1. Hyrje

Prirja për besim në Krijuesin është veti e lindur për të gjithë njerëzit, pa dallim. Sikundër kësaj, mohimi i Krijuesit është dalje nga domeni i natyrshëm njerëzor, si pasojë e orientimeve jo të mira dhe destruktive. Në këtë kontekst, ekzistojnë shumë argumente nga Kurani dhe Suneti i Pejgamberit a.s., se mohimi i Krijuesit, që njerëzit e shprehin gjatë jetës së tyre, është rezultat edhe i mendjemadhësisë, dhe se, në rastin e kundërt, ata do të besonin në Krijuesin.

2. Njeriu, qenie besimtare në Krijuesin

Prezenca e besimit është pjesë e pandashme e secilit individ, ndërkaq mendjemadhësia është një turbulencë që e devijon dhunshëm ndjenjën e besimit. Këtë fakt, duke e pranuar si të mirëqenë, konsiderojmë se individi i përmban dy komponentë ontologjik, që e vërtetojnë origjinën e fetarësisë:

a) Ndjenja fetare, që e motivon drejt Krijuesit, dhe ky është argumenti kryesor në këtë çështje, dhe
b) Aftësia medituese, e cila ia lehtëson rrugën deri te fetarësia - besimi në Krijuesin.

2.1. Gjenetika besimore e individit

Edhe ateisti më i madh, e ka ndjenjën fetare besimore, pavarësisht qëndrimeve të kundërta deklarative. Sepse, fetaria nuk është çështje e arrirë e njeriut, por instinktive dhe pjesë e nevojave njerëzore.(1) Për këtë arsye, Allahu e ka quajtur mosbesimtarin “kafir”, që do të thotë mbulues, ai që e fshehë të vërtetën, në kuptimin se ndjenjën e tij reale për besim e mbulon me mosbesim. Këtë realitet, tashmë e kanë vërtetuar studimet e shumta nga lëmi i psikologjisë bashkëkohore, e cila absolutisht nuk mund ta mohojë ekzistencën e ndjenjave fetare”.(2) Karl Gustav Jungu, themelues i psikologjisë analitike, me rastin e shqyrtimit të besimit religjioz, vjen në përfundimin se shpirti i njeriut ka funksion religjioz, dhe “religjiozitetin e njeriut e shqyrton si të dhënë natyrore dhe të vërtetë themelore psikologjike.”(3) Sipas tij, në shpirtin e njeriut gjenden “akretipa religjiozë”, të cilët ai i cilëson si “dispozita shpirtërore”.(4)
Në të vërtetë, ky konstatim, veçse e vërteton qasjen kuranore, që e cilëson prirjen për besim si një veti e skalitur në shpirtin e njeriut, akoma para se të vijë në jetën fenomenale. Le ta vështrojmë mirë, ajetin në vijim: “Përqendroje vetveten tënde sinqerisht në fenë e natyrshme (islame), i liruar prej çdo të kote. Ajo është natyrshmëri e Allahut, në të cilën i krijoi njerëzit, s’ka ndryshim (mos ndryshoni) të asaj natyrshmërie të krijuar nga Allahu, ajo është feja e drejtë, por shumica e njerëzve nuk e dinë.” (Er-Rrum, 30).
Në këtë ajet kuranor, Allahu e ka cilësuar fenë si “el-fit-retu”-natyrshmëri, kur ka thënë: “Natyrshmëri e Allahut në të cilën i krijoi njerëzit.” Nocioni “natyrshmëria”, që është shprehur në këtë ajet, po edhe në ajete të tjerë dhe hadithe të vërteta, nga aspekti gjuhësor do të thotë “natyrore” apo “e natyrshme”, ndërsa në aspektin terminologjik ajo do të thotë: “Natyrshmëria e lindur, e brumosur me ndjenjën fetare për njohjen e Krijuesit si dhe pranimin e të vërtetës sipas asaj që e predikon feja islame, pasi që vetëm ajo është fe e natyrshmërisë”(5), sipas asaj që u tha në ajetin e sipërpërmendur.
Përveç kësaj, në këtë citat është mjaft indikativ fakti se Allahu e ka cilësuar ndjenjën fetare si diç mbi të cilën janë krijuar njerëzit. Nuk po thuhet e kundërta, domethënë se ndjenja fetare për besim në Krijuesin u është dhënë njerëzve pasi që janë krijuar. Kjo mbase sinjalizon për të vërtetën gjenetike të besimit, e që ndërlidhet me periudhën fillestare të krijimit të shpirtit, para se të frymëzohet në fetus. Në atë fazë, me rastin e “ndërtimit” të shpirtit, Allahu i Lartësuar e ka brumosur përmbajtjen e tij me vetinë e religjiozes, sikurse që krahas kësaj e ka brumosur edhe me disa ndjenja të tjera që arrijmë t'i njohim pasi të lindët individi. Për shembull, i sapo linduri e ka instinktin e thithjes së gjirit menjëherë pas lindjes, atë të etjes, të urisë, etj. E, bashkë me këto, në përmbajtjen e shpirtit ekziston instinkti i ndjenjës besimore. Ky faktor, është i një rëndësie të veçantë që e detyron individin për të qenë besimtar. Prandaj, njeriu gjithmonë gjatë historisë, ka manifestuar prirje religjioze, dhe se mosbesimi gjithmonë vjen në shprehje për shkak të qëndrimeve tekanjoze dhe megalomane.

