Të drejtat individuale kanë të bëjnë me të drejtat që janë të ndërlidhura me njeriun dhe që lindin me të dhe pasi që duhet të flas në mënyrë të drejtë për to, më duhej që këtë pjesë ta ndajë në nëntitujt vijues:

a. E drejta e njeriut në jetë.
b. E drejta e njeriut në adhurimin e Zotit.
c. E drejta e njeriut në mësim.
ç. E drejta e njeriut në punë.
d. E drejta e njeriut në pasuri.


d. E drejta e njeriut në pasuri.

E drejta në pasuri nënkupton të drejtën e posedimit të pasurisë dhe gjërave me vlerë, si p.sh.: pasuria e patundshme në toka dhe ndërtesa, automjete e anije si dhe transportues tjerë, pastaj në agrikulturë, pemë, dhenë, lopë, buaj, deve, pula, bylmet, mjaltë, etj. Në kuadër të pasurisë është edhe ajo më e rëndësishmja, gjegjësisht paraja në të gjitha format dhe mënyrat e saj. Zoti i Madhëruar i ka krijuar të gjitha këto gjëra që të jenë në dobi të njerëzve dhe për t’ia bërë jetën më të qetë, më të lehtë dhe më të begatshme.(1)
Si e trajton Islami çështjen e parasë?
Në fillim thuhet se realisht çdo gjë është pronë e Zotit të Madhëruar: “Vetëm i Allahut është sundimi ndaj qiejve e tokës dhe çka ka në to. Ai është i Plotfuqishëm për çdo send.” (El-Maide, 120)
Njeriu e shfrytëzon pasurinë si mëkëmbës, por nuk është pronar i vërtetë i saj: “Besoni Allahut dhe të Dërguarit të Tij dhe jepni nga ajo që Ai u bëri trashëgues në të, se ata që besuan prej jush dhanë për hir të Zotit, ata kanë shpërblim të madh.” (Hadid, 7)
Kjo është një e vërtetë që tregon se pasuria nuk është drejtpërdrejtë pronë e njerëzve, për shkak se njeriu i tillë beson se Allahu i Madhëruar është Pronar i vetëm dhe se ai është vetëm trashëgimtar. Njeriu i tillë është i bindur se pasuria është vetëm mjet e jo synim kryesor.(2)
Zoti i Madhëruar i ka krijuar njeriut instinkt pronësie njësoj sikur edhe instinkte tjera. Kjo ndjenjë ekziston te njeriu që kur u krijua dhe që nga fillimi i jetës në tokë, tek ai ndihet pronësia. Ky instinkt gjendet te meshkujt dhe femrat, te të mëdhenjtë dhe të vegjlit.
Kjo ndjenjë është theksuar edhe në Kur’anina.sh. ku Zoti i Lartësuar thotë: “Dhe ai (njeriu)është që e do shumë pasurinë.” (Adijat, 7)
“Njerëzve u është zbukuruar dashuria ndaj të këndshmeve, ndaj grave, djemve e ndaj pasurisë së grumbulluar nga ari e argjendi, ndaj kuajve të stolisur, bagëtisë e bujqësisë. Këto janë kënaqësi të kësaj bote, po tek Allahu është e ardhmja më e mirë.” (AliImran, 14)
Përpjekja dhe puna para orvatjes me trup theksohet edhe në Kur’anin Fisnik, sepse njeriu më shumë kujdeset ndaj pasurisë së tij, në këtë kontekst, Zoti i Madhëruar thotë: “T'i besoni Allahut dhe të Dërguarit të Tij, të luftoni në rrugën e Allahut me pasurinë tuaj dhe veten tuaj, e kjo është shumë më e dobishme për ju, nëse jeni që e dini.” (Saff, 11)
“Ju patjetër do të sprovoheni si në pasurinë tuaj, si në vetën tuaj, madje do të dëgjoni ofendime të shumta prej atyre që u është libri para jush, e edhe prej idhujtarëve, po në qoftë se duroni dhe ruheni, ajo është gjëja më vendimtare.” (AliImran, 186)
Nëse pasuria përfitohet me hallall, atëherë e ka shenjtërinë në Islam njësoj si edhe çdo gjë tjetër që e mbron deri në frymën e fundit dhe këtë fakt e argumentojnë shumë tekste e argumente, p.sh., ky hadith i Profetit a.s., ku thuhet: “Vrasësi është jashtë pasurisë.”(3) Profeti a.s., po ashtu, thotë: “Nuk lejohet marrja e pasurisë së besimtarit mysliman, përpos nëse ai vetë pajtohet me këtë.”(4)
Posedimi i pasurisë jo vetëm që lejohet në Islam, por edhe preferohet dhe kërkohet, sepse nuk konfrontohet me devotshmërinë, asketizmin dhe virtytshmërinë, në këtë kontekst, Profeti a.s. thotë: “Sa e mirë është pasuria e njeriut të mirë!”(5)
Pasuria është gjë e domosdoshme e jetës për njerëzit dhe për këtë shkak është e palogjikshme që një gjë të tillë ta qortojë Islami.
