“Ti (Muhamed) thirr për në rrugën e Zotit tënd me urtësi e këshillë të mirë dhe polemizo me ata (kundërshtarët) me atë mënyrë që është më e mira. Zoti yt është Ai që e di më së miri atë që është larguar nga rruga e Tij dhe Ai di më së miri për të udhëzuarit.!” (En-Nahl, 125).

Duke u nisur nga ajo që kemi shtjelluar mbi kontekstin e debatit dhe dialogut, gjejmë
se polemika ka forma të ndryshme, prej tyre ka të lejuara, ashtu siç ka edhe të ndaluara. Duke iu referuar argumenteve dhe fakteve të cilat na i paraqet Krijuesi ynë mbi këtë çështje gjejmë një sërë argumentesh të tilla të cilat na i qartësojnë rrugën se në cilën frymë duhet kanalizuar debatin dhe polemikën tonë gjatë thirrjes dhe komunikimit të mesazhit hyjnorë.
Islami në radhë të parë konfirmon fjalën tevhidit (besimin në njëshmërinë e Allahut) dhe tevhidin e fjalës (njëshmërinë e fjalës, unitetin e umetit islam që nënkupton unifikim e tyre rreth fjalës). E para, thërret në besim (iman), kurse e dyta është reflektim praktik i së parës. Ata që kanë një Zot, një të Dërguar, një Libër, një Kible dhe një shkak të krijimit dhe jetës së tyre, doemos që edhe fjala e tyre të jetë një: “Vërtet, ky është besimi juaj – besimi i vetëm, e Unë jam Zoti juaj, andaj më adhuroni Mua!” (El-Enbija, 92).

Kur mospajtimi bëhet i papranuar dhe kur bëhet i pranuar?