2.2. Kontemplimi i gjithësisë e sfidon çdo ide ateiste

Përveç akretipave religjioz, që shpirti i njeriut i posedon, një arsye tjetër që çon drejt besimit në Krijuesin, është kontemplimi i argumenteve kozmologjike si një rrugë ideale që sfidon çdo ide ateiste. Në shumë vende në Kuran, Allahu i ka ftuar njerëzit, pa dallim, myslimanët dhe jomyslimanët, që t'i meditojnë argumentet e Tij kozmologjike. I ka ftuar që ta vështrojnë qiellin, tokën, kodrat, devetë, njeriun, bletën, merimangën, anijet në deti, ndërrimin e natës e të ditës, ngjizjen e njeriut gjatë etapave të shtatzënisë, zbritjen e ujit nga qielli dhe gjallëria e tokës, dhe shumë e shumë argumente të tjera. Pas këtyre thirrjeve të njëpasnjëshme, Allahu vazhdimisht e ka përsëritur se ”këto janë argumente për popullin që mendon, vështron, logjikon, shikon, etj”(6). Kjo përmbyllje në këtë mënyrë, argumenton se kushdo që i vrojton argumentet lëndore prej jobesimtarëve, detyrimisht do të përfundojë në besimin e patundur në Allahun.
Por, vrojtimi i argumenteve të gjithësisë i bën dobi edhe besimtarëve- myslimanëve. Pejgamberi Ibrahim a.s., përmendet në Kuran si njëri prej njerëzve që e gjeti Krijuesin nëpërmjet rrugës së vrojtimit. Pas një kontemplimi të thellë të kozmosit, në fund tha: ”Unë me veten time i drejtohem Atij që krijoi qiejt e tokën, larg besimeve të tjera; unë nuk jam prej atyre që i përshkruajnë shok!” (El-Enam, 77). Natyrisht, nuk mund të themi se Ibrahimi a.s. ishte krejtësisht i painformuar rreth besimit të drejtë fetar, por vrojtimi i madhështisë së qiejve e të tokës, i mundësoi një bindje më të lehtarritur. Për këtë arsye fjala e Allahut për Ibrahimin a.s. ”për t’u bërë edhe më i bindur”, sipas ulemave është argument se vrojtimi i kozmosit, besimtarin e bën akoma më të bindur në Allahun, pasi që ne nuk mund ta shohim Allahun, porse në këtë gjithësi ka shenja që e dëshmojnë Madhështinë e Tij të Lartësuar.(7)
Sot, meditimi dhe studimi i këtyre argumenteve, mund të bëhet duke shfrytëzuar metodat dhe teknologjinë e sofistikuar bashkëkohore. Dijetarët islamë kanë shkruar vepra e vepra, në të cilat prezantojnë argumentet lëndore, si një mundësi reale drejt fetarësisë.(8) Jo rastësisht, sot, Kurani është libri që më së shumti lexohet dhe studiohet nga shkencëtarët. Faktet e deklaruara, për çdo ditë, veçse po vërtetohen.(9) Pikërisht, në bazë të studimeve të thella, të bëra në segmente të ndryshme të kozmosit, shumë prej shkencëtarëve bashkëkohorë, vërtetojnë se këtë gjithësi e ka Krijuar Zoti. Këta shkencëtarë janë emra të njohur në nivel të botës, për kontributin e tyre në shkencë.(10)
Për këtë arsye, sipas parimeve të pjesës dërrmuese të ulemave islamë, ”njeriu, mund ta gjejë Zotin përmes arsyes, pa pasur nevojë për kumtim fetar”.(11)
Transmeton Ebu Jusufi se imam Ebu Hanife r.h. ka thënë: ”Askush nga njerëzit nuk ka arsye për injorancën e tij në raport me njohjen e Krijuesit të tij. Për të gjithë njerëzit pa dallim, është obligim njohja e Krijuesit të Lartmadhërishëm dhe të besuarit se Ai është Një, I vetëm, gjersa secili prej tyre e sheh madhështinë e krijimit të qiejve e të tokës, krijimin e vetvetes, si dhe të çdo gjëje tjetër nga krijimi i Allahut të Madhërishëm. Ndërsa, kur është fjala për obligimet fetare (farzet), nëse njeriu nuk i di, dhe as nuk ka pasur ndonjë informim, atëherë kjo nuk mund të shërbejë si argument legjitim për të fajësuar qëndrimin e tij”.(12)

