Multikulturalizmi është koncepti që kërkon përfshirjen e pikëpamjeve dhe kontributeve të anëtarëve të ndryshëm të shoqërisë, duke ruajtur respektin për dallimet e tyre dhe duke mënjanuar kërkesën për asimilimin e tyre në kulturën dorninuese.(1)
Brenda diskursit filozofik e juridiko-politik, multikulturalizmi, pra i referohet njohjes, pranimit dhe respektimit të "dallimeve të ngulitura kulturalisht" në një shoqëri të caktuar njerëzore.
Si nocion, për herë të parë u përdor në 1957, në Kanada, për të marrë hov më pastaj diku kah fundi i vitit 1960. Ai u përhap shpejt në vende të tjera anglisht folëse.
Edhe Komisioni Evropian për Emigrim dhe Punë të Jashtme, kur e definoi atë në glosarin e vet, saktësoi se multikulturalizmi është një politikë që miraton parimin e diversitetit kulturor dhe mbështet të drejtën e grupeve të ndryshme kulturore dhe etnike për të ruajtur identitete të veçanta kulturore, duke siguruar qasjen e tyre të barabartë në shoqëri, duke përfshirë parimet kushtetuese dhe vlerat e përbashkëta që mbizotërojnë në shoqëri.(2)
Në realitet, nëse e shohim dhe analizojmë, sa herë që në një shoqëri njerëzore, apo te një komunitet i ngushtë hasim në përputhshmëri të plotë të mendimeve, qëndrimeve e ideve, duhet të kemi të qartë se një gjë e tillë është në kundërshtim me ligjin hyjnor. Një gjë e tillë në shumicën e rasteve është tregues për dy gjëra:
E para: shtypje e dominim të një grupi të shoqërisë ndaj një grupi tjetër, gjë që e ka bërë të heshtin të tjerët, ose i ka bërë ata që të ndjekin hap pas hapi përmes shfaqjes (falco) së mbështetjes ndaj tyre.
E dyta: pasimi i verbër i në grupi ndaj një grupi tjetër, pavarësisht saktësinë e ideve të grupit të pasuar. Të dy gjendjet janë tregues të këqij dhe sinjalizojnë për sëmundje të shoqërisë e jo shëndet të saj.
E konformiteti, përputhshmëria e tërësishme ashtu siç është shterpë e pavlerë në anatominë e njeriut, po ashtu është shterpë edhe në nivel idesh e pikëpamjesh. Ajo në fakt e eliminon në intelektin tonë atë nxitësin ose shtytësin intelektual për të prodhuar më shumë ide dhe më tepër mendime. Është kështu sepse shumë prej ideve të reja lindin si rezultat i konfrontimit, përballjes e ballafaqimit të mendimeve të ndryshme rreth të njëjtës çështje.(3)
Po të bëhen studime pak më të thella në burimet juridike islame, do të vërejmë se shumësia e feve dhe dallimet ndërmjet njerëzve, në burimet islame njihen si fenomene krejt normale, që ndodhin brenda vullnetit e dijes së Zotit të Madhërishëm. Ai në njërin prej citateve kuranore, tha: "Sikur të kishte dashur Zoti yt, do t'i bënte njerëzit të një komuniteti-feje, por ata nuk kanë pushuar kurrë së qeni të ndryshëm, përveç atyre që Zoti yt i ka përfshirë me mëshirën e Tij; dhe për këtë Ai i krijoi ata." (Hud, 118-119).
Diversiteti i njerëzve, multikultu-ralizmi e multireligjioziteti i tyre është edhe vullnet hyjnor, andaj duhet garantuar mbrojtje për të.