Mospajtimi për nga motivet ndahet në tri grupe: mospajtim i nxitur nga epshi dhe vetëpëlqimi, që është mospajtim i papranuar; mospajtim i nxitur nga e vërteta, siç është mospajtimi me pjesëtarët e librit, idhujtarët dhe hipokritët; dhe mospajtimi që hamendet midis lavdërimit dhe qortimit, mospajtim ky që shfaqet në gjëra që midis njëra-tjetrës ekziston një lloj preferimi ose pëlqyeshmërie më e madhe. Në kohën e të Dërguarit a.s. nuk ekzistonte diçka që do të mund të nxiste mospajtim, sepse i Dërguari i Allahut a.s. ishte pikë referimi i të gjithëve. Mirëpo, shokët e të Dërguarit a.s. ishin ata që pas kohës së tij a.s. nxitën mospajtime në shumë gjëra.1
Allahu i Lartësuar thotë: “Ti (Muhamed) thirr për në rrugën e Zotit tënd me urtësi e këshillë të mirë dhe polemizo me ata (kundërshtarët) me atë mënyrë që është më e mira. Zoti yt është Ai që e di më së miri atë që është larguar nga rruga e Tij dhe Ai di më së miri për të udhëzuarit.!” (En-Nahl, 125).
Kurse në suren El-Ankebutë, Kurani përdor këtë diskurs duke iu drejtuar besimtarëve: “Ithtarët e librit mos i polemizoni ndryshe (kur i thirrni në fenë tuaj) vetëm ashtu si është më së miri, përveç atyre që janë mizorë dhe thoni: “Ne i besuam asaj që na u zbrit dhe që u zbrit juve dhe se Zoti ynë dhe Zoti juaj është një, dhe se ne i jemi dorëzuar Atij.” (El-Ankebutë, 46)
Ashtu siç paraqitet në dritën e këtyre verseteve kuranore, polemika dhe diskutimi lejohen, madje urdhërohen, por me dy kushte: e para, të mbrohet e vërteta me të vërtetën; dhe e dyta, që të jetë me të mirë. Polemika është e padëshirueshme dhe e ndaluar në situatat e mëposhtme: E para, kur mbrohet e gabuara apo e pavërteta. Allahu i Lartësuar thotë: “Mos polemizo për ata që tradhtojnë vetveten. Allahu nuk e do atë që është gënjeshtar e mëkatar.” (En-Nisa,107). Pra, mos i mbro ata që mashtrojnë vetveten me padrejtësi dhe mashtrim.
“Të tillë (zotat) që këta po lusin (pos Zotit), vetë ata (zotat e tyre) kërkojnë afrimin (te Zoti i vërtetë), shpresojnë në mëshirën e Tij dhe i frikësohen dënimit të Tij. Vërtet, dënimit të Zotit tënd është për t’iu ruajtur.” (El-Kehf, 56).
E dyta, kur bëhet pa dije. Allahu i Madhëruar thotë: “Ka disa njerëz që diskutojnë për Allahun pa kurrfarë dijenie dhe ndjekin rrugën e çdo djalli të ndërkryer.” (El-Haxh, 3).
E treta, kur nuk bëhet në mënyrën më të mirë dhe argumentet për këtë i përmendëm më parë. E katërta, kur bëhet për gjëra të paqarta, për të ndezur fitne apo për gjëra që nuk kanë vlerë. Allahu thotë: “Ai është që ta zbriti ty e që në të ka ajete të qarta dhe ato janë bazë e librit, e ka të tjerë që nuk janë krejtësisht të qarta (muteshabih). E ata, që në zemrat e tyre kanë anim kah e shtrembëta, ata gjurmojnë atë që nuk është krejt qartë për të shkaktuar huti, e kinse kërkojnë komentin e tyre. Po, pos Allahut askush nuk e di domethënien e tyre të saktë. Dijetarët e pajisur me dituri thonë: “Ne u kemi besuar atij (atyre që janë të paqarta), të gjitha janë nga Zoti ynë! Por këtë e kuptojnë vetëm ata që janë të zotët e mendjes.” (Ali Imran, 7).