3. Mendjemadhësia mohim i të vërtetës fetare

Refuzimi i fetarësisë krahas këtyre argumenteve të patundshme, pra, i gjenetikës besimore dhe i aftësisë për kontemplimin e argumenteve lëndore, si dy të vërteta ontologjike, nuk mund të bëhet nga arsyeja. Në një vend, në mënyrë sfiduese Allahu i drejtohet njeriut, nëpërmjet gjuhës së pejgamberëve: “A mos keni dyshim në Allahun, Krijuesin e qiejve e të tokës?...” është thënë në Kuran (Ibrahim, 10). Kjo formë e komunikimit është tërheqje e vërejtjes kundrejt kokëfortësisë së mohuesve të së vërtetës, të cilët mbase janë të vetëdijshëm për kozmologjinë si një Krijesë e Krijuesit absolut. Për këtë arsye, jo rastësisht, Pejgamberi a.s. në shumë hadithe, e ka cilësuar mendjemadhësinë si diç të rrezikshme për njeriun, pasi që ajo çon në refuzimin e të vërtetës, pa dallim, në këtë rast, përfshirë dhe të vërtetën fetare. Në hadithin në vijim, të cilin e transmeton Abdullah bin Mesud r.a., Pejgamberi a.s. e ka sqaruar mendjemadhësinë, dhe ka thënë:
"Ai që ka një grimcë të mendjemadhësisë në zemrën e tij, nuk do të hyjë në Xhenet. Një njeri e pyeti: Po çfarë është puna me atë që i pëlqen të ketë rroba të mira, të ketë këpuca të mira (të duket bukur). Ai (Pejgamberi a.s.) tha: (Kjo nuk është mendjemadhësi) Ngase, Allahu është i bukur dhe e do bukurinë, porse mendjemadhësia konsiderohet atëherë kur njeriu e mohon të vërtetën dhe i nënçmon njerëzit."(13)
Në këtë hadith, krahas shumë çështjeve të përmendura, Pejgamberi a.s. e jep definicionin për mendjemadhësinë, duke thënë: ”Mendjemadhësia është mohim i të vërtetës dhe nënçmim i njerëzve.” Në fakt, këtë e ka vërtetuar praktika njerëzore, duke filluar nga e kaluara e lashtë e deri në kohën aktuale. Nëse e vështrojmë me kujdes Kuranin famëmadh, do të vërtetojmë se mendjemadhësia ka qenë arsyeja kryesore e popujve para kuranor për refuzimin e shpalljeve të pejgamberëve. Edhe pse i kanë njohur pejgamberët, pastaj i kanë parë mrekullitë e tyre si dëshmi e vërtetimit të pejgamberisë, përkundrazi nuk kanë besuar, dhe siç thotë Allahu kanë bërë mendjemadhësi: ”Për arsye se kur u thuhej atyre: “Nuk ka Zot tjetër përveç Allahut, ata bënin mendjemadhësi - arrogancë” (Kurani, Es-Safat, 35).
Edhe më shumë se kaq, në ajetin në vijim, Allahu e ka cilësuar mendjemadhësinë si një parim konstant i refuzimit të shpalljeve të Allahut dërguar pejgamberëve:
”Ata që kundërshtojnë shpalljen e Allahut pa pasur argument, nuk kanë tjetër në zemrat e tyre vetëm se një mendjemadhësi, me të cilën nuk do t’ia arrijnë qëllimit (të lartësohen), e ti kërko mbrojtje te Allahu, se Ai të gjitha i dëgjon dhe i sheh.” (Gafir, 56).