Perspektiva islame është ajo që "njëshmërinë" si tip ar ia atribuon vetëm Krijuesit, i Cili nuk ka shok, e askënd të ngjashëm me Të. Ai është i Vetëm. Ndërsa të gjitha krijesat në të gjitha aspektet janë të larmishme e të ndryshme, si në aspektin e krijimtarisë së tyre, atë ideologjik, emocional e mendor. I tërë sistemi i krijimtarisë pra është ngritur mbi konceptin e "larmisë" diversitetit. Ky është ligj universal i Zotit, i pandryshueshëm e i përhershëm në të gjitha fushat e jetës, qofshin ato fusha materiale, shoqërore e të tjera.(4)
Edhe i Dërguari ynë - Muhamedi, a.s. me të emigruar në Medinë, dekretoi një traktat juridik - Kartën e Medinës, menjëherë pas shpërnguljes së tij atje, në të cilin dokument gjeti hapësirë për të ligjësuar diversitetin e multikulturalitetin e këtij qytet-shteti të parë islam. Ai në paragrafin-nenin 25 theksoi:
"Hebrenjtë e ldanit 'Auf janë një komunitet i përbashkët (ummah) me besimtarët. Por ata (hebrenjtë) kanë fenë e tyre dhe myslimanët kanë fenë e tyre. Këtë të drejtë do ta kenë edhe aleatët-bashkëpunëtorët e tyre sikur vetë ata (hebrenjtë nënshkrues të trakratit), përveç atyre që bëjnë padrejtësi ose e shkelin këtë traktat. Ata do t'i sjellin keq-shkatërrim vetvetes dhe familjes së tyre."(5)
Atyre iu tha: ju keni fenë tuaj, ne kemi fenë tonë. Ju praktikoni tuajën, e ne do të praktikojmë tonën.
Siç edhe deklaruan një numër studiuesish të huaj, Muhamedi a.s. nuk krijoi një ymet-komunitet duke denoncuar të gjitha mënyrat e jetës përveç Islamit, ose duke njohur Islamin si fe e vetme që duhet t'i sigmohet mbrojtja. Në vend të kësaj, ai bashkoi të gjithë banorët e qytetit nën një flamur të jetesës etike 'dhe parimeve morale të përbashkëta ndërmjet të gjithë njerëzve dhe të gjitha feve. Profeti u bazua në thelbin e unitetit, respektit, tolerancës dhe dashurisë për të kombinuar dhe krijuar një komunitet pluralist.(6)
Koncepti i "umma-së" të cilin e lansoi i Dërguari i Zotit a.s., ishte një koncept që njihte specifikat e dallimet e komuniteteve që jetonin asokohe në Medinë, dhe njëkohësisht i tilli rrëfen zemërgjerësinë islame e gatishmërinë për të pranuar tj eu-in ashtu siç është pa presion që ai të bëhet ndryshe ose që të konvertohet në Islam.
Mirëpo, është e mahnitshme të shohësh se si interpretimi i Muhamedit -Profetit të Zotit që i bënte Kuranit ose intencave të sheriatit ishte kaq tolerant dhe i mbushur me dhembshuri, ndërsa interpretimi bashkëkohor i disa myslimanëve i të njëjtave tekste është kaq i ashpër, aq autoritar dhe kaq jo tolerant. Ne duhet të mësojmë prej tij jo vetëm parimet e besimit, por edhe virtytet njerëzore të mëshirës, dhembshurisë, barazisë, drejtësisë dhe tolerancës.(7)
Të drejtat e grupeve religjioze minoritare në botën islame
Shoqëria medinase në të cilën u "dekretua" traktati i parë i të drejtave të njeriut - Karta e Medinës, ishte një shoqëri ku jetonin një komunitet multikulturor e multireligjioz. Aty kishte një shumicë fetare myslimane që përfaqësoj nga vetë Muhamedi a.s., dhe të tjerët që ishin minoritarë. Për të ruajtur e siguruar të drejtën e minoriteteve për ekzistencë, dhe për t'iu garantuar atyre të drejta dhe liri të barabarta, profeti i përvijoi vetë ato të drejta në këtë Kartë, duke përcaktuar se të gjithë ata gëzojnë të drejtat humane të barabarta të një shoqërie multireligjioze në Medinë. Paragrafi i 16 theksonte se "Hebrenjtë që na bashkëngjiten neve, u takon ndihma (jonë) dhe janë të barabartë me ne. Atyre nuk do t'i bëhet as e padrejtë dhe kundër tyre nuk do të ndihmohen armiqtë e tyre.”(8)
Askush nuk u detyrua të konvertohej në Islam, dhe myslimanët, paganët dhe çifutët i përkisnin një komuniteti unik-ummah. Ata nuk mund të atakonin njëri-tjetrin dhe u zotuan se do r'i ofronin mbrojtje njëri-tjetrit. Ky konceptualizim i ri i shtetit të porsaformuar, nënkuptonte se aty është strukturuar një bashkësi gjithëpërfshirëse, duke e vendosur në qendër fenë e Zotit, dhe kjo për atë kohë ishte jo konvencionale, andaj edhe mbetet tejet domethënëse.
