Është logjike që çdo gjë që ka marrë një formë apo trajtë, ka kaluar në disa etapa të zhvillimit të saj. Gjithashtu Mekasidi sikur çdo shkencë tjetër, nuk është shfaqur e tëra, mirëpo ka kaluar në etapa të njëpasnjëshme derisa ka arritur në formën që ka tash.
Dijetarët e hershëm objektivat e sheriatit i kanë pasur parasysh gjithherë e sidomos në momentin e nxjerrjes së dispozitave rreth çështjeve të fikut(1). Ato i kanë kuptuar nga ajetet Kuranore dhe hadithet e të dërguarit Muhamed a.s.. Në saje të kësaj shohim përvojat e sahabëve(2) të njohur që na tregojnë se ata e shihnin sheriatin jo vetëm si një kompleks rregullash, por gjithashtu si një sistem vlerash, ku çdo rregull e thjeshtë apo specifike manifeston dhe reflekton këto vlera thelbësore.(3)
Mund të themi se zanafilla e shkencës së mekasidit është vetë zanafilla e sheriatit. Me këtë kemi për qëllim se fillimi i kësaj shkence ka qenë bashkë me zbritjen e Kuranit te pejgamberi a.s., ngase çdo dispozitë e sheriatit ngërthen në vete objektiva dhe urtësi për njerëzimin dhe që janë të paraqitura në Kuran dhe sunnet.(4)
Argumente më të qarta se shkenca e Mekasidit e ka fillimin qysh kur ka zbritur Kurani fisnik janë shembujt në vijim:
Vetë misioni i pejgamberit në esencë është mëshirë, mirësi, dobi për mbarë njerëzimin, Allahu xh.sh për të dërguarin Muhamedin a.s. thotë: “E Ne të dërguam ty (Muhamed) vetëm si mëshirë për të gjitha krijesat.”(5)
2. Kurani fisnik i cili zbriti me objektivin më të fuqishëm dhe më madhor, pra me udhëzimin e mbarë njerëzimit në rrugën e drejtë, Allahu në Kuran thotë: “Është e vërtetë se ky Kuran udhëzon për atë rrugë që është më se e vërteta.”(6)
3. Shpallja (vahji) në përgjithësi me Kuran dhe Sunet dhe që e ka pikësynim ngjalljen e mendjes dhe shpirtit dhe përsosshmërinë e jetës në të dy botët, apo thënë më ndryshe: gjallërimin e kësaj bote duke i zbatuar me përkushtim urdhrat e Krijuesit, ndërsa gjallërim për botën tjetër duke shpresuar kënaqësinë e Allahut dhe xhenetin e Tij, Allahu në Kuran thotë: “O ju qe besuat përgjigjjuni (thirrjes së) Allahut dhe të dërguarit të Tij kur ai (i dërguari) ju fton për atë që ju jep jetë.”(7)
Megjithatë tradita tekstuale e tre shekujve të parë nuk tregoi shumë interes për këto këndvështrime të thella dhe nuk iu kushtua shumë vëmendje në fazat e hershme të zhvillimit të mendimit ligjor islam, dhe si e tillë përfaqëson më tepër një shtesë të heshtur të trashëgimisë juridike të medhhebeve. Kjo pothuajse vazhdoi kështu deri në kohën e el-Xhuvejnit, pastaj nxënësit të tij Gazaliut, pastaj El-Iz bin Abdu- sselamit, pastaj Shatibiut etj., kohë kjo kur kishte zhvillime domethënëse në formimin e kësaj shkence. Së këndejmi një numër i ndjeshëm dijetarësh të shquar kanë kontribuar në zhvillimin e teorisë dhe të shkencës së mekasidit të sheriatit.(8)
Mekasidi, si një shkencë bazike e sheriatit me një rëndësi të dukshme për ixhtihadin, fillon të marrë formën e saj falë kontributit të madh të disa dijetarëve të shquar. Ndoshta jo të gjithë ata me të njëjtën dendësi, por çdo kontribut i dhënë prej tyre ka qenë për t’u konsideruar.
Kontribuesit më të mëdhenj në këtë shkencë pa dyshim janë Shatibiu në librin e tij fenomenal "Muvafekat", ndërsa në kohën bashkëkohore Muhamed ibn Ashuri në librin e tij "Mekasidu Sherija el-Islamije".
