti i Madhëruar, i Cili e ka krijuar atë.”(18)
Pa marrë parasysh se për çfarë sasie bisedohet, njeriu duhet t’ia kthejë pronarit të vet legjitim, dhe në këtë kontekst, Profeti a.s. thotë: “Nuk lejohet marrja e pasurisë se besimtarit mysliman përpos nëse ai pajtohet me këtë.”(19)
Islami i stimulon ndjenjat njerëzore me të cilat e obligon pronarin që ta japë atë që duhet dhënë për çdo gjë që posedon, qoftë me pakicë ose me shumicë.
Zoti i Madhëruar nuk pranon pendimin (teuben) e atij që i shkelë të drejtat e të tjerëve, pa marrë parasysh se sa ai bënë ibadet, falë namaz apo jep sadaka.
HalidEl-Hidhai thotë se e ka dëgjuar Ebu Osman Nehdiun duke treguar se Profeti a.s. ka thënë: “Në Ditën e Kijametit ngrihet fletushka për njeriun i cili iu bënë dëm njerëzve, derisa nuk i mbetet asnjë e mirë, madje i shtohen të këqijat.”(20)
Kjo nënkupton se përfitimet e këqija i djegin adhurimet dhe kështu asnjëherë harami nuk mund të bëhet pronë e ndokujt”.(21)

Të drejtat financiare të punëtorit

Theksuam edhe më parë se njeriu është i lirë në zgjedhjen e punës sipas dëshirës dhe vullnetit të vet, pa kurrfarë presioni, prandaj prindërit duhet të jenë të kujdesshëm ndaj kësaj çështje kur t’i udhëzojnë fëmijët e tyre rreth profesionit dhe specializimeve të ndryshme.
Po ashtu duhet të ketë edhe kontratë pune në mes punëdhënësit dhe punëtorit për t’i ditur të drejtat e të dy palëve ndaj njëri-tjetrit. Çdo gjë që është brenda kontratës duhet realizuar me vullnet të plotë, në këtë kontekst, Zoti i Madhëruar thotë:
“O ju që besuat! Zbatoni premtimet (obligimet). U janë (lejuar t'i hani) kafshët shtëpiake, me përjashtim të atyre që po ju lexohen (në këtë kaptinë si të ndaluara) dhe përveç gjuetisë, që nuk është e lejuar derisa jeni në ihram. Vërtet, Allahu vendos atë që dëshiron.” (El-Maide, 1)
Në bazë të Sheriatit, kontrata ka katër elemente themelore: “Forma e kontratës, të dy kontraktuesit, vendi i kontratës dhe përmbajtja e saj”. Kontrata po ashtu ka tre kushte: “Kushtet e kontratës, kushtet e saktësisë, kushtet e realizimit dhe kushtet e obligimit.”
Kushtet e tilla parandalojnë në përgjithësi mosmarrëveshjet në mes njerëzve, e mbrojnë interesin e kontraktuesve dhe pengojnë hamendjen apo mosrealizimin e diçkaje nga mosdija.(22)
Kontrata në mes punëtorit dhe punëdhënësit i përmban këto gjëra: realizimin, obligimin dhe përgjegjësinë, dhe çështjet e tilla që dalin nga kontrata duhet realizuar menjëherë.
Puna konsiderohet burim kryesor i pasurisë dhe garanci elementare e jetës së njeriut dhe për këtë shkak Islami e konsideron si një nga të drejtat më të rëndësishme të njeriut. Njeriu obligohet që të punojë me nderë dhe në mënyrë të vazhdueshme e pandërprerë. Islami i stimulon njerëzit të punojnë duke ua treguar atyre rëndësinë e punës dhe duke e vlerësuar punën me vlerën e ibadetit.
Thelbi i të drejtave të punëtorit është kontrata e tij, qoftë ai punëtor profesional ose nëpunës shtetëror, me punëdhënësin, me shtetin, individin ose kompaninë. Në kontratë patjetër duhet të theksohet edhe sasia e pagesës dhe nuk lejohet të humbet asgjë nga pagesa, përveç nëse punëtori bën ndonjë dëm të vetëdijshëm ose nuk është vigjilent. Punëtori duhet të jetë besnik dhe besnikët s’bëjnë gabime me vetëdije e as që dëmtojnë.(23)
Ekziston një numër i madh i haditheve të Profetit a.s. që flasin për pagesat dhe për mbrojtjen e punëtorëve.
AbdullahibnOmeri transmeton se Profeti a.s. ka thënë: “Jepjani pagesën (mëditjen) punëtorit para se t’i thahen djersët!”(24)
BekiribnAbdullahibnEshexh-xhi transmeton se OmeribnHattabi ka marrë kompensim të garantuar nga njerëzit të cilët kanë bërë dëm me duart e tyre.(25)
EbuHurejre transmeton se Profeti a.s. ka thënë: “Punëtori duhet ushqyer dhe trajtuar mirë, si dhe mund të arsyetohet vetëm me punën që mund ta bëjë.”(26)
EbuHurejre po ashtu transmeton se Profeti a.s. ka thënë: “Zoti ka thënë: Në Ditën e Gjykimit Unë jam Armik për tre lloj njerëzish: për njeriun që jep për Mua e pastaj devijon, për njeriun që e shet njeriun e lirë dhe e ha paranë prej tij dhe për njeriun që angazhon punëtor për të kryer punën e tij, por nuk e paguan.”(27)
Nga hadithet e sipërpërmendura nënkuptojmë se e drejtë e punëtorit është që të merr shpërblim në fund të punës ashtu siç është theksuar në kontratën e tij me punëdhënësin, pa ndërhyrjen e shtetit në punët e tilla.
Punëtori ka të drejtë në pagesë të drejtë për punën e tij dhe për kohën që e ka kaluar në punë dhe nuk është e domosdoshme që pagesa të sigurojë për të dhe për familjen e tij jetë të mirë.
AbdurrahmanEl-Maliku thotë: “Në parim, pagesa duhet të jetë në përputhje me punën e punëtorit në tregun amë e jo niveli i jetesës së ulët, dhe nga ky aspekt, nuk ka dëm në pagesë e as në shfrytëzim të punës së tij. Punëtori dhe nëpunësi i shtetit janë të barabartë, sepse të dy paguhen aq sa parashihet pagesa për ta në atë shoqëri, dhe nëse ekziston ndonjë mosmarrëveshje në mes punëtorit dhe punëdhënësit, atëherë ndërhyjnë ekspertët për të caktuar vlerën e pagesës. Të dy palët i zgjedhin ekspertët e tillë, e nëse nuk gjejnë gjuhë të përbashkët, atëherë ndërhyn shteti dhe i obligon të dy palët që të pranojnë mendimin e ekspertëve. Pushtetari nuk duhet të caktojë vlerën e çmimit të gjërave, sepse pagesa bëhet në bazë të vlerës dhe çmimit bazë të sendit.”(28)