Islami ndalon lënien e pasurisë pas dore dhe dhënien e saj njerëzve të paaftë: “Mos e lini në dorë të të paaftëve pasurinë tuaj që Allahu jua ka dhënë si mjet jetese për ju; ushqejini dhe vishni ata prej saj dhe u thoni atyre fjalë të mira.”(6) (En-Nisa, 5)
E drejta e posedimit është nga të drejtat qytetëruese për të cilat flasin ekonomistët e kohës së sotme, si p.sh. AdamSmithi, dhe e quajnë “Liria e tregut” me thënien e njohur: “Lejo të punoj dhe lejo të kaloj!” Islami edhe më herët e mbron këtë të drejtë duke i dhënë asaj një metodë të mirë universale dhe ideale, për shkak se ligjshmëria e saj buron nga fuqia e devotshmërisë dhe nga mburoja hyjnore. Sistemi i tillë mbështetet në parimet e aplikuara nga ana e sunnetit të Profetit a.s. dhe nga metoda e Hulefai-Rashidinëve. Kjo e drejtë dallohet me drejtësi e barazi në mesin e të gjithë njerëzve të ummetit, pa marrë parasysh besimet dhe përkatësitë e tyre. Islami mbron të drejtat civile të të gjithë njerëzve pa kurrfarë dallimi, sidomos të drejtën e pasurisë. Individi gëzon garanci të plotë në pasurinë e tij me mburojën e besimit.(7)
IbënAshuri thotë: “Islami mbështetet në rrugën e moderuar në mes sistemeve ekonomike pronësore individuale, sepse disa sisteme lejojnë pasuri të llojllojshme pa rregulla, e disa sisteme të tjera lejojnë vetëm pronësinë kolektive, posaçërisht pronësinë e prodhimit. Islami lejon të drejtën e pronësisë individuale për të realizuar interesin individual, sepse kjo përputhet me instinktin e tij posedues, shton potencialin produktiv dhe aftësinë intelektuale, por në të njëjtën kohë lejon edhe pronësinë kolektive që është në dobi të shoqërisë në përgjithësi dhe të myslimanëve në veçanti. Shoqëria duhet të kujdeset për atë që nuk mund të kujdeset për pasurinë e tij apo për atë që nuk ka pasuri e as që ka aftësi për të fituar pasuri.”(8)
Siç thamë më parë, Islami lejon të drejtën e pronësisë dhe kërkon prej të gjithëve që ta respektojnë atë, të mos e shkelin pa të drejtë, në këtë kontekst, Zoti i Madhëruar thotë:
“Dhe mos e hani pasurinë e njëri-tjetrit në mënyrë të palejuar, e as mos u paraqitni me te (me ryshfet) te gjykatësit për të grabitur në mënyrë të padrejtë një pjesë të pasurisë së njerëzve, kur ju e dini (se pa të drejtë po e hani atë).” (El-Bekare, 188)
Në vijim do të japim disa shembuj nga e drejta e pasurisë në Sheriat:
1. Lehtësimi i shitblerjes në treg
Kjo çështje sot, në gjuhën ekonomike bashkëkohore quhet “çmim i tregut” dhe kjo garanton stabilitetin e çmimit. Maliku thoshte për atë që dëshiron të shesë më pak se sa blejnë njerëzit: “Shit aq sa blejnë njerëzit, e nëse jo, dil!”; Ai e argumenton mendimin e tij me atë që e transmeton Shafiu dhe SeidibnMensuri nga DavudibnSalih Et-Temmari nga Kasimibn Muhamed ibnOmeri se ka kaluar pranë tij Omerb.Hatabit në tregun Musal-la, i cili mbante dy thasë farash me çmim të lirë,dhe jo aq sa shiteshin në Medinë me një dërhem, dhe Omeri i thotë: “Ti e jep më lirë farën se të tjerët e jo aq sa kushton, ose ta rritësh çmimin ose jepe e të shitet ashtu si të duash!”Njerëzit dëmtohen nga ngritja e çmimit, e nëse zvogëlohet çmimi, dëmtohet shitësi, ky është argument se duhet të kihet kujdes ndaj çmimit. Kjo nuk përputhet me hadithin që do ta theksoj më pas, përpos nëse thuhet se nëse njerëzit dëmtohen me luajtjen e çmimeve, atëherë lejohet çmimi fiktiv për ta evituar dëmtimin ashtu siç thonë disa fukaha.(9)
Xhabiri transmeton se Profeti a.s. ka thënë: “Le të mos i shesë ai i qytetit atij të shkretëtirës, por lejoni njerëzit që t’i furnizojë Zoti në mes vete.”(10)