Në vazhdim do t’i përmendim shkurtimisht disa nga dijetarët e shquar që kanë kontribuar në këtë shkencë duke filluar nga gjeneratat e para. Para së gjithash duhet theksuar se objektivat e sheriatit te sahabët, tabiinët dhe dijetarët e kohërave të tyre kanë qenë prezentë dhe i kanë pasur parasysh(9), ashtu si e kemi përmend dijetarin e njohur Ibrahim Nehaiu dhe të tjerët si vijon:.
Ebu Beker Kafal Esh-shashi, në librin e tij , i cili flet për mirësitë e sheriatit, dobitë, interesat etj., ka vdekur në vitin 365 h.
Abdul-Melik bin Abdullah el-Xhuvejni Imam el-Haramejn (vdiq në vitin 478 h). Libri i tij , zë vend të rëndësishëm në fillimin e lulëzimit të mekasidit. Ndoshta ishte i pari që klasifikoi mekasidin në tri kategori kryesore, darurijat, haxhijat dhe tahsinijat.
Muhamed bin Muhamed el-Gazaliu në librat e tij: dhe , vdiq në vitin 505 h.
Fahrudin err-Rrazi në librin e tij: , vdiq në vitin 606 h.
El Iz bin Abdusselam në librat: dhe , vdiq në vitin 660 h.
Ibrahim bin Musa, Shatibiu i cili vdiq në vitin 790 h., shkroi librin e tij: , i cili konsiderohet si libri bazik i mekasidit.
Gjithashtu objektivave të legjislacionit islam rëndësi të veçantë i kanë kushtuar edhe dijetarët bashkëkohorë siç janë: Muhamed Tahir ibn Ashur, Ilal el-Fasi, Muhamed Seid Ramadan el-Buti, Jusuf el-Kardavi, Muhamed Gazali, Taha Xhabir Ulvani, Vehbi Zuhejli, Muhamed Zuhejli etj(10).
Në përfundim mund të ndajmë në tri etapa ecurinë e shkencës së Mekasidit:
Etapa e parë: është koha kur nuk është veçuar me ndonjë sqarim të ndarë në kapituj. Kjo etapë fillon nga koha e sahabëve e deri në kohen e dijetarit Imam El Haramejn.
Etapa e dytë: është koha kur ka filluar të ndahet dhe të dallohet si kapitull nëpër libra dhe të sqarohet. Kjo etapë fillon nga dijetari Imam el Haramejn deri në kohën e dijetarit El Iz bin Abduselam.
Etapa e tretë: është koha kur fillohet me shkrime dhe libra të veçantë për mekasidin. Kjo kohë fillon nga El Iz bin Abduselam duke vazhduar më pas me Shatibiun, pastaj Ibni Ashurin e kështu me radhë(11).
Rëndësia e njohjes së objektivave Imam Shatibiu, njëri nga dijetarët
që në mënyrë më të hollësishme ka folur për këtë shkencë në librin e tij “Muvafekat”, thotë: ”Allahu nga robërit e tij kërkon që punën e tyre ta kenë në përputhshmëri me legjislacionin e Tij. .… ashtu siç kërkohet nga robi që në veprat e tij të mos kundërshtojë synimin e ligjvënësit (Allahut)…”(12).
Rëndësia e njohjes së objektivave të sheriatit shihet edhe në dobinë e saj për dijetarët: Ibni Ashuri në fillim të librit të tij: ”Mekasidu- sheriatil-islamije” thotë: “Në këtë libër kam për qëllim të sqaroj objektivat e sheriatit ... që dijetarëve të fesë t’u ofroj një referencë për situata të ndryshme, kur mendimet dhe qëndrimet e tyre nuk përputhen, kur kohërat ndryshojnë. Kështu që të pakësohet mospajtimi ndërmjet dijetarëve, të ushtrohen pasuesit e tyre për paanshmëri gjatë zgjedhjes së qëndrimeve, të dobësohet flaka e fanatizmit dhe përçarjes, të drejtohen njerëzit kah e vërteta, të ndihmohen myslimanët në situata të vështira kur ndërlikohen çështjet dhe kur situatat e ndryshme kërkojnë përgjigje”(13).
Shtrohet pyetja se njohja e shkencës së Mekasidit a është e rëndësishme vetëm për muxhtehidin apo edhe për njerëzit e rëndomtë?
Dijetari i njohur ibni Ashuri thotë: “Nuk është e nevojshme për çdo njeri njohja e hollsishme e shkencës së Mekasidit duke e pasur parasysh se kjo shkencë është prej shkencave më precize dhe njeriu i rendomtë ka të drejtë ta njohë sheriatin pa e njohur shkencën e mekasidit... ndërsa dijetari gjithsesi duhet ta njohë këtë shkencë(14).