Metodat e Kuranit për trajtimin e gjërave janë të shumëllojshme, ai disa herë niset nga bota e padukshme (gajbit) drejt botës së dukshme (shehade), që përsëri të kthehet në botën e padukshme (gajbit), duket sikur lëvizë pandërprerë midis botëve të ndryshme, e që njeriu ndodh të dijë diçka prej saj, por edhe të mos dijë shumëçka nga këto bota, sepse njeriut iu është dhënë fort pak dije për këtë. Që këtej, të gjitha njohuritë njerëzore, në radhë të parë ato që njihen si njohuri të “tevhidit apo akides ose kelamit”, nuk do të munden kurrë të bëjnë që njeriu t’i arrijë horizontet e larta të tyre ose të frekuentojë në ato panjohuri.2
Debatin që e ka qortuar feja dhe e ka ndaluar atë, ka të bëjë me debatin që shpien në kotësi, mbështetet mbi të pavërtetat, shpifjet, shkelja e të drejtave njerëzore, marketingut të dyshimeve e gjërave të ndaluara, epsheve apo debate që zhvillohet mbi metafizikën (gajbijatet) që është kërkuar nga ne t’i besojmë e mos të debatojmë rreth tyre siç janë lajmet mbi vahjin, emrat e Zotit dhe cilësitë, xhenetin e xhehenemin, ringjalljen apo debatin mbi vetë Kuranin. Andaj polemika që ka për substancë këto çështje dhe i lëndon këto gjëra atëherë ulemaja i kanë llogaritur si humbje kohe dhe që i ka ndaluar feja dhe për këtë çështje ka argumente të shumta.3
“Mos polemizo për ata që tradhtojnë vetveten. Allahu nuk e do atë që është gënjeshtar e mëkatar.” (En-Nisa, 107). Po ashtu në një vend tjetër thotë: “Populli i Nuhut dhe grupet pas tyre patën përgënjeshtruar përpara këtyre (idhujtarëve), dhe secili popull (që përgënjeshtroi), u përpoq ta asgjësojë të dërguarin e vet dhe luftoi me çështje të kota, ashtu me ato deshi ta likuidojë të vërtetën, e Unë i ndëshkova ata, e çfarë ishte ndëshkimi Im ndaj tyre.” (Gafir, 5)
“Rreth argumenteve të Allahut nuk kundërshton kush, pos atyre që nuk besuan; pra ty të mos të mashtrojë lëvizja e tyre nëpër qytete.” (Gafir, 4).
“E ka ndonjë prej njerëzve që bën polemikë rreth çështjes së Allahut, duke mos patur kurrfarë dije, kurrfarë udhëzimi dhe kurrfarë libri të besueshëm.” (El-Haxh, 8)
Kurse të dërguarve, Zoti u dhuroi forcë në argumentim dhe urtësi dhe mençuri në misionin e daves për t’u përballur me të kotën (batilin) me anë të fjalës së fortë dhe argumenteve të qëndrueshme dhe bindëse. Kështu e lavdëron Allahu xh.sh. forcën e argumentit të Ibrahimit a.s.:
“Këto janë argumentet tona që ia dhamë Ibrahimit kundër popullit të tij. Ne ngremë në shkallë të lartë atë që duam. Zoti yt çdo send e vë në vendin e vet, asgjë nuk mund t’i fshihet.” (El-En’amë, 83).
Ibrahimit a.s. iu kishte dhënë një formë e argumentimit shumë e fortë, saqë kundërshtarët e tij kanë mbetur të pa tekst dhe të mahnitur nga fuqia e argumenteve të cilat i ofronte ai në polemika me të jobesimtarët dhe shkëlqeu e vërteta.
“Ata thanë: “O Nuh, ti polemizove me ne dhe e zgjate polemikën tonë. Urdhëro, e nëse flet të vërtetën, sillni pra, të na godasë ajo me çka na kërcënohesh!” (Hud, 32).
Por, disa popuj i ka qortuar Kurani pasi që humbën të vërtetën nuk gjetën fuqi për ta mbrojtur atë: “A, atë që rritet me stoli, e në dialog është i paqartë (ia përshkruajnë Zotit)?” (Ez-Zuhruf, 18).
Islami historikisht është mbrojtur me anë të argumenteve e në raste kur është ushtruar agresion mbi vlerat islame atëherë në raste specifike iu është imponuar lufta si opsion për ta mbrojtur atë nga errësira dhe sendet e kota. Lufta me fjalë e argumente ishte më e rëndë dhe më e vështira për politeistët dhe të humburit sesa lufta me anë të armës për t’i hedhur poshtë thirrjet dhe besimin e kotë të tyre.