4. Mendjemadhësia tipar kundër fetarësisë
4.1. Mëkati i parë kundër Zotit

Mendjemadhësia ka qenë shkaku kryesor për mëkatin e parë kundër Allahut. Nuk ka qenë injoranca, apo ndonjë cilësi tjetër, por pikërisht mendjemadhësia. Allahu i Lartësuar kur e krijoi njeriun e parë, Ademin a.s., të gjithë melekët e nderuan atë, me përjashtim të djallit, që e kundërshtoi urdhrin e Allahut: ”...me përjashtim të Iblisit (djallit). Ai refuzoi, bëri mendjemadhësi, dhe u bë jobesimtar.” (El-Bekare, 34). Njëkohësisht, kjo tregon më së miri se në çfarë rruge e shpie njeriun kjo veti destruktive. Bile, duke analizuar rastin e djallit, ne mund të nxjerrim disa përfundime interesante që konvergjojnë me të gjitha format e mendjemadhësisë gjatë historisë njerëzore, dhe atë si në vijim:

a) Elementi i mendjemadhësisë, nuk është tipar vetëm i jobesimtarëve, por mund të jetë edhe i besimtarëve, pasi edhe djalli ishte besimtar në Krijuesin;
b) Motivi i mendjemadhësisë ngrihet mbi epërsinë e supozuar që dikush e ka ndaj dikujt tjetër. Djalli mendoi se posedon epërsinë e “krijimit” kundrejt njeriut: Ai (Iblisi) tha: “Unë jam më i vlershëm se ai, më krijove mua nga zjarri, e atë e krijove nga balta!” (El-A’raf, 12). Në analogji me këtë, sot njerëzit mbahen mendjemëdhenj, mbi epërsinë e pasurisë, pozitës, bukurisë, etj, e për të cilat do të flasim pak më poshtë.
c) Mendjemadhësia, njeriun (besimtarin) e largon nga fetaria, siç e çoi djallin ta refuzojë nënshtrimin ndaj urdhrit të Allahut. Gjatë historisë, po edhe sot në ditët tona, shumë prej njerëzve që deklarohen mysliman, nuk kanë elemente të fetarisë, për shkak se e konsiderojnë si nënçmim.

4.2. Mendjemadhësia sjellje prepotente dhe antivlerë

Mendjemadhësia është një sjellje prepotente dhe nënçmuese ndaj të tjerëve, të vërtetës dhe të drejtës. Në thelb të mendjemadhësisë është glorifikimi i vetvetes nëpërmjet justifikimit të sjelljeve të paarsyeshme, si dhe jo dashuria ndaj të vërtetës dhe të drejtës. Ky diskurs, i ka përshkuar njerëzit mendjemëdhenj, që nga fillimi. Për shembull, shejtani ka bërë nënçmim ndaj Ademit a.s., duke marrë për motiv elementin e krijimit, kur tha: “si mund t'i bëjë sexhde atij që e ke krijuar nga balta, përderisa mua më ke krijuar nga zjarri!?” (shih: Sad, 74-76). Këtë qëndrim, Allahu e cilësoi mendjemadhësi, sepse u mburr me një gjë që e ka krijuar Allahu. Për shembull sot, njerëzit mbahen mendjemëdhenj, duke u bazuar në epërsinë e supozuar të bukurisë dhe trupit. Ky është gjest i ligë, që i përngjan atij të shejtanit, që bëri mendjemadhësi kundrejt hazreti Ademit.