Jo secili nga ne mund t’i njohë rrënjësisht objektivat e sheriatit e pastaj t’i percaktojë secilën në vendin e vet e të gjykojë sipas tyre. Ky gjykim u takon vetëm dijetarëve të cilët, me tërë potencialin e dijes që kanë, mundohen të arrijnë deri te nxjerrja e dispozitave dhe deri te njohja e synimeve. Natyrisht kjo shkencë është e dobishme për çdo mysliman, ndërsa për ta njohur këtë nuk mjafton vetëm shkenca e Usulit por gjithsesi duhen njohur edhe shkenca të tjera të ixhtihadit.
Duhet theksuar gjithashtu se disa studiues të shkencave islame mendojnë se objektivat e legjislacionit islam janë pjesë e pandashme e Usul– fikhut, madje disa nga dijetarët e konsiderojnë si bazë të saj(15).
Në vazhdim do të cekim disa grupe duke sqaruar rendësinë e njohjes së shkencës së Mekasidit.
Rëndësia e njohjes se Mekasidit nga ana e muxhtehidit, gjykatësit, prijësit(16).
Muxhtehidi gjithsesi duhet ta njohë këtë shkencë për të arritur deri te kuptimi i drejtë i Kuranit fisnik dhe i sunetit të Muhamedit a.s.. Gjithashtu në Ixhma (konsensus) mundet të ndodhë që një dispozitë të dihet vetem atëherë kur dihet objektivi i saj, dhe në Kijas (analogji) mundet të ndodhë po e njëjta gjë. Gjithsesi Mekasidi kontribuon për ndriçimin e rrugës së muxhtehidit në njohjen dhe nxjerrjen e dispozitave të sheriatit, qofshin ato bazike, primare apo sekondare nga burimet e jurisprudencës islame. Ashtu si i ndihmon për kuptimin e drejtë të Kuranit dhe të sunetit, i ndihmon edhe për realizimin e qëllimeve gjatë zbatimit të tyre. Në rast të mungesës së ajetit Kuranor apo Hadithit për ndonjë çështje juridike, njohja e mekasidit luan rol të rëndësishëm për orientimin e muxhtehidit në nxjerrjen e dispozitave nga burimet e tjera të sheriatit.
Po ashtu edhe gjykatësi duhet të vendosë para syve këta objektiva dhe t’i njohë mirë në mënyrë që ta ndriçojë rrugën dhe të gjykojë me drejtësi.
Edhe udhëheqësi duhet të ketë njohuri rreth kësaj shkence, madje shumë dijetarë e thirrës mendojnë se sjelljet e prijësit janë të ndërlidhura me realizimin e interesave të njerëzve(17).
Duke parë rëndësinë e njohjes së shkencës së Mekasidit për studiuesit e fesë, po i përmendim disa dobi të njohjes së Mekasidit:
Njohja e përgjithshme e sheriatit dhe perceptimi i drejtë i tërësisë së islamit, paraqet përgatitjen e tij në zbërthimin e dispozitave dhe realizimin e tyre në mënyrën më të mirë dhe më të dobishme për njeriun.
Studimi i Mekasiditi sqaron qëllimet e pastra dhe të shëndosha, të cilat i proklamon sheriati në çdo dispozitë, gjithashtu kupton qëllimet fisnike me të cilat kanë ardhur pejgamberët dhe janë zbritur librat e shenjtë. Kjo i shton studiuesit bindjen në shpalljen hyjnore, dashurinë në thëniet profetike, praktikimin e fesë së tij dhe qëndrimin në rrugën e drejtë.
Njohja e Mekasidit ndihmon për krahasimin e çështjeve dhe për zgjedhjen e asaj që është në përputhshmëri me qëllimet e sheriatit duke u afruar kah e mira dhe duke iu shmangur së keqes.
Njohja e shkencës së Mekasidit paraqet qëllimet në të cilat duhen thirrur njerëzit, e bën vizionar dhe largpamës në mënyrat dhe në metodat për t’ia sjellë të dobishmen shoqërisë.
Rëndësia e njohjes së Mekasidit nga ana e thirrësve dhe edukatorëve.(18)
Një rregull na thotë: “Atë që nuk e posedon, nuk mund t’ia dhurosh dikujt tjetër”.