EbuEmameEl-Bahili transmeton nga i Dërguari a.s. se ka thënë: “Qytetarët që janë në rrugë të Zotit ndihmojnë myslimanët dhe e hapin rrugën, pra mos i dëmtoni dhe mos i nënçmoni. Qytetari le të mos i shesë atij të shkretëtirës. Njeriu nuk duhet të luajë me çmimin në dëm të vëllait të vet e as të fejojë të fejuarën e tij, të mos nxitet gruaja kundër motrës së saj, sepse të gjithë e kanë furnizimin (rizkun) nga Allahu iLartësuar.”(11)
2. Parimi i zgjedhjes në shitblerje pa kredi për të evituar tollovinë në treg
Transmetohet nga Muhamed ibënJahjaibnHabbani se gjyshi i tij MunkidhibnAmri kishte përjetuar një sulm në kokë, nuk mund të fliste e as që i funksiononte truri, por nuk e linte tregtinë edhe pse ndonjëherë e humbte vetëdijen dhe këtë gjë ia kishte rrëfyer Profetit a.s., i cili i tha:“Nëse blen thuaj se nuk ka mashtrim dhe pastaj ke kohë tre ditë për gjënë e blerë: nëse të pëlqen, mbaje, e nëse jo, atëherë ktheja pronarit.”(12)
Dijetarët kanë mendime të ndryshme nëse periudha është më e gjatë se tre ditë:
Sipas shafiitëve dhe EbuHanifes nuk duhet të tejkalojë periudha e zgjedhjes më shumë se tre ditë duke thënë se zgjedhja ka një kohë të caktuar derisa të përfundojnë tre ditë dhe për këtë përdoret argumentimi me transmetimin e IbnOmeritr.a. se një njeri ka blerë gjedhë, por me kusht katër ditor, ndërsa Profeti a.s. e ka kundërshtuar atë duke i thënë: “Zgjedhja është tre ditë.”(13)
Hanbelitët, malikitët, të dy shokët e EbuHanifes, IbnMundhiri, IbënEbiLejla, Is’haku dhe EbuTheuri lejojnë periudhën e zgjedhjes edhe nëse zgjatë më shumë se tre ditë. Pra, në bazë të fjalëve të tyre lejohet mbi tre ditë duke thënë se ky kusht është e drejtë e të dy palëve, dhe nëse pajtohen s’ka problem nëse s’lejon haramin apo nuk ndalon hallallin.(14)
3. Sheriati islamik garanton të drejtën e të gjithë njerëzve në tokën e tyre dhe për këtë ka caktuar rregulla dhe ligje
Transmetohet nga Saka ibnIjlete i cili tregon se një grup njerëzish nga Beni Selimi ikën nga tokat e tyre kur u përhap Islami dhe ato toka i mora unë, e kur ata e pranuan Islamin, më paditën te Profeti a.s. dhe ai ua riktheu atyre tokat, duke thënë: “Nëse njeriu e pranon Islamin, atëherë ai ka më shumë të drejtë për tokën e tij dhe pasurinë e tij.”(15)
Transmetohet nga TarikibënShehabise një grua nga fisi Nehsul-Mulk e kishte pranuar Islamin dhe në atë moment, Omeri kishte shkruar: “Nëse ajo zgjedh tokën e saj, bëjani të mundshme atë e nëse jo, atëherë le të qëndrojë me myslimanët dhe në tokën e tyre.”(16)
Sheriati ka caktuar rregulla me të cilat mbron të drejtën e pasurisë dhe pronës për çdo banor, ua ndalon të tjerëve që ta marrin me dhunë dhe u siguron garanci të plotë në pronësi.
Transmetohet nga FarukMeula Osmani se Omerir.a. kur ishte kalif, kishte dalë në xhami dhe kishte parë ushqimin, e kishte pyetur: “Çka është ky ushqim këtu?”; I ishin përgjigjur: “Ky ushqim është për ne.”; Ai u kishte thënë: “Zoti e bekoftë atë edhe atë që e ka sjellë!”; Kur i është thënë: “O Prijës i besimtarëve, ky ushqim është i shtrenjtë.”; Menjëherë i kishte pyetur se kush e kishte sjellë ushqimin, ata i thanë: “FarukMeula Osmani dhe Filan MeulaOmeri”; Omerir.a. i thirri ata dy dhe i pyeti: “Ç’ju shtyri që ta shtrenjtoni ushqimin e myslimanëve?!”; Ata i thanë: “O Prijës i besimtarëve, ne e blejmë dhe e shesim me pasurinë tonë!”; Omerir.a. tha: “E kam dëgjuar Profetin a.s. të thotë: “Kush e shtrenjton ushqimin e myslimanëve, Zoti e bankroton ose e dënon me sëmundjen e lebrës.”; Në atë çast Faruku i tha: “O Prijës i besimtarëve, ne e blejmë dhe e shesim me paranë tonë!”;EbuJahja thotë: “Unë e kam parë MeulaOmerin të kapluar nga sëmundja e lebrës.(17)
Përkujdesja ndaj kësaj të drejte është në çdo rast, edhe në tubimin e zekatit, sepse Sheriati nuk merr më shumë se ajo që duhet të merret.