4.3. Mendjemadhësia pengesë për fetarësi

Kur flasim për njerëzit fetarë, në vetëdijen tonë qarkullon përfytyrimi se bëhet fjalë për një kategori që janë të devotshëm, modestë, të sinqertë, etj., dhe se nuk mund të jenë mendjemëdhenjë. Dhe, thënë të drejtën kjo është e vërteta. Njeriu fetar, është i këtillë, ngase në përmbajtjen e tij shpirtërore ka një modesti dhe është i vetëdijshëm për vogëlsinë e tij, kundrejt madhërisë së Allahut. Në saje të saj, ai i bën adhurim vetëm Allahut, që është një shenjë e përkuljes. Por, këtë ndjenjë nuk e ka ai që është mendjemadh. Përkundrazi, e konsideron veten të lartë, ngase nuk është i vetëdijshëm për vogëlsinë e tij. Në këtë kuptim, mendjemadhësia, përveçse reflekton brishtësinë shpirtërore, ajo është antipod i fetarësisë. Edhe mendjemadhësia edhe fetaria nuk mund të bashkohen njëkohësisht te një person. Për këtë arsye Pejgamberi a.s. ka thek- suar se ai që ka mendjemadhësi në zemrën e tij do të hyjë në xhehennem.
Në fakt, këto hadithe janë në pajtim të plotë me përmbajtjet Kuranore. Po thuajse, në të gjitha rastet e përmendura në Kuran, si arsye kryesore e mosbesimit të mosbesimtarëve është spikatur mendjemadhësia. ”Për arsye se kur u thuhej atyre: “Nuk ka Zot tjetër përveç Allahut, ata e mbanin veten lart” (Kurani, Es-Safat, 35). Për më shumë se kaq, Allahu ka përmendur në Kuran se jobesimtarët e kanë ditur se shpallja që e ka predikuar akëcili pejgamber në të kaluarën, ka qenë prej Allahut, por përsëri e kanë mohuar me mendjemadhësi. Ajetin në vijim, e sqaron më së miri atë që dëshirojmë ta themi:
”Dhe, edhe pse bindshëm të besueshëm në to (se ishin nga Zoti), i mohuan në mënyrë të padrejtë e me mendjemadhësi, prandaj shikoje se çfarë ishte fundi i shkatërrimtarëve.” (En-Neml, 14).
Domethënë, ndërtimi shpirtëror i brishtë, ia pamundëson njeriut mendjemadh që të kthehet kah Krijuesi. Dhe, aq janë kundërshtarë, gjersa edhe tallen me shpalljen e Allahut dhe me ata që e predikojnë atë. Bile, disa studime të fundit, kanë konstatuar se mendjemëdhenjtë, e zakonisht janë persona prepotentë, mund të përfundojnë edhe në depresion të thellë, apo sulm ndaj vetvetes. Ngase, ata janë të mësuar të mbahen lartë, dhe duke i premtuar vetvetes lartësinë e vazhdueshme, vjen momenti kur nuk mund të pajtohen me realitetin e një gjendje normale, e që ata e perceptojnë si nënçmuese.
Kjo gjendje e tyre shpirtërore determinon ngurtësimin shpirtëror, apo të themi e burgosë shpirtin e tij, i cili natyrshëm e dëshiron kthimin kah Allahu, porse nuk lejohet nga vetëdija e qëllimshme e vetë individit. Allahu ka dëshmuar se kjo kategori edhe po t'i shohë argumentet nuk kthehet kah Krijuesi dhe se Allahu, si Krijues që është, nuk do t'ia japë mirësinë e udhëzimit: ”Unë do t’i zbraps nga argumentet e Mia ata të cilët pa pasur të drejtë bëjnë kryelarësi në tokë, të cilët edhe nëse shohin çdo argument nuk besojnë, dhe nëse shohin udhën e shpëtimit, nuk e marrim atë rrugë, nëse e shohin rrugën e gabuar atë e marrin rrugë. Këtë (verbërim të tyre), ngase ata i konsideruan të rreme faktet Tona dhe ngase i lanë pas dore ato.” (El-A'raf, 146).