Gjuha ndihmon në krijimin e realitetit duke u dhënë kuptim ngjarjeve
Ka një ndryshim të madh midis rritjes natyrale të gjuhës së gjallë dhe keqpërdorimit të saj. Ta keqpërdorosh gjuhën, është më shumë, sesa thjesht një çështje fjalësh. Ndryshe nga sa besohet rëndom, gjuha nuk e pasqyron realitetin, ajo nuk bën përshkrim të thjeshtë të botës siç shfaqet. Përkundrazi, gjuha ndihmon në krijimin e realitetit duke u dhënë kuptim ngjarjeve, ajo nuk është neutrale. Fjalët që përdorim për të emërtuar një ngjarje, shprehin në një masë të madhe edhe reagimin tonë ndaj asaj ngjarjeje. Kini parasysh debatin publik për eutanazinë (vdekje e vullnetshme ose vetëvrasje me ndihmën e mjekut). Nëse e sheh këtë akt si “imoral”, si një formë “vrasjeje” dhe si “dhunim të detyrës së mjekut për të shpëtuar jetë”, me siguri që do t’i kundërshtosh ata që përpiqen ta lejojnë atë. Por, nëse vetëvrasjen me ndihmën e mjekut e sheh si “të moralshme”, si një mënyrë për të dhënë “vdekje me dinjitet”, si një “alternativë e pranueshme kundër dhimbjes dhe vuajtjes së panevojshme” për ata që janë me sëmundje të pashërueshme, atëherë me siguri që në disa raste do të mbështesësh përpjekjet për ta lejuar atë. Por çfarë i ndan këto dy këndvështrime nga njëra-tjetra? Jo mundësitë e mjekësisë moderne; jo kushtet e pacientëve me sëmundje të pashërueshme; as edhe vetë akti i vetëvrasjes me ndihmën e mjekut. Të gjitha këto janë njësoj në të dyja rastet. Ndryshimi qëndron te kuptimi që u jepet atyre nga fjalët që i emërtojnë ato. Ndaj edhe, siç ka thënë një shkrimtar dikur, zgjedhja e fjalëve është gjithashtu zgjedhja e botës. Fjalët janë jetike edhe për vetë mendimin, pasi të menduarit dhe gjuha janë të lidhura ngushtë me njëra-tjetrën. Ne nuk mendojmë fillimisht një ide dhe pastaj falët që ta shprehim atë. Në fakt, zakonisht, mendojmë me fjalë. Sa herë të ka ndodhur të thuash: “E di se çfarë dua të them, por nuk po më vjen fala e
duhur.” Në fakt, nëse vërtet do ta dije se çfarë do të dëshiroje të thoshe, me siguri që do ta shprehje atë. Në shumicën e rasteve, kur kërkojmë falën e duhur, në fakt, jemi duke kërkuar idenë e duhur.4
Ofrimi i argumentit është i domosdoshëm për ta mbështetur dhe sqaruar të vërtetën dhe ofruar mbrojtje për të derisa të hapen drynat e zemrave dhe në këtë aspekt ndihmesë e nevojshme do të ishte urtësia e cila mbetet forcë e së vërtetës dhe polemika në formën më të mirë dhe të bukur do mbetej armë dhe fortesë për të vërtetën. Andaj thirrësit (predikuesit) duhet t’i marrin këto mësime për të shfaqur të vërtetën dhe komunikimin e saj deri te masa.
Pra, rregulli bazë që një polemikë të jetë e lejuar, është që çdo polemikë që bëhet me dije, me të mirë, duke dashur njohjen e së vërtetës dhe ndjekjen e udhëzimit. Kjo është e pëlqyeshme, por nëse shkelet një nga këto kushte, atëherë është qortueshme. Për sa u përket teksteve që flasin se brezat e parë të myslimanëve e ndalonin polemikën, ka të bëjë me të shëmtuarën dhe të ndaluarën. S’ka si të jetë ndryshe, pasi po kështu kemi të tjerë dijetarë të brezave të parë që e lavdërojnë polemikën, pa përsëritur këtu që kjo gjë urdhërohet në Kuran dhe Sunet, siç e kanë përdorur edhe të dërguarit a.s. si dhe vetë dijetarët.5