Nuk mund ta edukosh dikë dhe t’i japësh njohuri atij kur ti vetë nuk i posedon ato. Pikërisht thirrësit dhe edukatorët janë njerëz të cilëve u nevojitet kjo shkencë dhe sa u përket atyre është e domosdoshme, siç e kemi sqaruar edhe më lart. Me njohjen e këtyre objektivave, ata njohin thelbin e sheriatit në përgjithësi. Kështu ata bartin një detyrë të shenjtë me anë të së cilës ndihmojnë për realizimin e interesave të përgjithshme të njerëzve dhe për largimin e së dëmshmes nga ta, përmes kësaj arrijnë deri te kënaqësia e Allahut dhe te lumturia në këtë botë e te shpëtimi në botën tjetër.
Rëndësia e njohjes së mekasidit mga të gjithë myslimanët dhe jomyslimanët.(19)
Dihet, pra, se çdo mysliman është mirë të ketë njohuri rreth kësaj shkence. Me njohjen e saj myslimani arrit ta largojë çdo dyshim që ka në mendimet e tij e sidomos në kohën kur ne jetojmë në mesin e shumë rrymave të ndryshme, që, me tërë potencialin që kanë, mundohen t’i veshin Islamit petkun e mashtrimit, gjë që absolutisht nuk i përket.
Ndërsa sa u përket jomyslimanëve, pajisja e tyre me njohuri rreth Mekasidit dhe Islamit në përgjithësi u jep mundësi që të binden dhe ta pranojnë pastërtinë e Islamit dhe ta përqafojnë edhe vetë. Ka shumë njerëz që kanë pranuar Islamin kur i kanë mësuar këta objektiva.


_________________________
1. Nurud-din bin Muhtar El Hadimi, Ilmul Mekasidi esh-sheriati, sh.b. Mektebet Ubejkan- Rijad 2001, (f. 55).
2. Ilmu El-Mekasidi esh-sheriati, (f. 54-55).
3. Ilmu El-Mekasidi esh-sheriati, (f. 53-54).
4. Mekasidu Esh-sheriati el-Islamijeti ve Alakatuha bil Edileti esh-Sher’ijeti, (f. 41- 45).
5. Surja El Enbija ( 107).
6. Surja El Isra (9).
7. Surja El Enfalë (24).
8. Shiko http:// www.erasmusi.org/afisho_temat.php?f=169 Qendër studimore fetare, marrë nga Muhamed Hashim Kemali, profesor i Ligjit në Universitetin Ndërkombëtar Islamik të Malajzisë.
9. Mekasidu Esh-sheriati el-Islamijeti ve Alakatuha bil Edileti Esh-sherijeti, (f. 44- 45).
10. El-Mekasidu el-A’meti lish-sheriati el-Islamijeti Bejnel Esaleti vel Muasereti (f.15-18), Mekasidu Esh-sheriati el-Islamijeti ve Alakatuha bil Edileti Esh-sherijeti, (f. 41-73). El Iz bin Abduselam, Elfevaid fi Ihtisar El Mekasid Ev El Kavaid Es–Sugra, sh.b. Dar El Fikr El Muasir - Liban dhe Dar El Fikr – Damask, Botimi i I 1996, (f. 14-18). Ilmu el-Mekasidi esh Sheriati (f. 56-61); http://www.erasmusi.org/afisho_temat.php?f=169.
11. Mekasidu Esh-sheriati el-Islamijeti ve Alakatuha bil Edileti Esh-sherijeti (f. 72-73).
12. Ebu Is’hak bin Ibrahim bin Musa bin Muhamed Esh Shatibi, El Muvafakat, sh.b. Dar Ibni Affan, Huber - Saudi, botimi i parë 1997 (v 3, f 23-24).
13. Mekasidu esh-Sheriati el-Islamijeti (f. 165).
14. Mekasidu Esh-Sheriati el-Islamijeti ( f. 188).
15. Muhamed Bekr Ismail Habib, Mekasidu Esh-Sheriati Tesilen ve Tef ’ilen, sh.b. Davetul Hakk 2006. (f. 110).
16. Mekasidu Esh-Sheriati el-Islamijeti (f. 183-188): Muhamed Zuhejli, Mevsuatu Kadaja Islamije Muasire, sh.b. Dar El Mektebi Damask, 2009, (v.5 f. 632-633), Mekasidu Esh-Sheriati Tesilen ve Tef ’ilen, (f. 115-119).
17. Mevsuatu Kadaja Islamije Muasire, (v. 5 f. 631-632), Mekasidu Esh- Sheriati Tesilen ve Tef ’ilen (f. 119-122).
18. Mekasidu Esh-Sheriati Tesilen ve Tef ’ilen (f. 122- 125).
19. Mekasidu sheria tesilen tefilen (f. 125-130).