4.4. Mendjemadhësia e poshtëron njeriun

Çdo tipar, që e ka ndaluar feja Islame, është i urryer dhe poshtërues për njeriun. Nuk është vetëm mendjemadhësia, por janë edhe shumë të tjera që i ka ndaluar feja islame, siç janë gënjeshtra, tradhtia, amoraliteti, vjedhja, etj. Kushdo që i përvetëson, ai veçse e poshtëron vetveten. Nuk kam dëgjuar ndonjëherë dikë që e do mendjemadhin, ndërsa shumë herë i kam dëgjuar njerëzit duke e urryer atë. E tillë është mendjemadhësia, e cila pronarin e vet e poshtëron para njerëzve dhe para Allahut. Allahu i Lartësuar i drejtohet njeriut mendjemadh, duke ia tërhequr vërejtjen:
”Mos ecë nëpër tokë me mendjemadhësi, se ti, me të vërtetë, nuk mund ta shposh tokën e as të arrish lartësinë e maleve.” (El-Isra, 37).

5. Evitimi i mendjemadhësisë, shpie drejt fetarësisë
5.1. Kthimi në origjinalitet

Gjersa besimtari që e praktikon fenë, e mposht mendjemadhësinë nëpërmjet vetëmohimit, në anën tjetër njeriu (besimtari) jo praktikues i fesë, mendjemadhësinë e ka pjesë të pandashme të jetës dhe sjelljes së tij. Edhe ata që mendojnë se fare nuk kanë mendjemadhësi, megjithatë nuk mund t’i shpëtojnë asaj. Ne, mund të diskutojmë rreth nivelit të saj, dhe jo rreth prezencës. Ky është një parim, mbase i përjetshëm, që e ka përshkuar shoqërinë njerëzore prej fillimit, dhe i vërtetuar nga Kurani dhe Suneti. Sepse, fetaria, vetvetiu, e tërheq njeriun kah vlerat shpirtërore dhe modestia, sikurse që jofetaria e tërheq kah kënaqësitë material dhe mendjemadhësia.
E, më së shumti që vuan nga mendjemadhësia, është ai që ndjehet i fuqishëm, përfshirë aspektin shëndetësor, ekonomik, prestigjin shoqëror, etj. Në thelb të mendjemadhësisë është vetëbesimi fiktiv i njeriut se është i panevojshëm për të tjerët. Për këtë arsye, asnjëherë nuk mund t’i mbahet mendje- madh dikujt për të cilin është i nevojshëm. Kjo ide, e pushton vetëdijen e njeriut, dhe i harron të afërmit, shoqërinë, si dhe e harron Krijuesin. Në këtë gjendje të komoditetit të mendjemadhësisë, zëri i ndërgjegjes për besim, është i okupuar nga pushtimi i mburrjes. Më lart e kemi thënë se njeriu e ka gjenetikën besimore si një predispozitë e prirjes për besim. Por, kjo nuk mund të ketë efekt gjersa shpirti është zënë ngushtë në tutelën vicioze të mendjemadhësisë. Në kaptinën “Gafir”, Allahu ka vërtetuar se njerëzit për shkak të mendjemadhësisë i shmangen adhurimit ndaj Tij (shih: Kurani, “Gafir”, 60).(14) Për shkak të rutinës, njeriu, këtë nuk e heton, ani pse mund të jetë besimtar. Një analogji me këtë është gjendja e njeriut gjatë kohës kur është në gjendje të nervozizmit. Në këtë fazë, shumë gjëra i sheh të arsyeshme, prandaj dhe i vepron. Por, kur e tejkalon këtë situatë, dhe normalizohet do t'i gjykojë ato veprime si diç jo normale dhe jo të përputhura me natyrën e tij. Ngjashmërisht është edhe te çështja e ndërgjegjes besimore, e cila është pushtuar nga mendjemadhësia. Kjo e fundit e pengon, që njeriu t'i drejtohet Allahut, dhe nëse për një moment mendjemadhësia evitohet, ai i drejtohet vetëm Allahut.
Kështu që, në momentin që zhvishet nga petku i mendjemadhësisë dhe mburravecllëkut, në sipërfaqe del shtresa e çiltër e shpirtit dhe njeriu është vetvetja, i dëlirë nga mbishtresat e tjera të faktorëve subjektiv dhe objektiv. Kjo gjendje shënon atë momentumin, që nuk vjen shpesh në jetën e njeriut, kur njeriu arrin të zbresë në origjinalitetin e vet, i vetëdijshëm për pafuqishmërinë ashtu siç është në të vërtetë, dhe instinktivisht detyrohet që shikimin e tij të shpresës ta orientojë drejt të “Mbinatyrshmes”.