Polemika në Kuran

Kurani famëmadh në rrjedhën e tij të mrekullueshme ka përmendur të gjitha format e polemikës: dialogun, debatin dhe i ka ftuar kundërshtarët në të, brenda kushteve që përmendëm më parë.
Ftesa për polemikë: “Zoti xh.sh. thotë: “Thuaju (o i dërguar): “O ithtarë të librit (Tevrat e Inxhil), ejani (të bashkohemi) te një fjalë që është e njëjtë (e drejtë) mes nesh dhe mes
jush: të mos adhurojmë, pos Allahut, të mos ia bëjmë Atij asnjë send shok, të mos konsiderojmë njëri-tjetrin zot pos Allahut!” (Ali Imran, 64)
Nëse ata nuk pranojnë, kjo është një ftesë e sinqertë ndaj tyre për ta hapur kanalet e dialogut dhe ndërtimit të urave të komunikimit mes tyre, atëherë ju thoni: “Dëshmoni pra, se ne jemi myslimanë (besuam një Zot)!”
I thirruri gjatë diskutimit dhe polemikës mund të arrijë deri në atë shkallë sa ta akuzojë thirrësin se është në humbje të qartë. Mirëpo, thirrësi nuk do të çuditet me sjelljen e thirrësit dhe se ky do të jetë i qetë dhe i butë ndaj tij sikur është rasti me Nuhun a.s.. Andaj thirrësi duhet gjithmonë ta ketë parasysh këtë dhe sa herë që të bëjë polemika e diskutime të përdorë fjalë dhe shprehje të mira, të jetë modest dhe i edukuar duke folur, të mos e ngrejë zërin, të mos jetë i vrazhdë, të mos tallet dhe që të jetë shumë i kujdesshëm duke sjellë argumente dhe fakte bindëse.6
Kjo vërtetohet nga ajeti kuranor: “Ti (Muhamed thirr për në rrugën e Zotit tënd me urtësi e këshille të mirë dhe polemizo me ata (kundërshtarët) me atë mënyrë që është më e mira.” (En-Nahl, 125).
Kur ndodh që i thirruri këmbëngul në devijimin e tij dhe qëndron kokëfortë në qëndrimin e tij dhe biseda me të bëhet e kotë, atëherë thirrësi duhet ta ndalë bisedën dhe polemikën me të e duhet ta rikujtojë fjalën e Allahut të Lartësuar:
“Thuaj: O ju njerëz, juve ju erdhi e vërteta nga Zoti juaj, e kush merr rrugën e drejtë, ai e ka vetëm për veten e vet, ndërsa kush e merr të shtrembrën, ai e ka humbur veten. Unë nuk jam roja juaj!” (Junus, 108).
“E ti thuaj: “E vërteta është nga Zoti juaj, e kush të dojë, le të besojë, e kush të dojë, le të mohojë. Ne kemi përgatitur për jobesimtarët zjarr që muret e tij (të flakës) i rrethojnë ata, e nëse kërkojnë shpëtim, ndihmohen me një ujë si katran që përzhit fytyrat. E shëmtuar është ajo pije, e vend i keq është ai.” (El-Kehf, 29).
Kjo është metoda e ndërprerjes së polemikës, metodë shumë e sigurt, ngase disa njerëzve nuk u bën dobi polemika, ata me të nuk dëshirojnë të arrijnë tek e vërteta, por qëllimi i tyre është arroganca dhe mohimi. Allahu i Lartësuar ka thënë: “Edhe sikur të zbritnim ty një libër të shkruar në letër, e ta preknin atë me duart e tyre, ata që mohuan do të thoshin:“Kjo nuk është tjetër përveç një magji e qartë.” (El-En’am, 7).

Pamje të dialogut në Kuran

Kurani polemizon me njerëzit duke dialoguar dhe kjo shfaqet qartë në shumë ajete, si për shembull: “Thuaj: “Më thoni, atë që Allahu ju dha si ushqim (të lejuar), e ju nga ai diçka bëtë të ndaluar e diçka të lejuar?” Thuaj: “A ju lejoi Allahu ju, ose ju i shpifni Allahut?” (Junus, 59).
“Thuaj: “Më tregoni, nëse u vjen dënimi i Tij natën ose ditën, e çka i shtyn të nguten për të, kriminelët?” (Junus, 50).
“Thuaj: “Më thoni për ata që pos Allahut i adhuroni, më tregoni se çka krijuan ata në tokë dhe a kanë pjesëmarrje në (krijimin në) qiejt? Nëse e thoni të vërtetën, më sillni ndonjë libër para këtij ose ndonjë gjurmë të mbetur prej diturisë.” (El-Ahkaf, 4).

Imazhe të debatit në Kuran

Shenjat e debatit në Kuran duken në shumë ajete, ku kundërshtari vihet në vështirësi, madje shushatet dhe nuk është në gjendje të përgjigjet. Tematika që trajtohet, është e gjerë që nga krijimi i njerëzimit, Dita e Kiametit e deri te dorëzimi dhe besimi. Të kërkosh përgjigje dhe të sfidosh kundërshtarin, është një nga format e debatit, të cilën e gjejmë shpesh në Kuran.
“O turmë e xhinëve dhe e njerëzve, nëse keni mundësi të dilni përtej kufijve të qiejve e të tokës, depërtoni pra, po nuk mundeni vetëm me ndonjë fuqi të fortë.” (Er-Rrahman, 33). “A ju e krijoni atë, apo Ne jemi që e krijojmë?” (El-Vakia, 59). “Pra, ata janë drejt, le ta sjellin një ligjërim si ai.” (Et-Tur, 34).