Transmeton EbuibnKa’bi: “Më dërgoi Profeti a.s. të tuboj zekatin, dhe kur kalova te njëri e pash një deve të sapolindur dhe i thash: “Jepe devenë e sapolindur zekat!”; Ai më tha: “Ajo nuk ka as qumësht e as shpirt, por kjo deve është e rritur, e madhe dhe e trashë, merre!”; “Unë nuk marr atë për të cilën nuk jam urdhëruar. I Dërguari i Allahut është afër, nëse dëshiron, shko tek ai dhe thuaja atij atë që më the mua, e nëse pranon, unë do ta marr, e nëse jo, nuk do ta pranoj.” Dhe kështu veproi, njeriu e mori devenë dhe bashkë me mua shkuam te Profeti a.s., të cilit iu drejtua duke i thënë: “Më erdhi i deleguari yt për të marrë zekatin dhe sipas llogarisë së tij, për zekat duhet të jap një deve të sapolindur që nuk ka as qumësht as shpirt, ia ofrova një deve të rritur e të madhe që ta merr, por refuzoi, ndaj dhe për këtë shkak erdha te ti dhe ta solla, ja, merre, o i Dërguari i Allahut!”; Profeti a.s. i tha: “Ajo të takon ty, por nëse e jep vullnetarisht, Zoti të shpërbleftë për këtë të mirë dhe ne e pranojmë atë prej teje!”; Ai i tha: “Ja ku është, o i Dërguar i Allahut, merre!”; dhe kështu, Profeti a.s. urdhëroi që ta marrin dhe bëri që të ketë pasuri me bereqet.”(18)


______________
1.Emir Abdulaziz, Hukukul-insan fil-islam, f. 59.
2.HurijeJunusEl-Hatib, El-Islam ve mefhumul-hurrijjeti, f. 97.
3.Transmetim i Nesaiut në Sunenin e tij, vëll. 12, f. 448, nr. 4013.
4.Transmetim i Bejhekiut në SunenEl-Kubra, vëll. 6, f. 100.
5.Transmetim i Ahmedit në Musnedin e tij, nr. 17096.
6.Profesor Hasan I. Nahinë komentimin që i bën këtij ajeti të Kur’anit Fisnik thotë: “Ky varg tregon se pasuria është për t’u shfrytëzuar për jetesë e jo për luks e shpenzime të kota. Pra, ajo nevojitet për ekzistencën jetësore të njerëzve.” (“Kurani i madhërishëm”; Përktheu kuptimet e tij nga gjuha arabe: Prof. Hasan I. Nahi; Përgatiti për botim: Instituti Shqiptar i Mendimit dhe Qytetërimit Islam (AIITC), Tiranë, 2007., f.136.)
7.HatixheNibravi, Hukukul-insan fil-islam, f. 461.
8.IbnAshur, Muhamed Tahir, Usulun-nidhamil-ixhtimaij fil-islam, Esh-sheriketut-tunisejjetilit-teuzië, Ed-darul-arabijjetulil-kitab, f. 191.
9.HasanEjub, Fikhul-mu’amelatel-malijje, f. 78.
10.Transmetimi i Muslimit në Sahihun e tij, vëll. 8, f. 31, nr. 2799.
11.Transmetim i Taberaniut, El-Mu’xhemul- kebir, vëll. 7, f. 104.
12.Transmetim i Darekutnit në Sunenin e tij, vëll. 7, f. 302, nr. 3055.

14.IbnKuddameEl-Makdisij, Ebu Muhamed AbdullahibnAhmedibn Muhamed, El-Mugni, vëll. 7, f. 430.
15.Transmetim i Ahmedit në Musnedin e tij, vëll. 4, f. 310.
16.Transmetim i Bejhekiut në Sunenin e tij, vëll. 9, f. 141.
17.Transmetim i Ahmedit në Musnedin e tij, vëll. 1, f. 130 dhe 134.
18.Transmetim i EbuDavudit në Sunenin e tij, vëll. 4, f. 379, nr. 1350.