5.2. Faktori i pleqërisë

Ne kemi vërejtur se njerëzit kur e arrijnë një moshë, pra afër pleqërisë, fillojnë e kthehen kah Krijuesi dhe bëhen më të devotshëm. Dikush mund të mendojë se të moshuarit e bëjnë për shkak të vetëdijesimit të tyre rreth kërcënimit real të vdekjes. Si mundësimbase edhe nukpërjashtohet, pasi me këtë rast realisht e ka një pjesë të vetëdijesimit, por kjo nuk është arsyeja kryesore.
Nëse, e analizojmë çështjen në esencë, do të rezulton se arsyeja kryesore e vetëdijesimit të tyre, është aktivizimi i ndërgjegjes besimore, si pasojë e evitimit të mendjemadhësisë.

5.3. Faktori i sëmundjes


Pa dyshim, momentet e sëmundjes janë një presion vetëdijesues për vetë individin. Sidomos, goditja me sëmundje pak më të rëndë, e bën njeriun të mendojë se është i pafuqishëm, pastaj se ajo mund t’ia përfundojë jetën në këtë botë. I gjetur në këtë situatë, dhe i dërmuar nga sëmundja dhe dhimbjet e saj, njeriu nuk ka motiv të mendjemadhësisë. Në mënyrë kategorike e largon atë, sepse vetë qenia e tij, në mënyrë reaktive e eviton si diçka të huaj, si një pluhur mbi shkëmb. Si pasojë e evitimit të mendjemadhësisë, njeriu bëhet vetvetja e tij origjinale dhe ky është momenti kur fillon t’i pulsojë ndërgjegjja besimore, që është e skalitur në shpirtin e tij. Nën presionin e saj instinktiv, njeriu kërkon ngrohtësinë shpirtërore, që aq shumë i mungon. Këtë e ka vërtetuar Allahu: “Kur njeriu mbetet i pa shpresë, i përulur e i pafuqishëm, atëherë i lutet vetëm Allahut për ndihmë.” (shih: Kurani, Junus, 12).

5.4. Faktori i sprovave dhe fatkeqësive

Një rast tjetër, që dëshmon kthimin e njeriut kah Allahu, si pasojë e evitimit të mendjemadhësisë, janë sprovat dhe fatkeqësitë e ndryshme.
Në të vërtetë kjo përputhet plotësisht me atë që e ka përmendur Allahu në Kuranin famëlartë. Në citatin në vijim, Allahu i Madhërishëm e sjell shembullin e udhëtarëve të anijes, të cilët, kur u përballën me rrezikun e jetës, iu drejtuan Allahut për t’i shpëtuar:
“Ai (Allahu) jua bëri të mundshëm udhëtimin në tokë e në det, deri kur jeni në anije që lundrojnë me ta (me udhëtarët) me anë të një ere të lehtë, dhe janë të lumtur me të (me erën e lehtë), ia beh një erë fortë dhe nga të gjitha anët rrethohen nga valët dhe binden se janë shkatërruar, e lusin Allahun pa farë përzierje të idhujve (duke thënë): Nëse na shpëton nga kjo (katastrofë), ne do të jemi gjithnjë falënderues!” E kur Ai (Allahu) i shpëtoi ata, ja, ata veprojnë mbrapshtë në tokë, pa arsye. O ju njerëz! Kryeneçësia është vetëm kundër vetes suaj, është përjetim i jetës së kësaj bote, pastaj kthimi juaj është te Ne, e Ne ju shpërblejmë për veprimet tuaja.” (Junus, 22-23)
Ky është njeriu, që në qenien e tij, instinktivisht e ka të mbjellë ndjenjën për kthim kah Krijuesi. Ngjashmërisht me momentet e rrezikut, janë edhe sprovat e tjera siç janë humbja e ndonjë anëtari të familjes, humbja e pasurisë, etj. Në këto raste, njeriu përjeton tronditje shpirtërore, pra, do ta quaj një shkundje nga të gjitha mbishtresat e mendjemadhësisë apo vetive të tjera të mburrjes. Bile, disa njerëz edhe nuk mund ta mbajnë dot veten dhe pësojnë humbje të vetëdijes.
Në fakt, tronditjet e tilla shpirtërore, janë një moment i volitshëm, që në shumë raste shënojnë ”një pikënisje” për vetëdijesim fetar të individit, apo më mirë të themi zgjojnë kureshtjen e tij të fjetur për mbështetje në Krijuesin.