___________________

1.Muhamed El-Gazali, Hukukul-insan, f. 124.
2.Muhamed El-Muhtar Muhamed El-Mehdi, Hukukul-insan, f. 29.
3.Ai që punon për vete pa kërkuar lëmoshë dhe pa bërë haram.
4.Transmetim i Taberaniut në El-Mu’xhemul-kebir, vëll. 13, f. 491, nr. 15619.
5.Transmetim i Buhariut në Sahihun e tij, vëll. 5, f. 248, nr. 1338.
6. Po aty, vëll. 7, f. 235, nr. 1930.
7.Muhamed Gazali, Hukukul-insan, f. 126.
8.Transmetim i Muslimit në Sahihun e tij, vëll. 5, f. 246, nr. 1724.
9. Transmetim i Taberaniut në Mu’xhemin e tij, nr. 15309.
10. Transmetim i Buhariut në Sahihun e tij, nr. 6464.
11. Mervan Ibrahim Kajsij, Meusuatuhukukil-insan fil-Islam, f. 623.
12. Transmetim i Muslimit në Sahihun e tij, vëll. 5, f. 192, nr. 1866.
13.Transmetim i Taberaniut në El-Mu’xhemEl-Eusat, vëll. 2, f. 408, nr. 909.
14.Pasuria që merret fshehurazi quhet vjedhje, ajë që merret me forcë quhet dhunë, ndërsa ajo që merret me pushtet quhet okupim.
15.Transmetim i Muslimit në Sahihun e tij, vëll. 6, f. 245, nr. 2137.
16. Transmetim i EbuDavudit në Sahihun e tij, vëll. 13, f. 189, nr. 4350.
17. Transmetim i Bejhekiut në SunenEl-Kubra, vëll. 6, f. 100.
18.Transmetim i Ahmedit në Musnedin r tij, vëll. 8, f. 120, nr. 3585.
19. Transmetim i Bejhekiut në SunenEl-Kubra, vëll. 6, f. 100.
20. Transmetim i Hakemit në El-Mustedrekalas-sahihajni, vëll. 20, f. 87, nr. 8826.
21. Muhamed Gazali, Hukukul-insan, f. 129.
22.Vehbi Zuhajli, Fikhul-islam ve edil-letuhu, vëll. 4, f. 581.
23. Mervan Ibrahim Kajsij, Meusuatuhukukil-insan fil-islam, f. 267.
24. Transmetim i ibnMaxhës në Sunenin e tij, vëll. 7, f. 93, nr. 2434.
25. Transmetim i ibnEbiShejbes në Musannef, vëll. 5, f. 122.
26. Transmetim i Malikut në El-Muvat-ta’u, vëll. 6, f. 100.
27. Transmetim i Buhariut në Sahihun e tij, vëll. 7, f. 471, nr. 2075.
28.AbdurrahmanMaliku, Es-Sijasetul-iktisadijetul-muthla, f. 102.