Nëse shohim në periudhat pak më të vonshme të historisë islame, madje edhe në sytë e vrojtuesve të huaj e jomyslimanë, gjejmë deklarata e vlerësime objektive që vlerësojnë me paanshmëri raportin dhe tretmanin që shteti islam u ofronte minoriteteve jomyslimane.
Njëri prej këtyre analistëve është edhe Peter Demant,(9) i cili bëri një analizë rreth trajtimit të pakicave në shtetin islam dhe tha: "Ne vërejmë se një trajtim i arsyeshëm mbizotëronte gjatë shumicës së kohës në vendet islame, edhe pse do të ishte anakronike t'i referoheshim kësaj si tolerancë moderne. Në këmbim të çarmatimit, e pagesës së xhizjes,(10) dhimmitë (komunitetit jo islam që jetonte nën juridiksionin e shtetit islam) gëzonin autonomi të gjerë dhe mund të hynin në pothuajse të gjitha profesionet. Toleranca ishte më e mira në periudhat kur myslimanët kishin fuqinë më të madhe, por prirej të zvogëlohej me kalimin e kohës. Ndërsa, osmanët shkuan edhe më tej në formalizimin e statusit të pakicave. Deri në shekullin XIX, disa pakica kontrollonin një pjesë të konsiderueshme të segmenteve të ekonomisë osmane. Pas dekreteve të vitit 1854 dhe 1869, që praktikisht shfuqizuan diskriminimin, u vendos barazia civile."(11)
Mund të duket paradoksale, veçse pas cilësdo analizë objektive do të konstatonim se përkeqësimi i gjendjes së minoriteteve në shtetet islame, pastaj nëpërkërnbja e të drejtave të njeriut atje, është përshkallëzuar ndoshta proporcionalisht me distancimin e myslimanëve nga mësimet hyjnore islame.
E nëse bëjmë një analizë të panoramës së minoriteteve në botën islame, mund të vërejmë se ekziston një tipologji e trefishtë e "minoriteteve" atje. Kjo tipologji mund të kategorizohet si në vijim:
(1) Arabë, por jomyslimanë: e që janë ato grupe fetare që janë etnikisht/gjuhësisht myslimanë, por jo sunitë, ku bëjnë pjesë disa komunitete të krishtera arabe, ortodoksë (koptë), katolikë, maronitë, Iatinë dhe protestantë - si dhe sekte të ndryshme myslimane, 'alevitë, druzët, dhe ismailitët, e të tjerë;
(2) Myslimanë, por jo arabë: grupe etnike/kombëtare që janë myslimanë sunitë por jo arabë, si kurdët, amazigët/berberët, turkmanët, çerkezët etj.;
(3) Grupet që nuk janë as arabë e as myslimanë: çifutët, armenët, asirianët dhe fiset sudaneze jugore.