_____________________________
1. Shih:Reshat Qahili, Antropologjia filozofike, Tetovë, 2007, f. 30-31.
2. Shih: Pajazit Nushi, Psikologjia e përgjithshme – 1, Libri shkollor, Prishtinë, 2002, f. 544
3. Karl Gustav Jung, Psikologjia dhe besimi, botimet Drita, Tiranë, 2003, f. 11, sipas: Pajazit Nushi, “Skicë e mendimit psikologjik mbi religjionin dhe psikologjinë e religjionit-2”, punim i botuar në Edukata Islame- revistë shkencore, kulturore, islame, nr. 77, Kryesia e Bashkësisë Islame e Kosovës, Prishtinë, 2005, f. 81.
4. Helmut Hark, Lexikon Jungscger Grundbegriffe, Walter Verlag AG, 1988 & DERETA, 1988, f. 141, sipas: Pajazit Nushi, "Skicë e mendimit psikologjik mbi religjionin…”, Edukata Islame, nr. 77, po aty, f. 81.
5. Abdul Kerim Tetan; Muhamed Edib El-Kilanijj, “Avnu’l muridi lish-sherhi xhevheret’it-tevhidi” fi akideti Ehli Suneti ve’l xhemaati, boton Daru’l-Be- shair, botimi i dytë, 1999/1419, pa vend botimi vëll. I., f. 190; Po ashtu, shih: Imam Kurtubiu, El-Xhamiu li ahkami’l-Kuran, komenti i ajetit: Er- Rrum, 30, sipas: www.altafsir.com, data e citimit:16.10.2016.
6. Shih: Kurani, kaptina: En-Nahl, 11-13; El-En’am, 32; Es-Sexhde, 26 - 27; Er-Rra'd, 2-3; Lukman, 10-11.
7. Shih: Hafidh bin Kethir, Rrëfime për të dërguarit e Allahut a.s., përktheu Muhamed Dolaku, Gjurma, Prishtinë, 2005, f. 144.
8. Muhamed Mutevel-li Esh-Sha’ravi, Argumentet lëndore mbi ekzistimin e Zotit, përkth. Sabri Bajgora, Bashkësia Islame e Kosovës, Prishtinë, 1997.
9. Për më shumë fakte konkrete, shih: Harun Jahja, Mrekullitë e Kuranit, përktheu Dritan Senja, Furkan ISM, Shkup, 2002.
10. Më gjerësisht për shkencëtarët që e vërtetojnë Ekzistencën e Zotit nëpërmjet argumenteve të gjithësisë, shih: Harun Jahja, Shkencëtarët vërtetojnë shenjat e Zotit, sipas:
http://sq.harunyahya.com/sq/Artikujt/3676/shkencetartet-vertetojne-shenjat- e-zotit, (datat e citimit, 28.02.2015).
11. Saim Kilavuz, Hyrje në apolegjetikën islame, Logos-A, Shkup, f. 295.
12 Ebu Beker bin Mesud El-Kasanij, “Bedaiu's-sanai’i fi tertibish-sherai’i”, botoi ‘darul fikri’ botimi i parë, 1417 / 1996, Bejrut - Liban Bedaiu sanaiu, vëll.7, f. 196. Më gjerësisht, shih myftiun e Egjiptit, Shevki Al-lam, hel jeud-du’l-xhehlu udhren sher'ijjeten, sipas:
http://www.dar-alifta.org/ar/ViewFatawaConcept.aspx?ID=122, publikuar më: 29.04.2012, data e citimit: 05.10.2016.
13. Sahihu’l Muslim, Kitabu’l-iman, babu: tahrimu’l-kibri ve bejanuhu.
14. Po ashtu, shih ajetet: Es-Safat, 35; El-En’am, 40 e në vazhdim, Zumer, 38, Sad, 74 e në vazhdim.