Pamje polemikash nga Suneti

Edhe tradita profetike nuk ngelet mbrapa në këtë drejtim nga Kurani. Një nga debatet interesante që na ka treguari Dërguari i Allahut, është edhe ndodhia mes Ademit dhe Musait a.s.. Ebu Hurejra tregon se Muhamedi a.s. tha: “Ademi dhe Musai replikuan me njëri-tjetrin. Musai i tha: “O Adem, ti si babai ynë na ke zhgënjyer dhe na ke nxjerrë nga Xheneti.” Ademi i tha: “Ti je Musai, që Allahu të përzgjodhi me fjalët e Tij, ta shkroi Teuratin me dorën e Tij, po më qorton për diçka që Ai e kishte caktuar për mua dyzet vjet para se të më krijonte?!” (Muslimi 2652, Ebu Davudi, 4701).
Këtu mund të përmendim dialogun që i Dërguari a.s. zhvilloi me Thumamen, ditën kur u zu rob dhe ishte akoma jobesimtar, deri sa u bë mysliman. Ebu Hurejra thotë: “Profeti a.s. dërgoi një grup kalorësish në drejtim të Nexhdit dhe ata sollën me vete një burrë nga fisi Beni Hanife që quhej Thumame ibën Athal, të cilin e lidhën pas një kolone të xhamisë. Profeti a.s., shkoi drejt tij dhe i tha: “Çfarë të shkon nëpër mend, o Thumame?” – “Mirësi, o Muhamed. Nëse më vret, vret një njeri që i merret gjaku, por nëse më trajton mirë, trajton një njeri që është mirënjohës. Nëse do pasuri, kërko ç’të duash.” Atë e lanë ashtu deri të nesërmen, pastaj ai (Profeti) i tha: “Çfarë të shkon nëpër mend, o Thumame?” - Atë që të thashë: “Nëse më trajton mirë, trajton një njeri që është mirënjohës...” Atë e lanë ashtu përsëri deri të nesërmen. Dhe Profeti i tha: “Çarë të shkon nëpër mend, o Thumame?” - Atë që të thashë. – “Lëreni të lirë Thumamen.” Ai u largua pranë disa palmave në afërsi të xhamisë, u la dhe pastaj hyri në xhami dhe tha: “Dëshmoj se nuk ka zot tjetër veç Allahut dhe se Muhamedi është i dërguari i Tij.” (Buhariu 462).
Shiko se çfarë rezultati pozitiv jep dialogu konstruktiv dhe i mençur.[7]
Polemika, debate janë teknika të lejuara dhe një nga format e mira që thirrja islame të arrijë te masa e gjerë. Gjatë debatit duhet të tregohet kulturë e debatit se përndryshe dëmet janë të pallogaritshme dhe të pafalshme. Gjatë zhvillimit të debatit duhet të respektohen parimet për të cilat kanë rënë në dakord para tij. Po ashtu pikë tjetër në debat duhet të mos përmbajë mesazhe të cilat zgjojnë huti dhe dyshim te masa rreth ndonjë çështje të caktuar.



_______________________________
1. Taha Xhabir Ulvan, “Etika e mospajtimit në Islam”, Logos-A, Shkup, 2021, f.11.
2. Taha Xhabir Ulvan, po aty, f.25.
3. Abdurahim El-Magdavi, El usus el ilmije li menhexhi edda’veti el islmaije, Daru-l hadare lin-neshr vet-tevzi, bot.3, Riad, 2018, f.729.
4. Stephen E.Lucas, Arti i të folurit publik, UETPRESS,Tiranë,2010,f.305.
5. Ebu Abdullah Ubejdullah El Ukberi (Ibën Bata), El Ibanetu-l- kubra,2/529, darur-rajaje, Riad,1994. Xhamiu-l bejan el -ilm, e Ibën Abdulberrit, 422, 436.
6. Abdulkerim Zejdani, Usulu-d-ave, Muesesetu errisale, botimim i IX-të, Bejrut, 1999, f. 578.
7. Adnan Al Araur, Menhexhu eddaveti fi dav’til kitab ve essune, f. 270.