E nëse shohim numrin e atyre azilkërkueseve nga Lindja e Mesme që kërkuan strehim në botën perëndimore, gjatë dekadave të fundit, nuk mund të mos e pranojmë se disa prej grupeve minoritare atje përjashtohen simbolikisht nga sfera publike dhe jeta politike, por edhe iu nënshtrohen shtypjeve e represionit nga qeverisja në vendet e tyre. Veçse ato shtypje e diskriminime mund të kenë për referencë, fanatizmin ideologjik, apo arsyet e tjera politike e sociale, por jo burimet kredibile islame e as interpretimet e denja të shkollarëve të Islamit. E themi këtë sepse një numër i madh i atyre që kërkojnë strehim e azil politik nga vendet arabe-islame, janë edhe nga komunitet shumicë, të cilët ikin nga atje për shkak të politikave arbitrare, qeverisjeve autoritare e despotike, si dhe për shkak të shkeljeve të të drejtave të tyre në formën më flagrante në vendet e tyre.
Por, duhet ditur edhe një gjë që gjatë periudhave të ndryshme historike, sunduesit myslimanë ishin të ndryshëm dhe dallonin trajtimet që i bënin ata gjatë sundimit të tyre për minoritetet jo islame. Historianët modemë përgjithësisht pajtohen se jomyslimanët nën sundimin mesjetar mysliman ishin më mirë se sa jo të krishterët ose të krishterët heretikë nën të ashtuquajturin krishterim mesjetar. Historiani i shquar Bernard Lewis vërejti me vend se "nuk ka asgjë në historinë islame që mund të krahasohet me masakrat dhe dëbimet, inkuizicionet dhe persekutimet që të krishterët i bënin zakonisht jo të krishterëve, dhe akoma më shumë që ata bënin kundër njëri-tjetrit. Në vendet e Islamit, persekutimi ishte përjashtim; në të ashtuquajturat vende krishtere, persekutimi mjerisht, ishte normë."(12)


_____________________
1. Shih: https.z/www.britanuica.com/topic/ multiculturalism 2. httpsv/ec.europa.eu/homeaffairs/pages/glossary/multiculturalism_en 3. Bekkar; A.(2021). Menaxhimi i diversitetit. Bot. Fakulteti i Studimeve Islame-Prishtinë, fq.8. 4. Imareh, M. (2008). El Islam Ve Et tteaddudijje. Mektebetu Esh Shuruk ed Devlijje, f. 85. Karta e Medinës. 6. WHlTE, S.William. (July - August 2010). Medina Charter and Pluralism. Rev. Fountain Magazine. Shih linkun: hllp:/lwww.metpdx.org/images/METpdf/Medina _ Charter_ Pluralism.pdf(Ps. Sean William White është titular i fushës "Histori Islame" në Manash University: Melbourne). 7. Khan. M (Published in the Mirror lnternational May 30, 2001). The Compact Of Medina: A Conslituttonal Theory Of The lslamic State. (Ps. Dr: M A. Muqtedar Khan është profesor në Departamentin e Shkencave Politike dhe Marrëdhënieve ndërkombë/are në University of Delaëare-SHBA). Shih linkun: https://www. ijtihad.org/compact.htm 8. Hamidullah, M. (1.983) Akdem Duslur Musexh-xhel fil A lem- Xhamia El Uthmanijje, Hajder Abad. fq. 98. 9. Peter Demant si një autor i shumë shkrimeve e novelave ishte biri i një familje të aslmliuar hebreite, nga nazistë: Ai e kaloi fëmijërinë dhe rininë e ti në Czernowltz. Ai Studioi në një shkollë të mesme gjermane, më pas në universitetet e Brno, Çekosllovaki dhe Aachen, Gjermani. Shih: https://en.wikipedia.org/ëiki/ PeterDemant 10. Xhizja (arabisht jizyah ) është një taksë vjetore për frymë, e vendosur historikish: në formën e tarifës financiare për dhimmitë, domethënë subjektet e përhershme jomyslimane të një shteti të qeverisur nga ligji islam. 11. Demant, P (2006). ISLAM vs. ISLAMISM. The Dilemma of the Muslim World. First published in 2006 from Praeger Publishers.Londët: Fq.79-80. 12. Bowering, G. (2015). Islamic Political Thought. Princeton University Press. Neë Jersey.Fq. 133 (ps. Titulli i punimit është (Minorities) nga autori Yohanan Friedmann, l cili i" ka bashkangjitur këtë punim librit të editua: nga Bowering).